Uit groeikernenpot komt
geen geld voor raadhuis
Minister noemt spelen met annexatiegedachten onverstandig
E
A
K
F
8
9
1980
ZATERDAG
12 JANUARI
IJMOND
"X
sn.
door Pieter Mul
T.
“V:
Huid en haar
n-
IJK
L 1
Annexatie
Begrip
L
DEN HAAG. De vergelij
king schiet jonkheer drs. P. A. C.
Beelaerts van Blokland zo maar
te binnen, het ingehouden lachje
verraadt zijn eigen verbazing. „Je
kan niet tegen een woningzoeken
de die bij jou als wethouder komt,
zeggen: waarde vriend, kom in
1987 maar terug want voor die
tijd bouwen we hier geen huizen.
Dan zal die man al gauw tegen je
zeggen: jij idioot, we leven niet
meer in de tijden van het Oude
Testament. Toen moest je nog
zeven jaar wachten voordat je je
mocht gaan verloven.” Verkla
rend voegt de bewindsman van
Volkshuisvesting en Ruimtelijke
ordening eraan toe: „Ja, ik heb
ook nog een poosje etnologie (vol
kenkunde) gestudeerd, vandaar.
Maar je kunt natuurlijk niet zeg
gen: vriend, ga heen en word in
1987 maar weer warm.”
V
K
A
:n
n
„Zou je de behoefte niet opvangen dan
krijg je de grootste ellende. De woningzoe-
„Vreugde” of „leuk” vindt hij geen juis
te woorden om die ontvangst te karakteri
seren. „Bij zulke termen kom je in de sfeer
dat nu voor de woningzoekenden in de
IJmond dreigt te vallen. Het is een nood-
keuze, ik had ook liever de locatie Haar-
lem-Noord benut.” Om misverstanden te
vermijden: Haarlem-Noord is de uitdruk
king die in de Verstedelijkingsnota (twee
jaar terug door het parlement aangeno
men - red.) voorkomt. Tekstuitleggers
hebben daaruit opgemaakt dat die term
alleen maar op de Velserbroekpolder kon
slaan. CRM had te laat in de gaten dat op
die manier 400 hectare van „Spaamwou-
de” werd afgeknabbeld.
van de emoties. Het is meer zaak van
verantwoordelijkheid dat je die taak aan
je kop krijgt, zij het na overleg. Die groei-
kemkwestie is een zaak van wezenlijk
rijksbeleid, een speerpuntenbeleid noe
men we het ook wel. En dan niet omdat
wij nu eenmaal voor de betalingen zorgen
maar omdat we erbij betrokken zijn, echt
met huid en haar.”
De minister stelt met grote nadruk dat
van een eventuele intrekking van de groei-
kembeslissing geen sprake zal zijn. De
vijf voorwaarden die hij in zijn brief aan
Haarlemmermeer meedeelde noemt hij
nu „aandachtspunten”. Waarmee gezegd
wil zijn dat op die zaken speciaal gelet
moet worden. Dat mag de topman aan de
Haagse Van Alkemadelaan zo voorstellen,
feit is wel dat een van zijn voorwaarden in
en rond de Haarlemmermeer grote op
schudding verwekte. „Er zal bekeken
worden of er ook woningbouw bij Vijfhui
zen kan komen,” zo bracht het ministerie
het naar buiten. Provinciebestuurder Van
der Knoop en het gewest Kennemerland
behoorden tot degenen die alarm sloegen.
voordat tot betalen wordt besloten.
Het Rijk heeft een aantal regelingen
die speciaal in het leven zijn geroepen
voor de ’’groeiers”. Het gaat daarbij om
een verftjningsuitkering uit het gemeen
tefonds (zeg maar een aparte toeslag), de
zogeheten hoofdwegenstructuur wordt
voor honderd procent gesubsidieerd, er
is de mogelijkheid van een lokatiesubsi-
die om de stichtingskosten van wonin
gen naar beneden te krijgen, vervolgens
is er het Bijzonder Regionaal Welzijns
beleid waaruit voorzieningen in die sec
tor betaald worden, het Rijk subsidieert
voor een groot deel de kosten van een
structuurplan en tenslotte is het moge
lijk geld te krijgen voor accommodaties
waarin verschillende activiteiten zijn on
dergebracht, waarvan het onderwijs er
één moet zijn.
Gezien des ministers tegenspraak was
de beroering rond Vijfhuizen betreft, ver
baast het niet dat hij ontkent in het streek
plan te hebben ingegrepen, zoals door
verschillende Noordhollandse besturen is
beweerd. De aanwijzing is definitief, Beel-
aerts heeft alleen wat „aandachtpunten”
„Ga alleen die cijfers maar na, bij
Hoofddorp kunnen acht- tot negendui
zend huizen, hooguit tienduizend. Voor
die andere vijfduizend woningen komt
toch alleen Vijfhuizen in aanmerking. De
voorwaarde heb ik alleen opgeschreven
omdat Provinciale Staten tot een nieuwe
variant voor die bouw hebben besloten,
die was op het laatst ingevoerd. Dat ge
beurde na het ambtelijk overleg waarbij
rijk, provincie, gewest en gemeente be
trokken zijn geweest.”
„Bovendien hadden belangrijke advies
organen als de Rijks Planologische Com
missie (RPC) mij al geadviseerd over de
Haarlemmermeer zonder de oplossing
waarvoor de staten uiteindelijk kozen. Ik
wilde via die voorwaarde alleen maar
kunnen beoordelen of er niet maar losjes
iets uit de mouw is geschud, het moet een
serieuze zaak zijn.”
Blokland wijst erop dat in het kader van
de verftjningsuitkering een bedrag per
nieuwbouwhuis is opgenomen voor alge
mene doeleinden. Daar moeten bijvoor
beeld meer (en hoger gekwalificeerde)
ambtenaren voor worden aangenomen,
maar ook het bestuurlijk centrum hoort
daaruit gefinancieerd te worden.
Wellicht krijgt de gemeente de nodige
miljoenen voor de weg die ten zuiden
van Hoofddorp komt (geraamde kosten:
veertien miljoen). Het vonnis daarover
wordt echter pas geveld als de zogeheten
ICOG-adviescommissie de hoofdwegen
structuur heeft beoordeeld. De weg zou
voor honderd procent door Den Haag
worden betaald indien die route speciaal
vanwege de groeikemstatus wordt aan
gelegd.
Beelaerts’ voortzetting: „Ik zit nu even
heel platvloers te denken, of beter uitge
drukt: ik denk nu op het grondvlak, als ik
nu wethouder van woonruimteverdeling
zou zijn en er kwam een woningzoekende
bij me..” Volgt het verhaal dat in de inlei
ding is vermeld.
De provincie geeft met haar opzet een
nieuwe injectie aan de overloop, de pendel
tussen woonplaats en werkplek. En dat op
een moment dat tal van politici en andere
bestuurders in de provincie meenden dat
1 Gedeputeerde Staten die overloop hadden
afgezworen. De toenemende files voor de
verschillende tunnels onder het Noordzee-
kanaal maken onder meer duidelijk
waarom.
opgesomd. Daarbij behoort ook het ver-
keers- en vervoerplan waarin de gemeen
te de relatie met Schiphol, Amsterdam en
Haarlem moet waarborgen. In dat
overzicht moet onder meer de weg A-22
(voorheen rijksweg 16 genoemd) worden
opgenomen die na 1990 de verbinding
tussen het Rottepolderplein en Zuid-Hol-
land zou moeten vormen. Een route die de
bouwplekken Vijfhuizen en Hoofddorp
zou scheiden. Beelaerts van Blokland wil
zich er niet over uitspreken, hij verwijst
naar het plan dat Haarlemmermeer zal
opstellen. Ook over eventuele woning-
bouw bij Nieuw Vennep (waar de provin
cie tegen is) of elders in De Meer wil de
jonkheer zich niet uitlaten.
„Provinciale Staten hebben in het
streekplan vastgelegd: woningbouw bij
Hoofddorp én Vijfhuizen. Met de minister
is alleen gepraat over de manier waarop
dat zou gebeuren, niet of er bij Vijfhuizen
woningen uit de grond gestampt zullen
worden,” zo luidde samengevat de reactie.
In het bijzonder Haarlemmers en andere
inwoners van Kennemerland zagen de
bouwlocatie vlak over de Ringvaart bij
Los van de groeikemregeling zijn er
nog andere mogelijkheden om in Den
Haag het een en ander los te peuteren.
Zo heeft het ministerie van economische
zaken een regeling voor de ontsluiting
van bedrijfsterreinen en wil verkeer en
waterstaat te hulp schieten bij de aanleg
van vrije busbanen.
Een bijdrage die Haarlemmermeerse
bedrijven zeker niet zullen krijgen, is de
ruimtelijke-ordeningstoeslag die in de
Wet op de Investeringsregeling is opge
nomen. Beelaerts: ’’Gebrek aan werkge
legenheid is er in de gemeente niet, van
daar dat op die bron geen beroep kan
worden gedaan”.
Meerbestuurders die hopen op een
aparte bijdrage van het Rijk voor het
raadhuis dat in aanbouw is, vinden in
Den Haag geen gehoor. Beelaerts van
Sinds vier weken behoort ook de Haar
lemmermeer hierbij. Tussen nu en 1995
15.000 huizen, dat is de voornaamste
taakstelling.
Voor dit kalenderjaar heeft de Rijkso
verheid ten behoeve van al die groeiste
den en -kernen 325 miljoen gulden ter
beschikking gesteld. Een bedrag dat
komt boven de gewone bijdragen van
het Rijk voor woningen, wegen, wijkcen
tra, etc. Staatssecretaris Brokx heeft
eens laten becijferen dat die regeling per
woning omgeslagen een bedrag van
25.000 gulden betekent. ’’Maar het is
bepaald niet zo dat de geldkraan voor de
Haarlemmermeer nu maar open staat”,
zo stelt minister Beelaerts van Blokland
in bijgaand interview nadrukkelijk. ’’Al
le projecten die worden aangedragen,
krijgen een zorgvuldige beoordeling
Schalkwijk in de mist verdwijnen. Beel
aerts echter, na lang aandringen en licht
geïrriteerd: „Aan die woningbouw bij
Vijfhuizen wordt helemaal niet getornd,
geen sprake van. Hoe kan je dat nu den
ken als je de letterlijke tekst van mijn
brief leest? Dan moet je toch wel kwaad
willend zijn. We kunnen Vijfhuizen ge
woon niet missen, dat is toch duidelijk.”
Het hele betoog van de bewindsman
mondt evenwel bepaald niet uit in een
afwijzing van het Noordhollandse plan bij
Heerhugowaard aan de slag te gaan.
„Nee, het provinciebestuur moet toch be
leid maken? Men moet het gat opvangen
Heel voorzichtig laat hij wel weten het
niet verstandig te vinden als buurgemeen
te Haarlem gaat spelen met annexatiege
dachten wat betreft het nabije Vijfhuizen.
Haarlemmermeer zou dat niet in dank
afhemen. „Bovendien is de groeikemtaak
toegewezen aan één gemeente, niet aan
meerdere. Hoever een eventuele provinci
ale herindeling verwijderd is blijkt uit de
opmerking „dat die zaak bij dat besluit
geen enkele rol heeft gespeeld.”
Zoals wellicht bekend vindt minister
Wiegel een tweedeling van Noord-Holland
langs een noordzuid-lijn het meest wense
lijk. In die visie zou Haarlemmermeer bij
Amsterdam komen, de woningzoekenden
die voor een belangrijk deel uit Kenne
merland komen, aan de andere kant van
de denkbeeldige barricade.
Beelaerts maakt eveneens geen pro
bleem van een heet hangijzer in de Haar
lemmermeer: de gronden die in handen
zijn van projectontwikkelaars. Met name
die van de heer Brummer zijn in het
nieuws omdat deze veertig hectare bezit
van de 120 waar ruim 3000 huizen in het
plan-Overbos zullen moeten bevatten.
Brummer wil daar graag bouwen, de ge
meenteraad pruimt het niet. „Overbos is
de eerste aanzet tot de 15.000 gewenste
woningen, volgende maand houdt de pro
vincie een hoorzitting over het bestem
mingsplan.
De minister: „Je kunt niet alle project
ontwikkelaars over e'n kam scheren. Soms
gaat het om bouwers die terwille van de
continuïteit van hun bedrijf die gronden
hebben gekocht. Denk eens aan de werk
gelegenheid in dat verband. Prettig is die
gang van zaken natuurlijk nooit, maar het
is voor de gemeenschap acceptabeler dan
wanneer een speculant alleen vanwege de
winst aan het werk is geweest. Bovendien
zijn er best methodesn om van het pro
bleem af te komen, dat is onder andere in
Zoetermeer gebleken, maar ook in de ge
meente Haarlemmermeer zelf. Daar is de
kwestie met de maatschappij Banero toch
ook opgelost.”
„Kijk eens, de gemeente is een potentië
le opdrachtgever, dat is natuurlijk niet
niks. Bovendien kun je publiekrechtelijk
heel wat doen. Haarlemmermeer heeft
niet één vinger, maar een hele hand in de
pap. De andere partij is altijd een particu
lier, of dat nu een fonds is of een stichting,
dat maakt niet uit. Wat projectontwikke
laars doen is niet volstrekt veroordelings-
waardig, het mag. Ik voeg er wel aan toe
dat de positie van een gemeente nog ver
betert indien mijn voorstel voor een voor
keursrecht van de plaatselijke overheid
bij aankoop van grond door het parle
ment komt. Maar zelfs nu al kan een
gemeente onteigenen zonder dat zoiets
veel tijd kost. Als je de zaken goed regelt
kun je zo’n procedure gelijk op laten lo
pen met die welke voor het bestemmings
plan noodzakeljjk is.”
De minister steekt Haarlemmermeer
een hart onder de riem in geval van even
tuele vrees er financieel bij in te schieten.
„Ik ken het rapport uit Noord-Holland
waarin wordt becijferd dat de groeiker
nen in die provincie allemaal geld tekort
zullen komen. Maar bij een verstandig
beleid kom je er echt wel uit. Blijkt achter
af dat dat niet lukt, dan is er of te ruim
gepland, of de taakvervulling blijft ach
ter. Dat is geen verwijt, maar ik zeg dat in
constaterende zin. Kijk, er zijn natuurlijk
ook gemeenten die geen groeikemtaak
hebben en het financieel niet bolwerken.
Bedenk overigens daarnaast dat de hele
economie minder wordt, er komt minder
groei en minder geld. Voor mij is het niet
bewezen dat die financiële tekorten waar
van sprake is in verband staan met de
positie als groeikern.”
Inmiddels heeft burgemeester Van
Stam zijn eerste onderhoud met een de
partementale topambtenaar sinds de be
slissing achter de rug. Aan dat onderhoud
heeft Beelaerts niet zijn donkerblauwe
stropdas met korenaren overgehouden.
„Ja, het lijkt op het wapen van de Haar
lemmermeer, maar ik heb deze echt van
een Engelse instelling gekregen.”
„Daarbij komt nog de gang van zaken in
de economie die helemaal geen groei meer
lijkt te gaan kennen. De mensen merken
zelf ook wel dat het forensisme geringer
moet worden. Een paar dagen terug nog
had een collega van Gedeputeerde Staten
bezoek van buiten de Randstad. Ook in de
.betrokken provincie worden de inwoners
aarzelender met het kopen van huizen op
i.? royale afstand van hun werk. Je zou door-
x. Redenerend kunnen zeggen: als dat zich al
.voordoet in provincies die wat meer ruim-
Ie hebben dan zal dat verschijnsel ook wel
opgaan voor de Randstad.”
Beelaerts van Blokland (47 jaar) heeft
begrip voor het voornemen van het dage-
lijks bestuur van Noord-Holland. En dat
ondanks het verhaal dat hij afsteekt over
de noodzaak van het terugschroeven van
de mobiliteit. Met andere woorden: het
werk dichter bij de mensen, de mensen
dichter bij het werk. „Ook al onder een
I vorig kabinet is gewezen op het onvermij
delijke van het bouwen ten zuiden van het
kanaal. Het is niet zo dat ik nu degene ben
die als eerste dat heen en weer reizen wil
verminderen. De jaren na de oliecrisis van
’73 hebben de noodzaak ervan alleen
maar extra benadrukt. De doelstelling
was er al maar heeft alleen maar aan
Waarde gewonnen door de energie-ont-
wikkeling.”
Wethouder is de bewindsman weliswaar
niet geweest maar als burgemeester leer
de hij de woningnood van nabij kennen.
Voor hij twee jaar terug toetrad tot het
kabinet-Van Agt was hij zes jaar eerste
burger van Amstelveen. „Zevenduizend
ingeschreven woningzoekenden,” meldt
Beelaerts over de plaats waarvan hij nog
altijd inwoner is. Hij zegt het terloops, laat
merken de situatie in Noord-Holland-Zuid
te kennen. Dat zijn beslissing in de ge
meente Haarlemmermeer met enig ge
juich is ontvangen is hem niet ontgaan.
Precies een maand geleden werd de
gemeente Haarlemmermeer door minis
ter Beelaarts van Blokland tot groeikern
gebombardeerd. Een in De Meer en
daarbuiten lange verbeide beslissing. Na
jaren van overleg en discussie tussen
alle betrokkenen kwam daarmee de for
mele weg vrij voor de start van de bouw
van ongeveer 15.000 huizen op het
grondgebied van burgemeester Van
Stam. En waar huizen verrijzen, moeten
ook scholen, winkels, recreatievoorzie
ningen, groenstroken, wegen enzovoorts
worden aangelegd. Kortom, de ’’gelukki
ge” uitverkorene staat voor een ingrij-
pendé’ operatie die ondermeer schatten
geld gaat kosten.
De zestien gemeenten in ons land die
al eerder werden bestempeld als groei-
stad of groeikern, hebben, net als de
De minister (CDA, richting CHU) maakt
bij de „vreugde” wel de kanttekening dat
die waardering lang niet bij alle groeige-
meenten hetzelfde is, er wordt heel ver
schillend gedacht. De tijd van de opbouw-
jaren na de oorlog is voorbij, over groei
wordt heel anders gesproken dan nog niet
zo lang geleden. „Aan de andere kant
begrijp ik toch wel het enthousiasme van
het gemeentebestuur van Haarlemmer
meer. Dat verkeert namelijk in een heel
bijzondere situatie. Ik denk allereerst aan
Schiphol, dat geeft sowieso al een ontzet
tende druk. Dan is er de sterke woningbe
hoefte van Zuid-Kennemerland en de
Meerlanden. Die behoefte neemt toe, de
vraag is te groot. De taak komt dan le
vensgroot op een gemeentebestuur af, je
bent blind als je zoiets niet ziet. En ik moet
zeggen, in de Haarlemmermeer was dat
laatste gelukkig niet het geval.”
kenden glippen dan als water tussen je
vingers door. Met als gevolg suburbanisa
tie (forse woningbouw in allerlei dorpen -
red.). Dat hebben we meegemaakt in het
verleden, het betekende een grote ruimte-
vermorsing. Haarlemmermeer heeft dat
allemaal ook beseft en wil die druk helpen
opvangen. Het rijk schiet daarbij te hulp
met zijn instrumentarium van allerlei re
gelingen.”
Haarlemmermeer, nu de opdracht grote
aantallen woningzoekenden op te van
gen die niet binnen hun eigen territoir
gehuisvest zijn. Neemt zo’n gemeente
een zelfstandige positie in een regio in,
dan is de benaming groeistad de enige
juiste. Op dit moment zijn er vier van die
steden: Groningen, Zwolle, Breda en
Helmond, terwijl Amersfoort op het
punt staat de drempel te overschrijden.
Groeikernen daarentegen vervullen
een functie in een groter geheel, waarbij
met name een centrumgemeente of ge
west zijn woningzoekenden dan kan ver
wijzen naar de uitverkoren gemeente in
de buurt. Die reeks van gemeenten be
staat uit Alkmaar, Hoorn, Purmerend,
Huizen, Houten, Hellevoetsluis, Nieuwe-
gein, Capelle aan den IJssel, Spijkenis-
se, Zoetermeer, Lelystad en Almere.
„Groeikemtaak is
Het gesprek met de minister heeft als
F onderwerp „Haarlemmermeer groei-
kern”. Maar vanzelfsprekend kun je bij
woningbouw in Noord-Holland de situatie
elders in de provincie niet ongenoemd
laten. Alles hangt met alles samen, zeker
in de ruimtelijke ordening. En het plaat-
sen van woningen, wegen, tal van voorzie-
ningen enzovoorts is zeker in dit volle
landsdeel een zaak die niet buiten orde-
ning kan. Op straffe van ernstige schade
bij het uitblijven ervan.
Beelaerts komt op de vergelijking in het
begin van dit verhaal als hij gevraagd
wordt naar het voornemen van Noord-
Holland om grootscheeps te gaan bouwen
ten noorden van het Noordzeekanaal. En
dan gaat het niet om de aangewezen groei
kernen maar over Heerhugowaard. Voor
naamste reden daarvoor is het uitblijven
r van de bouwplannen voor de Velser
broekpolder langs de rijksweg tussen
Haarlem en het Noordzeekanaal.
De gemeente Velsen zal vermoedelijk
i pas over zeven jaar de eerste huizen in dat
gebied kunnen laten bouwen. En dat ter
wijl de opzet was al in 1983 in dat gebied
I woningen te laten verrijzen. Woningzoe-
kenden in de IJmond, voor wie de Velser-
broek uit het recreatiegebied Spaamwou-
de is getild, zullen hun huisvestingsheil
nog wel even aan de noordkant van de
Waterweg moeten zoeken.
alleen toegewezen
aan Haarlemmermeer”
