it
H
WIJ MAKEN EEN REPRODUCTIE VAN
DE ECHTHEID
d
eigen cadeaushop en kaarsenboetiek heeft.
De jaren zeventig staan nu al te
boek als de jaren van de Grote
Matheid, omdat ze zo contraste
ren met de Ludieke creativiteit van
de jaren zestig. Schijn bedriegt ech
ter. In feite is er in onze samenle
ving in de afgelopen tien jaar veel
meer veranderd dan in de uitbundi
ge decade daarvoor. Maar de veran
deringen vonden meer plaats in de
intieme sfeer van de huiskamer dan
daarbuiten. In deze terugblik wordt
Debt
betek
hij he
durf-
telkei
gedut
nieuv\
JOS€
1
Chaos
aan grote sociale stromingen (de
mocratisering, medezeggenschap,
emancipatie, feminisme en dergelij
ke) voorbijgegaan. Meer komt naar
voren die verandering binnenska
mers, het huis-tuin-en keukenge-
drag van de Nederlanders. Hans
Ferrée over letterkasten, eerlijke ge
bruiksvoorwerpen, schoolplaten
van Jetse, horizontale stereo-
installaties en avontuur als image.
I Steeds voller
In het begin van de jaren zeventig is er van Matheid nog niets te merken.
Integendeel. Liefst drie grote stromingen tegelijk stuwen onze consumptiemaat
schappij naar zijn hoogste versnelling: we kijken niet zozeer meer naar de
functionaliteit, het nut, van de dingen die wij kopen, maar vooral naar de
LEUKHEID.
De Carnaby-trend, zes jaar eerder begonnen in „Swinging Londen” heeft bij
de hoofdstedelijke opinieleiders afgedaan maar floreert nog geweldig in de
provinciale gebieden van ons land. Mokken, glazen, onderzetters, telefoonklap-
pers, notitieblocs, serveerbladen, cocktail- en barbecueschorten, hand- en
theedoeken, ovenwanten, luciferdoosjes, buttons, posters, voorraadbussen in de
meest hippe kleuren en dessins (vaak de Engelse vlag) domineren de interieurs
van drogisterijen en populaire warenhuizen. Er komen zóveel leuke nutteloze
dingetjes op de markt - van de borrelende temperament-meter tot whishyglazen
met ingeplakte rocks” (kiezelstenen) - dat het kleinste gehucht onderhand zijn
door Hans Ferrée
Letterbak
Recreatie 1
De trends
bepalend
voor de sfeer
Een zc
hebbe
vertoo
Josepl
nadrul
teKle<
filosoc
constr
Kassei
via eer
gebou
was zij
symbc
creath
vorm 5
toelict
begrej
gespre
discus
begele
De ku:
zondei
vanzei
publie
moete
dat de
gering
eenre.
bruik van de kooswoordjes tutteltjes, frut-
seltjes, prulletjes.
In de reportages „hoe onze bekende
artiesten wonen” duikt steeds vaker de
letterbak op. De thema-verzamelingen be
ginnet vaste prik te worden. Een geliefde
tv-acteur heeft zijn hele trappenhuis vol
gehangen met lullige schilderijtjes van
zondagschilders. Diezelfde week nog be
ginnen enkele duizenden Nederlanders
zulke lullige schilderijtjes te verzamelen
en aan het eind van die week zijn de
prijzen van dat spul op het Waterlooplein
reeds verviervoudigd. Wie twijfelt er nog
aan de invloed van de media?
Maar de commercie is er als de kippen
bij om ook de minder draagkrachtigen
aan hun nostalgische trekken te laten ko
men. Er zijn niet genoeg koektrommeltjes
i van oma, dus worden ze nieuw gemaakt.
De meeste oude sigaren- en steenvormen
zijn op de brandstapel gegooid, daarom
worden er imitaties van gemaakt. Er zijn
niet genoeg oud-Hollandse ganzebord-
spellen, kwartetspellen, schoolplaten van
Jetse en prenteboeken van Rie Cramer,
daarom worden die opnieuw gedrukt.
maar om de zichtbare hoeveelheid geld I
die aan de tuin wordt besteed.
Kijk om u heen: de meeste tuincentra
lijken thans meer op handels in bouwma
terialen dan in planten. En dat is kenmer
kend voor de belangrijkste en meest uni
versele trend die aan het eind van de jaren
zeventig is ingezet en die ongetwijfeld de
jaren tachtig gaat beheersen. Die trend
noem ik image-fetisjisme en daarmee be
doel ik dat wij lippendienst bewijzen aan i
verschijnselen die in werkelijkheid goed
deels uit onze samenleving zijn verdwe
nen, maar die in woord en beeld, dus als
images, voortleven.
Natuur is zo’n image. Wees eerlijk: de
meeste mensen willen van de natuur niets
weten, want de natuur is lastig, nat, koud,
eng en er gebeurt nooit wat interessants.
Maar het image van de natuur heeft een
geweldige emotionele waarde, en daarom
plakken wij dat image op van alles en nog
wat dat op de keper beschouwd niets met
de natuur te maken heeft.
Natuur dat is voor ons een prachtig
duur fotoboek van Het Beste, het plaatje
van een koe op een plastic melkverpak-
king, en zevenkruidenshampoo die voor
99,2 procent synthetisch is. Vrijheid is I
zo’n image. Maar durven we échte vrij
heid aan? Welnee! Vrijheid is voor ons een
stacaravan met blijvend vrij uitzicht op
andere stacaravans. Vrijheid is een halve
beha, een monokini, een weekend-shirt,
een deodorant, een Range Rover die ech-
ter het asfalt niet verlaten mag. Fitheid
belijden we door naar ons werk te gaan op
Adidas-sluipers (vorig jaar ruim een mil
joen paar verkocht!). Avontuur is een tot
in de puntjes geregelde foto-safari, en, in
uiterste instantie, een sigaret, een Marl
boro.
Eerlijkheid, medemenselijkheid, ouder
wetse gezelligheid, kleinschaligheid, al
lemaal begrippen die als werkelijkheid
zijn verdwenen maar die we in woord en
beeld blijven koesteren. De adverteerder
die aan die behoefte van ons tegemoet
komt, wordt door ons het dankbaarste
beloond. Niet voor niets zijn het de groot
ste bank, de grootste brouwer, de grootste
koffiebrander en de grootste kruidenier
die in hun reclame suggereren hoe kneu
terig gezellig en kleinschalig ze wel zijn.
Wie daarvan zegt dat ’t eigenlijk vals is
om een voorstelling te geven die in strijd is
met de werkelijkheid, is een kniesoor die
zich nog druk maakt over de vraag wat
écht echt is en wat niet. Aanhangers van
de nieuwe oppervlakkigheid kennen dat
probleem niet meer. Echt is voor hen een
etiket waar echt op staat, ook al is de
inhoud zo voos als ’n mispel. En waarom
ook niet? Een proces dat door de grotte-
mens van vele eeuwen her met primitieve
tekeningen in gang is gezet, nadert nu zijn
voltooiing: wij zijn er in geslaagd een
reproduktie, een imitatie van de echtheid
te maken die oneindig veel beter is dan het
origineel dat geboren is uit het samengaan
van OLH De Vader en Moeder Natuur.
Wann<
gaan z
belang
verget
Walha
hetzel!
slinkt
want x
tweedi
en kra
had he
8 apri
I gelijkt
I overle
Maar..
Parijs
van de
Grand
groots
I ingeric
I andere
hij aan
j Hetzelfde geldt voor matiging van de
consumptie. Slank worden door gewoon
minder eten is de beste en goedkoopste
manier, maar staat armoedig en heeft dus
geen status. Wél status heeft het kopen
van speciale dieetprodukten die de helft
van de calorieën bevatten voor de dubbele
prijs en het betalen van 15 óf liefst 25
gulden per avond om zich voor slappeling
te laten uitschelden door de leidster van
een dieetclub.
Steeds meer mensen maken de typische
I neurotische denkfout dat „spel” en „speel
goed” hetzelfde zijn. Er worden in 1978
zo’n 15.000 pleziervaartuigen verkocht,
waar geen ligplaats voor is, en de 200.000
boten op de Nederlandse wateren zorgen
voor zulke lange files bij sluizen en brug
gen dat de kranten melding maken van de
eerste knokpartijen tussen watersporters
(die altijd zo vriendelijk wuiven, weet u
wel), omdat er mensen, tussen zitten die
van de opstoppingen agressief worden en
I voor hun beurt willen gaan.
I De kampeerauto is eihdelijk doorgebro-
De verwarring wordt ondraaglijk. Nie
mand weet meer wat nu de trend is. De
redacties van de massamedia begrijpen
dat hier een Taak ligt. Er moet orde ko
men in de chaos. Avenue, toonaangevend
als altijd, heeft al onder de intrigerende
titel „Wonen met een wiebel aan de wand”
laten zien, dat een artistiek geordende
verzameling siervoorwerpen van één
soort leuker is dan een zootje ongeregeld.
Een wand met alleen maar oude sleutels.
Of eén wand met 100 oude vormpjes van
chocolade of suikerwerkfiguren. Of een
wand met louter gekke ouderwetse vest-
zakklokjes.
Margriet brengt een reportage over een
bekende tv-artiest met zijn collectie oude
stoommachines. En in 1 Libelle staat een
reportage van een bekende zangeres die
een collectie heeft van wel 63 gekke oude
blikken trommeltjes. Omdat het tonen
van een leuk voorbeeld altijd ontzettend
inspirerend werkt op mensen die er moei
te mee hebben zelf iets te verzinnen, stij
gen de prijzen van verroeste oude sleutels
binnen het jaar van twee kwartjes tot
twee tientjes, die van banketbakkers-
vormpjes van twee gulden naar dertig
gulden, die van grootmoeders trommel
tjes van nul naar tien gulden en hoger.
Onbevredigd door de overdaad aan ziel
loze massafabrikanten - van spaanplaat
wandmeubels tot plastic stapelasbakken
in zwart, wit, paars en oranje - gaan we op
zoek naar dingen met een bepaalde ge
voelswaarde. En komen zo vanzelf bij
vroeger terecht. Aap-Noot-Mies-lees-
plankjes. Rie Cramer prenteboeken, oude
schoolplaten, melige kwartet- en ganze-
bordspellen uit de oude doos blijken zo
veel vertedering op te roepen dat er in de
kortste keren een keiharde business in
ontstaat. De damesblad-journalistiek
wordt gekenmerkt door overmatig ge-
wereld is nabij, zo wordt ons door alle
massamedia ingeprent. We nemen dus
geen kind meer, we nemen een huisdier.
De troeteltrend is begonnen. En de ver
heerlijking van alles wat natuurzuiver en
onbespoten is. Trendgevoelige dames uit
de hogere standen tracteren hun gasten
op een maaltijd van linzen, een peulvrucht
die zelfs voor armlastige turfstekers te
min is geworden, (naar die nu via enkele
exclusieve delicatessenwinkels een opval
lende rentrée maakt bij de milieubewuste
elite.
In de stad kun je al bijna niet meer
lopen van de stront, maar de damesbla
den, die nu liever vrouwenbladen ge
noemd willen worden, gaan maar dóór
met propaganda maken voor huisdieren.
En wel speciaal voor honden, want een
hond is toch zo’n leuke speelkameraad
voor dat 1,3 kind dat we vanwege grond
stoffenuitputting en milieuvervuiling nog
maar mogen hebben. Alras overtreft de
omzet in hondevoer de omzet in babyvoe
ding. De honden worden niet alleen steeds
talrijker, maar ook steeds groter en duur
der. Het gaat al gauw niet meer om de
gezelligheid van een vullisbakkenras,
maar om de status van een beest met een
stamboom. Zoals al eerder is geconsta
teerd: omdat het nu eenmaal niet mogelijk
is om zeldzame dingen klakkeloos te ver
menigvuldigen, doet ook hier de verval
sing zijn intrede. Er wordt wat afgezwen
deld met certificaten van herkomst.
Vloeren en vensters zijn de enige plek
ken in huis waar nog een beetje ruimte is.
Welnu, daar weten de volmakers wel raad
mee. In Viva staat een reportage over
bekende Nederlanders die in huis een
ouderwetse monstrueuze jukebox en-of
een flipperautomaat hebben geïnstal
leerd. Zes maanden later hebben 13.178
modieuze Nederlanders een jukebox en- j
of flipperautomaat in huis.
In handwerkblad Ariadne verschijnt
een voorbeeld van een macramé werk-
stukje in hoepelvorm. „Leuk om voor het
raam te hangen” suggereert de redactie.
Zes maanden later hangt voor het centra- i
le venster van 1 op de 4,3 Nederlandse
woningen een macramé-hoepel. Alle da- i
mesbladen laten zien hoe je met hangende
etageres voor de vensters weer wat ruimte
kunt creëren voor een trits kleine plant-'
stukjes, zoals mini-cactusjes. Het idee
slaat zó in, dat het aantal plantenhangers
voor de ramen het aantal macramé-hoe-
pels inmiddels heeft overtroffen. Het Ne
derlandse binnenhuis is, na jaren van
openheid, weer bijna aan het oog ont
trokken.
Wereldwarenhuis Xenos haalt de spul
len met scheepsladingen hier naar toe en
de Sara May-rage, de poezen- en pierrot-
verzamelingen en de trend van de antieke
poppen moet nog beginnen. Maar eerst is
daar de energiecrisis nog, die de aandacht
van binnen verplaatst naar buiten. Men
herontdekt de fiets en de natuur.
De vrouwenbladen, wetend dat hun le
zeressen met dat 1,3 kind en die 0,7 hond
toch nog een surplus aan verzorgingsdrift
hebben, werpen zich als waanzinnigen op
het aanwakkeren van de groentrend.
Vrouwen die nog nooit iets anders in de
keuken hebben gebruikt dan zout, peper
en nootmuskaat, wordt een kruidentuin
aangepraat met exotica als besilicum, hy-
I sop en citroenmelisse. Desnoods op het
balkon. De tuincentra schieten als pad-
I destoelen uit de grond. Een nieuwe goud-
j mijn is aangeboord.
De mensen die enkele jaren terug be
gonnen met wroeten in de grond en zich
gelukkig voelden met hun eerste zelfge
kweekte onbespoten slakropje, krijgen nu
de hete adem in hun nek van een steeds
groter wordende schare modieuze „tui
niers” die wel de klok hebben horen lui
den maar niet weten waar de klepel hangt.
Tuinieren heeft conversatiewaarde en
daarom komt het ene tuinboek na het
andere op de markt. Grif gekocht door
mensen die alleen maar willen laten blij
ken dat ze bij zijn. In de kortste keren
In de Haagse Post wijdt Kees van Koot-
en een „Treitertrend” aan het verschijnsel
doosje-in-een-doosje-in-een-doosje. Het
doosje, dus, waarvan de functie zó is gede
genereerd, dat het nergens anders voor
dient dan als bergplaats voor een ander
doosje, dat op zijn beurt ook weer een
doosje bevat.
Tegelijkertijd heeft de nostalgie-trend
nu zijn kopje opgestoken. De Bijenkorf
lanceert de „Eerlijke Keuken' waar Keul
se potten, emaille werkmansnapjes, klei
ne Franse melkbusjes, paté-vormpjes, vij
zels, zand-zeep-soda potten, enz. gevoelige
snaren blijken te raken. De eerlijke ge
bruiksvoorwerpen vliegen de deur uit,
maar niemand koopt ze met het doel ze te
gebruiken in de functie waarvoor ze zijn
gemaakt. Men koopt ze als siervormpjes.
De derde trend is de India-trend, in 1968
op gang gebracht door de literator Remco
Campert die met twee vrienden van een
reis naar het Oosten terugkeert met een
VW-busje vol oosterse waterpijpen, samo
vars en sieraden en een winkeltje begint.
Vijf jaar later stikt het in Nederland van
de oosterse boetieks omdat 1 op de 5 van -
de 30.000 hippies die naar het Oostep
pelgrimeren terugkeert met een busje vol
handelswaar.
In de jaren ’71-’72 wordt het al duidelijk:
onze huizen raken vol. Lieve Lita weet
raad. De letterkast is zijn onafwendbare
opmars begonnen. Als er dan geen ruimte
meer is voor voorwerpen van normaal
formaat, zoek het dan in de miniaturen.
Dat is aan geen dovemansoren gezegd, en
het cadeauwezen heeft er een nieuwe gim
mick bij.
De nostalgie-trend raast als een witte
tornado door Nederland. De krant meldt
elke dag de opening van een nieuw oud
bruin café, hetzij van een winkeltje waar
de (zelden uit de middenstand afkomstige)
eigenaar of eigenares „oude en gekke din
gen” verkoopt die hjj-zij bij zijn of haar
ouders op zolder heeft gevonden. Na de
lullige schilderijtjes laten verzamelaars
hu het oog vallen op oude foto’s, vooral na
een interview op televisie met een popster
die thuis een hele wand vol heeft hangen
met sepia-kleurige fotografieën in ovalen
lijst van ernstig blikkende echtparen uit
de periode 1880-1910.
In 1975 meldt het internationaal gezag
hebbende zakentijdschrift Business Week
dat zulke foto’s een prima beleggingsob-
ject zijn en sinds 1977 zijn er in San j
Francisco, Amsterdam, Londen en vele
andere wereldsteden studio’s waar elke
particulier van zichzelf een bruine in-
stant-foto kan laten maken in overgroot
moeders decor. Inmiddels (we zijn nog
even in 1972) is ook de India-trend uit de
kluiten gewassen. Je kunt niet ergens
meer argeloos op bezoek gaan, of de weeë
geur van wierook slaat je tegemoet.
Nu oor, haar, hals, pols, middel en enkel
versierd zijn met tinkeldingetjes, bewerk
te lederen bandjes, kettingen en kralen, is
het de beurt aan de neus. Een steentje of
hartje op de neus is een must voor de
zelfbewuste vrouw die, gekleed in haar j
party-pyjama, liggend in de zitkuil van i
haar tweede huis (een boerderij, natuur
lijk), met een glas Campari in de hand
bewogen citeert uit het onlangs versche
nen rapport van de Club van Rome.
Donkere wolken pakken zich samen bo
ven onze hoofden. De ondergang van de
ken, maar wie zich zo’n vrijheidssymbool
van 40.000 tot 100.000 gulden heeft aange-
schaft gaat er toch mee op een camping
staan om zich te koesteren in de status-
strelende bewondering van andere kam
peerders. De tennistrend neemt zulke vor
men aan, dat vrijwel elke tennisclub in
Nederland een ledenstop of wachtlijst
heeft bij gebrek aan accommodatie.
Het aantal wintersporters groeit van
150.000 in 1972-’73 naar bijna een miljoen
nu en wie zijn skivakantie niet al ongeveer
een jaar van tevoren boekt komt bijna
niet meer aan de bak. Hetzelfde geldt voor
de zomervakanties. Vakantiereizen per
auto zijn al lang ontaard in complete
verhuizingen van recreatieapparatuur:
rubberboten, waterski’s, surfplanken, al
les moet mee. En ook de barbecue, al mag
je die nu al op de meeste campings niet
meer gebruiken. Na dergelijke meldingen
uit Duitsland en Frankrijk bericht ook de
ANWB bij ons een opmerkelijke stijging
van het aantal mensen dat in zijn vrije tijd
bezwijkt aan een hartaanval. Over recrea
tie gesproken.
Ook de groentrend ontaardt in een pres- I
tigeslag, waarbij het helemaal niet meer I
gaat om het plezier van het tuinieren, I afgest;
succes
fiscale
toegej:
aanzie
staats!
opgele
deDui
belang
ombir
Picass
de niei
publie
Naare
Picass
verzet
een sti
en te h
van Pi
kwami
contro
voorzii
hun b<
Picass
verbet
groot i
produl
ongetv
Kunsti
oeuvre
vrucht
schuill
natuui
doekei
groot e
godini
ongere
toesch
levens
straalt
lichaai
post maar omdat bijna niemand precies
weet wat dat is, komen er compostmakers
op de markt en nog 101 andere produkten
die de nieuwbakken natuur-/reaks instant
succes beloven.
Het buitenleven krijgt steeds meer men
sen in zijn greep en dat bedreigt uiteraard
de omzet van de handelaren in spullen
voor binnen. Maar binnen heeft iedereen
toch alles al? Geen nood: ze kunnen die
spullen toch vervangen? Maar die spullen
zijn nog goed! Geen nood, we kunnen er
voor zorgen dat spullen die functioneel
nog wél bevredigen emotioneel niet meer
bevredigen. Hoe? Door er modeartikelen
I van te maken. Mensen vervangen hun
kleren ook niet omdat ze versleten zijn,
maar omdat ze uit de mode zijn. Hetzelfde
zien we gebeuren met meubelen, stoffe
ring, sanitair, huishoudelijke apparaten.
Nieuwe kleren, nieuwe materialen zorgen
ervoor dat we ontevreden raken met ons
kamerbreed tapijt, met ons bankstel, met
onze keuken, met onze badkamer. Tapijt
wordt parket. Parket wordt plavuizen. Wit
fornuis wordt oranje of bruin. Ribcord
wordt leder. En in 1978 komt er plotseling
de klad in de horizontale stereo-installa
ties, want het wordt in om alle apparatuur
verticaal te stapelen in een toren.
Modetrends zijn door feiten niet te stop
pen. Zomin als accijnsverhogingen op
benzine en alcohol tot minder autorijden
of drinken leiden, zomin heeft de negatie
ve informatie over fosfaten in wasmiddel
len de opkomst van de schitterwitte mode
van 1977 kunnen voorkomen. En de ver
vanging van warme wollen vloerbedek
king door kille plavuizen gaat ook gewoon
floor, alle informatie over energiebespa
ring ten spijt. Alles wat eens het privilege
van een minderheid was, komt binnen het
bereik van de massa en die zal het hebben
ook, al moet er ik weet niet wat voor
getrotseerd worden.
De recreatie wordt steeds meer een
dwanghandeling die een parodie op de
vrijheid is. De vrijetijdsbeurzen in
Utrecht trekken zóveel publiek dat de
mensen twee uur in de rij moeten staan
voor ideeën wat ze in hun vrije tijd zullen
doen. En dat terwijl de hobby- en vrije-
tijdsbladen reeds ongekende oplagen be
reiken en elke krant in Nederland zich in
I zijn weekendbijlage uitslooft met tips
1 voor vrije tijd.
Vanaf 1976 worden jaarlijks meer dan
een miljoen fietsen verkocht, waarvan
driekwart als tweede fiets, speciaal voor
het trimmen. Tegelijkertijd koopt ieder
een die over een gazonnetje beschikt van
meer dan 2x3 meter een gemotoriseerde
grasmaaier. Wie oppert dat het toch veel
goedkoper en voor de hand liggender is
om te trimmen door zelf een handmaai-
machine voort te duwen, begrijpt niets
van de „Theorie van de nietsdoende klas
se”. Deze decreteert namelijk een scherpe
scheiding tussen zweten uit luxe en zwe
ten uit noodzaak. Zweten uit noodzaak,
door bijvoorbeeld per gewone fiets naar
het werk te gaan, staat sociaal laag geklas
seerd, heeft geen status en dient dus ver
heeft iedereen het over mulching en com- meden te worden.
