NPO in Slavische stemming gebracht
CRM boos na
Plezierige bescheidenheid
kleurreliëfs Francisco
Kunstenaars verbijsterd
over regeringsopdracht
Wilhelmina-monument
Aanklacht Havel tegen
Tsjechisch systeem
Haags verwijt
inzake NDT
ifl
Bezoek Bolsjoi-
koor uitgesteld
MCTOLAN
snelwerkende makkelijk in te nemen
HOESTTABLETTEN
er
Klein-formaat kunst in Stedelijk
I
w
8
WOENSDAG 6 FEBRUARI
1980
Levendig spel van Van Vlaanderen in Audiëntie
1
Fatsoen
9
KUNST
Haal ze nuuitsluitend bij drogist of apotheker
door Peter Huysman
Hoog artistiek gehalte in
Tamas Vasary
JOHAN VAN KEMPEN
Flutter, reliëf van Richard Francisco 1979.
1
JAN ZUMBRINK
4
Richard Francisco, kleurreliëfs. Stede
lijk Museum. Amsterdam, begane grond
rechts. Tot 3 maart.
paalde voorzichtigheid in de uitbeelding
werd veroorzaakt. Dit soort dingen zal op
rekening van de nog prille samenwerking
tussen Vasary en het NPO geschoven
Noordhollands Philharmonisch Or
kest; vijfde concert serie A. Dirigent
en solist: Tamas Vasary. Programma:
Beethoven, Kodaly, Bartók. Concert
gebouw Haarlem, 5 februari 1980.
Ook in Bartoks orkestrale meesterwerk
viel weer de neiging tot het aanscherpen
van de stemmingscontrasten op, zonder
dat er overigens bij de uitwerking ervan
ook maar ergens een element van bomba
rie om de hoek kwam kijken. Evenals ten
aanzien van de oorspronkelijke uitvoe-
ringsbedoelingen van Kodaly (Vasary was
immers diens assistent) zal deze dirigent
ook wel van huis uit weten hoe Bartók in
de praktijk benaderd moet worden. In elk
geval; Bartoks Concert voor orkest kreeg
leven van binnenuit in deze uitvoering.
Een atmosfeer van diepe affectie door
straalde het geheel, waarin grote bezon
kenheid en enerverende geladenheid el
kaar in het kleurrijke spel afwisselden.
Voor degenen die deze avond niet kon
den bijwonen, is er tot en met zaterdag
alsnog gelegenheid om dit programma in
het Haarlemse Concertgebouw te gaan
beluisteren.
Figuratieve kunst is het tegenoverge
stelde van abstracte kunst: de zichtbare
werkelijkheid wordt duidelijk waarheem-
baar weergegeven. Koningin Wilhelmina
dus binnenkort in brons of ander materi
aal ergens in Den Haag, precies zoals zij
was: een ware rots in de branding. „Maar
zo hébben wij haar al een aantal malen, en
goed ook, bijvoorbeeld op het Rokin in
Amsterdam”, zegt beeldhouwer Wesseli-
us, „waarom nu nóg eens? Maar ja, wat
kun je anders van een man als Van Agt
verwachten. Figuratieve kunst. Dat is het
tegenhouden van de vooruitgang: dat zit
in zijn bloed. Terwijl een goede regering
toch juist nieuwe kunstontwikkelingen
zou moeten stimuleren. Ik vind echt dat de
kunstenaarswereld tegen deze handelwij-
Het is in die kabinetten uitkijken gebla
zen, want als in een keuken staan de
houten vormpjes soms op dito balkonne
tjes hoog boven de doorgangen tussen de
zaaltjes. Zelfs hangt er een aan het pla-
Voorstelling: Audiëntie van Vaclav
Havel door het Brabants collectief
voor Theaterprojekten. Regie: Ronnie
Commissaris. Met: Dirk Guyse en Ru
di van Vlaenderen. Première op 5 fe
bruari in Centrum Bellevue, Amster
dam. Daar nog te zien tot en met 9
februari 1980.
Het is een klein-formaat kunst die veel
eigenschappen tegelijk heeft: platheid,
diepte door de illusie van verftonen, geo
metrische vorm en structuur. Bovendien
heeft het een onmiskenbaar probleemloos
karakter, maar juist vanwege dit aspect
raakt het soms aan een gemakkelijk deco
ratief effect, precies gelijk de „art-déco”.
Er zijn doosjes-achtige reliëfs te zien met
minuskule voorstellingen in kleur (zaal 2),
dan in zaal 3 zogenaamde „caroussels”
een grappige benaming van houten latjes
met abstracte aquarellen, die precies de
zelfde breedte hebben als de houten ten
gels waarop ze geplakt zijn. Zaal 4, ook al
verrassend, toont zogeheten „drieluiken”.
Volkomen tegen de verwachting in han
gen de luikjes niet naast, maar óp elkaar
zodat een gelaagd reliëf te zien is (zie de
foto). Daarin zijn wel opvallend de Frank
Stella-achtige vormen zoals parallellen,
krommen, V-vormen en hoeken. Het klei
ne formaat echter staat natuurlijk in geen
verhouding tot de grote, komplekse reliëfs
van Stella (zie deel 1, Dokumenta 5, Kas
sei, 1977).
fond. Het lijkt zo wel op een supremati-
sche konstruktie van de Rus Malévich of
El Lissitzky. Het kleurding zweeft in de
witte ruimte. Evenals in zaal 2 keren in
zaal 7 de platte reliëfs terug met hun
talloze koncentraties van kleur op voor-,
en zijkanten. De kruising van de gezaagde
en getimmerde latjes toont ook op gezette
tijden een ronde kleurvorm. Deze vier
heten „sterre-constellaties”. Het zijn uit
dijende stelsels die onderling toch verbon
den zijn als de eiwit-kettingen uit de bio
chemie. Dartel en speels ook zijn de vrij
aangehechte haakse blokjes met een kon
trasterend kleuraccent. Na de expositie
van Richard Tuttle van precies een jaar
geleden, die weliswaar minder ingewik
kelde kleur-accenten in aquarel direct op
de wand aanbracht, is dit werk van Fran
cisco opnieuw een aardige keuze; het
brengt de balans terug van het monumen
tale in de Noord-Amerikaanse kunst naar
het bescheiden, plezierige en abstracte
schilderwerk. Een katalogus volgt later.
Die van Tuttle is nog verkrijgbaar a
12.50.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. De gemeente Den Haag
mag blij zijn dat minister Gardeniers
(CRM) viermaal zoveel subsidie voor de
nieuwe huisvesting van het Nederlands
Dans Theater (NDT) verstrekt dan zij in
feite verplicht is. Er is geen sprake van
dat zoals de Haagse gemeenteraad
meermalen heeft gezegd de bewinds
vrouw zich aan haar verplichtingen ten
aanzien van het NDT onttrekt.
IJ’S
Audiëntie is een eenakter. Het toont een
onderhoud tussen de directeur van de
bierfabriek en de daar tewerkgestelde to
neelschrijver Vanek. De directeur biedt
Vanek prettiger werk aan in ruil voor
introductie in toneelkringen, met name bij
een bepaalde gevierde actrice. Vanek zou
dan ook zelf het wekelijkse rapport voor
de Staatspolitie kunnen invullen, en zijn
werkzaamheden naar eigen goeddunken
beschrijven. Vanek weigert om principië
le redenen. Zijn handen vuil maken zou
zijn positie als opponent van het systeem
verzwakken.
De rol van Vanek bestaan vooral uit
antwoorden. Hij is de intellectueel die
noodgedwongen zijn tijd in de fabriek
uitzit. Al zijn handelen wordt bepaald
door zijn strijd tegen het staatsbestel. Hij
is niet onvriendelijk, maar laat niets van
zichzelf los. De directeur praat op hem in
met het mengsel van afkeer en ontzag van
ee praktijkman voor intellekt. Naarmate
hij meer drinkt komt zijn levensleed naar
buiten. Hij voelt zich een nul, heeft niets
meegemaakt, niet geleefd. In Vaneks le
ven vermoed hij avontuur: de regering is
bang voor Vanek en zijn vrienden.
De gebeurtenissen impliceren uiteraard
het steeds strakker wordende regime in
Tsjechoslowakije na 1968. Van deze ach
tergrond wordt echter nauwelijks mel-
kanten van het werk; een reeks keien,
beginnend op het Binnenhof en, via een
stuk binnenstad, eindigend bij de Grote
Kerk, daarmee Wilhelmina’s verbonden
heid met regering, volk en religie aange
vend. Maar onder de geweldige druk van
residentiële pressiegroepen gingen de ge
meentelijke autoriteiten vorig jaar toch
door de knieën. Vele jaren praten en bak
keleien waren voor niets geweest.
Het keien-ontwerp was voor Den Haag
van de baan. En daarmee ook de inzet van
Van Dillen en Petrie, die er verder de brui
aan gaven. Ook de zwaar teleurgestelde
Commissie Nationaal Monument had er
niet veel plezier meer in: op 31 juli 1979
lieten de heren zich van hun functie ont
heffen, nadat zij op de kop af tien jaar
lang duchtig samengeschoold hadden.
Daar zat bewindsvrouw Til Gardeniers
van CRM. Er moesten nu toch knopen
worden doorgehakt, als koningin Juliana
het monument voor haar moeder tenmin
ste nog ooit zou willen zien, zei ze bij het in
ontvangst nemen van een dikke bos hand
tekeningen. Er zou snel een nieuwe com
missie worden ingesteld. Er viel een dof
zwijgen over CRM, bevolking, Den Haag
en monumenten-plannen.
Tot vorige week donderdag. Koningin
Juliana wenste weer prinses te worden en
de troon te laten aan dochter Beatrix. De
aankondiging, de volgende dag, dat er 1,3
miljoen beschikbaar was voor een monu
ment ter nagedachtenis aan Wilhelmina,
was niet toevallig. „Een duidelijk ver
band”, verzekerde een woordvoerder van
het ministerie van CRM, die kon meevoe
len met de plotselinge haast van het kabi
net. Nu haar kleinkind aan de béurt was,
werd het inderdaad wel tijd om in gestrek
te draf iets definitiefs aan een Wilhelmina-
monument te doen.
Voor 1980 staan beeldende kunst en
bouwkunst samen voor nog geen 12 mil
joen op de CRM-begroting. Daar staat nu
ruim één miljoen tegenover voor één figu
ratieve kunstopdracht, die als het even
kan binnen enkele maanden vervuld moet
zijn. Is dit nieuwe toverkunstje van de
premier in het licht van het algemene
kunstbudget niet een tikje aan de oyerda-
dige kant? De algemeen coördinator van
het hoofdbestuur van de Kunstenaarsor-
ganisatie-NW, Hans Verploeg: „Leuk,
dat bedrag. Maar het is toch van de gekke
dat dit geld aan één kunstwerk moet wor
den besteed en bestemd is voor dit speci
fieke monument. Daar wordt toch niet
meer dan een soort nostalgische konings
gezindheid mee gedemonstreerd. Van Agt
heeft zo maar een la opengetrokken. Er is
blijkbaar toch een potje, terwijl wij voor
iedere cent moeten vechten”.
AMSTERDAM. Geen kriticus kan al „deskundigheid” voorwenden bij de exposi
tie van R. Francisco in het Stedelijk Museum. Het is voor het eerst dat deze Noord-
Amerikaan daar exposeert. Wat is hij? Een schilder, reliëf-maker, beeldend kunste
naar die abstract werk maakt? Hij is dit alle drie tegelijk. Zijn eigenhandig
ingerichte zaaltjes in de rechter beneden-vleugel tonen een expositie van kleurrijke
reliëfs in abstracte vormen. Ze werden gemaakt van balsa-hout, aquarel-papier en
verschillende soorten verf, die zowel handgeschilderd als gespoten werd.
AMSTERDAM. De maatschappijkritische, Belgische groep BKT (Brabants Kol-
lektief voor Theaterprojekten) is voor het eerst in Nederland te zien met Audiëntie,
een stuk van de dissidente Tsjechische schrijver Vaclav Havel. Havel schreef het stuk
in 1976. Hij gebruikte er zijn eigen ervaringen bij, opgedaan tijdens verplichte arbeid
in een bierfabriek. In oktober van het vorig jaar werd Havel veroordeeld tot
vierenhalf jaar gevangenisstraf wegens het mede-ondertekenen van Charta 77.
ze, waaraan geen enkel overleg te pas
gekomen is, krachtig moet protesteren”.
PARIJS (AP). Een serie voorgeno
men uitvoeringen van het koor van het
Russische Bolsjoi Theater in Parijs is
dinsdag zonder officiële opgaaf van rede
nen uitgesteld. Slechts een week geleden
werd een voorgenomen Franse toernee
van het zang- en dansensemble van het
Rode Leger uit Kiev in verband met de
„internationale situatie” afgelast.
Onofficieel wordt echter aangenomen
dat de organisatoren het literaire en
artistieke bureau van Parijs,tijdens het
bezoek van het Bolsjoi-koor mogelijke
vijandige demonstraties vreesden in ver
band met de recente Russische inval in
Afghanistan.
Twee leden van het Russische Bolsjoi-
ballet, een moeder en zoon, hebben de
Verenigde Staten om politiek asiel
gevraagd en zullen vanavond vanuit
Japan naar de Verenigde Staten gaan.
'ƒ4*-'
(ADVERTENTIE)
bij hoest en verkoudheid
lees eerst de gebruiksvoorschriften
DEN HAAG. Met opperste verba
zing wordt, vooral in kunstenaarskrin
gen, gereageerd op het kabinetsbesluit
om 1,3 miljoen gulden uit te trekken voor
■een Wilhelmina-monument. Het zou mooi
zijn als het op 31 augustus van dit jaar
(Wilhelmina werd 100 jaar geleden gebo
ren) onthuld zou kunnen worden, heeft
minister-president Dries van Agt vorige
week gezegd. En, zo voegde hij er fijntjes
I aan toe: „De gedachten zijn niet zozeer op
I keien gericht. Wij denken meer figura
tief’.
I De beeldhouwwereld staat paf, is zelfs
I {hooglijk verontwaardigd. Of meneer Van
Agt soms nog meer noten op zijn zang
I heeft? „Dit zijn ongeoorloofde streken!”,
I vindt Henk Wesselius, voorzitter van de
200 leden tellende Kring van Beeldhou-
I wers. Zijn verwondering maakt al snel
I plaats voor diepe woede over deze minis
teriële goocheltruc. „Wel verdomme.
gromt hij door de telefoon, „of we maar
I .Willen inkrimpen op alle mogelijke terrei
nen. We moeten vooral binnen de marges
.blijven, ieder dubbeltje omkeren. Maar
■jneneer Van Agt tovert 1,3 miljoen uit zijn
portefeuille voor een figuratief Wilhel-
Jnina-monument”
Dat laat de minister weten in een reactie
op het voornemen van B. en W. van Den
Haag om de subsidies aan het Letterkun
dig Museum en de Nederlandse Opera
stichting in te trekken en aan het NDT ten
goede te laten komen omdat de bewinds
vrouw van CRM zou weigeren haar aan
deel in de huisvestingskosten van het
NDT te verhogen van 4 tot 6 ton.
Mevrouw Gardeniers wijst erop dat de
huisvesting van het Danstheater volgens
de subsidierichtlijnen de verantwoorde
lijkheid is van de gemeente. In het huidige
exploitatietekort van het NDT is niette
min een redelijk bedrag voor huisvesting
opgenomen, waarin CRM voor 60 percent
(50.000 gulden) subsidieert.
Het NDT heeft de afgelopen jaren aan
zienlijke overschotten gekweekt, namelijk
1 miljoen gulden. Onder uitdrukkelijke
voorwaarde dat de gemeente verantwoor
delijk is voor de huisvesting, is CRM er
mee akkoord gegaan dat deze overschot
ten worden afgezonderd om daaruit de
noodzakelijke inrichting van de nieuwe
huisvesting gedeeltelijk te bekostigen. De
gemeente Den Haag stemde hiermee in.
ding gemaakt, althans niet in een verhel
derende, min of meer documentaire vorm.
Zoiets had naar mijn idee de reacties van
de mensen in het systeem meer perspec
tief gegeven.
De regie benadrukt nog eens het mense
lijke, door vooral de jalouzie van de direc
teur te belichten. Rudi van Vlaenderen
speelt hem als een teleurgesteld mens,
neergepoot op een plek die hij ook niet
zelf heeft uitgekozen. Zo gespeeld wordt
hij in zijn gekortwiekte levenslust een
wandelende aanklacht tegen het systeem.
Meer dan de eigenlijke bestrijder van het
systeem, Vanek, die in deze regieopvat-
ting droger overkomt dan zijn weinige
tekst aangeeft. Dirk Buyse had dan ook
niet veel kans om nog iets van hem te
maken. De directeur kreeg van Rudi van
Vlaenderen een levendige vertolking.
ALMA POST
Het besluit in de ministerraad is voor
velen een volmaakte verrassing. Al bijna
twintig jaar lang wordt er geredetwist
over een KW-gedenkteken. Zonder enig
resultaat. Na langdurige voorbereidingen
werd in 1969 een commissie Nationaal
Monument Koningin Wilhelmina opge
richt, die tenslotte de minister van CRM
adviseerde aan architect Van Dillen en
beeldhouwer Petrie de opdracht voor het
monument te geven. Het in 1975 gepresen
teerde ontwerp, al snel oneerbiedig tot
„keientroep” gedoopt, werd door de
Haagse bevolking met verdriet en versla
genheid ontvangen.
Dit kon niet, vond het gros der Hage
naars. Hier doet men'de vroegere vorstin,
noch haar dochter, kinderen en kleinkin
deren, een plezier mee, integendeel. Het
„keienlint” zal als een klap in het gezicht
worden ervaren van het koningshuis en al
degenen die het liefhebben. Burgemeester
en wethouders van Den Haag voelden
Aanvankelijk best voor de symbolische
(ADVERTENTIE)
Dit volledig ontbreken van beraad met
de kunstenaars is de beroepsorganisaties
danig in het verkeerde keelgat geschoten.
Er was eindelijk iets bereikt op dit gebied.
Maar Van Agt draait de klok twintig jaar
terug en overschridft alle regels van fat
soen. „Er was toch een advies van de Raad
voor de Kunst, dat inhield dat er een
aantal monumenten over het land ver
spreid moest worden?”, zegt de voorzitter
van de Federatie van Kunstenaarsvereni
gingen, Jurriaan Schrofer. „Wat heeft de
regering met dat advies gedaan? Ik heb
van dit besluit weinig begrepen. Nee, dit is
een niet al te leuke ontwikkeling. De beste,
hedendaagse kunstenaar had aan dit kar
wei moeten worden gezet”.
Waar niettemin iedereen nieuwsgierig
naar is, is het antwoord op de vraag: wie
krijgt de opdracht? Wie kan zo’n veelom
vattende taak op zo’n belachelijk korte
termijn aan? En waaraan moet die 1,3
miljoen besteed worden? Beeldhouwer
Marius van Beek, bekend van het Chili-
monument: „Het is een absoluut raadsel
wat Van Agt op het oog heeft. In meer dan
15 jaar is er geen oplossing gevonden, nu
moet het klaar binnen zeven maanden.
Als je alle bijkomende werkzaamheden in
aanmerking neemt (lokatie zoeken, funde
ring, transport, stedebouwkundige aspec
ten), dan ben je zeker twee jaar bezig”.
De Haagse beeldhouwster Sybilla
Krosch, die al jaren een half figuratief,
half abstract ontwerp voor een KW-monu-
ment klaar heeft staan, zegt ook: „Een
dergelijke opdracht, zelfs als het ontwerp
er is, krijg je nooit op 31 augustus klaar.
Daar moet nog zoveel over gepraat
worden”.
Mevrouw S. lansen, secretaris van de
afdeling beeldende kunsten en bouw
kunst van de Raad voor de Kunst in een
onofficiële, persoonlijke reactie: „De
Haagse lobby heeft gewonnen. Het beeld
moet vooral lijken op iemand, van wie
over twee generaties niemand meer weet
hoe ze er uitzag. Willem I op een paard:
dat zegt de mensen toch ook niets meer?
Nee, de Oranje-verenigingen hebben dui
delijk gewonnen”.
HAARLEM. Het blijkt voor het pu
bliek eigenlijk nooit een bezwaar te zijn
om een dirigent op de rug te kijken - ook
al zijn er inderdaad bezoekers van het
Concertgebouw in Amsterdam, die speci
aal een podiumplaats kopen om de diri
gent van voren te kunnen zien - maar bij
een pianist is zoiets toch wel even
wennen.
Tams Vasary, die het Noordhollands
Philharmonisch Orkest in Beethovens
Eerste pianoconcert vanaf de vleugel
leidde terwijl hij zelf de soli speelde,
overwon het aanvankelijk door die afge
keerde positie ontstane, gemis aan direct
contact met de zaal al snel door de inten
siteit en het artistieke gehalte van het
musiceren.
musiceren onder Vasary
moeten worden en misschien ook wel op
het feit dat Vasary als dirigent nog groei
ende is en tenslotte nog niet kan bogen op
de routine van een oude rot op dit vakge
bied.
Dat het in principe toch allemaal wel
goed zat, werd juist in de loop van de
technisch respectabele afwikkeling van
de onder handen zijnde werken zelfs nog
al indrukwekkend aangetoond. Terwijl er
steeds opvallend sterk een sfeer van ty
pisch Slavische melancholie werd opge
roepen, kreeg het musiceren - als het ware
ter compensatie van die eerdere momen
ten van aarzeling in expressiviteit - uitein
delijk een artistieke overtuiging die in een
werkelijk overrompelende instrumentale
vitaliteit zijn vorm wist te vinden. Het
laatste gedeelte van Kodaly’s Dansen uit
Galanta, waar een spontaniteit als van een
zigeunerorkest bereikt werd, was daarvan
wel het meest treffende voorbeeld.
Men hoorde de van Vasary bekende,
kemachtige en accentrijke, parelend hel
dere pianistiek, die Beethovens muziek
groot allure verleende. Levendig en met
de nodige dramatische uitdrukking in het
openeningsdeel, poëtisch in het Largo als
betrof het een romance, en uitgelaten van
stemming in het stevig aangepakte
Rondo.
Het klassiek-beheerste en tegelijk emo
tierijke geheel, maakte dermate veel in
druk, dat het publiek aansluitend als één
man overeind kwam om Tamas Vasary
buitengewoon hartelijke ovaties te bren
gen. Een hulde waarin deze de orkestle
den nadrukkelijk liet delen.
Duidelijk was dan intussen geworden,
dat deze dirigent-pianist in het NPO een
uiterst gewillig medium heeft gevonden,
waarmee in goede samenspel-eenheid
mooi gedetaüleerde resultaten kunnen
worden bereikt. De meest essentiële din
gen werden in het soloconcert door Vasa-
ry aan het orkest aangegeven, de rest is
Ivoor een in de praktijk doorkneed
beroepsensemble een peuleschil en komt
in zo’n bekend werk dan vanzelf wel
terecht.
Geheel anders ligt dat natuurlijk bij
gecompliceerde orkestcomposities als Ko-
daly’s Dansen uit Galanta en het Concert
voor orkest van Bartók, waarmee Vasary
op deze avond zijn Haarlemse debuut als
dirigent(-sec) maakte.
Een streven naar contrastwerking viel
in deze verrichtingen al meteen op. In
sommige passages leek er desondanks
nog wel eens even iets van onzekerheid in
bet contact tussen Vasary en het orkest te
nestaan, waarmee dan weleens een be-
