J
WILLEM DE RIDDER IS WEER KUNSTENAAR
door Klaas Pieter Rieksen
in
Karakterrol
Oppervlakkig
Wollige Worgel
Catalogus
I I
T
Zo’n tien jaar heeft Willem de Ridder
zijn gezicht nauwelijks in Nederland
laten zien.
Peter Flik kwam zijn stem wel
regelmatig in Nederland, zij het via
Hij vertoefde een aantal jaren in
Amerika en belandde tenslotte in
Italië, vanwaar hij nu zijn projecten
dirigeert.
Begonnen als beeldend kunstenaar
(actief in de Fluxus-beweging,
waarmee hij het publiek en de kunst
wilde integreren), hield hij zich later
bezig met bladen als Hitweek en
Aloha. De nu 40-jarige De Ridder
maakte films, was betrokken bij
Hoepla, zette allerlei manifestaties
op en was één van de initiators van
de nooit gerealiseerde omroep
„Eldorado”.
Na zijn vertrek werd het in ons larif)
wat stil rond Willem de Ridder. Via
zijn vriend en VPRO-medewerker
In de verte hult La Maga Circe zich in een nevel. Willem de Ridder jaagt de groene autobus door
het Italiaanse district Latina in de richting van deze berg, waar hij sinds enige tijd zijn domicilie heeft
gekozen. Rasverteller De Ridder let nauwelijks op de verlaten weg, die ons in de richting van zijn
huis voert. Hij vertelt. Over Circe, de tovenares, die in de Odyssee van Homerus als gastvrouw
optreedt van Odysseus en die enige van zijn manschappen in zwijnen verandert, terwijl de held zelf
door een toverwortel van dit vreselijke lot bespaard blijft. Over de magie, over Mussolini die ervoor
heeft gezorgd dat het gebied waar we door rijden werd drooggelegd, over het fascisme, over zijn
verblijf in de buurt van het veel noordelijker gelegen Genua en over de Italianen.
Aan de zeekant van de berg ligt het huis in het dorpje San Felice Circeo, aan het einde van een
haast onbegaanbare weg. Half afgebouwde huizen markeren het landschap. Een plotselinge
bouwstop zorgde ervoor dat hier nieuwbouwruines staan; dat de kapitaalstroom plotseling werd
afgekapt. Het druilerige weer bepaalt de sfeer nog sterker.
(„Spannende Sprookjes” op
woensdagmiddag via Hilversum I om
13.30 uur), terwijl hij daarvoor al een
Doodsangsttherapie en de Grote Oto
Derby organiseerde.
De jaren ’70 benutte Willem de
Ridder om een nieuwe vorm van
kunst te ontwikkelen die in de
komende jaren gestalte moet krijgen
door middel van een aantal
projecten. Het geheel kreeg als naam
Casa Cavaleiri.
Na jaren lang geen interviews te
hebben toegestaan, bleek Willem de
Ridder nu wel bereid zijn plannen te
onthullen. Een tocht naar het
Italiaanse San Felice Circeo, zo’n 100
km van Rome, bleek dan wel
noodzakelijk. Een eerste
de radio. Elke week vertelt Willem de kennismaking met de „ervaring op
Ridder nu een verhaal aan kinderen bestelling” van Willem de Ridder.
'/'/óf'/
SAN
circeo
Ervaring op
bestelling
om daar gebruik te maken van de pick-up. En mij
*1
W
•^1
k vast,
kan ik
>ns
kaan
eel
niet
2 meest
eld
d nu
meer
zich
If ver-
lertus-
succes
in een
ootste
de
jaren-
Suus
r, ver-
Een
de, de
reinig
■mene
r een
telde,
pikte
dat is
inden
geval
ok al
ie ac-
nrust
maar
i ook
reeft;
moet
eran-
een
leren
wor-
wust
aan-
We hebben het over de tegenstelling tussen de jaren
’60 en ’70 en hoe het er in het komende decennium
uit zal zien, afgezien van zijn eigen plannen. Willem
de Ridder: „In de hele wereld heb je een fluctuering
van het tijdsbeeld. Alles op aarde beweegt zich van
éen plus naar een min-pool en omgekeerd. In de
jaren ’60 had je een periode van verdieping, terwijl
tien jaar later alles bewust oppervlakkig werd
gehouden. Alles vrijwel perfect naar zijn tegendeel.
En over een bepaalde tijd is alles weer omgedraaid.
Waren de armen eerst armoedig gekleed en de
rijken sjiek, nu zijn de armen goed gekleed en de
rijken armoedig. Nu is het disco, morgen misschien
wel prisco of hebben we een haatgeneratie. Wie zal
het zeggen?”
Vond jijzelf de jaren van vervlakking, de jaren ’70,
niet erg vervelend, walgelijk misschien?
Dit kaartje werd gedrukt In opdracht van Casd Cava-
lelre en wijst op de tv-uitzendlng die de AVRO morgen
avond aan het postorderbedrijf wijdt. Een tv-uitzendlng
die geheel naar idee van Willem de Ridder werd
gemaakt.
De grondgedachte voor dit spektakel was
eenvoudig. Willem de Ridder: „De radio biedt de
simpele mogelijkheid datje kan luisteren. En
terwijl je luistert zit je een beetje te staren, je kijkt
eens naar de punt van je schoen. Ondertussen
worden er in je hoofd beelden gevormd naar
aanleiding van hetgeen je te horen krijgt. Als het
bijvoorbeeld om angsten gaat, dan vul je je eigen
angsten in. Bij film en tv heb je dat niet, daarbij
wordt het beeld gedicteerd. Bij het luisteren vorm
je je eigen beelden en dat is het belangrijke.”
Dit gegeven is de basis voor Willem de Ridders
kunstproject in de jaren ’80, de Casa Cavalieri, een
organisatie die al in 1959 werd gesticht door
Guglielmo di Cavalieri, met als huidige voorzitter
Willem de Ridder. De plaats van vestiging: dat
geheimzinnige La Maga Circe waar de Italiaanse
plaats San Felice Circeo zich bevindt.
Casa Cavalieri houdt zich dus bezig met geluid,
woorden om precies te zijn, die middels een
cassettebandje bij de ontvanger terecht moet
komen. Vanwege het afgelegen vestigingsoord zijn
de bestellingen per post te doen en kent Casa
Cavalieri ook een vertegenwoordiger in Nederland,
in de vorm van Art and Project, gevestigd aan de
Amsterdamse Prinsengracht. Maar goed, dat
Om te weten te komen wat er zoal te bestellen valt,
komt er binnenkort een catalogus uit met de
activiteiten van Casa Cavalieri. Een soort
sleutelroman moet dat worden, want naast de te
bestellen goederen wordt in dit boekwerk ook
beschreven hoe het internationale kunstzinnige
postorderbedrijf (founded 1959) is ontstaan. Op een
wat geheimzinnige toon zegt Willem de Ridder:
„Dan zal je een hoop duidelijk worden. Ook dingen
waar ik nu nog echt niets over kan vertellen.”
Naast de tapes laat Willem de Ridder de radio zeker
niet in de steek. Er is een samenwerking tussen
Casa Cavalieri en Openbaar Kunstbezit, die
binnenkort tot enige radioprogramma’s moet gaan
leiden. „De uitleg bij een reproductie zoals
Openbaar Kunstbezit die vroeger gaf was wel erg
De volgende ochtend praten we.nog wat over het
project Casa Cavalieri. De prijs van een bandje dat
besteld kan worden is me nog niet helemaal
duidelijk. „Het zal niet al te duur zijn,” zegt Willem.
”Van Casa Cavalieri hoef ik niet te leven. Daar heb
ik andere dingen voor. Die VPRO-programma’s en
wat dingen die ik voor Amerika doe. Ik probeer
altijd zo weinig mogelijk geld te hebben. Als ik de
huur maar kan betalen en wat eten. Dan vind ik het
allang best. Als je veel verdient moet je belasting
betalen en krijg je vrienden die op je geld uit zijn.
Daar heb ik nu geen last van. Er is gewoon geen
geld.”
saai. Wij gaan daar nu dus iets aan doen, middels
radiouitzendingen, een tijdschrift en
cassettebandjes. Dat kan heel interessant worden.”
Het beïnvloeden van een ervaring is ook één van de
projecten die Casa Cavalieri in de jaren ’80 gaat
ontwikkelen. Het gaat hier om de „explanationist
experience”, wat je zou kunnen vertalen met een
verklarende ervaring. Willem: „Door de invloed
van televisie lopen de mensen tegenwoordig met
een tv-snelheid door de musea. Maar als de mensen
nu eens de tijd nemen en luisteren naar iemand die
een goed verhaal over een schilderij weet te
vertellen, dan beleef je echt een heel avontuur.
Onze nieuwe kunst is nu de beïnvloeding van dat
kijken. Er hangt een schilderij en daar sta je naar te
kijken. Je krijgt er een uitleg bij. Maar ieder half
uur wordt er een andere uitleg gegeven en die
verschillende uitleggen kunnen elkaar helemaal
tegenspreken. Dan zie je als kijker het schilderij de
vorm van de uitleg aannemen.
Door experimenten (onder meer de
Doodsangstescapade en de Grote Oto Derby in
Nederland en een aantal projecten in Amerika) is
Willem de Ridder tot de conclusie gekomen dat heel
veel mensen behoefte hebben aan dit soort
ervaringen. „Wat ik nou wil is dat de mens een
belevenis weer helemaal zelf meemaakt. En ik heb
ook gelèerd dat het geen donder uitmaakt of je dat
nou kunst noemt of niet.” Wat spottend voegt hij
daar aan toe: „Vandaar dat ik nou ook spreek over
mijn nieuwe kunstcarrière. Eindelijk ben ik weer
kunstenaar geworden.”
Je gebruikt die beïnvloeding nu voor een
onschuldig doeleind. Loopje niet het gevaar dat er
ook kwalijke praktijken mee kunnen worden
uitgevoerd. Je beweert tenslotte dat het menselijk
denken heel snel te beïnvloeden is.
„Het onderbewuste zal je altijd beschermen. Dat
een hypnotiseur iemand in een moordenaar zou
kunnen veranderen is onzin. Het is een fysieke
methode die slechts tot een grotere concentratie
kan leiden. Natuurlijk kan je iemand z’n broek wel
laten uittrekken of zich laten indenken dat hij een
plant is. Maar meer macht heb je niet omdat het
onderbewustzijn dat tegenhoudt. Met een
hersenspoeling kan je veel verder gaan, maar daar
houden we ons niet mee bezig.”
Om duidelijk te maken hoe hij zijn vertellingen op
cassette zet, stelt Willem de Ridder me voor om ’s
avonds na het eten in de nog steeds schaars
verlichte kamer mee te doen aan een aflevering van
„Spannende Splookjes” verteld door Wilhelmus
Cornelius. „Ik zal je wel een karakterrol
toebedelen,” zegt hij geruststellend. Als ik hem
vertel dat ik zijn „Spannende Splookjes” niet
wekelijks volg en dus ook helemaal niet weet hoe
het verhaal loopt, spreekt hij bemoedigend: „Dat
weet ik ook niet.”
Tegen een uur of half tien zitten Willem de Ridder
en Marjolein (een tijdelijke bewoonster van de villa
in San Felice Circeo, die in de „Spannende
Splookjes” is ingevoerd als mevrouw Manana) aan
de langgerekte tafel en ook ik word uitgenodigd.
Uit de stapel grist Willem de Ridder een plaat
(„Vaak weet ik niet eens wat er op staat”) om de
teksten te ondersteunen. Zonder vorm van
spanning begint hij zijn verhaal, voert mevrouw
Manana waar dat nodig is in en verzint ter plekke
de verloop van het sprookje.
Plotseling roept de hoofdpersoon in het verhaal:
„Kijk daar, twee grote ogen die ons aanstaren,” ten
teken dat ik mijn gang kan gaan. Omdat het
moment van actie toch nog vlotter kwam dan ik
verwachtte stoot ik eerst wat onduidelijke kreten
uit om te laten merken dat het hier om een monster
gaat. Vliegensvlug bedenk ik een naam: „Ik ben de
Wollige Worgel.” Ik ga zo op in het verhaal van
Willem de Ridder en neem zijn concentratie en
enthousiasme als vanzelfsprekend over. Ik vergeet
totaal dat ik voor het eerst op een dergelijke manier
meehelp een verhaal voor kinderen te verzinnen.
Na zo’n twee uur ingespannen gewerkt te hebben
zijn er bijna drie afleveringen van een half uur
opgenomen. Willem zegt: „Dat monster was prima.
De kinderen zal het zweet uitbreken.” Ik zeg: „Mij is
het zweet al uitgebroken” en denk meteen aan de
opmerking die hij eerder maakte: „Als ik jou een
verhaal vertel en ik bibber op mijn stoel van emotie,
dan ga jij ook op je stoel zitten bibberen.”
zoek
einig
■ken:
tens-
aan
Als
zelfs
Please watch AVRO Television if you re in Holland on Sunday
evening 3Q december at 19.30 See our Best Wishes Holiday
Greetings for you and the introduction of a new era for the
Netherlands
sn
ich
:in
erecht
•den.
iet
Je kan wel een waardeoordeel uitspreken over een
bepaalde periode, maar dat heeft volgens mij
helemaal geen zin. Disco is in mijn ogen net zo’n
fenomeen als de happenings in de jaren ’60. Ik
woonde in San Fransisco toen daar de disco werd
geboren. Dat was echt een spekkie naar mijn
bekkie. Ik heb enorm veel disco-avonden
georganiseerd. Fantastisch zoals die mensen tekeer
gingen. Het is helemaal een proces van zelf beleven,
zelf je limieten vaststellen. Ik vind het heerlijk om
te dansen en kan het uren achter elkaar doen. Maar
de disco is geïnstitutionaliseerd, het is mechanisch
geworden. Door de commercie is er weer een doel
van gemaakt, terwijl het ervaren op de achtergrond
is gedrongen”.
Na de beeldende kunst (de Fluxus-beweging onder
andere), Hitweek en Aloha raakte Willem de Ridder
uit de belangstelling. Hij vertrok naar Amerika. Hij
had het in Nederland wel gezien. Zijn omgeving
ging hem steeds meer tegenstaan, het werd
allemaal wat te eng. Het succes liet hij achter,
gooide hij met liefde in een Amsterdamse gracht
om er nooit meer iets mee te maken te hoeven
hebben. Tenslotte wordt succes maar al te vaak in
verband gebracht met dat tastbare. Het werd tijd
voor iets nieuws. Iets dat niet als kunst herkenbaar
was, maar het toch moest worden.
Willem de Ridder over succes: „Succes is belangrijk
en iedereen klampt zich er aan vast en blijft er ook
aan vastzitten. Ik heb daar helemaal geen behoefte
aan. Ik wil steeds veranderen. Een acteur die jaar in
jaar uit een succesrol moet spelen, dat lijkt me een
hel”.
Dus moest er iets anders komen. Het werd het
gesproken woord, via de radio of een bandje. „Als
je iets in je hoofd hebt en je weet dat het waar is,
dan moetje dat doen. En misschien lacht iemand je
:r ’t
■leerd
laar
over
bbele
Voor
„Dan
Een
reeks
en je
pra-
Jat is
t op:
sling,
nzin-
mmi-
hun
paar
avoe-
en
jfels
kkig
■n in
ig”
;eens
iet
ze -
daar
tenis
igen.
1.
jator
Het werken met het medium radio, het overbrengen
van woorden die een verhaal vormen, werkte
Willem helemaal uit in zijn eigen gedachte Over de
functie van kunst. Hij zegt: „De inhoud van de
woorden doet er niet zoveel toe. Het gaat om het
overbrengen vam emoties. Als ik jou een verhaal
vertel en ik bibber op mijn stoel van emotie, dan ga
jij ook op je stoel zitten bibberen. Je kan emoties
niet faken en als ik dat wel probeer te doen dan heb
jij dat zo door”.
De Doodsangsttherapie en de Grote Oto Derby
(twee radioprogramma’s van Willem de Ridder die
in 1978 door de VPRO werden uitgezonden) zijn
twee typerende voorbeelden van de bedoelingen
van Willem de Ridder. Duizenden en duizenden
mensen gingen in beide gevallen ’s nachts de straat
op, in hun eigen auto of liftend, en luisterden
aandachtig naar de instructies die de Ridder
middels de autoradio gaf. Eindelijk was er weer
eens iets op de radio geweest waar nog dagen over
werd gepraat. De tv was even vergeten. En dat was
lange tijd niet meer voorgekomen.
terzijde, het gaat tenslotte om de woorden, die
uiteindelijk te zamen een ervaring moeten
opleveren. Een ervaring op bestelling dus en dat
dan allemaal onder de noemer Kunst.
Wat betekent deze „new era for the Netherlands”
(vrij vertaald: er breekt in Nederland een nieuw
tijdperk aan) die als „explanationist experience”
via postorderbedrijf Casa Cavalieri aan de man
moet worden gebracht. Kunst is het in ieder geval,
daar komt Willem de Ridder nu openlijk voor uit.
Maar wat voor kunst valt er te bestellen?
Willem de Ridder: „Je kan bijvoorbeeld een
cassette bestellen die alleen voor jou bestemd is.
Dat kunnen dan instructies zijn en als je die opvolgt
gebeurt er iets. Iets heel intens, zoiets als wat een
kind beleeft als het spelletjes speelt onder de
dekens.”
„Maar het kan ook een hoorspel zijn met figuren
erin die je bij de bestelling opgeeft. Iemand die je
niet mag krijgt dan een gemene rol. Het kan ook een
cassette zijn voor in de auto, waarop een lifter
wordt toegesproken. Vooral voor mensen die niet
weten wat ze tegen een lifter moeten zeggen. Of een
bandje waarop je buurman wordt toegesproken.
Dat kan allemaal.”
„Je kan ook zelf de gevarenfactor bepalen. Als je
van een beetje gevaar houdt, dan leveren we dat
erbij. In eerste instantie is het gewoon leuk om er
naar te luisteren, maar als je een bandje met
instructies bestelt en die opvolgt, dan wordt het pas
echt interessant.”
uit, of je omgeving trekt zich niets meer van je aan.
Toch móét je dan doorzetten, al ga je er aan dood”.
ging het niet om het feit dat ze dan hun favoriete
nummer goed konden horen, nee, om het feit dat ze
de stap waagden om naar een totale vreemde te
stappen. Die ervaring, daar ging het om”.
Kunst omschrijft Willem de Ridder dan ook als iets
dat geen doel heeft, zonder noodzaak. Het gaat
erom datje iets onderneemt en niet of dat nou enig
resultaat (al dan niet in een tastbare vorm) oplevert.
Om zijn gedachten te verduidelijken: „Heel veel
mensen houden van winkelen. Hebben daar echt
plezier in. Maar het zou zo moeten zijn dat de chef
in een winkel bij de kassa alle dingen die de mehsen
gekocht hebben afpakt. Want de mensen vinden het
winkelen op zich leuk, niet al die dingen die ze mee
naar huis moeten slepen. Nu blijven ze jammer
genoeg met al die dingen zitten, waar ze dan weer
hun huizen mee moeten vullen”.
„Het proces mag niet vervagen om alleen maar tot
een resultaat te komen. We zijn zo afgestemd-op het
orgasme, dat we vergeten om de reis te waarderen
die daartoe leidt. Voor de mensen is het heel
moeilijk iets te waarderen dat niet tastbaar is en dat
is voor mij het belangrijkste waar ik me nu mee
bezig hou”.
De witte villa ligt als het ware tegen de berghelling
op. De azuurblauwe tegels op het terras steken fel
af tegen het wit. Willem de Ridder wijst de weg naar
boven, een gedeelte van het huis waar hij woont. In
één van de kamers, die volkomen donker is,
ontsteekt hij een lamp en wat kaarsen. Een spiraal
van wierook ruikt na enige minuten indringend. Op
een langwerpige tafel staat wat geluidsapparatuur.
Een aantal cassetterecorders, een pick-up en twee
microfoons.Op de grond een stapel platen, aan de
muur een aantal kartonnen miniatuur theatertjes.
Niets in deze ruimte wijst op het roemruchte
verleden, toen Willem de Ridder zich nog
hoofdzakelijk bezighield met bladen als Hitweek
(Witheek) en Aloha. „Alles wat een begin heeft,
heeft ook een eind”, merkte hij met enig gevoel voor
realiteit op in een interview in 1972. En als er dan
een eind aan iets gekomen is, dan vindt hij het niet
noodzakelijk dat er ook iets tastbaars van over
blijft.
Want en dat is de rode draad die door zijn betoog
loopt het gaat om het proces en niet om het
resultaat. Dus wat heeft het voor zin om een
exemplaar van Hitweek of Aloha te bewaren, of iets
uit de tijd van Fluxus, of een bandje met de
■vertellingen van Wilhelmus Cornelius. Dat hééft
geen zin.
Toch dwalen we in dit spaarzaam verlichte vertrek
eerst af naar de jaren ’60. De tijd van Provo, een
beweging waar mensen als Wim T. Schippers, Hans
Verhagen, Wim van der Linden en Willem de
Ridder zich nauwelijks verwant mee voelden.
Willem de Ridder: „Wij droegen kort haar en
kleedden ons keurig. Dat was zo’n beetje de reactie
in het wereldje van de kunstenaars. Ik dacht toen
nog dat ik mijn ideeën in de kunstwereld kon
realiseren. Maar het viel me steeds meer op dat ik
bij openingen van tentoonstellingen en dergelijke
steeds weer dezelfde gezichten tegen kwam. Je weet
wel, van die zorgvuldig progressieve mensen. Het
vervelende was datje rekening met die mensen
ging houden, dat je dingen ging doen waarvan je
wist dat ze bij hen in de smaak zouden vallen. Zo
ontstond er een inteelt, terwijl jezelf steeds meer
van de buitenwereld af kwam te staan”.
De aversie tegen het gangbare kunstklimaat in ons
land werd bij Willem de Ridder steeds groter. De
buitenwereld kreeg steeds grotere vooroordelen
(„Als je er op straat een beetje hip bijliep werd je
onmiddellijk Picasso genoemd”) en de uitingen van
creativiteit en inventiviteit werden steeds meer
voorspelbaar. „Ik moest dus als een gek de kunst
uit”, zegt Willem nu, „en toen ben ik met Hitweek
begonnen. Het korte haar en de keurige kleding
bleven, omdat ik duidelijk wilde maken dat alles
gewoon doorging, maar nu als een geheim project”.
Het ging er om het woord kunst te vermijden.
Natuurlijk hield Willem zich nog steeds met een
vorm van kunst bezig (uit de grafische wereld
mocht hij zelfs een prijs ontvangen voor de
ingenieuze opmaak die hij voor Hitweek verzorgde)
hoewel de link steeds vager werd. In het kader van
de activiteiten rond Hitweek ontstonden er allerlei
ideeën. „Toen Paradiso en Fantasio werden
opgezet zei niemand: dat is kunst. Dus kwamen ze
bij duizenden van over de hele wereld. Onder de
noemer Hitweek kon ik dus van alles realiseren
zonder dat de mensen ook maar door hadden dat
het eigenlijk kunst was. De passieve kunstminner
werd weer actief’.
Eén van de duidelijkste voorbeelden hiervan was
het zogenaamde „Luisterkorps”. Kwalitatief goede
afspeelapparatuur voor platen werd steeds
belangrijker, maar niet iedereen kon zich
dergelijke dure spullen veroorloven. Dus creëerde
Willem het Luisterkorps, waarbij mensen met een
goede pick-up heten weten dat mensen zonder die
spullen bij hen naar hun eigen platen konden
komen luisteren. Willem: „En zo kon het gebeuren
dat je met je plaatje bij een wild vreemde aanbelde
(founded 1959)
introduces the 1980 s with a
NEW EXPLANATIONIST EXPERIENCE
?ri 5 mail order catalogue
■F'
