Architect Yona Friedman: zedenmeester
zonder godsdienst
Vandernoot leidt
NPO succesvol
Verkouden?
Otrivin
helpen direkt
RONDREIZENDE TENTOONSTELLING IN DE DERDE WERELD
Stichting wil
popmusici gaan
inventariseren
Filmer Antonioni
centraal op Film
International
eino b.u.
Kimman B.V.
lnnocenti.De ex-
Mini Cooper.
OPENINGSTIJDEN
van uw
Ni I
Abstract wondermiddel
74
i
0
ZATERDAG 22 DECEMBER
1979
in
schoonmaakbedrijf
blanken b.v.
02510-25444
beverwijk
sinds 1953
Dn
neusdruppels
9
KUNST
V
£l
door Joost Meuwissen
3
Moderne composities karaktervol vertolkt
"I
Maandag 24 december
vanaf 8 uur ’s morgens
geopend tot
s middags 17.00 uur.
Aan onze advertentie-
relaties
Grond
tapijtreiniging,
vaste vloerbedekking
losse kleden bankstellen.
I 1 Januari 1980
de advertentietarieven
met 5% verhoogd.
AMSTERDAM. De Hon-
gaars-Franse architect Yona
Friedman is in de jaren zestig
bekend geworden door zijn utopi
sche ontwerpen voor stadsstruc
turen. Dit waren ruimtelijke vak
werken op poten, boven een be
staande stad (bijvoorbeeld Pa
rijs) of boven tot dan toe onbe
bouwde gebieden, zelfs boven
zee. In de mazen van deze ruimte
lijke vakwerken zouden op ver
schillende niveau’s bewoners zelf
hun woningen vestigen. Ook
openbare functies zouden zo se-
mi-permanent kunnen worden
gehuisvest. Woningen en gebou
wen zouden makkelijker kunnen
meegaan met hun tijd en met de
veranderende behoeften. Wat
blijft zou het vakwerk zijn. De
invulling zou men steeds kunnen
aanpassen.
f BI M 131 ff fff fff g B -Bs 1
Fï
gr
<31
I. 023-
Tegenover de praktische vragen die al-
(AD VER TENTIES)
(ADVERTENTIES)
tiedatum na 1 januari 1980 is.
Voor vermelde prijsverhoging is toe-
van Economische Zaken.
2550-
nt-
an
i:
uitsluitend verkrijgbaar bij apotheker en drogist
JOHAN VAN KEMPEN
Zijlweg 35/Schipholweg 5 Haarlem. (023) 339069.
ig
us
De „bidonville” als ideaal dus. Niet
alleen als één van de werkelijkheden van
de Derde Wereld, maar ook als model van
de toekomstige wooncultuur in de hele
wereld, namelijk in de „economie van de
De betrokken musici worden verzocht de
stichting schriftelijk op korte termijn te laten
weten: of men al of niet over oefenruimte be
schikt, of die ruimten tijdelijk of vast kan wor
den gebruikt. Daarnaast wil de stichting graag
weten in welk muziekgenre de band werkzaam
is, hoe de bezetting luidt, of men beroeps of
amateursmusicus is en wie als contactpersoon
functioneert.
De inlichtingen moeten bij voorkeur voor half
januari worden toegestuurd aan de Stichting
Popmuziek Kennemerland, Postbus 6105, 2001
HC Haarlem.
Het doel het spijzigen van de hongeri-
gen wordt als een leermiddel opge
voerd, ter bewustwording van westerse
mensen in hun post-industriële samenle
ving. Het middel een regenton voor de
opvang van water, een dijk tegen de vloed
en moestuintjes waar mogelijk wordt
een deol op zichzelf, in de nieuwe cultuur
van het overleven. Friedmans gestadige
uitwisseling van doelen en middelen heeft
nogal eens tot verwarring geleid, ook in de
discussie die hij zaterdag 27 oktober
jongstleden in de Stichting Wonen met
belangstellenden heeft gevoerd.
Men heeft er gevraagd naar de draag-
Friedman wijdt de meeste woorden aan
de ethische implicaties die de armoede in
de Derde Wereld heeft in het Westen. Zij
vormen het probleem en voor haar four
neert hij een oplossing: de nood moet er
wel worden gelenigd, maar op de wijze
waarop de mensen er zelf al hun nood
hebben gelenigd, zo goed en zo kwaad als
dat ging. Wie geholpen worden zijn eigen
lijk de hulpverleners zelf die daar een
leerschool doorlopen.
wijdte van Friedmans uitspraken over de
„bidonvilles”. In hoeverre vormen ze een
beschrijving van stukken Derde-Wereld-
steden of wordt er ook iets daadwerke
lijks gedaan?
Pianist Jan Wijn, solist op het NPO-
concert van vrijdagavond; enorm indringen
de kracht in Ravels Linkerhandconcert.
Osieck, Escher, Stravinski, Ravel. Con
certgebouw Haarlem, 21 december 1979.
Bij voorbeeld wat betreft de grond. In
een recente toespraak voor de Intematio-
ale Architectenvereniging UIA te Djakar
ta beschouwt hij ook de grond als een
waarneembaar object dat men zou moe-
Yona Friedman's stadsstructuur boven
Parijs in 1963
Van 3 tot en met 8 februari worden de
National Filmdays in Film International
gehouden, tijdens welke dagen Neder
landse films worden vertoond die tussen 1
februari van dit jaar en 1 februari volgend
jaar in roulatie zijn gekomen.
Op het filmfestival zullen onder meer
films van de Japanse regisseur Shohei
Imamura worden vertoond. Tevens gaat
zijn nieuwste film Aan mij dé wraak in
première.
en
ior
Al va. f11190,-
inkl.btw.
Voor
Ook levering
nieuwe vloerbedekking
en gordijnstoffen.
Zijlweg 286, Haarlem.
Tel.: 023-313289
met
enz.
>550-
ur.
mes-
>550-
ROTTERDAM (ANP). De Italiaanse
films van Michelangelo Antonioni zullen
een belangrijke plaats krijgen op het ne
gende festival Film International Rotter
dam, dat van 31 januari tot en met 10
februari a.s. in de Maasstad wordt gehou
den. De regisseur zal zelf aanwezig zijn.
lerwegen in publicaties over het bouwen
in de Derde Wereld worden gesteld lijkt
Friedmans omkering van de waarden een
abstract wondermiddel. Het middel heelt
ook meer de neerslachtigheden van wes
terse intellectuelen voor de realiteit van
de Derde-Wereld-steden dan dat het iets
aan de situatie zou veranderen.
Prijs
0150.
1250.
geld voor dagbladen in het BTW-tarief
en het stijgen van ---
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. De Stichting Popmuziek
Kennemerland wil op korte termijn tot een
uitgebreide inventarisatie komen van pop- en
rockbanda die in Kennemerland actief zijn.
Met het harde cijfermateriaal denkt de organi
satie de plaatselijke overheden te kunnen aan
tonen hoe groot de behoefte aan oefenruimten
en andere eerste voorzieningen is.
En tenslotte met de al even excentrieke
orkestpartijen van Ravels Linkerhand
concert, waarin pianist Jan Wijn de solist
was. Zelden zullen, in een kernachtige
pianistiek, alle stemmen en tegenstem
men in zo’n grote helderheid tegen elkaar
zijn uitgespeeld. In rustige opzet, die be
halve voor het martiale aspect ook veel
ruimte liet voor zangerigheid, kreeg Ra
vels laatste meesterwerk een enorme in
dringende kracht.
Jan Wijns schitterende virtuoze en artis
tieke prestaties droegen er nog eens toe
bij, dat dit concert onder André Vander
noot weer als buitengewoon succesvol in
de annalen van het NPO kunnen worden
bijgeschreven.
n rannnmi ic
In zijn opvatting is architectuur een
bevredigde behoefte. Een ontwerp is de
oplossing van een probleem. Omdat hij
tevens de architectuur herleidt tot het
overleven als een fundamentele waarde,
is er waar mensen overleven altijd archi
tectuur. De eerste levensbehoeften zullen
er bevredigd zijn. De problemen zijn op
een of andere wijze opgelost.
Het mag een troost zijn voor gedesillusi-
I Haarlem, december 1979
Haarlems Dagblad,
IJmuider Courant,
Beverwijkse Courant,
afd. Advertentieverkoop
'4 geel
74 ridt
bj. 70
Sport,
ma
r 125(;
bolle
F 1950;
m ver-
chrifte-
naan-
gelijk,
lilden,
1974,
:ation-
anaull
>74 in
1974
alectr
6 met
1220
1950
5250.
ugeot
ileiM
75,
bman
auto,
i enz.
cm met
nieun
n. veel
I 78 1e
j 77 1e
125 P
Toyota
benz.
bj nov
77 als
76 ridt
bj 76
moois
□P gas
id met
nen b
I32 GL
subishi
5950
164 E
r bj 76
'5 veel
i 1954
ten vrijwaren van abstracties. De gangba
re uitgifte van stukken land via een door
archtecten vervaardigd verkaveling,; plan
leidt automatisch tot de in de „bidonvil
les” zo hevige grondspeculatie. Zoiets ab
stracts als een plaatsaanduiding vooraf-
aan de bebouwingen vormt een oorzaak
van financiële woeker die de directe be
vrediging van behoeften in de weg staat.
De architect, stelt Friedman, dient daar
om af te zien van het ontwerpen van
verkavelingen. Men dient de grond niet uit
te geven.
De taak van de architect is negatief. Hij
dient iets na te laten en er zelfs de
overheidsorganen van de overtuigen dat
zij van enigerlei ingreep moeten afzien.
De „legalisering” van de „bidonvilles”
betreft dan ook niet hun opneming in de
bestaande systemen van wetgeving en van
beleidsvoorbereiding (die geen directe
problemen oplossen), maar bestaat uit de
erkenning dat zij een eigen, nieuw sy
steem veronderstellen. Zij horen volgens
Friedman tot de stad noch tot het platte
land. Haar bewoners zijn niet meer met
elkaar verbonden in de overgeleverde
agrarische verwantschapsstructuren. Ze
maken geen gebruik van de voorzieningen
die de stad biedt. Ze maken geen deel uit
van de Derde Wereld zoals we die kennen,
maar vormen er eilanden van een nieuwe,
„Vierde” Wereld. Zij zijn ontheemd van
alles wat de beschaving heeft gekend.
In Friedmans verheerlijking van de „bi
donvilles” lijken drie periodes van zijn
leven samen te stromen: het oosteuropese
ghetto, de zelf verzorgende kibboetsim
uit het Israël waar hij tot 1957 heeft ge
werkt en de negativerende filosofische
Parijse ambiance in recente tijd.
Dat bewoners van „bidonvilles” geen
culturele bagage meer zouden hebben
mag een wensdroom zijn, maar is perti
nent onjuist. Zo is bij voorbeeld de natio
nale en religieuze interesse van de bewo-..
ners van de stad Teheran juist ook ont
staan omdat de waarde van de traditione
le samenlevingsvormen en stedelijke
voorzieningen (het bestand aan parken bij
voorbeeld) onder het bewind van de sjah
werd ontkend. In zijn toespraak te Dja
karta heeft Friedman wel geduid op de
positieve invloed van de Islam op de „bi
donvilles” uit het verleden, door het ver
bod op grondspeculatie en op woeker,
maar hij laat na in het heden dit feit nog
enige betekenis toe te kennen.
De westerse deskundige mag de regen
tonnen niet hebben gezien, Friedman
weert de realiteiten van de diverse Derde-
Wereld-culturen, de godsdienst en het na
tionalisme, uit zijn beschrijving van de
nieuwe levenswijze.
Deze houding wordt slechts begrijpelijk
als men in aanmerking neemt dat hij de
laatste tijd vooral voor supranationale
organisaties heeft gewerkt, zoals voor de
Raad van Europa of voor de UNESCO.
Maar met het roemen van hun bijdrage
aan de wereldcultuur of aan de wereldsa
menleving zal men bewoners van een „bi
donville” blij maken met een dooie mus.
armoede” die de mensheid te wachten
staat, volgens Friedman. Hij ziet de „bi
donville” simpel als een nodige oefening
in overleven.
Friedman doet dus twee dingen. Hij
accepteert de „werkelijkheid” van de
krotten als een positief feit. En hij stelt dit
positieve feit ten voorbeeld. In beide ge
vallen gaat het om en oordeel. Hij waar
deert de krotten positief; zij vormen bo
vendien zijn maatstaf, de standaard aan
welke alle gebouwde omgevingen gehou
den zijn. Aldus vertegenwoordigt de „bi
donville” de levensstandaard van de toe
komst.
Men zou zich af kunnen vragen of bewo
ners van „bidonville” om zo’n beoorde
ling verlegen zitten. Ontwikkelingshulp
en overheidsbeleid ten aanzien van de
onrustbarende stedelijke groei en de uit
hem voortvloeiende problemen in de Der
de Wereld mogen vaak hebben gefaald,
maar dat wil nog niet zeggen dat men de
tot dan toe gehanteerde normen maar
overboord moet zetten. Dat in de hulp en
in het op westerse leest geschoeide beleid
de krotten steeds als iets negatiefs werden
gezien waar men verbetering moest aan
brengen is een feit. Maar dat zulke pogin
gen geen vrucht zouden hebben afgewor
pen is een onbewezen stelling.
Volvo
00 de
Opel
t.78,
Ford
v. 77,
O; VW
t.77,
o 164
Club,
160 8
2.500;
1300,
enault
km of
Het antwoord van Friedman is dat zijn
tekeningen en teksten voorstel noch ont
werp bevatten. Het zijn louter beschrijvin
gen van bestaande situaties. Dat zou onbe
vredigend zijn, ware het niet dat zulke
beschrijvingen volgens hem de „legalise
ring” van de „bidonvilles” als een be
staande levenswijze zouden kunnen be
vorderen. Een regering ziet bijvoorbeeld
geen kans in de komende vijftien jaar een
„dionville” van een waterleiding te voor
zien. De modale westerse deskundige zal
er dan het ontbreken van een in zijn ogen
noodzakelijke voorziening vaststellen.
Friedman daarentegen ziet niet wat afwe
zig is. Hij ziet slechts wat aanwezig is. Hij
constateert geen ontbrekende waterlei
ding, maar wel de aanwezige regenton
nen. De behoefte is er al bevredigd.
Maar dat laatste is niet overal het geval en
men zou de „legalisering” daarom niet
alleen kunnen opvatten als een mogelijk
vermijden van zulke excessen.
Friedman beschrijft alleen de fysieke,
waarneembare objecten. Hij ziet hen als
rechtstreekse behoeftenbevredigingen.
Hij wijst elke abstractere oplossingen op
wat langere termijn of op wat grtere
schaal van de hand.
Tweede concert C-serie van het
Noordhollands Philharmonisch Orkest.
Het festival, dat door de Rotterdamse
kunststichting wordt georganiseerd,
krijgt subsidies van de gemeente Rotter
dam en het ministerie van CRM, Het
Goethe Institut Rotterdam zal eveneens
een bijdrage leveren.
Friedmans utopie is nooit bewaarheid
geworden. Dit komt doordat het vraag
stuk dat hij op deze wijze heeft willen
aansnijden niet om technische oplossin
gen vroeg. Een grotere keuzevrijheid voor
de consument is destijds een maatschap
pelijke vraag geweest, die de architect
had kunnen nopen tot een andere wijze
van ontwerpen, tot een nieuwe prcedure
van architectonische planning. In plaats
daarvan heeft Friedman beelden van een
al gerealiseerde ideale stad geschetst, zon
der dat men evenwel uit die beelden heeft
kunnen opmaken hoe men dat ideaal
bereikt.
Onlangs heeft Friedman toch een wer
kelijkheid gevonden die zijn ideaalbeeld
recht doet. Het zijn de krottenwijken rond
de wereldsteden, de „bidonvilles”. Daar
bouwen bewoners veelal hun huis naar
eigen goeddunken, op beschikbare grond,
met een mengeling van woonhuis, bedrijf
en openbare functies. Een architect komt
er niet aan te pas. Precies wat Friedman
zich in zijn stadsstructuren tien jaar terug
had voorgesteld.
Aan deze ontdekking en aan de mogelij
ke rol van de architect in „bidonvilles”
heeft Friedman een tentoonstelling ge
wijd die in de Stichting Wonen te Amster
dam te zien is geweest, onder de titel
„Yona Friedman en de architectuur, sa
men beslissen over onze omgeving”. De
tentoonstelling reist nu langs een aantal
Noordhollandse bibliotheken.
Deze Rhapsodie fungeerde op dit C-
concert als ouverture en is tevens de aan
zet van meer Osieck-uitvoeringen die voor
de volgende seizoenen zijn aangekondigd
en waarin dan met grotere werken, met
een inhoudelijk hoger soortelijk gewicht,
van deze componist zal kunnen worden
kennisgemaakt.
Een andere Nederlandse componist van
dezelfde generatie Rudolf Escher
kreeg in dit programma nu reeds de gele
genheid om zich uitgebreider muzikaal te
laten representeren, namelijk in diens
Tweede Symfonie uit 1964.
Opmerkelijk is weer, al zie je het wel
vaker: Osieck is allereerst een introvert
mens en schrijft veelal extravert klinken
de muziek bij Escher is het andersom.
In Eschers hoogst interessante en artistie
ke werk herken je altijd weer de geest van
diens Musique pour l'Esprit en Deuil,
waarmee deze Amsterdamse componist in
de naoorlogse jaren zo bekend is gewor
den. Van het polyritmisch en orkestraal
raffinement konden in deze uitvoering
uitstekende indrukken worden afge
geven.
André Vandernoot deed zijn naam als
vertolker van moderne muziek weer veel
eer aan, doordat de composities waarin
van alle betrokkenen steeds de grootst
mogelijke attentie wordt geëist alle van
een sterke karakteristiek werden voor
zien.
Zo ook in het gedeelte na de pauze,
waarin de kunst van de alweer „klassiek”
geworden modernen aan de orde werd
gesteld. Te beginnen met Stravinski’s
Agon. Balletmuziek die niet speciaal als
zodanig overkomt, maar waarvan de
hoogst excentrieke partituur zowel ten
aanzien van toegepaste seriële technieken
en met verwijzingen naar de middeleeu
wen, als van ongewone instrumentale
combinaties en effecten fascinerende
episodes in zich herbergt.
HAARLEM. Hans Osieck deelde
(doordat dirigent André Vandernoot hem
op het podium had geroepen) in de hulde
die het publiek de uitvoerenden bracht
voor diens Rhapsodie voor orkest.
Osieck had zich in deze compositie
geschreven in opdracht van CRM in 1962
allereerst doen kennen als een vakman
met intuïtie voor boeiende proporties, die
dan in een meesterlijke orkestratie ge
stalte krijgen. De Zuidelijke sfeer en on
gecompliceerde opvattingen die in dit
grotendeels speelse werk de toon aange
ven, werden door Vandernoot met het
NPO, in afwisselend brede lyriek en tem
peramentvolle frisheid in het kleurrijke
orkestspel, bijzonder goed getroffen.
9 voor
eugeot
•tt, 77
oneerde ontwikkelingshelpers dat alles
wat zij hadden gedacht toe te voegen al ter
plekke voorhanden is geweest, zonder dat
zij het destijds hebben waargenomen.
Maar de vraag is wat voor werkelijk
heid Friedman schrijft en hoe hij de „le
galisering” van deze werkelijke „bidon
villes” ziet. De legalisering is van belang
omdat de krottenwijken zich op zekere
punten steeds aan wettelijke regelingen
en verordeningen zullen hebben onttrok
ken; ze worden vaak al te wanordelijk
ervaren en het komt meermalen voor dat
wat de mensen er met moeite hebben
opgebouwd in een oogwenk door buldo-
zers met de grond gelijk wordt gemaakt.
Lees eerst de
gebruiksvoorschriften
Gastdirigent: André Vandernoot. So
list: Jan wijn, piano. Programma:
roor 6
arens,
rwijl u
terdag
inden-
dio-in-
Tel.
<3> <S> O
Door het opnemen van abonnements- k
geld voor dagbladen in het BTW-tarief
I en het stijgen van produktiekosten I
g worden met ingang van
H Deze verhoging geldt ook voor de lo-
pende kontrakten waarvan de expira-
S tiedatum na 1 januari 1980 is.
I Voor vermelde prijsverhoging is toe- I
stemming verleend door het ministerie
j| van Economische Zaken.
De rondreizende tentoonstelling
van Yona Friedman is deze maand
nog te zien in de Openbare Biblio
theek in Weesp. In januari is de expo
sitie ingericht in de Openbare Biblio
theek in Amstelveen; in februari in de
Openbare Bibliotheek in Uitgeest; in
maart in de Openbare Biliotheek in
Heiloo en in april in de Openbare
Bibliotheek in Schagen.
