Ook koningin Elisabeth moet
„inleveren”
■I
h
MAAR HET WORDT NOOIT MEER ALS VROEGER
S
1
BW
i s
HHHM
(Door Henk Leffelaar)
•Ik
I
<1
De door de Britse regering
aangekondigde bezuinigin
gen op de rijksuitgaven,
waarbij gehoopt wordt op
een besparing van vier mil
jard gulden per jaar, zal ook
het huishouden van de
koninklijke familie niet onge
moeid laten. De experts van
Buckingham Palace zijn al
sinds augustus 1979 bezig uit
te zoeken op welke posten be
zuinigingen kunnen worden
doorgevoerd, maar het blijkt
niet eenvoudig te zijn op het
huishoudboekje van konin
gin Elizabeth te besnoeien.
iï
Wanneer koningin Elizabeth voor de
De paleiselijke public-relationsbron-
teerd
ie
n,
Het koninklijke jacht Britannia'"
i
1.96
4
L
t
ivel
L
mdsec
v. ed.)
155,«I ili
425.W
318,
5,«i
TH t
Ook zag zij hoe haar grootmoeder,
koningin Mary, zich zoveel mogelijk
hield aan de voorgeschreven oorlogs-
voedselrantsoenering en er zelfs op uit
ging om op de koninklijke landerijen
oud ijzer te verzamelen voor de oorlogs
industrie. Aan de publiciteit van dit soort
details zal het goed functionerende pu-
blic-relationsapparaat van Buckingham
Palace wel niet vreemd zijn, maar geen
Engelsman zal zich niettemin ooit bekla
gen over de schandelijke luxe die het
Britse Koningshuis zich zou permitteren.
weekeinden
naar Windsor gaat, zit zij vaak zelf aan
het stuur van haar twaalf jaar oude
Rover met een van haar honden achter
in. In de koninklijke familie is ook al
besproken om de prinsen de tocht van
Londen naar Windsor en terug niet per
auto te doen maken, maar per trein, om
benzine te sparen.
De inval van de Russen in Afghanistan
eind december kwam eigenlijk als geroe
pen om vele Turken ervan te overtuigen
dat Ecevits defensieconcept op SALT was
gebouwd, dat het gevaar wel degelijk uit
het noorden kwam, en dat Turkije niet
voor niets al 13 oorlogen met deze erfvij
and had uitgevochten. Erkmen hoefde
zulke ’’hevige” dingen niet eens zelf te
zeggen: de regeringgezinde pers deed het
voor hem, samen met het vrij grote, Pe-
king-gezinde dagblad Aydin Lik, dat er
met trots aan herinnerde dat demonstran
ten uit deze gelederen vorig jaar om deze
Prins Philips heeft al moeilijkheden
over zijn garderobe gehad met de ac
countants van het ministerie van finan
ciën die het toezicht houden op de konin
klijke boekhouding voor zover het de
rijksuitgaven betreft. Hoeveel van zijn
maatkostuums konden op rekening van
het rijk worden geschreven en hoeveel
niet? Men kwam overeen dat ongeveer
een derde van zijn kleermakerskosten
op het Rijk kon worden verhaald.
Van de koningin is bekend dat zij haar
toiletten meer dan eens draagt, zij het
met discrete tussenpozen. Toen zij zich
verleden jaar voor haar staatsbezoeken
aan islamitische landen in het Midden
oosten een garderobe moest laten aan
meten van lange jurken omdat de ara
bieren, althans in het openbaar, niet her-
blote
vrouwenarmen of benen, liet zij diezelf
de jurken na terugkeer inkorten tot wes
terse lengte om ze opnieuw te kunnen
dragen.
Ook moet zij haar arabische gastheren
en vrouwen teleurgesteld hebben met
haar koninklijke giften die niet meer
waren dan zilveren flacons ter waarde
van maximaal duizend gulden, terwijl zij
zelf overladen werd met gouden arm
banden, kettingen en horloges gekarteld
met diamenten. Voor haar aanstaande
staatsbezoeken aan Zwitserland en Oos
tenrijk heeft zij bij haar drie couturiers
in Londen 24 toiletten besteld die, vol
gens het paleis, tussen de 1600 en 4000
gulden per stuk kosten. Die toiletten
betaalt zij uit haar eigen portemonnee en
een zegsman van het paleis haast zich
om er nog bij te vermelden dat ze natuur
lijk wel wat prijzig zijn, maar dat ze
gezien moeten worden als een compli
ment aan het land dat de vorstin bezoekt.
Misschien zoals iemand het als een ver
plichting ziet om het dure warenhuis
Harrod’s een eer te bewijzen door in een
Rolls Royce voor te rijden.
Wat kost het Britse vorstenhuis de
belastingbetaler? De rijksbegroting trok
er verleden jaar 11.5 miljoen gulden voor
uit. Dat bedrag moet gezien worden als
een subsidie en een tegemoetkoming in
de kosten die het koninklijk huis moet
De paleizen kostten het afgelopen fi
nanciële jaar ongeveer 17 miljoen gulden
aan onderhoud. De onroerend-goedbe-
lasting op Buckingham Palace komt dit
jaar alleen al op bijna een half miljoen
te betalen aan de Londense wijkraad
Westminster.
nu bilateraal zou kunnen uitvallen. Het
zou verzocht worden pacten te sluiten met
Pakistan, Saoedi-Arabië, Jordanië, later
misschien zelfs met Egypte en Israel. De
NAVO zou daarmee via Turkije ’’uitmon
dingen” krijgen in deze pro-Westerse bol
werken.
De kans echter dat het tot zulke Turkije-
bindende pacten zal komen, is klein. Het
land moge dan uit een soort instinct weer
de pro-Westerse koers zijn ingeslagen, het
zal nooit meer terugkeren naar de jaren
’50, waarin het Pact van Bagdad - voorlo
per van de CENTO - werd gesloten en
waarin het blindelings deed wat het Wes
ten verlangde. De situatie kan niet meer
worden teruggeschroefd, al was dat alleen
al om economische redenen.
Turkije ontvangt weliswaar de meeste
olie uit het pro-westerse Saoedi-Arabië,
maar het kan niet zonder de aanvullende
zendingen uit Iran, Irak, Libië en ook de
Het koninklijke jacht Britannia, met
een bemanning van 277 koppen, werd in
1954 gebouwd voor (toen) bijna 20 mil
joen gulden en kostte in de jaren 1974 tot
'79 vijftig miljoen gulden om het reilend
en zeilend te houden. De regering voert
echter aan dat het schip in oorlogstijd
ingezet kan worden als een hospitaal-
schip voor 350 patiënten, en dat het in de
afgelopen jaren ook heeft deelgenomen
aan oceanografische waarnemingsexpe-
dities. Koningin Elizabeth maakt er vaak
gebruik van wanneer zij afgelegen oor
den bezoekt, zoals de Fidji Eilanden,
waar de accommodatie aan land proble
men oplevert.
Daar staat tegenover dat de Britse
schatkist jaarlijks 25 miljoen gulden op
strijkt aan inkomsten uit de kroondo
meinen, dankzij een overeenkomst die al
met koning George III werd afgesloten.
Deze stond het vruchtgebruik van de
domeinen af in ruil voor een vast inko
men. Overigens bestaan deze domeinen
niet alleen uit bossen, heide en jacht-
gronden, maar ook uit niet onaanzienlij
ke brokken van de duurste wijken in
Londen.
Natuurlijk is koningin Elizabeth niet
armlastig. Ze betaalt geen inkomsten- of
vermogensbelastingen en haar bezittin
gen zijn vrij van successierechten. Uit
het hertogdom van Lancaster heeft zij
alleen al een jaarlijks netto-inkomen van
2,5 miljoen gulden en over het rende
ment van de investeringen van het ko
ninklijk vermogen wordt uiteraard het
diepste stilzwijgen bewaard.
Daarom kwam het bij de Britten nogal
kras over dat prins Philip enkele jaren
geleden tijdens een televisievraagge-
sprek in de Verenigde Staten zei dat het
Britse koninklijk huis bankroet dreigde
te gaan. Temeer omdat iedere Brit op de
hoogte is van de fabelachtige schilde
rijencollecties, de postzegelverzameling
die wellicht de kostbaarste ter wereld is,
en de unieke juwelen die zich in het
koninklijk bezit bevinden.
Toen er geruchten opdoken dat het
persoonlijk vermogen van de koningin
geschat werd op tussen de 200 en 400
miljoen gulden, liet zij via een zegsman
weten dat „deze voorstelling van zaken
zeer overdreven” was. En dan te weten
dat de Britse pers het vermogen van
koningin Juliana schat op ergens tussen
de vier en 40 miljard gulden.
161J»
155
255»
waren en waarbij Washington van verre
dienst deed als ’’toeziend voogd”, zonder
deze staten op overtuigende wijze te steu
nen. Als gevolg van de revolutie in Iran is
dit verbond vorig jaar als vanzelf aan zijn
eind gekomen, maar na de gebeurtenissen
in Afghanistan wordt in het Westen eigen
lijk pas beseft wat men heeft verloren.
Het nieuwe neutralistische Iran zal zich
voorlopig zeker niet voor enig pact lenen,
maar het Pakistaanse regime zal best hap
pig zijn op garanties uit het buitenland, al
was het alleen al om in het binnenland
sterker te schijnen. Dientengevolge ver
wacht men in Ankara dat Turkije onder
druk zal komen te staan om zich wederom
te lenen voor enigerlei verplichting van
CENTO-achtige aard, zij het dan dat die
maken om zijn publieke functies uit te
oefenen. Uit eigen middelen betaalde
koningin Elizabeth het afgelopen jaar
bovendien een half miljoen gulden voor
de officiële uitgaven van de hertogen
van Gloucester en Kent, prinses Alexan
dra en de stokoude prinses Alice.
Behalve voor de uitgaven voor open
bare functies van de koninklijke familie
en de loonlijst van de hovelingen, is de
Britse schatkist echter ook nog verant
woordelijk voor het in stand houden van
vijf paleizen, het koninklijk jacht Britan
nia, een handjevol koninklijke vliegtui
gen, waaronder twee helikopters, en de
koninklijke trein.
4621
36a
25»
228a
131»
79,
59»
i32a
33»
51»
80»
103»
73»
82»
126»
97,1
120»
44»
56,8
144»
56»
57»
43» 4
113»
46»
133,01 -
44»
46.fi
66,
32»
56,11
134»
106,8
59.00
143»
34»
166,56
56» -
75»
197»
33»
83»
179,00
23»
38»
39»
47,10 l
43,60
115»
290»
Sovjet-Unie. Het zal de onder Ecevit rede
lijk goed geworden betrekkingen met al
die oostelijke naburen alsmede met Bul
garije - waarvan het ook elektriciteit be
trekt - niet meer kunnen missen. Demirel
zal moeten blijven zoeken naar de „gulden
middenweg” tussen pro-westers en niet-
anti-Russisch en -arabisch.
In diezelfde Turkse opstelling past ook
dat de Amerikaanse installaties op Turkse
bodem mogen blijven functioneren - het
geen deze maand in een nog te ratificeren
verdrag is vastgelegd - maar dat ze nooit
zullen kunnen worden gebruikt voor een
eenzijdige Amerikaanse actie zoals bij
voorbeeld die van 1958 tegen pro-arabi-
sche agitatie in Libanon, waarvoor de
NAVO-basis Incirlik als uitgangspunt
werd gebruikt. Mochten de Amerikanen
zoiets nog eens doen, dan krijgen ze heel
Turkije tegen zich. Het land beleeft een
soort come-back naar het Westen, maar
”het wordt nooit meer zoals vroeger”.
Uit de 11,5 miljoen van het rijk worden
voornamelijk de lonen en salarissen be
taald van de 350 personeelsleden in
dienst van het hof (dertig jaar geleden
telde de hofhouding nog 500 leden) van
wie velen (elektriciens, chauffeurs, tuin
lieden en monteurs) lid zijn van de vak
bond van overheidsdienaren en wier lo
nen regelmatig met die van de overige
ambtenaren worden opgetrokken. De
hogere functies, waarvan er vele exoti
sche benamingen hebben zoals Ladies
van de Slaapkamer, de Staats-Assistent
voor Uitnodigingen, de Verzorger van de
Zwanen, worden waargenomen door
personen die rijk genoeg zijn om geen
onderscheid te hoeven maken tussen de
eer van hun functie en hun inkomen,
want zij worden hoogstens symbolisch
gehonoreerd.
thermostaat in Buckingham Palace on
langs vijf graden lager is gesteld (voor
koningin Elizabeth geen grote opoffe
ring omdat zij, zoals de meeste Britten,
eerder de voorkeur geeft aan koel dan
aan zwoel), dat er geen onnodige lichten
worden aangelaten, dat er niet in ver
schillende vertrekken nog gestookt
wordt door middel van antiek geworden
elektrische straalkacheltjes en dat er
voor grote diners nu vaker gebruik
wordt gemaakt van de diensten van Lon
dense restauranthouders dan van de ei
gen keuken.
Zegslieden van het paleis wijzen er
echter op dat deze collecties niet het
persoonlijk bezit zijn van de koningin,
dat zij ze niet van de hand kan doen
wanneer zij dat wil en dat ze meer gezien
moeten worden als een super kostbaar
en onvervreemdbaar legaat dat zij ver
plicht is in stand te houden.
Onder deze omstandigheden wordt de
herinnering levendig aan de CENTO, het
altijd wat schimmig gebleven militaire
overbond, met zetel in Ankara, waarvan
tijd hadden” geprobeerd "een Russisch Pakistan, Iran,Turkije en Engeland lid
vlootbezoek aan Istanboel te verhinderen.
Parallel hiermee kreeg men in Ankara
steeds meer oog voor het gevaar dat de
Sovjet-Unie de klachten van de zes 5 ze
ven miljoen Koerden in Oost-Turkjje zal
gebruiken om daar een afscheidingsbewe
ging te steunen, zoals zij ook de Beloudji’s
aan de Indische Oceaan tegen het Iraanse
en vooral Pakistaanse bewind zou kunnen
opzetten. Er zijn tekenen dat de meeste
Koerdische seperatistische bewegingen in
Turkije, die onder Demirel weer aan
scherpe vervolging blootstaan, pro-Mos-
kou zijn georiënteerd, al is Moskou zelf
nog lang niet zover dat het bijvoorbeeld
de Koerden in radio-uitzendingen in hun
eigen taal rechtstreeks tot opstand tegen
Ankara (of Bagdad) oproept.
Om te beginnen is de koningin van
nature toch al niet geneigd haar vermo
gen over de balk te smijten. Ze groeide in
de oorlog op en omdat haar vader, ko
ning George VI zich in weinig van het
Britse volk wilde onderscheiden (hij be
sloot om die reden zijn dochters Eliza
beth en Margaret niet naar het veiliger
Canada te evacueren), maakte zij al jong
kennis met de volkswijsheid dat
overdaad schaadt, zij het dan in konink
lijke termen.
148,00
79,70
101,00
87»
15,80
40»
205.00
24,(0
84»
42»
108.50
55»
73» i
74»
15,11
91»
129»
62,7»
103»
52»
101.00
Toen de laatste NAVO-conferentie in
mei 1960 in de Turkse hoofdstad werd
gehouden, was de ’’vanzelfsprekend wes
terse” Menderes nog aan het bewind,
maar diens periode liep wel op haar eind.
De NAVO-ministers werden geconfron
teerd met het penibele schouwspel van
uitgestorven straten: er was een uitgaans
verbod afgekondigd vanwege studenten
onlusten (die overigens toen nog niets
anti-Amerikaans hadden) en enkele we
ken later zouden de militairen de studen
ten te hulp komen, Menderes’ regering ten
val brengen en hem en twee van zijn
ministers na een langdurig proces laten
ophangen.
Het militaire regime van 1960 was niet
anti-westers - sommigen geloven zelfs dat
de CIA achter de staatsgreep zat omdat
Menderes plannen had voor een reis naar
Moskou - maar tijdens de daarop volgen
de burgerregering-Inonu kwamen de eer
ste deuken in de grote populariteit die de
NAVO in Turkije ten deel was gevallen.
President Johnson waarschuwde de
Turkse regering in een berucht geworden
brief op nogal bitse toon dat, als het land
na een interventie op Cyprus moeilijkhe
den zou krijgen met de Sovjet-Unie, de
Verenigde Staten zich niet op bondge
nootschappelijke gronden verplicht zou
den voelen het te hulp te komen.
De Turken waren door deze ’’trouwe
loosheid” zeer gegriefd, en geleidelijk
kwam het tot steeds intensievere contac
ten met Moskou. Verscheidene malen liet
Ankara veelbetekenend zijn beurt voorbij
gaan om als zetel van een NAVO-confe
rentie op te treden.
Het wapenembargo dat Washington de
Turken oplegde na hun inval op Cyprus in
1974, versnelde het proces. Parallel daar
mee kwamen de Russen met steeds grote-
re - steeds meer onmisbare - technische
hulp: momenteel functioneren in Turkije
een hoogoven, en olieraffinaderij en een
aluminiumsmelterij met Russische tech-
(Door Frans van Hasselt)
De NAVO-voorjaarsvergadering zal dit jaar voor het eerst sinds 1960 weer
in de Turkse hoofdstad Ankara plaatsvinden. Hoewel de beslissing daartoe
een week vóór de Russische invasie in Afghanistan werd genomen, kan men
haar toch symbolisch noemen voor de nieuwe grote belangstelling die het zo
oostelijke Turkije voor het bondgenootschap heeft gekregen. Het is tevens
tekenend voor de tamelijk pro-westerse koers die de nieuwe Turkse regering-
Demirel, aangetreden een maand voor die invasie, volgt.
nische en financiële steun; in het oosten
wordt Russische elektriciteit afgenomen
en er is perspectief op de aanleg door
Russen van een kernreactor.
De laatste regering-Ecevit, die in 1978
aan de macht kwam en in 1979 aftrad,
trachtte een soort theoretische basis te
geven aan de nieuwe toestand. Ze kwam
met een nieuw ’’nationaal defensiecon
cept” voor Turkije, waarin het land ten
tonele werd gevoerd als weliswaar nog
wel NAVO-lid, maar tegelijkertijd ook als
Balkanland en als Land van het Midden
oosten. Het diende nauwe contacten aan
te gaan met de hele Derde Wereld, in het
bijzonder de ’’nieuwe economische orde”.
De oude ’’Groep van 77”.
Het gevaar voor Turkije, zo zei Ecevit,
kwam niet meer in de eerste plaats uit het
noorden (met andere woorden het kwam
vooral uit het westen, waar NAVO-bond-
genoot Griekenland tegen Turkije ageer
de). En de Russische en Turkse kinderen
die bij de grens aan het strand van de
Zwarte Zee met elkaar speelden, zouden
een voorbode kunnen zijn van vrede en
vriendschap tussen de twee volken (zulke
spelende kinderen zijn daar helemaal
niet, maar de premier was nu eenmaal
ook dichter).
Met de toenadering tot de Sovjet-Unie
hield die met de arabische wereld gelijke
tred. Turkije, dat onder Menderes nog
automatisch de Fransen tegen Algerije
had gesteund, verbeterde nu zijn betrek
kingen met alle arabische landen, het
laatst met Algerije, en het erkende vorig
jaar de PLO, die een diplomatieke post in
Ankara mocht openen.
De rechtse regering-Demirel, die in no
vember vorig jaar Ecevit na diens verkie
zingsnederlaag opvolgde, liet meteen blij
ken weer op de oude NAVO-koers te wil
len varen. De nieuwe minister van Buiten
landse Zaken Erkmen, die al had gediend
in de regering-Menderes, stond bekend als
uitgesproken pro-Amerikaans. Op de
NAVO-vergadering in Brussel in decem
ber zei hij het vertrouwen van de NAVO
in Turkije te willen herstellen. En ook de
EG, waarmee de associëring de jaren te
voren helemaal in de ijskast was beland,
kreeg tekenen dat Turkije er de banden
niet alleen nauwer mee wilde aanhalen,
maar dat het zelfs een volledig lidmaat
schap ervan wilde aanvragen, iets waar
van men in Brussel weer enigszins ge
schrokken moet zijn.
In kringen van de nu weer als oppositie
fungerende Republikeinse volkspartij
van Ecevit werden wel veel wenkbrauwen
opgehaald, en ook de islamitische Partij
van Nationaal Behoud, die Demirel in het
parlement ondersteunt, liet luidkeels blij
ken een pro-arabische koers te prefereren
boven een pro-westerse. Erkmen, die bij
voorbeeld alle familieleden van Turkse
diplomaten uit Iran liet evacueren, zou
Khomeini nodeloos ”de rug hebben toege
keerd”. Hij trad op, zo zei PNB-voorzitter
Erbakan, als ’’lakei van de NAVO”.
Bezuinigingen vooj- sobere vorstin
De Amerikaanse basis Pirinchk in 1975, toen de betrekkingen tussen de VS en Turkije zich op een dieptepunt bevonden De Amerikaanse
bases werden onder Turkse controle geplaatst. Ook voor het hek van Pirinclik werden alle gaande en komende bezoekers door Turkse militairen
gecontroleerd.
van
innerd willen worden aan
