Knappe vormgeving Bloed van de hongerlijders
Lex van Delden verrast
met verfrissend werk
Haagse Comedie boeit
nauwelijks met Volpone
Muzikale grapjes in hedendaagse compositie bij NPO
Filmactrice
Merle Oberon
overleden
I
II
I
I
Lgfïi
Muziekzaal bij het
Haagse Spui
niet bekorten”
„Tehatex-opleiding
Te weinig temperament op gaaf NKO-concert
Modelvoorstelling stuk van Ben Jonson
ZaIW
,s. x S
19 7 9
2 6
NOVEMBER
KUNST
Met
er
MAANDAG
?n is
en
zit.
dt.
A
a
A
s®
Globe speelt sterk familiedrama
i
Scheer en Michel van Rooy.
KO VAN LEEUWEN.
Francine Dreessen en Guido de Moor in Volpone bij de Haagse Comedie
PIET RUIVENKAMP
exact pianospel
Karin Lechner
9
Zoals die kat en die adelaar wanhopig
vechten voor hun leven, terwijl ze zich in
werkelijkheid steeds dichter naar totale
destructie werken, zo klampen de leden
van het gezin Tate uit Shephard’s stuk
zich aan elkaar vast om samen tenonder
te gaan. Een familie van armoedzaaiers
die in het zuiden van Califomië als immi
granten een nieuw bestaan probeert op te
bouwen. Vier meelijwekkende mensen die
het allemaal verkeerd doen. Die zich als
gezin door bloedverwantschap met elkaar
verbonden voelen, maar die in feite chao
tisch tegenover elkaar staan. Weston Tate
munt uit door een knoeierige exploitatie
van zijn farm. Moeder Ella tracht te red
den wat er nog te redden valt door achter
de rug van haar man om een poging te
doen de boerderij te verkopen. Maar deze
is haar al voor geweest. Zoon Wesley
probeert zich in te zetten om de geruïneer
de boerderij toch nog te redden en doch
ter Emma ziet het eigenlijk nog het meest
realistisch. Zij kondigt al spoedig aan
voorgoed te zullen vertrekken.
Sam Shephard is een toneelschrijver
die aanvankelijk acteur wilde worden. Hij
had contacten in de jazz-wereld met o.a.
Charly Mingus jr. en later met rock-zange-
res Patti Smith. Wilde in Engeland samen
werken met The Who, maar daar kwam
het niet van. Werkte mee aan filmscenari
o’s (voor Antonioni’s Zabriskie Point en
Bob Dylan’s Rolling Thunder Revue).
Maar bovenal schreef Shephard een groot
aantal toneelstukken. De eenakters Red
Cross en Chicago werden zo’n tien jaar
geleden in ons land door Studio gespeeld.
Bloed van de hongerlijders lijkt wat
inhoud betreft op stukken zoals Tennes
see Williams en Eugène O’Neill die schre-
Daar is met ijver aan gewerkt. De Haag
se Comedie zorgde voor een zogezegde
modelvoorstelling, maar de tinteling van
de onvermijdelijke noodzaak van deze
keuze bereikte de toeschouwer niet. In dit
soort stukken gaat het doorgaans om niet
meer dan het verbeelden van een aange
klede zegswijze. „De bedrieger bedrogen”
of „Goud maakt blind” in dit geval. Want
in de intrige, die voor onze tijd weinig
verrassends meer hebben kan, is Volpone
de schavuit, die met hulp van zijn dienaar
met zijn voorgewende sterfbed, aspirant-
erfgenamen naar zijn palazzo tracht te
lokken. Met hun gouden vriendschapsbe
tuigingen en nog meer.
Maar pas in de laatste twee bedrijven
bereikte hij een groter levendigheid door
het groteske karakter te versterken. Daar
voor was hij op onder meer enkele liedjes
gestuit, die in Nederland altijd problemen
in de uitvoering meebrengen. Hij trachtte
meer op te roepen dan er zo maar in zat.
Wim van Rooij toonde oog voor de grap-
pig-burleske kanten van het gegeven, dat
de figuren op allerlei dieren inspireert.
Globe speelt deze tragi-komedie in een
bijtende vertaling van Janine Brogt. Een
taalgebruik dat gehanteerd wordt door
mensen die weinig meer te verliezen heb
ben en geen enkele schijn hoeven op te
houden. Gerardjan Rijnders benadrukt in
een gedegen regie steeds op de juiste
momenten de beurtelings realistische,
surrealistische en de poëtisch romanti
sche kanten van het stuk. De overgangen
daarin zijn bijzonder zorgzaam aange
bracht.
Shephard’s stuk zit vol schijnbare licht
punten die in werkelijkheid een des te
meedogenlozer en feller licht werpen op
het hopeloze van de situatie. Het is de
tragiek van te laat inzien. Daarom is voor
mij het meest schrijnende deel van het
stuk juist dat waarin vader Weston beslo-
hem de gelegenheid verschafte zijn liefde
voor Venetië uit te werken.
Maar heet of koud werd je er eigenlijk
niet van. Toneel moet verrassen. Was The
honey pot misschien toch een voor de
hand liggender keuze geweest? Dan had
den de actrices van het gezelschap ook
weer eens ruimer werk, want die zijn er in
deze ronde bekaaid afgekomen.
ven. Voorbeelden van O’Neill zijn vooral
Liefde onder de olmen en het stuk waar
naar Shephard zelf verwijst: Tocht naar
het duister. Ijzersterke familiestukken,
zoals ook dit van Shephard.
trouwens zeker van te zijn dat elke specta
culaire concurrentie (ten opzichte van Ka
rin) in het gezin Lechner uitgesloten ge
acht moest worden.
Op deze NPO-matinee in de Z-serie,
waarvan het programma ook nog de Polo-
wetzer Dansen van Borodin en de Orkest-
suite voor blazers uit Weills Dreigrosche-
noper vermeldde, werd speciaal veel toe
lichting gesproken bij een werk van de 42-
jarige Engelsman David Bedford. Diens
compositie „Met honderd mirlitons” ver
eiste de medewerking van een deel van
het publiek, dat de in de titel genoemde
rietfluitjes onder leiding van een extra
dirigent - in de persoon van orkestlid
James Gordon - met overgave bezoemde
en de grafisch genoteerde partijen ge
wicht gaf.
Bedford’s zogenoemd poly-partieel in-
Het spelersteam in deze voorstelling
werd versterkt met enkele gasten. Elisa
beth Andersen balanceert als Ella Tate
voortdurend prachtig tussen tragiek en
snijdende humor. Huiveringwekkend is
zij in het verhaal van de kat en de adelaar.
Dat is ook Rudi van Vlaenderen. In het
eerste deel van het stuk één brok grofheid,
later aandoénlijk in zijn pogingen op
nieuw te beginnen. Michel van Rooy en
Liesbeth Coops spelen de beide kinderen,
die op de drempel van hun volwassenheid
verkeren. Een ontwikkeling die zij in hun
spel uitstekend laten zien. Ook de overige
spelers dragen er toe bij dat deze voorstel
ling uitgrpeit tot een heel boeiende toneel
ervaring.
Niet alleen ten opzichte van de dynami
sche contrastwerking, maar überhaupt te
rughoudend van expressie; zp komt Ros-
Marba’s musiceren met het NKO op je
over. Want ook Mendelssohns negende
(jeugd-)syrhfonie voor strijkers kreeg be
halve verfijning en met name in het an
dante een al te timide geest in de uitvoe
ring mee, om als uiting van de toen 14-
jarige componist als authentiek over te
kunnen komen.
AMSTERDAM. Nederlandse componisten die een dagje ouder worden, gaan in
de regel hoe langer hoe oubolliger muziek schrijven. De zestigjarige Lex van Delden
vormt hierop overigens in elk geval beslist een uitzondering. Diens splinternieuwe
Trittico voor viool, altviool, cello en kamerorkest, dat deze zaterdagavond voor de
eerste maal klonk - in liefdelijke handen bij het Nederlands kamerorkest onder
leiding van Antonio Ros-Marba - is zelfs bondiger geformuleerd en frisser van
uitwerking dan hetgeen men de laatste tijd van deze actieve journalist-musicus heeft
gehoord.
gerichte partituur bleek in het voor be
perkte bezetting geschreven instrumenta
le gedeelte eigenlijk alles en niets in zich te
hebben. De muzikale grapjes die erin wor
den uitgehaald, zijn daarbij leuker om te
doen dan om aan te horen.
JOHAN VAN KEMPEN
DEN HAAG (ANP). Het Residentie
Orkest kan spoedig een voorstel aan de
gemeenteraad van Den Haag verwachten
voor een muziekzaal waarmee het alle
kanten uit kan. Burgemeester Schols van
Den Haag zei dit zaterdagmorgen bij de
viering van het 75-jarig bestaan van het
Residentie Orkest in het Congresgebouw
in Den Haag.
De sectie vindt het onjuist om een dras
tische wijziging door te voeren, waarmee
vooruit wordt gelopen op een nieuwe wet
telijke structuur van het gehele hoger
beroepsonderwijs. De sectie kunstonder
wijs dringt er bij minister Pais op aan om
de Tehatex-opleiding volgend jaar toch
vijf jaar te laten duren.
Wethouder Van Lier (kunstzaken) zei
desgevraagd dat het gebouw bij het Spui
komt. De kosten worden op 34 miljoen
gulden begroot. Het voorstel aan de raad
is in februari te verwachten.
DEN HAAG (ANP). Het plan van
minister Pais om eerstegraadsopleiding
tot leraar tekenen, handvaardigheid en
textiele vormen (Tehatex) te bekorten
van vijf jaar tot vier jaar en een nog
onbekend aantal maanden, is onaan
vaardbaar en onuitvoerbaar. Dit stelt de
sectie kunstonderwijs van de raad voor
het hoger beroepsonderwijs in een brief
aan de bewindsman.
Bij de eveneens mooi maar saai gespeel
de Watermusic-suite van Handel, kon je
nog in een gebrek aan duidelijke visie
inzake deze Jaarokkunst geloven, maar
aan het eind van de avond twijfelde je zo
zoetjes aan zelfs enigszins aan de aanwe
zigheid van veel temperament bij deze
dirigent.
Deze opleiding wordt in acht steden
gegeven: Amersfoort, Amsterdam, Den
Haag, Groningen, Maastricht, Rotterdam
en Tilburg.
ten heeft helemaal opnieuw te beginnen.
Want het betreft in feite een zinloze po
ging, de ruïne is niet meer te redden, de
Amerikaanse droom is vergleden naar
een nachtmerrie.
Glob.e heeft zich wat regie en vormge
ving betreft verre van obligate middelen
gehouden. Het decor van Paul Gallis bezit
een grote ruimtelijke werking. Het toont
een onherbergzaam landschap vol afge
werkte huisraad met op de achtergrond
een reusachtige voorraadschuur die tot
Andere films waren The Scarlet
Pimpernel met Leslie Howard in 1934,
Dark Waters en The Lodger in 1944, A
Song to Remember in 1945, Desire in
1954, The Oscar in 1966, Hotel in 1967
en Interval in 1973.
Haar leeftijd is onduidelijk. Haar fa
milie zei 62, maar gezaghebbende nas
lagwerken noemen leeftijden, die uit
eenlopen van 60 tot 68 jaar. In vroegere
interviews heeft zij gezegd in de loop
der jaren valse leeftijden te hebben
opgegeven.
Merle Oberon werd als Estelle
O’Brien Marie Thompson geboren op
het eiland Tasmanië. Opgevoed in In
dia, kwam zij in 1928 in Engeland,
waar zij als danseres werkte totdat zij
door sir Alexander Korda, haar eerste
echtgenoot, een filmcontract kreeg. In
1932 maakte zij haar debuut in Service
for Ladies, spoedig gevolgd door The
Private Life of Henry VIII, geprodu
ceerd door Korda, van wie zij in 1945
scheidde.
HAARLEM. Voor een uitverkocht huis speelde Karin Lechner het Pianoconcert
KV 453 van Mozart. Attent begeleid door het NPO onder leiding van Jan Stulen, kwam
het daarbij in het middendeel en in de finale tot een mooie eenheid in het samenspel.
Al in het openingsdeel, dat weliswaar gekenmerkt werd door een zekere gejaagdheid
en onrust, werd overigens de betrouwbaarheid van memorie inzake het exacte
notenbeeld, in het spel van de soliste duidelijk. Al kent Karin Lechner’s musiceren
niet het evenwicht dat bij haar (nog jongere) pendant Ana Maria Vera destijds kon
worden waargenomen, toch treft een soortgelijke natuurlijke muzikaliteit die zich uit
in het op een vanzelfsprekende manier volgen van het lijnenspel in de compositie.
Karin Lechner’s uitzonderlijke talent is
overigens qua ontwikkeling nog te pril om
van een Mozart-vertolking in de gebruike
lijke zin van het woord te kunnen spreken.
Werkelijke doorleefdheid vind je in het
algemeen toch al zelden bij kunstnaars
■beneden de dertig jaar, laat staan bij een
meisje van veertien, die daarbij dan bo
vendien de aanslag-diversiteit mist om de
eventuele expressiviteit ten volle mee uit
te kunnen diepen. Het publiek zal in dit
geval ook waarschijnlijk eerder gekomen
zijn vanwege het fenomeen, dan om muzi-
kaal-psychologische diepgang te kunnen
ervaren.
Het bericht dat Karin Lechner de door
haar zevenjarig broertje bij dit concert
geschreven cadenzen zou uitvoeren, werd
in de praktijk géloochenstraft. Mozart’s
eigen cadenzen werden (terecht) gebruikt.
Dirigent Jan Stulen, die inzake deze kwes
tie een corrigerend woord sprak, leek er
De jeugdige pianiste Karin Lechner tijdens het optreden met het Noordhollands Philharmo-
nisch Orkest zondagmiddag.
Aanstaande donderdag komt het NKO,
eveneens met Ros-Marba - die zijn diri-,
gentschap bij dit ensemble combineert
met eenzelfde functie by het Nationale
Orkest van Spanje - naar het Haarlemse
concertgebouw met grotendeels hetzelfde
programma als hier beschreven.
JOHAN VAN KEMPEN
Opkomsten uit de zaal e.d. doen echter
vooral als wanhoopsdaden aan.
LOS ANGELES (AP). De actrice
Merle Oberon, wier klassieke schoon
heid haar faam bracht in films als
Wuthering Heights en The Scarlet Pim
pernel, is vrijdag na een beroerte in
een ziekenhuis in Los Angeles
overleden.
Abonnementsconcert door het Ne
derlands Kamerorkest. Dirigent: An
toni Ros-Marba. Solisten: Jean-Jac-
ques Kantorow, viool, Misha Geiler,
altviool, Herre-Jan Stegenga, cello.
Programma: Handel, Haydn, Van Del
den, Mendelssohn. Concertgebouw
Amsterdam, 24 november 1979.
Voorstelling: Bloed van de honger
lijders, toneelspel van Sam Shephard.
Gespeeld door Zuidelijk Toneel Glo-
be. Regie Geradjan Rijnders. Verta
ling Janine Brogt. Decor Paul Gallis.
Spelers: Elisabeth Andersen, Rudi
van Vlaenderen, Liesbeth Coops, Mi
chel van Rooy, Allard van der Scheer,
Guus Hoes, Bert Edelenbos, Huib
Rooymans en Bernard Duncker. Pre
mière 23 november, Stadsschouwburg
Eindhoven.
EINDHOVEN. Aan het einde
van Sam Shephard’s toneelspel
Bloed van de hongerlijders (Curse of
the Starving Class) vertellen Ella en
Weston Tate sanaen het verhaal van
een kat en een adelaar die in een
hopeloos gevecht in de lucht elkaar
de dood injagen: „En de adelaar
konat onalaag en grijpt die kat naet
zijn klauwen en tilt hem zo, krijsend,
mee de1 lucht in. En ze vechten. Ze
vechten als gekken hoog in de lucht.
De kat scheurt de borst van de ade
laar open, en de adelaar probeert
hem te laten vallen, maar de kat
houdt vast, omdat hij weet dat hij
anders dood zal vallen. En de adelaar
wordt in de lucht in stukken ge
scheurd. De adelaar probeert zich te
bevrijden en de kat houdt vast. En
dan storten ze omlaag. Samen storten
ze omlaag. Als één bloedende massa”.
De Haagse Comedie verkoos terug te
gaan naar de bron en stelde zich daarbij
de moeilijke taak de blanke verzen van
Jonson, die bij Martin Hartkamp overi
gens een heldere en directe vertaling kre
gen, tot leven te wekken.
Guido de Moor blijkt altijd goed voor
een joyeuze bedrieger en die verwachting
maakte hij in Volpone waar. Een guitige,
beweeglijke helper, men komt bij Bas ten
Batenburg niet te kort, net zomin als aan
de stuursfatalistische advocaat van Carl
van der Plas, de dove oudevandaag van
Pieter Lutz, de sukkelige koopman van
Wim van den Heuvel en de lieve maagd
van Francine Dreessen. Men kijkt er ge
amuseerd naar. Bij kleurrijke, burleske
kostuums van Leonie Polak en een fraai
modern stijldecor van Harry Wich, dat
bijna aan de nok gevuld is met roestende
autowrakken. Rijkdom in ontbinding. Het
huis van de familie Tate staat daarin
centraal en is gedurfd opgetrokken in
doorzichtig plastic. Daardoor kijk je er
overal doorheen. Gallis toont zich hier
opnieuw een inventief kunstenaar.
DEN HAAG. In de opgave, die onze repertoiregezelschappen zich wel of niet
gedwongen stellen om de klassieken toch maar veel eer aan te doen is de Haagse
Comedie dit seizoen na Molière en Ibsen bij de tijdgenoot van Shakespeare, Ben
Jonson, terecht gekomen. Dit blijspel van de schrijvende goudzoeker, die zich van een
Italiaans gegeven bediende, is het enige, dat geregeld op het repertoire is gebleven. Zij
het, dat het stuk uit 1605 bijna voortdurend in grondige omwerkingen is gespeeld.
Ludwig Tieck deed dat al in 1793, maar Stefan Zweig en Jules Romain volgden hem.
Frederick Knott vond er zelfs de stof voor een intrigerende thriller in, die met Rey
Harrison ruim tien jaar geleden tot een hoogst verrassende film werd, The honey pot
in de regie van Joseph Mankiewicz.
Voorstelling: Volpone van Ben Jonson door de Haagse Comedie. Regie: Wim van
Rooij. Vertaling: Martin Hartkamp. Decor: Harry Wich. Kostuums: Leonie Polak.
Muziek: Jurriaan Andriessen. Met Guido de Moor, Bas ten Batenburg, Kees van
Lier, Carl van der Plas, Wim van den Heuvel, Francine Dreessen e.a. Première 24
november, Koninklijke Schouwburg, Den Haag.
Een kernachtig, symmetrisch blazers-
motief, dat de aanhef ervan vormt en in
het openingsdeel steeds weerkeert om ten
slotte aan het eind van de finale nogmaals
de kop op te steken, wordt in boeiend
contrast met de mysterieus klinkende en
vaak door zachte tremolo’s gekenmerkte
strijkerspartijen uitgespeeld.
Ook het tussengelegen Lento is, nu op
een meer introverte manier, sfeerrijk. En
al verliest de componist zich in het laatste
deel van dit „Drieluik” wel eens in ge
meenplaatsen; het overigens zo gevoelige
en impressionistisch geaarde werk is een
aanwinst voor het repertoire. De door de
NKO-leden Jean-Jacques Kantorow, Mis
ha Geiler en Herre-Jan Stegenga fraai
voorgedragen solopartijen, zijn op een
natuurlijke en nooit vooropgezet-virtuoze
manier in het harmonische geheel geïnte
greerd.
De cellist uit dit goed op elkaar afge
stemde drietal, Herre-Jan Stenenga, liet
op deze avond zijn fijnzinnige kwaliteiten
eveneens blijken in een vertolking van de
solopartij van Haydns Celloconcert in C,
waarin uit de terughoudendheid in het
aanleggen van dynamisch contrast, eigen
lijk allereerst de instelling van de kamer-
muziekspeler sprak.
MERLE OBERON
Scène uit Bloed van de hongerlijders met v.l.n.r. Elisabeth Andersen, Rudi van Vlaenderen (liggend op tafel), Guus Hoes. Allard van der
(Foto Pan Sok)
f
X
X
s. 'S
ss. j.
Eerste Z-serieconcert door het
Noordhollands Philharmonisch Or
kest. Dirigent: Jan Stulen. Soliste:
Karin Lechner, piano. Programma:
Bedford, Mozart, Weill, Borodin. Con
certgebouw Haarlem, 25 november
1979.
A
X
‘s.
■X
-
SS
a'
x
4
-
