kijk in Pyrrhische Dansen
Beaux Arts Trio alle
loftuitingen waard
Uitheems vernisje maakt
Uit Pure Liefde boeiend
exposities
Nationale Ballet zet militaire leven te
Nota bepleit betere
bescherming van
auteursrechten
Starker en Verhey
van ongelijk niveau
Vonk dirigeert
Strawinsky in
Scala Milaan
Zilveren jubileum
choreograaf
Rudi van Dantzig
Superieur spel in openingsconcert Celloserie
Ensemble toont enthousiaste musiceervreugde
Serieuze benadering en goed spel in vrije produktie
DONDERDAG 31 JANUARI
KUNST
1980
AMSTERDAM. Kom je on
voorbereid tegenover Pyrrhische
Dansen III te staan, dan kijk je
vreemd op. Is dit een Ballet? Wat
een malle soldaatjes, allemaal
met een ziekenfondsbrilletje op,
slecht gedisciplineerd en toch
slaafs. Zo stel je je Nederlandse
soldaten van voor de oorlog voor.
Maar als je Toer van Schayk, de
maker van dit moois, kent, dan
weet je dat je een wat cynische
humor kunt verwachten. Hij
maakte immers al ’Vóór, tijdens
en na het feest’ (pijnlijke spot met
het baüetleven), Pyrrhische Dan
sen I (fraaie training van Oud
griekse soldaten) en Pyrrhische
Dansen II (satirische strijdsitua-
ties omstreeks 1813) en nu gaat
het dan om het Militaire leven
van omstreeks 1910.
11
Van Schayks cynische krijgsdansen
Hans Vonk
Scène uit Pyrrhische Dansen III van Toer van Schayk bij het Nationale Ballet, (foto Jorge Fatauros).
■fr Jo de Meyere, Simone Rooskens en Luc Lutz (vlnr) in Uit Pure Liefde van Terence Rattigan.
De periode van de harmonische supre
matie ligt dan in elk geval achter hem.
Binnen de beperking van deze instrumen
tale combinatie betreedt Ravel een dan
nog onverkend gebied van samenklank:
harder, objectiever en tegelijk nög excen
trieker en wat betreft de contrapuntische
onafhankelijkheid van de stemmen; ge
durfder dan ooit
Die hoedanigheden vallen allemaal ex
tra op, wanneer je zoals gisteravond op
het door Janos Starker en Emmy Verhey
gegeven recital Ravels duo-sonate en
die van Kodflly voor dezelfde bezetting,
naast, of liever gezegd na, elkaar hoort.
Dan blijkt Koddly’s sonate nog méér im
pressionisme te herbergen dan die van
zijn uit die betreffende denkwereld voort
gekomen Franse collega.
En vooral wanneer je een Ravel-type-
ring krijgt, waarbij dan een Hongaar als
Janos Starker de hoofdrol speelt. Ik zeg:
de hoofdrol, omdat het vuur voor de tem
peramentvolle vertolking duidelijk werd
aangewakkerd vanuit de cellopartij. Em
my Verhey’s vioolspel, dat in het alge
meen de kenmerken van vrijblijvendheid
draagt, werd hierop geënt. En zo ontstond
er bij haar weliswaar een goed tegenwicht
in klank, maar de primaire impuls lag
toch bij Starker.
Een WDM (vereniging van dienstplich
tige militairen) was er toen kennelijk nog
niet, de officieren leggen met het grootste
gemak de zwaarste straffen op en spelen
daarna vrolijk een spelletje golf. De solda
ten doen om de beurt steeds weer dezelfde
onbenullige en belachelijke oefening en
de hogeren staan onderling in een hoekje
te praten over het afslachten van duizen
den soldaten zonder dat die snappen
waarom. Bijzonder is, dat het deze keer
echt weer eens om een ballet voor mannen
gaat. De enkele vrouwen die er in voorko
men zijn de soldatenvriendinnen, die er
uitzien als op de humoristische prent
briefkaarten uit die tijd. Schitterend is de
situatie tussen een officier, Francis Since-
retti, en zijn Berthe, een prachtige Sonja
Marchiolli met krullende pruik. Bij het
zien van deze scène wordt je je opeens
bewust van het feit, dat iedere man, die
van nette heer in keurig pak verandert in
beginnend minnaar, op dat moment lich
telijk belachelijk is. In officiersuniform
wordt dit nog tien keer zo erg, zeker in de
versie van Toer van Schayk.
De titels: Voorspel, Berthe en haar Offi
cier, ’t Is plicht dat ied’re jongen, Offi
cer’s mess, De recruten oefenden, wij za
gen er naar en Opmars van de chaos - de
capitulatie - ’de eenig waardige uitweg’
zeggen al iets, maar de uitwerking gaat
veel verder, vooral als je gevoel voor dit
soort spot hebt.
Dit programma bestaat uit vier ballet
ten: Nachteiland (waarmee Van Dantzig
25 jaar geleden debuteerde bij het Neder
lands Ballet) Ramifications, Vier Letzte
Lieder en Monument voor een gestorven
jongen.
De eerste voorstellingen worden op
20 en 28 februari in Amsterdam gegeven.
Daarna zal het programma in Arnhem,
Leeuwarden en Scheveningen te zien zijn.
AMSTERDAM (ANP). Ter gelegen
heid van het zilveren jubileum van Rudi
van Dantzig els choreograaf zal het Nati
onale Ballet binnenkort een volledig Van
Dantzigprogramma brengen.
Recital door Janos Starker, cello en
Emmy Verhey, viool. Programma: Ra
vel, Cassadó, Koddly: Kleine Zaal
Concertgebouw Amsterdam, 30 janua
ri 1980.
Voorstelling: Uit pure liefde (In
praise of love) van Terence Rattigan.
Bewerking: Gregor Frenkel Frank.
Regie: Lo van Hensbergen. Decor: An
thony Holland. Met: Luc Lutz, Simone
Rooskens, Jo de Meyere en Evert Holt-
zer. Produktie: Hans Sleeswijk en Luc
Lutz. Gezien op 30 januari in het Nieu
we De la Mar theater in Amsterdam.
Daar nog te zien tot en met 3 februari.
Het werkelijk in alle opzichten schitte
rende pianospel van Menahem Pressler
kwam juist hier het meest tot zijn recht,
want waar komt een dergelijk genuan
ceerd toucher en een zo gedifferentieerde
vingertechniek beter tot uiting dan bij
Ravel? En hoe kan de homogeniteit van
een ensemble aan een nauwkeuriger test
case worden onderworpen?
AMSTERDAM (ANP). De dirigent
Hans Vonk zal in de eerste helft van maart
in de Scala van Milaan vijf voorstellingen
dirigeren van Strawinsky’s opera „The
Rake’s Progress”. Hij heeft daarvoor van
de Nederlandse Operastichting onthef
fing gekregen van zijn contractuele ver
plichtingen volgens welke hij twaalf voor
stellingen van de opera „Don Giovanni”-
zou dirigeren. De directie van de Neder
landse operastichting heeft gemeend, dat
dit debuut voor Hans Vonk zo belangrijk
is, dat zjj hem niet in weg wilde staan. De
Nederlandse dirigent wondt vervangen
door de jonge Italiaan Lorenzo Ricci Muti,
die op 3 november van het vorig jaar
debuteerde met het Nederlandse Kamer
orkest.
Dit staat in een nota van de Federatie
van Kunstenaarsverenigingen, „Auteurs
over recht” getiteld. Het eerste exemplaar
is donderdag in het Amsterdamse theater
café „De Balie” overhandigd aan mr. An-
nelien Kappeyne van de Coppello, voorzit
ter van de vaste Tweede-Kamercommis-
sie voor justitie.
aan
kuchje werd er gehoord, iedereen volgde
puntje van hun stoel.
Over de door de federatie voorgestelde
auteursrechtenbureaus wordt in de nota
voorts opgemerkt dat het beleid van deze
bureaus moet worden bepaald door de
beroepsorganisaties in de betrokken sec
tor. Daarmee sluit de federatie professio
neel management en toezicht allerminst
uit. In haar ontwerp worden incasso en
publiek gelukkig in ruim voldoende mate
acte de présence heeft gegeven.
GEMMA COEBERGH
Dat er in de beantwoording en de aan
passing van diens temperamentvolle be
nadering in de vioolpartij enigszins spra
ke was van surrogaat, was bijvoorbeeld
ook te horen in een soms even foeilelijke
en rauwe vioolklank, wanneer Emmy Ver
hey hem in forte-passages (in navolging
van Janos Starker) eens flink van katoen
gaf.
De samenwerking tussen de in Amerika
wonende, 55-jarige Hongaarse cellist en
deze een kwart eeuw jongere Nederlandse
violiste-met-voortreffelijke-technische-
bagage, is niet nieuw. Het Amsterdams
Philharmonisch Orkest engageerde in een
vorig seizoen, in april 1978 om precies te
zijn, beide musici voor een uitvoering van
het Dubbelconcert van Brahms.
N
o
I
pr' -
En na dat Trio van Haydn als onverval
ste smaakmaker zat je dan wel reikhal
zend uit te zien naar de ervaring die het
door deze musici te spelen Trio van Ravel
zou opleveren. Dit werk, ontstaan in een
periode waarin de dreiging van de eerste
wereldoorlog al daadwerkelijk aanwezig
was, bezit de vele interessante aspecten
die je van een werk van Ravel kunt ver
wachten. Qua architectuur, thematiek en
harmonische constructie valt hier zoveel
te genieten: de elegante melodische wen
dingen en het wiegende karakter van het
eerste deel, de lichtvoetigheid van het
tweede, de noblesse van de Pavane-achti-
ge atmosfeer in het derde en de haast
orkestraal eindigende finale hebben een
allure en een zeggingskracht die eigenlijk
alleen maar door spelers op het niveau
van het Beaux Arts Trio naar behoren
kunnen worden belicht.
Maar ook in het Trio opus 8 (tweede
versie) van Johannes Brahms, een van de
werken waarin deze componist zijn ver
zwegen liefde voor Clara Schumann zocht
te uiten, waren alle elementen aanwezig
waar de compositie om vroeg. Hier
overwogen de meer verzadigde en weelde-
rig-milde klankkleuren, die echter op
geen enkel moment te zwaar werden aan
gezet. De fijn van iedere melodie werd in
de meest evenwichtige samenhang ge
plaatst, in een volstrekt natuurlijke musi-
ceertrant, waarbij je je onwillekeurig ging
afvragen of deze drie instrumentalisten
dit allemaal zonder moeite komt aange
waaid. Een ensemble dat alle loftuitingen
die het sinds haar debuut in 1955 (in 1969
maakte de violist Daniel Guilet plaats
voor Isidore Cohen) heeft vergaard ten
volle waard is en waarbij het Haarlemse
Het geheel houdt van het begin tot vlak
voor het eind dezelfde satirische onder
toon waarin je je alleen bij het achteraf
terugdenken af en toe de gemene steken
onder water herinnert. Maar aan het eind
heeft van Schayk werkelijk een genade
slag in huis, als de hoofdofficier Francis
Sinceretti, van zijn collega een revolver
krijgt om op nette manier een uitweg te
vinden uit de pijnlijke nederlaag die zijn
leger heeft geleden. De officier probeert
op alle manieren, hoe hij er het best een
eind aan kan maken en de situatie wordt
eng dramatisch. Het is niet leuk iemand
Verbazing allerwege, dat er in die in
eerste instantie wat onwaarschijnlijke
combinatie, toen zo’n opvallende vertol-
kingseenheid kon worden bereikt. Een
voortzetting van gezamenlijke activiteiten
was daardoor zeker niet onlogisch. Er
De Federatie van Kunstenaarsverengin
gen is de mening toegedaan dat er op dit
moment een betere bescherming van de
belangen van auteurs (want het auteurs
recht is er „ten behoeve van de auteurs”)
is te bereiken. De niet te tolereren praktijk
van vandaag wijst uit dat er overdracht
van auteursrechten aan derden plaats
vindt, dat morele rechten worden ge
schonden, dat er mede-ondertekend
wordt door niet-auteurs en dat in beginsel
werkgevers als auteurs worden aange
merkt van een in hun opdracht door een
ander vervaardigd werk.
Gregor Frenkel Frank zette het stuk
over naar Nederlandse toestanden. Hij
deed dat bescheiden, en met een goed oog
voor details. De jaren zestig zijn door de
regie met eenzelfde aandacht voor klei
nigheden handig „ver-tachtigd”. Naast Si
mone Rooskens speelt Luc Lutz een ironi
sche en onpraktische intellectueel met
toch wel wat zelfkritiek. Hij doet dat zeer
invoelbaar. Jo de Meyere is een sympa
thieke huisvriend, van wie ik me alleen
moeilijk kan indenken dat hij schrijver
van half-pomografische bestsellers is.
Evert Holtzer speelt de twintigjarige zoon
mooi op de rand tussen kind en volwas
sene. ALMA POST
AMSTERDAM. In de lente van 1922 noteert Ravel over zijn dan zojuist voltooide
Sonate voor viool en cello: „Ik geloof dat deze sonate een keerpunt in de ontwikkeling
van mijn loopbaan is. De „ontnuchtering” is er tot het uiterste in doorgevoerd. Van
alle harmonische bekoring is afstand gedaan, met als reactie een grotere nadruk op de
melodische betekenis”.
Inderdaad is deze compositie een wen
ding in Ravels schrijfwijze. Al staat er op
de eerste pagina van deze duo-sonate „A
la mémoire de Claude Debussy”, de band
die Ravel en deze meester van het impres
sionisme aan wiens nagedachtenis hij dit
werk opdraagt aanvankelijk bond, wordt
met deze creatieve daad verbroken. Ravel
keert zich hier veeleer in de richting van
het expressionisme.
AMSTERDAM. De vrouwelijke hoofdfiguur in Uit pure Liefde van Terence
Rattigan is van oorsprong Estlands. In de oorlogsjaren zat ze als jong meisje in het
verzet. Ze ontsnapte op een gruwelijke manier aan een executie. In de tijd waarin het
stuk speelt, 1967, is ze een vrouw van in de veertig. Nederlandse, want getrouwd met
een Nederlander die haar door dit huwelijk indertijd heeft gered. Ze ontdekt dat ze
aan een ongeneeslijke ziekte lijdt, overgehouden aan vroegere slechte omstandighe
den. Ze besluit het feit voor haar man geheim te houden. Die is er echter al achter, en
verzwijgt het op zijn beurt voor haar. Het stuk gaat minder over ziekte of sterven dan
over de manier waarop het echtpaar met elkaar en met het geheim omgaat.
Voor de pauze staat de vrouw, Lydia,
centraal. Een dodelijke ziekte plus een
oorlogsverleden in Estland: het lijkt alle
maal te gezocht voor een toneelstuk en
daardoor snel melodramatisch. Simone
Rooskens zet echter een natuurgetrouwe
vrouw neer, die ze bovendien een buiten
lands vernisje geeft dat er steeds is maar
nauwelijks opvalt. Het zit hem vooral in
een iets onhollands-levendige wijze van
bewegen, geloof ik. Lydia is een mens van
daden. Ze heeft alles geregeld, tot de
vrouw die na haar dood haar plaats in zal
nemen aan toe. Wij komen dit te weten via
een huisvriend die beide echtelieden in
vertrouwen nemen. De man op zijn beurt
onthult iets dat Lydia bijna tragischer
maakt dan haar ziekte deed: hij heeft in
haar tot voor kort nooit iets anders kun
nen zien dan een hoertje, dat hij uit links
idealisme zijn naam en nationaliteit heeft
gegeven. Hoewel het drama dat deze me
dedeling omvat niet perfekt is uitgewerkt
in het stuk, is het wel steeds aanwezig. Net
als het ietsje uitheemse in Simone Roos-
kens’s spel. Het maakt de geschiedenis
van een huwelijk-op-een-moeilijk-mo-
ment net even schriller en interessanter.
Dans: Het Nationale Ballet met
Pyrrhische Dansen III. Choreografie
Toer van Schayk. Muziek Drie Ór-
chesterstücke opus 6 van Alban Berg.
Aankleding Toer van Schayk. Hoofd
rollen Sonja Marchiolli, Monique
Sand, Mea Venema, Francis Sinceret
ti, Ad Berbers en Charles Flanagan.
Première 30 januari Amsterdam.
kwamen engagementen in Duitsland uit
voort, er staat een grammofoonplaat op
stapel en in ons land kon men de beide
kunstenaars nu dus in kamermuziekver-
band beluisteren op de openingsavond
van de vier concerten omvattende Cello-
serie van het Nederlands Impresariaat.
Dat, ondanks de opnieuw getoonde sa-
menspelkwaliteiten, de kern van het muzi
kale betoog in de cellopartij zou liggen,
was eigenlijk niet verwonderlijk. Want, de
achtergronden in ogenschouw nemend,
ligt dat zelf voor de hand by gezamenlijk
musiceren van twee artistieke persoon
lijkheden van dergelijk verschillende
orde.
Hoe sterk Starkers persoonlijke uitstra
ling is en, tegelijk, hoe fenomenaal deze
beroemde cellist zijn instrument nog al
tijd even vanzelfsprekend in dienst van de
expressie weet te hanteren, werd vooral
aangetoond in de vertolking van Cassa-
dó’s Solosonate. Muziek van een compo
nist die zelf cellist was en die op aantrek
kelijke, hoogst virtuoze manier, met onder
andere gebruik van onwaarschijnlijke fla
geoletten, een staalkaart van effectieve
mogelijkheden in speelwijze voortovert.
Merkwaardig overigens om te zien hoe
schijnbaar onbewogen Janos Starker al
les te berde brengt, en om tegelijkertijd te
horen welk een emotionele lading dit su
perieure spel meekrijgt.
JOHAN VAN KEMPEN
zelfmoord te zien plegen, het is ook niet
altijd leuk, iemand die je sympathiek
vindt, openlijk door een grote groep te
zien bespotten en uitlachen. De combina
tie van de twee is moordend. Het is geen
mooi ballet, maar je herkent er wel dingen
in, die je aan het denken zetten. Toer van
Schayk reageert hiermee af, dat hij van
zijn derde tot zijn achtste jaar de oorlog
heeft meegemaakt. De muziek van Alban
Berg heeft een zelfde soort spanning als
die welke Van Schayk in zijn situaties
schetst en is dus perfect gekozen.
CONRAD VAN DE WEETERING
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. Voor elke kunstsector zal er een apart auteursrechtenbureau
moeten komen. Alleen dan zal er betere bescherming van de rechten van schrijvers,
componisten, beeldende kunstenaars, filmers en fotografen kunnen worden gereali
seerd. „Het rechtsgevoel zal het eindelijk moeten winnen van de schone schijn”.
HAARLEM. Het was voor het Beaux Arts Trio volstrekt niet moeilijk het
Haarlemse publiek voor zich te winnen. Want al onmiddellijk na het op superieure
wijze gespeelde Trio nr. 27 van Joseph Haydn ontvingen de drie instrumentalisten een
staande ovatie. Het was dan ook praktisch onmogelijk om niet meegesleept te worden
door de enthousiaste musiceervreugde van het ensemble. Vooral omdat er achter dat
niet altijd noodzakelijkerwijs diepgaande spelplezier een veelheid aan nuances en
artisticiteit bleken te liggen, die iedereen onverbiddelijk tot zwijgen bracht. Geen'
de afwikkeling van de partituren op het
controle enerzijds en bemiddeling en pro
motie anderzijds uitdrukkelijk van elkaar
gescheiden. Er zou een gemeenschappelij
ke inningscontrole moeten komen.
In de nota wordt er verder op gewezen
dat geen van de bestaande auteursrech
tenbureaus (BUMA, Stichting Beeldrecht
en de Stichting Burafo) aan deze kriteria
voldoet.
De Federatie heeft ook de knelpunten in
de verschillende kunstsectoren geïnventa
riseerd. Onder filmers is er grote behoefte
aan registratie en controle, gelet op de
steeds toenemende mogelijkheden (kabel
televisie) voor reproduktie. Voor de foto
grafen geldt dat zij zich in een zeer kwets
bare positie bevinden; op grote schaal
wordt inbreuk gemaakt op materiële en
morele rechten. Het werk van beeldende
kunstenaars mag niet zomaar door de
aankopende overheid worden verhuurd
of uitgeleend; er moet meer bescherming
tegen plagiaat komen. Over de componis
ten zegt de nota dat zij meer zeggenschap
over hun werk moeten krijgen en dat de
muziekuitgevers niet mogen delen in het
auteursrecht; vermenging van incasso,
merchandising en promotie wordt van de
hand gewezen. Het leenrecht van de
schrijvers wordt in de nota onder
schreven.
De Israëlische kunstenaar Harold Ru
bin houdt zijn eerste eenmanstentoonstel-
ling in Hedendaagse Kunst, Achter de
Dom 14 in Utrecht tot en met 9 maart.
Rubin exposeert vier series tekeningen
over gevangenen, New York, proces en
God en het godsdienstige réveil. Geopend:
dinsdag tot en met zondag van 12 tot 17
uur.
In de Rozengalerie aan de Amsterdam
se Rozengracht, exposeert Joke van Geel
keramiek en Marie Anne Steenhuizen mi
niaturen tot en met 23 februari. Geopend:
dinsdag tot en met vrijdag van 13.30 tot 18
uur, zaterdag van 11 tot 17.30 uur.
Voorwerpen uit de collectie van de
Kennemer Oudheidkamer zijn tot en met
29 februari geëxposeerd in de hal van de
AMRO-bank aan de Breestraat 81 in Be
verwijk.
Etsen van Michel F. van Overbeeke en
aquarellen van René Verheggen zijn tot 29
februari geëxposeerd in Galerie Maas aan
de Oudedijk in Rotterdam.
Werken van de Duitse beeldhouwer
Rainer Kriester zijn tot 29 februari, ten
toongesteld in Galerie d’Eendt aan de
Spuistraat in Amsterdam.
Concert door het Beaux Arts Trio,
bestaande uit: Menahem Pressler, pia
no, Isidore Cohen, viool, Bernard
Greenhouse, cello. Programma:
Haydn, Ravel, Brahms. Concertge
bouw Haarlem, 30 januari 1980.
