Jan Nelissen initiatiefnemer Haarlems concours voor beroepsspelers op 26 januari
verschenen
Katlevicz: eigen visie op Diepenbrock
Orpheus als thema voor
verward muziektheater
Biografisch
Woordenboek
Musici mogen
Rusland niet uit
Merit, ’t Beste vanbeide
M Licht en lekker.
F
99
99
Japanse vioolsoliste Fujikawa pseudo-romantisch in Mendelssohn
J
DOBIMI
jE
r
ftilitiL
J
15
WOENSDAG 9 JANUARI
1980
Ogme: beter als oefenstof voor beperkte kring
Veel smaak,weinigteer en nicotine.
I
I
l
I
I
I-
Souwens Autoverhuur
Landelijk
Fonda en Voight weer
voorgedragen voor
Golden Globe prijzen
MERIT W
'F.v !h
KUNST
NIEUWE FORD FIESTA
HUREN BOUWJAAR 1979
WINTERREIZEN
HOOG-SAUERLAND
MALTA 22-29 maart 1980
1
PORTUGAL 14-22 februari 1980
HAARLEM. „Productie zeggen zij tegenwoordig! Wij maakten
vroeger- een voorstelling. Veel poppenspelers maken vandaag de dag
de fout het werk te groot te willen brengen. De hele handeling, het
spelen, alles ligt vast. Ik ben feitelijk de oudste speler die nog actief is,
al is het niet meer in zo’n hoge frequentie,maar al mijn stukken waren
geimporviseerd. Het poppenspel is daar nou juist zo geëigend voor.
Kijk, het is nou juist het charmante van het vak dat je een hele zaal
bezig kan houden met alleen je handen en de poppen”.
door John Oomkers
ZWITSERLAND"»’^?’’
PARIJS - 5-daagse reis -
Improvisatie dé charme van het vak
Jan Nelissen: Kijken wie het nog kan
(ADVERTENTIES)
i
ALMA POST
Wie de emotionele onuitgedieptheid en
MAYUMI FUJIKAWA.
i
28 januari-3 februari ’80
4 februari-7 februari ’80
„Al die techniek.recapituleert Jan
Nelissen zijn betoog, „ik zeg altijd maar:
je doet het met je handen. Ik vergelijk het
spelen het nogal eens met het dirigeren
van een orkest. Je staat te zwaaien met je
handen, en zo’n zaal reageert als één man,
jongen. ”Het moge duidelijk zijn dat Ne
lissen in de loop van zijn leven dergelijke
werkopvattingen niet voor zich gehouden
heeft. In zijn eigen theatertje in Amstel
veen heeft hij concoursen gehouden op
eigen kosten en ten nadele van de eigen
beurs geprobeerd het vak te onder
steunen.
Kijken, wie het nog kan. Van het één
kwam het ander. De staf van het Concert
gebouw sprong er leuk op in. CRM werd
benaderd en droeg bij met een subsidie
Als derde zijn er de schimmen van de
onderwereld. Ze heten Primus, Secundus
en Tertius en lijden volgens de program-
matekst aan een ingeperkte fantasie. Dat
wordt alleen bij Tertius echt duidelijk. Hij
is musicus, maar heeft slechts vier noten
tot zijn beschikking. De musici worden in
de handeling opgenomen in een muzikaal
22,50 PER DAG INKL. 100 KM.'
EXCL. BTW EN BENZINE
Wie uitsluitend heeft geluisterd naar de
onvergankelijke schoonheid van de com
positie en naar de mooie en genuanceerde
klank die Fujikawa steeds op vakkundige
wijze aan haar instrument weet te ontlok
ken, zal hier tot de categorie genieters
behoord hebben.
Katlewicz en het NPO mochten zich in
het derde (en tussenliggende) program-
ma-onderdeel wijden aan de begeleiding
van de Japanse violiste Mayumi Fujikawa
in het concert van Mendelssohn. Deze
prijswinnares van ëen aantal internatio
nale concoursen heeft een energieke trant
van spelen, waardoor het publiek kenne
lijk wordt meegenomen en tot enthousias
me gebracht, maar die het ware karakter
van Mendelssohns muziek eigenlijk geen
goed doet.
duel tussen Tertius en Orpheus. Voor
mijn lekenoren liepen echter de lelijkheid
van Tertius’ spel en de schoonheid van dat
van Orpheus veel te weinig uiteen.
Slavisch getinte vertolking van deze uit
1920 daterende, Nederlandse muziek.
Gezien op 8 januari in Shaffy, Am
sterdam. Óp 9 en 10 januari in de
Toneelschuur te Haarlem.
pseudo-romantiek (onder andere in de
vorm van portamenti) niet zijn ontgaan,
zullen als toehoorder met deze weergave
in eerder gemaniëreerd dan persoonlijk
spel, minder gelukkig geweest zijn.
JOHAN VAN KEMPEN
Busreis naar het op slechts 390 km afstand van Haarlem liggende Sauerland
met als standplaats het dorpje Fredeburg.
4- en 7-daagse busreis, volledige verzorging
van zo’n kleine 7 mille. Mag er zijn, vind
ik.”
Kampervest 23, Haarlem,
Tel. 312638
BOSTON (AFP). De dirigent Joeri
Temirkanov en de violist Valdimir Spi
vakov hebben geen toestemming gekre
gen de Sovjet-Unie te verlaten voor een
gastoptreden met het symfonieorkest
van Boston, zo meldde dinsdag het blad
„Boston Globe.
De weigering van de Sovjetrussische
autoriteiten heeft vermoedelijk te maken
met het feit dat de laatste tijd diverse
Russische kunstenaars asiel vroegen tij
dens bezoeken aan de Verenigde Staten.
Inlichtingen en boekingen voor deze reizen uitsluitend bij:
Reis- en Passagebureau Hoyman Schuurman
Gedempte Oudegracht 82 (in het Stadskantoor Haarlems Dagblad)
Haarlem. Tel. (023) 313150 s Middags geopend van 1 tot 5 uur.
reld: hij heeft door Orpheus’ bestaan aan
populariteit ingeboet, en wil deze opvijze
len door het aannemen van de Keltische
naam Ogme, wat „god van de dood en
vader van het ras” betekent. (Welk ras?).
Zijn tekst breekt met alle dramatische
wetten doordat hij, klauterend op zijn
koepelvormige troon, voortdurend vertelt
hoe gefrustreerd hij is door Orpheus, zon
der die frustratie ooit voelbaar te maken.
Een tweede thema is dat van het omkij
ken. In Ogme is Euridice de zwakste. Zij
zeurt erover dat Orpheus niet omkijkt,
hoewel ze de reden weet. Een kinderlijke
dame, te meer omdat voor degene die
achterloopt, en de ander dus ziet, de span
ning niet zo ondraaglijk is. Het uiteinde
lijke omkijken van Orpheus gebeurt als
een onbetekenende reflex, vergelijkbaar
met iemand die ja” of „nee” zegt in het
bekende spelletje waarin dat niet mag.
Het Orpheus-thema is veel bewerkt. On
der de opera’s zijn die van Monteverdi,
Gluck en Offenbach. Cocteau maakte er
een film over, Anouilh een moderne to
neelversie waarin Orpheus een café-vio-
list is die zijn kans op hereniging met
Euridice verspeelt door te veel van haar te
willen weten. Toneelgroep Baal kwam bo
vendien enkele jaren geleden met een
muziektheatervoorstelling.
Ogme ware wat mij betreft beter niet
aan die rij toegevoegd. Het is een verward
stuk muziektheater waarvan zin en sa
menhang mij ontgingen. Schrijver Jean-
Pierre Plooy spitste de tekst toe op enkele
facetten van het mythologische verhaal.
Ten eerste is er een soort van psycholo
gisch drama van de god van de onderwe-
Regie-adviezen: Annemarie Prins. De
cor: Theo Blom. Kostuums: Floor van
Leeuwen. Choreografie: Bambi Uden.
Productie: Stichting Mutea. Met:
Theo Franz, Hans van Hechten, Ernst
Zwaan, Rosana van der Wagt, Henri
Overduin, Renske van der Zee, Peter
Barkema, Arjan Arriëns Kappers en
anderen.
DEN HAAG (ANP). Minister Pais
van Onderwijs en Wetenschappen heeft
dinsdag op zijn departement het eerste
exemplaar van deel één van het Biogra
fisch Woordenboek van Nederland
(BWN) ontvangen. De historicus prof. dr.
I. Schöffer, voorzitter van de redactie
commissie van het BWN, overhandigde
hem het boek.
i
plaats van handeling (Haarlem) en de
deelnemende theatertjes worden voorge
steld. Dat zijn dat uitsluitend handpoppen
en stokpoppenspelers (marionetten lenen
zich door de tragere techniek niet voor
spel l’improvise), te weten: Henk Abbing
uit Amsterdam, Jozef van den Berg uit
Herwijnen, Erica Burgeijon en Chris
Doorman uit Voorburg, Pieke Dassen uit
Maastricht, Damiet van Dalsum uit Dor
drecht, Ruud Ringers uit Chaam, Hans
Schoen eh John van Miltehburg uit
Utrecht, Frank van Kooman uit Den Haag
en Koos Wieman uit Rotterdam.
De jury zal bestaan uit Francine Chkli-
ar, Lou ten Bosch, Rico Bulthuis,Chris de
Jong, Theo Kamphoff en Ko van Leeu
wen. Dit college brengt de deelnemers de
vrijdagavond voor het concours op de
hoogte van de thema’s, zodat de mee te
nemen poppen kunnen worden uitgeko
zen. Nelissen, grappend: „Dan liggen ze
wel de hele nacht wakker, maar ze zou
kunnen zeggen dat ze toch te lang hebben
geslapen”. Zichzelf tot de orde roepend:
„Dat meen ik niet zo, hoor. Ik ben tevre
den over de inzet en niveau van veel
jongeren; er gebeurt gelukkig het een en
ander op poppenspelgebied”. De jury
deelt de kandidaten voor de concours-
prijs, dat bestaat uit een beeldje vervaar
digd door Jans zoon Servaes Nelissen,
eerst op zaterdag in.
Ook het publiek wordt betrokken bij het
gebeuren en de jurering. Via formulieren
kunnen de bezoekers hun uitverkorenen
kenbaar maken; deze krant stelt daarbij
de Publieksprijs beschikbaar. Ook de dit
jaar jubilerende Nederlandse Vereniging
van het Poppenspel zal participeren in het
evenement, en stelt een Aanmoedigings
prijs beschikbaar voor het concours, dat
zich tussen 13.30 en 21.30 uur op 26 januari
in twee zalen van het Haarlems Concert
gebouw zal voltrekken. Het Marionetten
theater Lucas Goudzwaard besluit de dag
met één van zijn mooiste voorstellingen:
Japanse vertellingen. De toegangsprijs
voor de hele dag bedraagt tien gulden;
CJP’ers betalen vijf gulden.
Prijs v.a. 280,- pp-
Het complete eiland, met historische monumenten en prachtige stranden.
Havens en baaien, waarin de talrijke vrolijk gekleurde boten.
Vleigreis, volledige verzorging Prijs v.a./ 1.179,- p.p.
De spelers deden kennelijk hun best,
maar leden aan een onbeholpen nadruk
kelijkheid in hun spel, die niet boeit. Met
uitzondering misschien van Henri
Overduin, die Secundus een droge com-
mentaartoon gaf, en die bovendien liet
horen goed te zingen.
AMSTERDAM. Orpheus was vol
gens de overlevering een zoon van de
muze Kalliope. Op zijn lier wist hij zo
mooi te spelen dat mensen, dieren en
zelfs stenen geroerd werden. Hij gebruikt
zijn gave om zijn dode geliefde Euridice
uit de onderwereld te redden, maar
slaagt niet, uit een begrijpelijke mense
lijke zwakheid: als Euridice achter hem
loopt op weg naar het aardse licht kan
hij het niet nalaten even om te kijken,
hoewel Hades dat streng verboden heeft.
Het land van de duizend kleuren. Liefhebbers van middeleeuwse stadjes of
van een schitterend mooi landschap kunnen in dit land hun hart ophalen.
Vliegreis, rondreis in air-conditioned bus, p f -i qoq
volledige verzorging. V’ pp'
Het concours krijgt een opzet, die het
geheel een landelijke importantie geeft.
Nelissen verwacht dat velen uit het vak
nieuwsgierig afkomen op de poppenspel-
evenement. „Zelf heb ik veelvuldig mee
gedaan aan die juwelen, concoursen in
Vlaanderen. En dat waren altijd heel
sfeerrijke gebeurtenissen, waar je veel
kon lachen, en verdomd veel opstak”.
Zelf doen de Haarlemse spelers niet
mee aan het wedstrijdgedeelte op zater
dag 26 januari. Wel verzorgen Rien Baart-
mans, Marijke Kots en Jan Nelissen een
inleiding als opening van het concours,
waarin geïmproviseerd wordt op de
„Ik speelde en speel zelf altijd aan de
hand van een verhaal dat uiteraard min of
meer vast ligt. Maar tijdens het spelen
slopen fouten in het stuk, zodat je er op
het moment zelf een draai aan geven,
omweggetjes maken, ja. Juist die fouten,
daar leerde je van; die gaven kleur aan het
geheel, die geven een extra dimensie aan
het geheel”.
„Ik speelde vroeger veel met Jaap van
Luin, een aardig voorbeeld. In een be
paald stuk moest de klep van een vleugel
waarop een pop speelde openstaan; maar
dat was altijd een gelazer omdat voor
elkaar te spelen. Zo klein, hè? En dan
bevestigde ik al eens een speld aan de
klep, maar ook dan lukte het niet. Waarop
ik op het laatste zelf maar in de kast
tevoorschijn kwam en de vleugelklep
opende. Moet je nagaan wat een effect.
Zo’n hoofd en zo’n hand ineens in zo’n
kleine scène; dat werkt nogal. Jaap speel
de daar dan op in, door me via zijn poppen
voor te stellen aan het publiek. Zo van: dat
is ’m nou. Hij zit altijd achter het gordijn,
maar ’t iszeen eenvoudige jongen gebleven
hoor! Haha.”
Een dergelijke voorstelling is niet rijp
om voor publiek vertoond te worden. Men
had er beter aan gedaan hem als oefenstof
in beperkte kring te houden.
De aan Katlewicz eigen, temperament
volle en meestal vrij forse aanpak, kwam
ook tot uitdrukking in Mozarts „Jupiter”-
symfonie. Hetgeen in de praktijk beteken
de: één en al natuurlijke muzikaliteit,
waarin zowel de aspecten van cantabili-
teit en aangename weemoed, alsook het
klassieke evenwicht en de kracht, evenals
de ernst van de het geheel bekronende
contrapuntiek, in een bijzonder geconcen
treerd orkestspel aan bod kwamen.
Het BWN is de opvolger van het tussen
1911 en 1937 vervaardigde Nieuw Neder
lands Biografisch Woordenboek (NNBW)
waarvan tien delen uitkwamen. Deze ou
de bevatte alleen biografieën van vóór
1910 overleden mensen. Het BWN be
schrijft het leven van bekende Nederlan
ders die na 1910 stierven. Het aantal ru
brieken in het BWN is ook aanzienlijk
groter dan in het NNBW.
Hoewel het nu verschenen deel evenals
de oude serie op een bepaald moment
verouderd zal zijn, zal het naast zijn we
tenschappelijke waarde betenis houden
als graadmeter van het maatschap-pelijk
leven van deze tijd, zei minister Pais in
zijn toespraak na de ontvangst. Zo zal het
BWN volgens de bewindsman een indirec
te historische bron van betekenis kunnen
worden, net als zijn voorganger voor de
jaren dertig.
De oplage van voorlopig 3500 exempla
ren zal naar de idee van de redactie ver
moedelijk verhoogd moeten worden ge
zien de belangstelling van de kant van
bibliotheken, archieven en overheid. Het
tweede deel, waaraan men momenteel be
zig is, zal binnen enkele jaren verschijnen.
Het is de bedoeling dat in de volgende
delen de 19e en geleidelijk aan ook vooraf
gaande eeuwen, de aandacht krijgen.
LOS ANGELES (UPI/Reuter). Jane
Fonda en Jon Voight, de Amerikaanse
filmacteurs die samen optraden in de
film Coming Home en die als beste actri
ce en acteur van 1978 de Golden-Globe-
prijzen van Hollywood kregen, zijn dins
dag opnieuw voorgedragen voor Golden
Globes als beste actrice en acteur van
1979.
Met vuur praat poppenspeler Jan Nelis
sen over zijn passie en wel over een voor
hem wezenlijk element in het poppenspe
len dat de laatste jaren minder nadrukke
lijk is beoefend, ja, waarvan het belang
nogal is verwaarloosd. De improvisatie in
het spel, de vrijheid binnen de gebonden
heid van tijd en ruimte, heeft de Haar
lemse speler altijd hoog gehouden. Op zijn
initiatief wordt het Haarlems Concertge
bouw dan ook de locatie van het eerste,
groot opgezette Improvisatieconcours
Poppenspel. Op zaterdag 26 januari zullen
tien, op kwaliteit en bereidwilligheid gese
lecteerde poppenspeltheaters voor een
competente jury laten zien „in hoeverre
zij het vak verstaan”, als we de woorden
van Nelissen beluisteren.
„Wat nou eigenlijk het aardige van het
werk is, laat zich vergelijken met de op
dracht die aan een organist gesteld
wordt”, stelt Nelissen, min of meer bewust
refererend aan een cultuurgenre waarin
de improvisatie ook een belangrijke, maar
lang verwaarloosde rol speelt. Een sector
waarbij een Haarlems initiatief (het Inter
nationaal Orgelimprovisatie Concours) a
propos een belangrijke impuls voor het
improvisatie-element opleverde. „Kijk”,
zegt de levenslustige speler, „een organist
heeft twee handen, en een thema, en
maakt uit die gegevens iets moois. Dat
geldt eigelijk voor poppenspelers ook. Te
genwoordig wordt er met veel technieken
gewerkt. Met pedalen, waardoor deurtjes
in decors open- en dichtslaan, met aller
hande belichting, fi-anje. Laten zien wat je
zelf kunt is de ziel van de zaak”.
I
Voorstelling: Ogme. Muzieklmuzi-
kale leiding: Bernard van den Boo
gaard. Test/regie: Jean-Pierre Plooy.
HAARLEM. Jerzy Katlewicz brengt
niet alleen zijn „eigen” Poolse muziek
mee, 'om daar dan met het NPO een
pleidooi voor te houden; ook de Neder
landse toonkunst doet hij eer aan.
Op Diepenbrocks vierdelige symfoni
sche suite uit de toneelmuziek bij Elektra,
bleek deze dirigent een dermate duidelij
ke visie te hebben, dat de bewuste „vonk”
vanuit het musiceren zeker op het publiek
zal zijn overgeslagen.
Katlewicz belichtte daarbij niet zozeer
het subtiel koloristisch raffinement waar
mee Diepenbrock zijn inventies heeft om
kleed, maar zocht het meer in de stem-
mingstegenstellingen en in het aanzetten
van het clair-obscur. Een min of meer
Golden Globes heten de prijzen die de
buitenlandse persverenigïhg in Holly
wood ‘elk jaar uitdeelt. Op 26 januari
worden de prijswinnaars bekend
gemaakt.
Fonda en Voight moeten het echter op
nemen tegen Dustin Hoffman voor zijn rol
in de hevig bewierookte film Kramer vs.
Kramer, Al Pacino voor zijn rol in.And
Justice for AU, James Woods, George Ha
milton (diens Draculaparodie), Burt Rey
nolds, Roy Schneider en Peter Sellers en
Jill Clayburgh, voor haar rollen in Berto
lucci’s La Luna en Starting Over.
Julie Andrews, Marsha Mason, Shirley
Maclaine, Bette Midler en Salty Field
gooien ook hoge ogen.
Dit komende Improvisatieconcours
Poppenspel is direct ook het gevolg van
zijn mondreclame. „Eén van mijn slechte
eigenschappen is dat ik van een leuke
kroeg houd. Hier in Haarlem na één van
mijn voorstellingen in het Concertgebouw
staan we in een naburig etablissement wat
te drinken en komt hét gesprek op het
improvisatie-aspect. Het zou leuk zijn om
een stel spelers bijeen te halen, zeg ik
tegen Theo Kamphoff en Hans Schoen.
Vierde concert A-serie door het
Noordhollands Philharmonisch Or
kest. Dirigent: Jerzy Katlewicz. Solis
te: Mayumi Fujikawa, viool. Program
ma: Diepenbrock, Mendelssohn,
Mozart.
Concertgebouw Haarlem, 8 januari
1980.
1980°
13 juni-21 juni 1980
Standplaats Brunnen aan de zuidzijde van het Vierwoudstedenmeer en de
voet van de imposante Fronalpstock, met Nederlandse reisbegeleiding en
gids, vele excursies per boot en luxe touringcar.
Busreis in luxe touringcar (met overnachting op heen- en terugreis),
volledige verzorging (in familiepensions) pnjs ygg p D
medio april/mei (juiste datum wordt nog gepubliceerd)
De bruisende metropool met zijn rijke historie. Vooral de vele excursies
stellen u in de gelegenheid om de unieke sfeer van deze wereldstad te
„proeven”.
Treinreis, excursies in luxe touringcar, volledige verzorging, excursies
inbegrepen, Nederlandse reisbegeleiding en gids prjjs v a 745,- p p
'n volwaardige en dus lekkere smaak Dankzij
het unieke'Enriched flavor’procédé. -
Meer smaak, minder teer en
nicotine.'t Beste dus eigenlijk
van heide Proef Ment en
t :l r roken
ook lekker kan zijn.
