Piet Perkament
Steekwonden
Avonturen
Overlast
De strijd van één land tegen een multinational
JVaar België
vanwege de
belastingen,
dat wil ik
niet ontkennen”
r
Directeur van
sigarettenfabriek:
Oude prijs
Misverstand
Hr
Sluiting
-
jr
WOENSDAG 31
11
AMSTERDAM
OKTOBER
1979
onder redactie van Theo van der Kaaij
hH
„Wilt u een sigaret? U rookt niet? Nou, dat is dan precies het probleem waar wij als sigarettenfabrikan
ten mee te maken hebben. Dit is geen groeimarkt meer en toch willen wij de continuïteit van de firma op de
lange termijn waarborgen.” Directeur P. Dekker van de Amsterdamse sigarettenfabriek BATCO steekt
maandagmiddag zelf wel een in eigen bedrijf vervaardigde Gladstone op en met nerveuze halen probeert
hij de spanning in zijn lijf te temperen na de harde confrontatie met zijn personeel en de vakbonden.
Er kan nu gepraat worden over
alternatieve plannen voor BAT
CO-Amsterdam. Dat kan moder
nisering van de fabriek zijn of
nieuwbouw. De directie is bereid
daarover te praten, maar let wel,
het besluit om BATCO over te
plaatsen naar Brussel is nog
steeds niet teruggenomen.”
IliHI l!L
mOCHT
Omdat dp directie na een jaar zeker niet van gedach
Sterk Batco moet verdwijnen
want winst moet nog groter
De prachtige ballon die de directie had
Geen wonder dat wij het niet vertrouwden
in het licht van de komende prijsverhogin-
British American Tobacco aan de Zoutkeets-
gracht.
„We moesten de tijd krijgen”, zegt Henk
Koning van de Industriebonden FNV.
In februari 1978 vroeg de directie collectief ontslag
aan voor alle 230 werknemers. De uitwerking daarvan
was averechts. In een kort geding eiste de Voedings
bond CNV volledige handhaving van de werkgelegen
heid bij BATCO-Amsterdam en de rechter voldeed aan
deze eis. Twaalf maanden lang dienden de Britse
eigenaren hun Amsterdamse vestiging ongemoeid te
laten. Het CNV en de andere vakbonden toonden zich
verheugd: „Het vonnis is een duidelijke aanwijzing dat
multinationale ondernemingen met vestigingen in Ne
derland toch minder oppermachtig zijn dan wel eens
wordt gedacht.”
■ir BATCO-Amsterdam is een van de honderd
fabrieken die de multinational heeft in vijftig
landen.
Kuin concludeerde overigens wel dat de BATCO-
directie tegenover het personeel „autoritair en sociaal
onhandig te werk is gegaan.” In juni besliste de
Onderzoekskamer dat BATCO in Amsterdam diende
te blijven. Het rapport-Kuin werd hiermee genegeerd.
want 230 mensen kun je niet nog langer
aan een hengeltje laten hangen.”
„BATCO blijft nog open, die conclusie
mag u nu trekken”, zegt directeur Dekker.
Gladstone, Mantano, Belinda, North State, Tivoli,
Chief Whip, Miss Blanche en Senior Service zijn de
merken sigaretten die in dagelijkse porties van der
tien miljoen stuks de fabriek uitrollen van BATCO-
Amsterdam aan de Zoutkeetsgracht op de Westelijke
Eilanden. BATCO maakt een kwart van alle sigaret
ten die in Nederland gefabriceerd worden. Laurens
(o.a. Caballero) is de grootste.
Zo gemakkelijk als het personeel en de
vakbondsfunctionarissen zich laten ver
leiden tot uitspraken over de toestand in
de fabriek, zo moeilijk is de directie te
benaderen voor commentaar. Nu echter
komt het drietal er niet onderuit, hoewel
ze niet bepaald gul zijn met woorden.
1
De expositie „Het archief pakt uit”
maakt duidelijk hoe het Amsterdamse
Gemeentearchief aan de Amsteldijk tot
stand is gekomen, welk materiaal men
daar kan aantreffen en hoe dat gebruikt
kan worden voor onderzoek. Van de
ruim 23 kilometer plankruimte toont de
expositie slechts 20 meter: ongeveer 19
meter boeken en een meter losse stuk
ken. Er zijn documenten te zien van
Floris V, Willem van Oranje, Johan de
Wit, Tsaar Peter de Grote en Darwin.
Wie er zin in heeft kan op speurtocht
De al acht jaar durende strijd van personeel en
vakbonden om BATCO-Amsterdam te behoeden voor
overplaatsing naar Brussel wordt in Nederland gezien
als testcase van een strijd van één land tegen de
kwalijke praktijken van multinationals. Deze super-
concerns met vestigingen over de hele wereld kunnen
de fabrieken op die plaatsen laten draaien waar de
arbeidskracht het goedkoopst is en de belastingdruk
het laagst. Veranderen deze twee factoren ten ongunste
en beïnvloeden zij het winstcijfer negatief, dan kan het
besluit vallen een fabriek op te heffen of te verplaatsen.
BATCO-Amsterdam is daar een voorbeeld van.
ten zou zijn veranderd maakten de vakbonden gebruik
van het enquêterecht om een onderzoek op gang te
krijgen naar het beleid bij BATCO. De rechter wees
ook dat onderzoek toe, een voor Nederland unieke
gebeurtenis.
De chirurgen van het Amsterdamse
Binnengasthuis hebben zich de afgelo
pen jaren een zeldzaam specialisme ei
gen gemaakt: de oorlogschirurgie. De
ligging van het BG in de binnenstad
maakt het aanbod van slachtoffers van
gewelddaden relatief erg groot, zodat de
artsen gewend zijn geraakt aan de be
handeling van een groot aantal steek- en
schotwonden. Chef de clinique dr. P.
Leguit jr. vertelt in het voorlichtingsblad
van het Academisch Ziekenhuis: „Een
tijdje terug hadden we vrijwel een hele
zaal vol patiënten met steekwonden.
Daaronder was er maar één Nederlan
der; die was met het broodmes bewerkt
door een driftige echtgenote. De overi
gen kwamen allen uit dezelfde criminele
hoek.” De grafiek van steekwonden in
de borst, behandeld in het BG, toont tot
1960 een strak verloop met twee a drie
gevallen per jaar., Vanaf 1970 klimt de
grafiek angstwekkend snel naar 42
steekwonden in 1977. Leguit vermoedt
dat dit sterk te maken heeft met de
verhoging van de prijzen op de heroïne
markt.
Als het moet kunnen de chirurgen in
het BG binnen twintig minuten rond de
operatietafel staan. Leguit: „De diagno
se is het moeilijkst. Je moet alle organen
nalopen en daar moet je heel precies in
zijn. Vaak is er alcohol in het spel en
geven de patiënten geen pijnreacties,
waardoor je een verkeerd beeld zou kun-
gaan naar de internationale politieke
situatie in de 17e eeuw en hoe de Amster
damse burgemeesters daarvan op de
hoogte bleven, de vroegere bronnen van
inkomsten van het Burgerweeshuis, hoe
men probeerde de Bank van Lening op
te lichten, onderhoudsrapporten met te
keningen van de Westertoren, de be
drijfsvoering van een suikerraffinade
rij, het reilen en zeilen van een sportver
eniging en het wel en wee van een
voorname Amsterdamse familie. De eer
ste archivaris van de gemeente Amster
dam werd in 1848 benoemd, dr P. Schel-
tema, bijgenaamd Piet Perkament.
„Wij zijn wel tevreden. Een misverstand is
het trouwens te denken dat de plannen
voor overplaatsing naar Brussel afkom
stig zijn van Londen. Dat zeggen de vak
bonden tenminste. Die plannen zijn echter
van onszelf, dus van Amsterdam en Brus
sel samen. Wij moeten de continuïteit van
beide fabrieken op de lange termijn waar
borgen. Maximalisatie van de winst is
daarbij niet ons leidmotief. Maar Brussel
maakt geen winst en we willen naar Bel
gië vanwege de belastingen hier, dat wil ik
niet ontkennen.”
De bonden verloren dit voorjaar op punten toen
prof. Kuin na een onderzoek rapporteerde dat
overplaatsing naar Brussel niet verboden zou moeten
worden. Kuin had opdracht gekregen de Onderne
mingskamer van het Gerechtshof te adviseren. De
professor schreef: „Het is niet goed als Nederland de
reputatie krijgt van een fuik te zijn, waar men gemak
kelijker in, maar niet zonder kleerscheuren uitkomt.”
Het archief van de gemeente Amster
dam is tot 7 januari volgend jaar te gast
in het Amsterdams Historisch Museum.
„Het archief pakt uit” is de titel van de
expositie die min of meer op aandringen
van de UNESCO wordt gehouden. Deze
instantie heeft onlangs opgeroepen om
in internationaal verband de aandacht
te vestigen op het archiefwezen. Dit is
nodig omdat het publiek weinig of niets
weet van de betekenis van archieven in
het dagelijks leven. Daarom ook heeft
het ministerie van CRM de produktie
van een film financieel mogelijk ge
maakt. Deze film („Het Archief”) zal in
het museum te zien zijn. De samenstel
lers zeggen zelf over hun rolprent: „Een
archief. Dat woord doet denken aan
stoffige zolders, vergeelde papieren, ou
de ordners, rekken en kasten. En toch is
archief een spannend begrip. Deze film
speelt in het archief van een middelgrote
stad, Dordrecht. Iedereen kan het ar
chief van zijn gemeente en zoveel andere
Nederlandse archieven bezoeken. Toch
gebeurt het maar weinig. Hoe komt dat?
Misschien omdat niet veel mensen weten
dat een archief tienduizenden spannen
de avonturen bevat. Wie een archief be
zoekt, gaat op reis. Hij ontdekt verre
voorvaderen. Hij wordt getuige van
zeeslagen, arbeidsconflicten, oorlogen.
Hij bezoekt krankzinnigengestichten,
jazzclubs, bordelen. Hij ziet begrafenis
sen, ruïnes, voetbalwedstrijden.”
Het college van B en W van Amster
dam heeft besloten in 1980 45 geplande
wegopbrekingen niet te laten doorgaan.
Deze beslissing vloeit voort uit een eer
der genomen besluit waarin het stads
bestuur heeft uitgesproken dat bij het in
uitvoering nemen van straatwerkzaam-
heden nauwlettend in de gaten wordt
gehouden dat - met het oog op de bereik
baarheid - de overlast beperkt wordt.
Een en ander heeft er ook in 1979 toe
geleid dat een aantal geplande werk
zaamheden van de lijst is geschrapt. In
totaal zullen in 1980 144 werken worden
uitgevoerd. B en W hebben de beslissing
over het al of niet uitvoeren van nog eens
41 werken aangehouden. Een uitspraak
daarover wordt pas gedaan als de studie
naar de onderlinge samenhang van de
werken is afgerond. In totaal waren voor
1980 230 straatwerkzaamheden gepland.
„Of ik tevreden ben?” zegt Henk Koning
van het FNV tenslotte. „Ik ben pas tevre
den wanneer BATCO definitief open
blijft. We hebben nu tenminste een basis
om op fatsoenlijke wijze de studieperiode
in te gaan. De akties van de afgelopen
weken en de dreiging met hardere akties
hebben de directie tot dit akkoord ge
bracht. Ze zijn nu verplicht de studieperi
ode serieus te nemen.
Het gesprek met de directie duurt niet
lang en laat aan duidelijkheid niets te
wensen over. Het FNV hoeft geen APO te
verwachten tot 31 maart 1981. De heren
Dekker, Van Vliet en Van der Arend laten
zich echter niet uit over welke datum dan
wel. Voor Koning is de maat vol. Hij deelt
het personeel mede dat voor hem deelna
me aan verdere onderhandelingen zinloos
is. De directie wil deze middag nog één
keer praten, maar Koning zal slechts toe
hoorder zijn. CNV-er Nijdam zegt wel te
willen praten, want hij ziet „nog een piep
klein gaatje”.
opgelaten werd niet lang daarna door de
vakbonden doorgeprikt: „Vieze truuk
gaat in rook op”, meldt de FNV-krant
„Bondig”. „De directie wil blazen en het
meel in de mond houden”, merkt een
produktiechef op. De opzet van de directie
is duidelijk: de firma ruikt geld. De maan
den oktober, november en december moe
ten absolute toppen vertonen in de pro
duktie. Per 1 januari volgend jaar wordt
immers een pakje sigaretten duurder
door de accijnsverhoging. En wie wil nog
niet even een slof van zijn lijf merk voor de
oude prijs binnenhalen? Produktie dient
er gemaakt te worden en dat kan alleen
wanneer het personeel daartoe bereid is,
dus waarom niet de mensen de kluif voor
gehouden van zekerheid in de nabije toe
komst?
nen krijgen. Je weet met een steekwond
nooit wat je gaat aantreffen. Soms zou je
bij wijze van spreken geneigd zijn er een
leukoplastje op te plakken. Maar je weet
natuurlijk niet hoe lang het mes was.
Ook als de aanvaller het mes heen en
weer heeft gehaald kan de schade aan
zienlijk zijn. Binnen de buik kan dat
desastreus zijn. We krijgen hier ook wel
patiënten binnen met het mes nog tussen
de ribben. Het klinkt misschien merk
waardig, maar dat is zelfs niet zo on
gunstig. Je kunt op een röntgenfoto
precies zien hoe diep en waar het mes
zit.”
Het Binnengasthuis zal over afzienba
re tijd verdwijnen wanneer het Acade
misch Medisch Centrum in Bullewijk
klaar is. De chirurgen geloven niet dat
de grotere afstand waarover de slachtof
fers straks vervoerd moeten worden een
bezwaar is. Zij zijn het bepaald oneens
met de ideeën om in de binnenstad een
eerste hulppost achter te laten na ver
trek van het BG. De verwachtingen van
het publiek zouden veel te hoog zijn,
want een dergelijke post moet ernstige
verwondingen toch doorverwijzen, wat
tijdverlies oplevert.
Als Dekker en zijn mededirecteuren
Van Vliet en Van der Arend nu maar
gewoon de bazen waren van een gewone
Nederlandse sigarettenfabriek, zouden er
nauwelijks problemen zijn. Helaas staan
de letters BATCO voor British American
I Tobacco Corporation, samen met BAT-
CO-Brussel deel uitmakend van de ta
baksdivisie van British Industries, een
gigantische multinational.
In Londen staat het schaakbord opge
steld waarop de topdirectie de stukken
verschuift: honderd fabrieken in vijftig
landen. BATCO-Amsterdam, waar 230
produktiemedewerkers zorg dragen voor
de fabricage van dertien miljoen sigaret
ten per dag, hetgeen de directie volmon
dig beaamt. Toch moet deze hechte ves
ting worden opgeofferd om vrij baan te
maken vóór een. wat mank gaande loper:
de zwakke dochteronderneming in Brus
sel. De reden? Het maken van nog grotere
winst.
De multinational doet al acht jaar po-
I gingen om BATCO-Amsterdam over te
plaatsen naar België met achterlating van
al het personeel. De directie in Amster
dam mag dat beleid uitvoeren. De vak
bonden voeren de strijd met de directie en
meermalen bracht het conflict de partijen
I voor de rechter. Steeds moest de directie
bakzeil halen, want justitie heeft nog geen
acceptabele redenen kunnen ontdekken
voor de sluiting van BATCO. Londen
blijft echter doordrukken: BATCO-Am
sterdam moet en zal naar Brussel.
Begin augustus liet directeur Dekker
weten dat het nu toch echt ging gebeuren.
De woede van personeel en vakbonden
kende geen grenzen. De stellingen werden
weer ingenomen, nieuwe juridische stap
pen beraamd, een actiecomité door het
I personeel opgericht en ook de buurt trok
partij. Op 10 oktober kwam de directie
plotseling met een verklaring en niemand
wist even nog hoe hij het had.
BATCO zou toch open kunnen blijven,
voorlopig althans. Samen met de onderne
mingsraad kon bekeken worden welke
toekomst er voor de fabriek zou zijn weg
gelegd.
BATCO-Amsterdam vormt samen met BATCO-
Brussel, Wintermans en Velasquez in het Brabantse
Eersel een groep van de in Londen zetelende multinati
onal British American Tobacco Corporation: de groot
ste tabaksfabrikant ter wereld. De tabakken van BAT
CO zijn weer een van de vier pijlers van de overkoepe
lende multinational: British Industries. Dit concern
doet ook nog in papier, cosmetica en supermarkten.
bod van de directie voorleggen: een APO
tot 1 januari 1981 en de bereidheid bin
dend advies te aanvaarden over de toe
komst van de fabriek van een nieuwe raad
van commissarissen. „Nijdam: „We heb
ben nu een basis bereikt om verder te
gaan. In alle rust kunnen we werken aan
een studie. Wel moeten we met beide be
nen op de grond blijven staan, want we
weten nog niet of het bedrijf altijd kan
blijven bestaan.” Directeur Van der
Arend: „Wij gaan hier heel graag op in
zodat we gezamenlijk in alle rust kunnen
gaan zoeken naar mogelijkheden voor de
toekomst.” Driemaal klinkt er applaus in
de kantine. De FNV-leden zullen later op
één na het bereikte akkoord ondersteu
nen. Henk Koning krijgt zoenen en
handen.
Het personeel heeft weinig hoop op re
sultaat. De mensen slenteren naar hun
afdeling, maar er zal deze middag niet
meer worden gewerkt. Er wordt weinig
gepraat, velen staren uit het raam. „Noem
mijn naam maar niet”, zegt een produktie
chef, „want ik zit in dit bedrijf precies
tussen twee vuren. Ik wil wel een paar
dingen kwijt. De rechter heeft de directie
indertijd opdracht gegeven met de vak
bonden te onderhandelen. Het lijkt erop
dat ze dat ook doen, maar dat is niet zo. De
directie heeft alleen maar de sluiting van
deze fabriek in de kop. Waarom? Deze
fabriek draait fantastisch en de mensen
verdienen goed. De directie moet alleen
geld investeren want het gebouw is oud, er
zijn geen mogelijkheden voor uitbreiding
en het is hier op de Westelijke Eilanden
„Onze eis was een APO tot 31 maart 1981
om in alle rust de mogelijkheden voor de/
toekomst te bekijken. De directie wilde
slechts een APO tot het eind van dit jaar.
Maandagmiddag half vier. De kantine
van BATCO stroomt vol met personeel.
Directie en vakbonden zijn uitgepraat. Er
moet iets bijzonders aan de hand zijn,
want na de vakbondslui Koning en Nij
dam betreedt ook de drie man sterke
bedrijfsdirectie de kantine. „Dat is nog
nooit eerder gebeurd”, fluistert het perso
neel. Op volgorde van binnenkomst leg
gen de onderhandelaars hun verklaringen
af. Koning: „Ik wil de leden het laatste
Het personeel trapt er niet in en legt uit
protest het werk een dag neer. Dat was
vorige week dinsdag. Intussen hebben de
onderhandelaren Koning van het FNV en
Nijdam van het CNV het hoge woord uit
de directie gekregen: BATCO kan hele
maal niet open blijven, de toezeggingen
aan het personeel worden weer ingetrok
ken. De standpunten aan de onderhande
lingstafel verharden zich. De directie zegt
best een studie te willen doen naar nieuwe
bestaansmogelijkheden voor BATCO-
Amsterdam, maar weigert daar een ar
beidsplaatsenovereenkomst (APO) aan te
verbinden. Dat zou betekenen dat het per
soneel al ontslagen kan worden terwijl de
studie nog niet is afgerond.
gen voor sigaretten. Er moet nü produktie
gemaakt worden.” Accepteert de directie
de eis voor de APO niet, dan zullen harde
re acties volgen, met deze gedachte stapte
Henk Koning maandagmiddag de onder-
handelingskamer binnen. De leden kon
den kiezen uit een scala van mogelijkhe
den: van langzaam-aan-acties tot bedrijfs
bezettingen toe.
slecht bereikbaar. BATCO-Brussel is de
dochteronderneming en draait stukken
slechter. Weliswaar is het werk daar ar
beidsintensiever omdat er in kleine pak
ketten voor de export wordt gewerkt,
maar er moet altijd geld bij. En dat geld
komt al jaren uit Amsterdam. Londen wil
hier niet investeren, dat kost te veel geld
en Brussel moet beter draaien. Dus moet
Amsterdam naar Brussel, omdat daar ook
nog bouwterrein voorhanden is en de
winst zal groter zijn. Dit speelt al vanaf
1971. Toen zei de directie nog: wie wil kan
mee naar Brussel. Dat zeggen ze nu niet
meer. Er moet nu echt een besluit vallen,
