Criminoloog licht Nieuwmarkt-conflict door
De militarisering
van De Sterke Arm is een feit
Kaart
Doelenzaal
Au pair
^3^,
l
E
Jl
<1:
15
VRIJDAG 14 DECEMBER
1979
14
1 A ^4,
As werd tijdens
door twee of drie
geslagen en hard
getrapt. Toen ze
Oubollig
Saskia van
haar arrestatie
politiemannen
in haar kruis
riep daarmee op te houden was
het antwoord: „Nou Marie, dan
laat je je kruis maar thuis”. Ma
nuel Gomez, haar man, die haar
te hulp was gerend, werd door
dezelfde en andere agenten met
de gummiknuppel in elkaar ge
slagen tot hij bleef liggen. Op de
fotoseries van aanwezige persfo
tografen is dat haarscherp te
zien.”
Beledigend
Weinig geschreven
De Mobiele Eenheid is het to
verwoord voor vele gemeentebe
sturen in Nederland die zich in
het nauw gedreven voelen door
de sociale conflicten van deze
tijd. Bezettingen, kraakacties,
stakingen, demonstraties en blok
kades: de burgemeester van elke
willekeurige plaats heeft als
hoofd van de politie de macht
burgers met militaire middelen in
het gareel te dwingen. Bijna on
merkbaar is De Sterke Arm in
Nederland de afgelopen tien jaar
vele malen langer geworden,
want er zijn duizenden man
schappen inzetbaar.
-7 -ai
onder redactie van Theo van der Kaaij
I
I
x
Stenen naar de
politie, want
praten kan niet
werd de politie verrast door het verzet van het toegestroomde publiek.
Criminoloog Jan Naeyé: „Er moet ruimte
zijn voor emoties".
Jan Naeyé: „Technisch had de politie de
zaak goed voorbereid, want ze speelde het
zeer snel klaar om in de panden te komen.
De politie is verrast door de gebeurtenis
sen buiten het politiecordon, dat heeft
burgemeester Samkalden later ook toege
geven. Hoe komen we in die huizen, was
natuurlijk probleem nummer een voor de
politie, maar kennelijk vroeg men zich
niet af hoe de politie zelf zonder al te veel
kleerscheuren uit het Nieuwmarktconflict
moest komen. De politie is even oubollig
als vroeger omgegaan met het publiek op
straat. Zij heeft zich op geen enkele ma
nier positie bepaald in het conflict, daar
hoef je kennelijk niet voor te oefenen.”
Een nestbevuiler wordt hij genoemd, een pedante
wetenschapper en ook: het type van de zachte smeris.
Het gaat om Jan Naeyé (34), criminoloog en als docent
strafprocesrecht verbonden aan de juridische facul
teit van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Naeyé
maakte een case-study over de rol van politie en
justitie tijdens de ontruimingen van voor de metro te
slopen huizen in de Nieuwmarktbuurt.
wel meer het politieoptreden dan de ont
ruimingen als zodanig. De een begon te
schelden, de ander kon het niet aanzien en
ging naar huis, een derde probeerde een
gesprek met de politie aan te knopen,
weer een ander gooide stenen. De meeste
mensen die met stenen hadden gegooid
werden niet aangehouden. De politie ar
resteerde willekeurig tijdens charges als
iemand zich bijvoorbeeld niet tijdig ge
noeg uit de voeten kon maken.
„Van Bennekom noemt voor het latere
verloop van de strafzaken van bijzonder
belang, dat de arrestanten op weg naar
het hoofdbureau in de meeste gevallen
uitermate agressief hardhandig en beledi
gend werden behandeld, zonder dat het
gedrag van de arrestanten daartoe enige
aanleiding gaf. De advocaat noemt als
voorbeeld:
heeft ook nooit in de gaten gehad hoe er
politiek gezien gesjoemeld is met de metro
in Amsterdam. De politieopleiding moet
agenten oefenen in de confrontatie met de
burgerij. Wat ze dan moeten zeggen tegen
die burgers bij een afzetting van een
straat? Het is al heel wat als een agent
zegt: ik sta hier ook maar voor mijn
brood, of dat hij gelijk begint te rammen.
Een soort van neutraliteit is prima voor de
politie, maar politiek onbenul is heel iets
anders.”
Kleerscheuren waren er zowel bij de
politie als bij de actievoerende bewoners en
hun solidaire demonstranten. Aan beide
zijden vielen gewonden, de ene partij han
teerde de lange wapenstok en de andere
partij (in dit geval de solidaire omstan
ders) had straatstenen als projectielen.
Het conflict escaleerde op een manier
waarmee de gemeente en de politie totaal
geen rekening hadden gehouden. Toen de
sloop van de bewuste huizen allang in
Een stadsplattegrond in Amster
dam, wat is daar nu voor bijzonders
aan? Wel, dit is een heel bijzonder
exemplaar, omdat het de allereerste
is die de hoofdstad heeft aangeschaft.
Na ruim zevenhonderd jaar komen
de heren bestuurders op de geniale
gedachte bewoners en bezoekers via
kaarten en straatnamen wegwijs te
maken in de wereldstad. Bewegwijze
ring is er natuurlijk wel, maar dat is
het onduidelijke systeem van S 102,
district 4 en wijk 43, uitgeknobbeld
door een overijverige ambtenaar
vanachter zijn bureau. Het gemeente
bestuur vond dat deze abracadabra
enige toelichting behoefde via een
fatsoenlijke kaart. Dit exemplaar is
dinsdag onthulp op de hoek Stadhou
derskade Jan Luijkenstraat. Spoe
dig volgen er nog 49 andere.
„Mijn onderzoek is zuiver gericht op de
rol die politie en justitie hebben gespeeld
in het conflict,” zegt Jan Naeyé. „Ik be
handel dus niet de vraag of die politie wel
of niet had moeten optreden. Achteraf
hebben veel mensen gezegd: er had con
tact moeten zijn tussen de politie en de
burgers die uit de huizen moesten. Dat
contact was destijds nul. De politie werkte
met inlichtingendiensten, spionnen en het
een vliegtuig in de buurt foto’s nemen.
Mijn stelling is dat bij een dergelijk con
flict de afstand tussen publiek en politie
klein gehouden moeten worden. Heel con
creet betekent dat tolerantie tegenover de
mensen. Er moet ruimte zijn voor emoties.
Publiek werd bij het Nieuwmarktconflict
letterlijk op afstand gehouden, waardoor
er gemakkelijk stenen gegooid werden. Ik
zeg dat er geen enkele steen gegooid zou
zijn wanneer politie en publiek op een
meter afstand van elkaar waren gebleven.
Dat is een regelrechte confrontatie van
agenten met burgers en dat betekent weer
dat die agenten met de burgers moeten
praten.”
„Het werken met Mobiele Eenheden, die
militarisering van het politieapparaat, be
tekent dat de afstand tussen politie en
publiek alleen maar groter wordt. Hoe
moet dat gaan in de jaren ’80 waarin grote
sociale conflicten te verwachten zijn? Een
politieman heeft over het algemeen wei
nig politieke interesse. Hij oriënteert zich
nauwelijks op politieke besluitvorming en
de opleiding, stimuleert dat ook niet.
Iemand als hoofdcommissaris Sanders
De criminoloog heeft in zijn verslag de
ruimte gegeven aan mr. Willem van Ben
nekom, een van de drie advocaten die van
begin tot eind betrokken is geweest bij de
Nieuwmarkt-processen. „Lessen in trau
matologie” noemt Van Bennekom de uit
puttende rechtsgang tegen de verdachten,
van wie op dit moment nog steeds een
zaak bij de Hoge Raad ligt. De advocaat
spreekt over verblinding van de autoritei
ten in de strafprocessen tegen de Nieuw-
marktbewoners. Van Bennekom over de
willekeur in het arrestatiebeleid: „In de
loop van 24 maart hadden duizenden men
sen zich in de omgeving van de Nieuw-
markt verzameld. Vooral sedert de politie
zich in de morgenuren in een aantal geval
len zonder aanwijsbare reden uiterst
agressief en beledigend had gedragen wa
ren er in de menigte maar heel weinigen
die niet heftig reageerden op wat zij za
gen. Die reacties golden misschien nog
volle gang was golfden de straatgevechten
nog door de buurt en wijde omgeving.
Bijna tweehonderd personen dienden in
de maanden daarna een kleine vijfhon
derd klachten in bij de officier van justitie
over het optreden van de politie. Twee
jaar later werden alle klachten en bloc
geseponeerd. Even daarvoor had hoofd
commissaris van politie Sanders al in een
interview laten weten dat „geen Amster
damse diender zal bloeden voor de actie in
de Nieuwmarktbuurt”. Er werden wel
mensen veroordeeld tot gevangenisstraf
fen van enkele weken tot een paar maan
den. Het waren strenge straffen voor wat
de rechter noemde „het stenen gooien in
de richting van de democratie”.
Lang hoefde Jan Naeyé niet te zoeken
naar een naam voor zijn onderzoekspro
ject. „De Sterke Arm” zou het verslag
gaan heten en bedoeld als uniek aan
schouwelijk onderwijs in het tot nu toe
zuiver theoretische strafprocesrecht.
Naeyé ontdekte dat er bitter weinig over
het Nieuwmarktconflict is geschreven in
officiële vakliteratuur. Des te meer is er
gefilmd en gefotografeerd. Hij maakte
gebruik van filmmateriaal dat bij de di
verse omroepen ligt opgeslagen en vulde
dit aan met foto’s, plattegronden, krante-
koppen en zelf gemaakte films. Naeyé
praat de beelden aan elkaar en onthoudt
zich van persoonlijke visie of eindconclu
sie. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat hij,
emotioneel sterk bij de zaak betrokken,
geen eigen mening over het Nieuwmarkt
conflict en het politieoptreden heeft.
nen gemakkelijk toegang krijgen tot het materiaal, een
boek en een videoband. Het boek „De Sterke Arm” is
voor 22,50 bij de boekhandel verkrijgbaar.
Het is een uniek document geworden voor de juridi
sche wereld, die vrijwel niet met audio-visuele midde
len werkt. De criminoloog heeft zijn materiaal inmid
dels al los mogen laten op de studenten aan de politie
academie. Jan Naeyé: „De meeste mensen weten wel
iets van het conflict in de Nieuwmarktbuurt, maar niet
alles. Ik constateerde dat de studenten bijzonder geïn
teresseerd waren in het optreden van hun collega’s. Ze
vonden de film vaak verbijsterend en ze hebben er met
rode oortjes naar gekeken”.
Is zo’n machtige politie een gehoorzaam
werktuig van het plaatselijk bestuur of
gaat zij als het er op aan komt toch haar
eigen gang? Is de politieke controle op het
politieoptreden geen illusie wanneer het
gemeentebestuur zowel verantwoordelijk
is voor, als tevens belanghebbende is bij
het gevoerde politiebeleid? En welke rol
speelt de justitie in zulke conflicten, wan
neer zij als verlengstuk van De Sterke
Arm achteraf met strenge hand straffen
organiseert voor een ieder die zich tegen
het politieoptreden verzette?
Deze vragen heeft drs. Jan Naeyé, do
cent strafprocesrecht aan de Vrije Uni
versiteit van Amsterdam, zich gesteld bij
besturing van het conflict tussen gemeen
te en bewoners van de Nieuwmarktbuurt,
waar zestig bewoonde huizen gesloopt
moesten worden ten behoeve van de me
trolijn Weesperplein-Centraal Station.
Naeyé presenteerde vorige week een boek
en een videoband van 2*/2 uur, waarmee
hij wil aantonen dat juist dit conflict, de
climax viel in 1975, sterk heeft bijgedra
gen tot de toenemende militarisering van
het politieapparaat.
Aan de strijd tussen gemeente en bewo
ners lag veel meer ten grondslag dan een
conflict om een metrolijn. Het ging tegen
grondspeculatie, cityvorming met kan
toorbouw en hotels, leegstand en afbraak
en vóór het bouwen van woningen en het
behoud van de woonfunctie van de bin
nenstad. Naeyé laat in zijn onderzoeks
project duidelijk tot uitdrukking komen
dat het conflict in de Nieuwmarktbuurt
nog lang niet is afgelopen en dat de strijd
tussen gemeente en bewoners nog steeds
door gaat. Op veel meer plekken in de
stad kunnen situaties ontstaan en zijn
deze ook al diverse keren ontstaan, waar
bij het gemeentebestuur in conflicten met
burgers vertwijfeld naar het machtsmid
del van de Mobiele Eenheid grijpt. Er zijn
in Amsterdam en in andere plaatsen de
i afgelopen jaren door de politie met harde
[hand en wapenstok blokkades gebroken,
[bezettingen ongedaan gemaakt en kraak
panden ontruimd.
De rol van de politie in bijvoorbeeld de
Nieuwmarktbuurt was duidelijk. Zij was
slechts uitvoerder van een besluit van de
gemeenteraad en de direkte verantwoor
delijkheid voor het optreden lag geheel in
handen van burgemeester Samkalden.
Het probleem van de politie was alleen,
dat zij niet zoals menigmaal tijdens con
flicten in de woelige zestiger jaren verrast
wilde worden door onverwachte tegen
stand. Dat betekende het einde van het
particulier initiatief van de individuele
politieman. Volgens een nauwkeurig
draaiboek werd een massale politiemacht
ingezet om de bewoners uit de panden te
krijgen. In een oefendorp op de Crailose
Heide was de ontruiming vooraf grondig
gerepeteerd. Pantserwagens, buHdozers
en speciaal gevormde brand- en traangas-
groepen werden ingezet. Voor elke burger
was in die dagen duidelijk dat deze mili
tair optredende politietroepen een ver
lengstuk waren van het gemeentebestuur
om de uitvoering van besluiten af te dwin
gen. De militarisering van De Sterke Arm
is een feit.
tot ’69 als inspecteur bij de Amsterdamse politie, was
pelotonscommandant van een Mobiele Eenheid en
wachtcommandant aan het bureau Warmoesstraat.
Naeyé ging daarna rechten studeren, koos de richting
criminologie en werd wetenschappelijk medewerker
aan de universiteit.
„Het hele gebeuren in de Nieuwmarktbuurt heeft me
persoonlijk aangegrepen”, zegt Naeyé, die van zijn
onderzoeksprojekt een objektief document heeft wiHen
maken, bedoeld als onderwijsmateriaal voor studenten
in het strafprocesrecht. Het is niet alleen voer voor
criminologen geworden, ook andere wetenschappers,
bestuurders, politie-agenten en gewone burgers kun-
De Doelenzaal, ook wel Stadsdoe-
lengebouw, op de Kloveniersburgwal
heeft voorlopig een nieuwe bestem
ming. Het Ruimtelijk Ontwikkelings-
laboratorium (ROL) van de gemeen
telijke dienst volkshuisvesting mag
er een tijdje in. De Doelenzaal werd
begin dit jaar gekraakt door de
zwerfgroepen heromeverslaafden,
die van gebouw naar gebouw verdre
ven werden. Toen de junkies zich
verspreidden over de opvangcafés in
de stad werd het pand voHedig dicht
gemetseld. Eerder waren er plannen
om Paradiso in de Doelenzaal te ves
tigen. Van nog langer geleden date
ren de plannen voor een Centrum
voor Amateuristische Kunstbeoefe
ning in het monumentale pand.
Het ROL moet verdwijnen uit de
synagoge waar het gevestigd is, van
wege een restauratie. Met het oog op
de definitieve bestemming voor het
Doelengebouw heeft het gemeentebe
stuur opdracht gegeven voor een pro
gramma van eisen en een kostenra
ming ten behoeve van zowel het Cen
trum voor Amateuristische Kunstbe
oefening als het Internationaal Fol
kloristisch Danstheater.
Vanaf november worden zowel de
inschrijvingen als de bemiddeling
van „au pairs” door het Bureau Inter
nationale Jongeren Kontakten in
Amsterdam verzorgd.
Wie als „au pair” naar het buiten
land wil gaan moet meisje of vrouw
zijn tussen de 18 en 30 jaar oud, met
kinderen om kunnen gaan en geen
aversie tegen huishoudelijk werk
hebben. Een „au pair” verblijft in een
gezin, waar zij helpt met lichte huis
houdelijke werkzaamheden, zoals af
wassen, stofzuigen, bedden opma
ken, etc. Ook helpt zij met de verzor
ging van de kinderen. De „au pair”
ontvangt hiervoor kost en inwoning
en zakgeld (omgerekend in Neder
lands geld minimaal 200,- per
maand) van het gezin waar zij ver
blijft. De „au pair” wordt tijdens het
verblijf verzekerd tegen de kosten
van medische hulp, ziekenhuisopna
me en medicjnen. De „au pair” moet
voldoende gelegenheid krijgen om
een talenkursus te volgen. Meestal
wordt een „au pair” gevraagd van
september tot en met juni/juli min
stens voor een periode van zes
maanden.
Voor informatie en inschrijving
kan men zich wenden tot het Bureau
Internationale Jongeren Kontakten,
Prof. Tulpstraat 2, Amsterdam, tel.:
02o-246663 (dinsdag t/m vrijdag tus
sen 8.45 en 12.00 uur). Het Bureau
Internationale Jongeren Kontakten
is een onafhankelijke stichting, die
door de overheid gesubsidieerd
wordt. Het bureau richt zich o.a. op
het geven van informatie en advies
aan jongeren die naar het buitenland
wülen gaan, bijvoorbeeld om er te
.werken, een kursus te volgen, goed
koop op vakantie te gaan, deel te
nemen aan een werk- of vakantie
kamp of het leiden van kinder
kampen.
Dat is hem niet door iedereen in dank afgenomen,
juist omdat de criminoloog weet waarover hij praat als
het om de politie gaat. Jan Naeyé doorliep de Neder
landse Politie Academie in Apeldoorn, werkte van ’67
i
