Satellieten
fotograferen
ons land
vanuit
de ruimte
■EHr
r
v:
Foto’s voor allerlei doelen bruikbaar
door drs. Chriet Titulaer
*8
Jl
R,
wk -
.w
'1
6
IS
zzzzzzT^oonhee
J
A'
MAANDAG 28 JANUARI 1980
l4'
kW
is één foto van Nederland, gemaakt vanuit de
ruimte, die algemeen bekend is. Die foto werd
genomen op 23 maart 1973 door de Amerikaanse
kunstmaan Landsat-1 vanaf een hoogte van 900 kilo
meter. Minder bekend is dat Nederland regelmatig
vanuit de ruimte wordt gefotografeerd en dat deze
foto’s tegen kostprijs verkrijgbaar zijn.
NEDERLAND
0
BW
L „v y
t I
4 4* T
w
V
rH.
50
Texel:
.etieni
NO
jj^^?qOVbIS(
haj
•M
Nijmegenc
Eindhoven
Terneuzen
BELGIË
‘i
Al spoedig na de lancering van
Het ingedijkte gebied dat de Markerwaard kan worden, tussen Zuidelijk Flevoland en West-Friesland. De grijzige vlekken in het water van het
ingedijkte deel wijzen op het voorkomen van algen en wieren. 3.
Enschede
o
Hengeloo
n 4
20
rer,
op
de
erd
rtij
900
de
yij-
het
ge-
HeedenoJ
MAASTRICHT
fan
tw-
op
len
200
iat/
za-
ge-
len
ter,
;au
ttig
aar
ïen
rti-
in
DUITSLAND
s
Irie
net
ete
lu
ien
tu
•rk,
een
uk-
ma
be-
isie
)1),
en
iral
net
lijn
len
;en
ek
en,
da
sen
ek-
iek
De foto’s kunnen voor alle mo
gelijke zaken worden gebruikt, zo
als: het vaststellen welke gewas
sen er groeien (en daarmee de
oogstopbrengst voorspellen), het
opsporen van ziektes in gewassen,
voor het maken van landkaarten
(eigenlijk is zo’n foto een bijge
werkte landkaart), voor het plan
nen van nieuwe wegen en nieuwe
stadswijken, voor de bestudering
van de structuur van de bodem
(zoeken naar grondstoffen), het in
kaart brengen van ijs, sneeuw en
watervoorraden, het opsporen
van lucht en waterverontreini
ging, enzovoorts.
Als we foto’s, die in het afgelo
pen najaar van Nederland werden
gemaakt, bekijken, zien we een
aantal opmerkelijke details. De
dijk in het Ijsselmeer van Lelys
tad naar Enkhuizen blijkt nu een
grote invloed te hebben op het
gebied dat mogelijk in de toe
komst wordt ingepolderd. Het
lijkt of er een natuurlijke inpolde
ring is begonnen met het sluiten
van de dijk, mogelijk dat de groei
van algen en wieren is gestimu
leerd en dat de verzanding sneller
verloopt. Natuurlijk zijn ook aller
lei bekende details terug te vin
den, zoals het circuit van Zand-
voort, de ligging van de banen op
Schiphol en de perceelgrootte van
kavels in de polders.
Het banenstelsel van Schiphol is
geen militair geheim, doch de con
structie van vliegvelden als Völkel
en Gilze-Rijen wordt wat minder
aan de grote klok gehangen. Het is
duidelijk dat foto’s die vanuit de
ruimte worden gemaakt informa
tie bevatten, die boeiend kan zijn
voor mensen voor wie die infor
matie niet bestemd is. Er is echter
geen enkele beperking bij de ver
spreiding van deze foto’s. Men kan
vrijelijk afdrukken kopen en die
bestuderen, aan de muur hangen
of doorverkopen.
Op die manier zijn er in ruimte-
vaartkringen foto’s in omloop van
door, en wordt telkens een ander
stukje van de aarde gefotogra
feerd. Na verloop van enige tijd is
elk stukje aarde één keer gefoto
grafeerd en kan het spel weer van
vooraf aan beginnen. Met één
kunstmaan duurt het achttien da
gen om elk plekje op aarde één
keer voor de lens te krijgen, maar
bewolking kan roet in het eten
gooien.
Voor vele toepassingen is dat
een lange tijd, als we bijvoorbeeld
ziektes in gewassen willen opspo
ren kunnen we niet telkens acht
tien dagen wachten voor de vol
gende meting wordt uitgevoerd.
Dit probleem is op te lossen door
meerdere satellieten in de ruimte
te brengen. Als we drie kunstma
nen op gelijke afstanden van el
kaar, om de aarde laten draaien, is
het mogelijk eens in de zes dagen
3Sr^iystld f
nfyuland/fr
Frankrijk).
Intussen is besloten dat^de eer
ste SPOT in 1984 met de Arianera-
ket wordt gelanceerd en dat die
satelliet alleen voor niet-militaire
toepassingen zal worden gebruikt.
De foto’s die deze satelliet gaat
maken zullen ook voor Nederland
beschikbaar zijn, maar we zullen
wel een soort auteursrechten aan
de Fransen moeten betalen omdat
we niet hebben meegewerkt aan
.de realisatie van het project. Dat
civiel en militair gebruik hand-in-
hand gaan bewees Frankrijk door
aan te kondigen dat er een tweede
SPOT gebouwd wordt ten behoe
ve van het Franse ministerie van
Defensie.
De eerste aardonderzoek-satel-
liet, Landsat-1, werd op 23 juli
1972 gelanceerd. Aanvankelijk
werd deze kunstmaan de ERTS-1
HOLLA-
9, A
MFmaaH
Landsat ontdekte een
landen de mogelijkheden
deze ruimtefoto’s voor aardse
toepassingen leverden. Met het
Amerikaanse bureau voor de
lucht- en ruimtevaart NASA werd
daarom onderhandeld over de
voorwaarden om in het eigen land
een ontvangstation van Landsat-
foto’s te bouwen. NASA is wel
genegen de gevraagde toestem
ming te geven, mits er een jaarlijk
se bijdrage in de onkosten (als een
soort auteursrecht voor de foto’s
wordt betaald. Er staan nu Land-
sat-ontvangststations in de Ver
enigde Staten, Canada, Italië,
Zweden, Brazilië en Japan. Er zijn
stations in aanbouw in Australië,
India, Argentinië en Chili. De ont
vangststations in Italië (Fucino)
en Zweden (Kiruna) werken ten
behoeve van de Europese Ruimte-
organisatie ESA, die onder de
naam Earthnet aarde-foto’s verza
melt voor en distribueert naar lid
staten.
Nederland is een van de lidsta
ten van ESA en dat betekent dat
ons land ook kan deelnemen aan
Earthnet. De overheid heeft voor
ons land het Nationaal Lucht- en
Ruimtevaartlaboratorium in Am
sterdam aangewezen als contact
punt voor Earthnet. De officiële
naam is National Point of Contact
(NPOC) for Earthnet. Het NPOC
kan u, tegen betaling, iedere foto
bezorgen die al in Fucino of Kiru
na is ontvangen. Het NPOC archi
veert ook alle opnamen die van
Nederland worden gemaakt, zo
dat die beelden als het ware uit
voorraad leverbaar zijn.
Het gaat hierbij nu al om aan
zienlijke aantallen: in Fucino wer
den al meer dan 100.000. Landsat-
beelden ontvangen en in Kiruna,
dat nog niet zo lang operationeel
is, al meer dan 10.000. Het Neder
landse NPOC in Amsterdam werd
in 1978 ingericht, maar het heeft
een archief waarin alle foto’s zit
ten die sedert 1975 vanuit de ruim
te van ons land werden gemaakt.
Zoals gezegd zijn de foto’s tegen
kostprijs te koop bij het Nationaal
Contactpunt voor Earthnet, het
adres is: Nationaal Lucht- en
Ruimtevaartlaboratorium, Antho
ny Fokkerweg 2, 1059 GM Am
sterdam.
NASA is van plan om volgend
jaar de vierde Landsat te lance
ren. Omdat er thans problemen
zijn met de Landsat-2 en -3 wordt
er bekeken of die lancering wat
vervroegd kan worden. Uiteinde
lijk is NASA verplicht om te zor
gen dat de stations over de hele
wereld, die ieder jaar een bijdrage
betalen, op zijn minst in staat zijn
om foto’s te ontvangen. Intussen
hebben ook andere landen aange-
kondigd eigen satellieten voor
aardonderzoek te willen lanceren.
Buiten de reeds genoemde Franse
plannen doet Rusland (in samen
werking met de Jena-fabrieken in
Oost-Duitsland) vrij veel op dit
gebied. Ook Brazilië heeft eigen
plannen, evenals Japan en China.
Ook Nederland heeft al enkele ke
ren voorstellen gedaan om aard-
onderzoeksatellieten, speciaal ten
behoeve van tropische landen, te
bouwen. Deze plannen zijn echter
nooit verder gekomen dan de te
kentafel.
Het aantal „klanten” voor de
ruimtefoto’s blijft snel stijgen.
Vanuit de Verenigde Staten wer
den er al Landsat-foto’s geleverd
aan klanten in meer dan honderd
landen. Het Europese Earthnet
boekte in 1977 nog tien bestellin
gen per maand. Vorig jaar waren
dat er al meer dan dertig. Het is
uiteraard de bedoeling dat een
klant een serie foto’s bestelt die hij
voor een bepaald onderzoekdoel
wil gebruiken. Niet dat iedereen
één leuke foto uitzoekt die hij aan
de muur wil hangen. Desondanks
zullen over een paar jaar de mees
te Nederlandse gemeenten wel
een Landsat-foto bij hun ruimte
lijke ordeningspapieren hebben.
Zelfs als de foto’s niet meteen
functioneel worden gebruikt zijn
ze fraai en boeiend. Als ze tenmin
ste op een onbewolkte dag werden
genomen.
Staatsgrens
-Provinciegrens
Hoofdstad
Provinciehoofdstad
o Andere plaats
0 km
genoemd, later is die naam gewij
zigd in Landsat. De Landsat is in
feite een moderne versie van de
Nimbus-4 weersatelliet. De aar-
donderzoek-satellieten maken op
namen van de aarde door ver
schillende kleurenfilters: van
blauw tot infrarood. De kleuren
beelden, die men weleens ziet, ont
staan door op aarde een drietal
zwart-wit beelden te combineren.
Dit betekent ook dat het geen ech
te kleurenfoto’s zijn en dat de
kleuren die we op de foto zien niet
dezelfde kleuren zijn die we met
ons oog zien. De eerste Landsat
woog 950 kilogram en draait om
de aarde op een hoogte van 900
kilometer. Een baan duurt 103
minuten.
Terwijl zo’n baan wordt doorlo
pen draait de aarde onder de baan
Amersfoort
IT
RECHT '"'t
van elk plekje op aarde een foto te
maken.
De Amerikanen willen in de toe
komst de foto’s van de aarde met
drie Landsats gaan maken. Zover
is het echter nog lang niet, want de
eerste Landsat is inmiddels buiten
werking gesteld. Dat gebeurde op
16 januari 1978, nadat ruim
300.000 foto’s naar de aarde waren
overgeseind, Intussen is er een
tweede (op 22 januari 1975) en een
derde Landsat (op 5 maart 1978)
gelanceerd. Met beide Landsats
zijn er problemen, maar er wor
den desondanks foto’s op aarde
ontvangen. Er zijn intussen nog
enkele kunstmanen gelanceerd,
die ook worden gebruikt om de
aarde systematisch te fotogra
feren.
Russische en Chinese lanceerter-
reinen, die vanuit de ruimte wor
den gemaakt. De kleinst zichtbare
details op de Landsat-foto’s be
dragen 60 meter. Overigens heb
ben de Verenigde Staten, net als
de Sovjet-Unie, ook satellieten in
de ruimte die uitsluitend ten be
hoeve van de inlichtingendiensten
foto’s maken. Deze spionagesatel-
lieten draaien in een veel lagere
baan om de aarde en kunnen
daarom nog veel meer details (on
geveer 10 meter grootte) vast
leggen.
Bovendien worden de spionage-
foto’s niet naar de aarde overge
seind, zoals de Landsat-foto’s,
maar de negatieven worden op
aarde ontwikkeld. Men bereikt
hiermee dat de tegenpartij de fo
to’s niet kan onderscheppen bij
het overseinen en bovendien gaan
er geen details verloren als de
foto’s niet ten behoeve van het
overseinen in lijntjes moeten wor
den afgetast (zoals dat het geval is
bij een televisiebeeld). De Russen
gebruiken voor hun spionage-
vluchten capsules van het type
Sojoez, die na een verblijf van
twaalf dagen terugkeren op aar
de. De Amerikanen gebruiken
grote platforms waaruit periodiek
kleine capsules met belichte films
worden weggeschoten. Die capsu
les worden geborgen door ze in de
lucht te onderscheppen met grote
sleepnetten achter vliegtuigen.
De grens tussen vreedzaam aard
onderzoek en spionage met satel
lieten is natuurlijk erg vaag. Toen
enkele jaren geleden een Frans
voorstel voor de lancering van een
Europese aardonderzoeksatelliet
SPOT in de Tweede Kamer werd
besproken, werd er afwijzend ge
reageerd, omdat zo’n kunstmaan
ook grote militaire betekenis kon
hebben. Toen ook andere Europe
se landen afwijzend reageerden
besloot Frankrijk dan maar alleen
het project uit te voeren (later
sloot België zich wel aan bij
Emmen I
De westelijke Waddenzee bij eb: als lichte vlekken wordt de zandbodem zichtbaar. De afsluitdijk vormt een rechte lijn. Friesland
en Texel zijn rijke mozaïken. 2.
Het zuidelijk deel van Noord-Holland met de Haarlemmermeer als opvallend centrum. De grootte van de percelen in de polder, de banen van Schiphol
en bij Zandvoort zelfs het circuit, zijn te zien. 4.
Noord-Nederland en een stukje West-Duitsland. De bossen van de Veluwe en Drente vormen donkere vlekken. Allerlei details,
zoals de ingepolderde Lauwerszee en Rottumeroog zijn goed zichtbaar. 1.
L-Hikersutn<
ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZzZZZy
j - HAAGO ZUID-
Delft Qjgjj.'
Rotterdamc)
^^hülTand
A melend^
LEF'WARDEN
Xtriesland
ZWX'W I 0
y. y’'
—-—-ZEELANL
^=MIDDÊlBUHG'§
’=foSluis
1
^Schlermonnikoogf
Delfzijlö^x^
/GRONINGEN £lochi
erer^
o
\GPON...GcN{
1 S i^SEn'
0
DRENTHE
L'.a| r'Meppel
"er
ZWOLLE
OVERIJSSEL
'Deventer
Apeldoorn'o
o
GELDERLAND
ARNHEM
Zevenaar
NOORD 's-HERTOGENBOSCH
SS?. H“STdMl Breda Tj|t)o BRABANT
op-ZoomP' o
HelmondV
Venlo’
fuMBURG7
k^Roerrnondfi f-
-
I
me
1|
y "x- J
