Claus vertrouwde figuur in Nederlandse samenleving
r
Beatrix koningin als akte van
abdicatie getekend wordt
Jl
Zes symbolen van
het koningschap
in Nederland
Pri
s;
I
B-
F
VRIJDAG 1 FEBRUARI
1980
18
VI
BINNENLAND
PRC
st
I
l
(Vai
Dl
Wilh
die
had
nieu
huis
wen:
(Van onze redactie binnenland)
DEN HAAG. Prinses Bea
trix wordt koningin op het mo
ment dat haar moeder de Akte
van Abdicatie tekent. „De Ko
ning is dood, leve de Koning”,
is het principe dat in onze
Grondwet gehuldigd wordt.
Dit geldt ook bij troonsaf
stand. Volgens onze staatsre
geling heeft het afstand doen
van de troon ten opzichte van
de opvolging hetzelfde gevolg
als overlijden. De inhuldiging
van de nieuwe koning zoals
die in de Grondwet is gere
geld, is dan juridisch gespro
ken ook zonder betekenis. Wel
is daarover vastgelegd dat de
ze moet geschieden in een, bin
nen de stad Amsterdam ge
houden, openbare vergade
ring van Eerste en Tweede Ka
mer tezamen.
iiiiiiiiii
I
I
iiiiiiiiiii
Hij zei onder meer: „Ik weet, dat sommi-
ters verantwoordelijk zijn. Staatsrechte
lijk betekent deze regel dat zij niets te
vertellen heeft. Toch heeft koningin Julia
na ontegenzeggelijk invloed op de gebeur
tenissen gehad en dat zelfde zal straks ook
voor prinses Beatrix gelden. Weliswaar
moet alles wat zij zegt en doet gedekt zijn
door de ministers, maar de persoonlijk
heid van de koningin kan ertoe leiden dat
ze veel ministers ertoe krijgt haar daden
en uitspraken te dekken.
Die befaamde ministeriële verantwoor
delijkheid voor de daden van de leden van
het Koninklijk Huis geldt voor alle leden
van het Koninklijk Huis. Dit brengt auto
matisch de vraag met zich mee wie daar
van lid zijn. Hierover is vele jaren gedis
cussieerd. Pas verleden jaar zomer heeft
het kabinet-Van Agt hierover een wetsont
werp bij de Tweede Kamer ingediend. Dit
de keuze van de prinses in de Nederlandse
samenleving hebben losgemaakt.
’s Avonds sprak Claus voor radio en tv
een dankwoord uit.
In het wetsontwerp zoals dat nu ter tafel
ligt, is ervan uitgegaan dat de Koning
hoofd is van het Koninklijk Huis, en dat
degenen die volgens de Grondwet koning
kunnen worden lid zijn. Ook de echtgeno
ten van deze leden worden beschouwd als
lid van het Koninklijk Huis. Momenteel
zijn er negen troonopvolgers: de nu 42-
jarige prinses Beatrix, haar drie kinderen
en prinses Margriet met haar vier kin
deren.
Prinses Irene is sinds haar huwelijk met
Don Carlos Hugo de Bourbon Parma als
troonskandidaat komen te vervallen. Ze
heeft bij haar huwelijk vrijwillig afstand
Op
ana e
op zi
weinij
hij bt
hoogs
tie in
Teg
sentir
van i
konin
heid,
lijkhe
het s
telt, I
ting,
deels
„He
ment;
een t
het, i
graad,
langs
van h
RO’
een d
volgir
coma
meesl
prof,
uur vi
Oranj
zich a
„Ik b
chie.
Pro
staats
in Ro
list, z
len. 2
Beatri
„Ik d
lezen
maar
brach
dit verleden ongedaan maken, maar ik
zou graag willen vragen ons de kans te
geven om samen met u allen aan een
nieuwe toekomst te bouwen".
Toen Claus Beatrix leerde kennen, in
juni 1964, was hij werkzaam op het minis
terie van buitenlandse zaken in Bonn. Hij
hield zich daar bezig met de ontwikke
lingshulp voor de Afrikaanse landen ten
zuiden van de Sahara. In 1958 was hij in
Duitse buitenlandse dienst getreden. Hij
werd derde, later tweede secretaris op de
ambassade in Ciudad Trujillo (thans San
to Domingo). Van 1961 tot 1963 was hij
tweede ambassade-secretaris in Abidjan,
Ivoorkust.
Claus wilde als jongeman aanvankelijk
werktuigkunde studeren. In verband met
de overbevolking van de universiteiten
kon hij in 1947 niet ingeschreven worden.
Hij ging praktijkervaring opdoen in een
machinefabriek bij Hamburg. Eind 1948
besloot Claus zich te laten inschrijven aan
de universiteit van Hamburg in de facul
teit der rechten en staatswetenschappen.
Zijn assessor-examen deed hij in 1956
nadat hij praktijkervaring had opgedaan
op een advocatenkantoor. In die periode
maakte hij een studiereis van vier maan
den naar de Verenigde Staten. In 1957
nam hij met succes deel aan een vergelij
kend selectieexamen voor de Duitse bui
tenlandse dienst.
In 1963 is Claus terug in Bonn. Een jaar
later is hij te gast op een klein dinertje
voor wat vrienden bij graaf Oeyenhausen.
Speciale gasten zijn twee nichtjes van de
graaf, de prinsessen Beatrix en Margriet.
Het is hier, zeiden Beatrix en Claus op
hun verlovingsdag, dat zij elkaar voor het
eerst werkelijk gezien en leren kennen
hebben.
Volgens Beatrix hadden ze nog nauwe
lijks gedacht over verloven toen de Am
sterdamse fotograaf John de Rooy op
1 mei 1965 vanaf een wandelweg in de
bossen fond kasteel Drakensteyn Beatrix
al wandelend naar haar hond Joris hoor
de roepen. De fotograaf richtte zijn tele
lens, omdat Beatrix niet alleen liep, ze had
de handen ineengestrengeld met een on
bekende heer. Zijn identiteit werd spoedig
bekend.
Een jaar nadat Claus arm in arm „be
trapt” werd met de Nederlandse kroon
prinses, keerde hij als Nederlandse prins
terug van de huwelijksreis in Mexico. Hij
probeerde zich snel vertrouwd te maken
met de Nederlandse samenleving en koos
de ruimtelijke ordening in de breedste zin
gen van u met ons huwelijk geen vrede
kunnen hebben. Ik kan u slechts verzeke
ren, dat ik hier volledig begrip voor heb,
omdat ik weet dat het Nederlandse volk in
de laatste oorlog onzegbaar veel leed en
groot onrecht is aangedaan. Niemand kan
is echter nog steeds niet in behandeling
genomen. Algemeen werd aangenomen
dat Koningin Juliana niet wilde aftreden
voor deze zaak geregeld was.
nia of regalia, bewaard in de zilverkluize:
van paleis Noordeinde in Den Haag. Be
halve de kroon zijn dat de scepter, <k
rijksappel, het rijkszwaard, het rijksvaan
del en omdat het in Nederland om eet
constitutioneel koningschap gaat, ook di
Grondwet.
De symbolen worden bij de inhuldi
gingsplechtigheid in de Amsterdams
Nieuwe Kerk zelfs niet mèegevoerd in dt
stoet, maar op een zogenaamde credensta
fel naast de zetel, de troon, uitgestald. Dt
symbolische betekenis van de voorwer
pen gaat tot in de verre oudheid teruj
maar oud zijn de Nederlandse regalia
niet. Ze dateren uit 1840 toen koning
lem II werd ingehuldigd.
De regalia die bij de «inhuldiging vat
Willem I, de eerste Nederlandse koning
waren gebruikt, vond de zoon niet koninlt
lijk genoeg. Ze waren voornamelijk vat
verguld koper gemaakt. De symbolen vat
het koningschap die Willem II door Haag
se en Amsterdamse edelsmeden het ma
ken en die nu nog in gebruik zijn, zij
aanzienlijk kostbaarder.
De Nederlandse rijkskroon is een zoge
naamde open kroon. Ze bestaat uit eet
gouden hoofdband en acht gebogen ban
deaus samenkomend in gouden wereldbol
met kruis. De kroon is royaal bezet me
robijnen, saffieren, smaragden en parels
Het sieraad is opgevuld met rood fluweel.
De rijksscepter is een lange staf vat
zwaar verguld zilver, ter lengte van een el
(69 cm), bewerkt met palmetten en eindi
gend in een Corinthisch kapiteel waarop
een rijksappel met kruis te zien is. Weinig
doet de tegenwoordige vorm denken aai
de afkomst, namelijk de lange wandel- of
herdersstaf, vergelijk de huidige bis
schopsstaf.
De Nederlandse rijksappel bestaat uit
een gladde vergulde bal, die de aardbol
voorstelt, gevat in een antieke rand var.
goud en ingelegd met edelstenen.
Voor de inhuldiging van koningin Julia
na in 1948 is een geheel nieuw exemplaar
van de volledige bijgewerkte Grondwet
vervaardigd, een staal van Nederlandse
bindkunst zoals dat heet. Het boek was
gevat in roodfluweel, goud op snee en met
een zwaar verguld rijkswapen op beide
zijden, opgesierd met gouden kwasten en
gezet: in de nieuwste letter van de grafi
sche kunstenaar S. H. Roos. Twee attribu
ten worden wel in de inhuldigingsstoet
meegedragen. Dat zijn het rijkszwaard,
embleem van wereldlijk gezag, gedragen
door een hoge militair en het rijksvaandel
eveneens gedragen door een hoge militair
Het vaandel hangt aan een vergulde speer
en is van witte moiré zijde, waarop het
rijkswapen is geschilderd en die afgezet is
met franjes van goud en Nassau’s blauw
Het zwaard bestaat uit een antiek lemmet,
de greep is met rood fluweel bekleed en
met kostbaar gesteente en goud ingelegd.
(Van onze redactie buitenland)
DEN HAAG. De Nederlandse konin-
gen dragen geen kroon, maar zij hebt®
er wel een. Zjj wordt met de andere sym
bolen van het koningschap, ook wel insig
Daa
hartev
stuur
evenn
bleef
tijd vt
aan et
tinger
Haag
pen
guldei
Den
presid
herhai
zich z
aandr;
trix w
den h
lijken
dat qi
te do:
gezin
grens
Hui
drach
derik
eerste
prach
rondu
het w
toen I
en An
lër te
overle
Vee
Bosch
einde
sloper
een g
ander
ternai
worde
1944 t
een la
Het f
gehad
Voc
Bosch
zegge
zijn r
trix’ 1
Claus von Arnsberg met prinses Beatrix
in 1965 bekend werd is zijn gehele doop
ceel gelicht. Met name werd in het onder
zoek naar zijn doen en laten in de Tweede
Wereldoorlog werd niets aan het toeval
overgelaten.
In Nederland was namelijk een storm
van verontwaardiging en protest losge
barsten over de keuze van de prinses.
Vooral de Joodse gemeenschap en het
verzet hadden er zeer grote moeite mee.
Het werd een zeer roerig jaar en het
ongenoegen manifesteerde zich in span
doeken tijdens koninklijke introductiebë-
zoeken. Teksten als „republiek” en „mijn
fiets terug” logen er niet om.
Ook de monarchie kwam weer volop in
discussie. Doelend op de openhartige me
ningsuiting rond Beatrix en haar verloof
de citeerde Eerste Kamervoorzitter Jonk
man een uitspraak van koningin Wilhel
mina: „In een land met beperkte vrijheid
is voor Oranje geen plaats”.
Op 28 juni 1965 verlóófde jonkheer
Claus van Arnsberg (toen 38) zich met
prinses Beatrix (toen 27). Er gingen voor
het Nederlandse hof ongebruikelijke
persconferenties met binnen- en buiten
landse media aan vooraf. Claus zei dat de
Tweede Wereldoorlog een zeer ongelukki
ge periode was in de Duitse geschiedenis.
„We kunnen ze niet wegvagen. We zullen
ze niet vergeten. We moeten, tezamen met
onze buitenlandse vrienden, de lessen uit
deze periode en gebeurtenissen trekken
die het onmogelijk maken dat in de toe
komst waar ook in de wereld zoiets weer
gebeuren kan”. Eind 1965 gaven Eerste
Kamer en Tweede Kamer de grondwette
lijk vereiste toestemming voor het huwe
lijk. Claus verkreeg de Nederlandse natio
naliteit.
Op 10 maart 1966 werd het huwelijk
voltrokken in Amsterdam, maar de hoofd
stad wilde het huwelijk niet van harte. Er
was voor Nederlandse verhoudingen ex
treem veel politie op de been. Er hingen
nogal wat vlaggen halfstok en de gouden
koets met het bruidspaar ging op weg
naar de Westerkerk schuil achter de wolk
van een rookbom. Door zijn huwelijk met
Beatrix werd Claus lid van het Koninklijk
Huis en van jonkheer prins. Sindsdien
heet hij officieel Claus, Georg, Willem,
Otto, Frederik, Geert, prins der Nederlan
den, jonkheer van Arnsberg.
Op de huwelijksdag werden door zowel
burgemeester Van Hall als ds. Kater en
prins Bernhard in toespraken toespelin
gen gemaakt op de hevige discussies die
(Van onze redactie binnenland)
DEN HAAG. Prins Claus, die
door zijn huwelijk iri 1966 met Bea
trix Nederlander werd, stamt uit de
Duitse landadel. Zijn vader, Claus
von Arnsberg, trad als rentmeester in
dienst op het landgoed Dotzingen bij
Hitzacker in Noord-Duitsland. Claus
senior trouwde met de dochter van de
•landheer, barones Gosta von dem
Bussche-Haddenhausen. Uit dit hu
welijk werden zes kinderen geboren.
Claus, geboren op 6'september 1926
in Dotzingen, was de enige zoon.
Heel jong ging hij met zijn ouders mee
naar Afrika. Het toenmalige Tanganjika
(thans Tanzania) stond onder Duits be
heer. Vader Von Amsberg zocht een nieu
we toekomst op een sisalplantage.
Van 1933-1937 bezocht Claus de lagere
school, in Duitsland en in Lushoto (Tan
ganjika). Van 1938 tot 1943 verbleef hij op
het internaat Baltenschule in Misdroy
(Duitsland) om daarna anderhalf jaar de
middelbare school van Bad Doberan te
bezoeken. In die tijd werd hij voor twee
maanden opgeroepen voor de arbeids
dienst in Konigsborg Neumark.
Na het behalen van het einddiploma van
de middelbare school moest Claus in
dienst. Van juli 1944 tot maart 1945 was hij
ingedeeld bij de reserve-pantserafdeling
in Neuruppin. In die tijd was hij drie
maanden voor een pantseropleiding in
Viborg, Denemarken. Van maart 1945 tot
mei 1945 maakte Claus deel uit van de 90e
pantserdivisie in Italië. Aan gevechtshan
delingen heeft Claus niet deelgenomen.
Begin mei werd hij door de Amerikanen
krijgsgevangen gemaakt. Dat was in Me-
rano. Hij kwam terecht in een kamp bij
Brescia en trad daar op als chauffeur en
tolk. In september 1945 brachten de Ame
rikanen hem als tolk naar een kamp in
Amersham in Engeland. In december van
dat jaar volgde het ontslag uit krijgsge
vangenschap. Hij ging terug naar het
landgoed van zijn familie in Duitsland.
Claus wilde gaan studeren en moest, zoals
alle jonge mannen in die tijd, een door de
geallieerden ingestelde zuiveringscom
missie passeren.
Net als de meeste leeftijdgenoten was
hij via zijn school automatisch lid geweest
van de nationaal-socialistische jonge
renorganisaties Jungvolk en Hitlerju-
gend. Het oordeel van de commissie was
„nicht betroffen”. Toen de relatie van
gedaan van haar rechten op de troon.
Datzelfde geldt voor de jongste dochter
van koningin Juliana, prinses Christina
(32 jaar). Volgens ditzelfde ontwerp blijft
koningin Juliana ook na haar troonsaf
stand op 30 april lid van het Koninklijk
Huis.
WANNEER PRINSES Beatrix op 30
april het koningschap heeft overgenomen
van haar moeder, is haar oudste zoon
prins Willem-Alexander automatisch
Kroonprins, met als titel Prins van Oran
je. In de Grondwet is geregeld wat er moet
gebeuren als koningin Beatrix door om
standigheden zoals bijvoorbeeld ernstige
ziekte niet in staat zou zijn om te regeren.
Dan moet, bij de wet, een regent benoemd
worden om het regeringsgezag tijdelijk
waar te nemen. Deze regeling geldt tot de
Prins van Oranje achttien jaar is gewor
den. Vanaf die leeftijd wordt hij automa
tisch meerderjarig en regent van rechts
wege.
Bij het lezen van de tekst van de Grond
wet zijn er nog veel herinneringen te vin
den aan de tijd dat de koning veel meer
persoonlijke macht had. Hoofdstuk zes
van de Grondwet heet ook nog steeds
„Van de macht des konings”. In die af
deling worden tal van taken aan
de koning(in) toegeschreven.
Zo zou haar het oppergezag over de
krijgsmacht zijn toebedacht en het opper
bestuur van de buitenlandse betrekkin
gen. Ook tërmen als „commissaris der
koningin”, „koninklijk besluit” en „konin
klijke onderscheiding” suggereren dat de
koningin staatsrechtelijk heel wat macht
uitoefent. Ook hier geldt echter dat er
niets gebeurt zonder de uitdrukkelijke wil
van het kabinet Sterker nog, alle daden
zijn van het kabinet afkomstig.
Het enige belangrijke politieke recht dat
de koningin heeft, is de benoeming van
een formateur of informateur tijdens de
kabinetsformatie. Lange tijd werd aange
nomen dat de koningin was gebonden aan
de adviezen van de fractieleiders, maar de
formatie van het kabinet-Den Uyl heeft
aangetoond dat de invloed van de konin
gin niet gering hoeft te zijn. Toen werd, na
de mislukte formatie-Ruppert, Burger tot
formateur benoemd zonder dat eerst nieu
we adviezen van de fractieleiders ge
vraagd werden. Algemeen wordt aange
nomen dat de koningin sterk heeft aange
stuurd op de vorming van de rooms-rode
coalitie-Den Uyl.
De traditionele inhuldigingsplaats is de
Nieuwe Kerk in Amsterdam. Daar legt de
koningin de eed (of belofte) op de Grond
wet af. Na het afleggen van deze eed
wordt ze in dezelfde vergadering gehul
digd door de Staten-Generaal. Eerste-Ka-
mervoorzitter Prof. dr. Th. Thurlings
spreekt als eerste de door de Grondwet
voorgeschreven plechtige huldigingsfor-
mule uit, die vervolgens door elk van de
parlementsleden beëdigd of bevestigd
wordt.
Koningin Juliana kan volgens onze
Grondwet tot haar dood aanblijven. Nie
mand kan haar verplichten troonsafstand
te doen. Ze kan dus ook zelf de datum
voor de troonsafstand vaststellen. De
troonsopvolging is geen zaak die door het
kabinet „geregeld” moet worden. Konin
gin Juliana zal er echter zeker wel met het
kabinet over gesproken hebben, al was
het alleen maar om de noodzakelijke
voorbereidingen te treffen.
Dat prinses Beatrix haar moeder op
volgt, vloeit voort uit artikel 11 van onze
Grondwet. Dit zegt dat het koningschap
wordt voortgezet „in de oudste linie van
het koningshuis” hetzij langs mannelijke,
hetzij langs vrouwelijke lijn. De eerstaan-
gewezene voor de troonopvolging van ko
ningin Beatrix is haar oudste zoon Prins
Willem-Alexander, die nu twaalf jaar is.
De volgende kroonpretendenten zijn
prins Johan Friso (11 jaar) en prins Con-
stantijn (10 jaar). Daarop volgen prinses
Margriet (37 jaar) en haar kinderen Mau-
rits (11 jaar), Bemhard (10 jaar), Pieter
Christiaan (7 jaar) en Floris (4 jaar).
De regeling dat het koningshuis moet
worden voortgezet in de oudste linie van
ons koningshuis, is pas in 1963 in de
Grondwet opgenomen. De eerdere rege
ling hield in dat als Beatrix eerder zou
overlijden dan Juliana, de troon zou
overgaan op de kinderen van Margriet en
dus niet, zoals nu, op een van de kinderen
van de kroonprinses.
Prinses Beatrix zal straks bij haar
troonsaanvaarding een modern koning
schap aantreffen met als grondregel dat
de koningin onschendbaar is en de minis-
als werkterrein, met :als zwaartepunt de
problemen rond het leefklimaat. In 1967
werd hij lid van de raad van advies voor
de ruimtelijke ordening en lid van de
nationale raad van advies voor de ontwik
kelingshulp.
De derde wereld heeft de sterke belang
stelling van Claus. Hij werd voorzitter van
de Nationale commissie voor ontwikke
lingsstrategie 1970-1980. De taak van deze
commissie is de Nederlandse bevolking
voor te lichten over de ontwikkelingssa
menwerking voor het tweede tienjaren
plan van de Verenigde Naties. In 1974
werd hij voorzitter van de stichting Ne
derlandse Vrijwilligers. In die kwaliteit
bezocht hij regelmatig „de mensen in het
veld".
Claus was trouwens veel op reis, mees
tentijds met zijn vrouw. Hij legde meer
dan tachtig buitenlandse bezoeken op alle
continenten af. Dit verhinderde hem niet
de Nederlandse taal behoorlijk onder de
knie te krijgen. Op een bijeenkomst met
Neerlandici verzuchtte hij dat het na der
tien jaar Nederlanderschap niet meeviel:
„Ik weet het wel: de Nederlander is niet
zuinig met zijn complimenten wanneer
een buitenlander zijn best doet om zijn
taal te leren. Maar door de complimenten
heen is het goed je vermogen tot zelfkri
tiek op peil te houden. In mijn geval is dat
gemakkelijk: met drie schoolgaande en
niet te autoritair opgevoede kinderen,
wordt deze zelfkritiek voortdurend aange-
wakkerd: „Papa, dat is geen Nederlands”,
of „Wat bedoel je eigenlijk” zijn reacties
uit kindermonden die er niet om liegen.
En dan te bedenken dat onze kinderen
veel later met het leren van hun taal, onze
taal, zijn begonnen dan ikzelf’!
Prins Claus werd een vertrouwde fi
guur in de Nederlandse samenleving. Zijn
opvattingen zijn van deze tijd, ook die
over zijn eigen functie. Hij heeft er wel
eens moeite mee om zijn eigen mening
voor zich te houden. Zo zei hij ooit: „De
leden van het Koninklijk Huis zullen wat
betreft inspraakmogelijkheden wel altijd
onderaan de lijst staan. Dat is wel eens
moeilijk te accepteren.
Je zou soms dolgraag iets willen zeggëh
over een bepaalde zaak. Doodgewoon offl-
dat je meent iets zinnigs naar voren te
kunnen brengen. Maar in verreweg de
meeste gevallen hoed je je daarvoor, om
dat er wellicht interpretaties aan worden
gegeven die niet je opvattingen maar je
status als lid van het Koninklijk Huis in
het geding brengen”.
2.
