VARA-matinee
Relatie met affaire-Filbinger ontkend
ok
Stravinski’s
vermoeiende
schrijfstijl
Concertdebuut rockzangeres zonder nuances
Kunstschilder
Sutherland
overleden
Wandwerk-activiteiten bij VAN
Piet Franzen: ditmaal
geen sterke invallen
Stilstand bij
Woody Shaw
niet pijnlijk
Weinig schokkende kost
bij Gaudeamus Kwartet
1
8
1980
MAANDAG 18 FEBRUARI
Avant-gardespecialisten in ouderwets programma
MN
9
KUNST
n-
t,
4 en
LI
f-
Blazerssectie van het Woody Shaw Quintet met Carter Jefferson (links) en Woody Shaw.
Pat Benatar spiegelt
Amerikaanse leegheid
Pat Benatar:
geen charisma.
JOHN OOMKES
GRAHAM SUTHERLAND.
Amsterdam, 16 februari 1980.
JOOST NIEMÖLLER
JAN ZUMBRINK
Gemengde reacties op
Hochhuths Der Jurist
(Foto
Lex van Rossen)
Concert: Pat Benatar in Paradiso. Begeleiding: viermansband (twee gitaristen,
bassist en drummer).
weater
katoen
Ie hals,
in: o.m.
en wit
Ment
Het wordt een monotone dreun van gi
taar, gitaar en nog eens gitaar. De num-
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM/BONN. Op het nieuwste
stuk van de omstreden Westduitse toneel
schrijver Rolf Hochhuth, Der Jurist, dat
donderdagavond in drie verschillende
ensceneringen in Hamburg, Heidelberg
en Göttingen in première ging, is in de
Duitse kranten zeer verschillend gerea
geerd. Hochhuth’s stuk werd te moralis
tisch genoemd, kreeg enkele malen een
slechte beoordeling en wordt eigenlijk
tlleen onomwonden door de Spiegel ge
prezen.
ROLF HOCHHUTH.
ter en haar aanstaande echtgenoot, een
jonge arts, aan wiens democratische ge
zindheid getwijfeld wordt omdat hij in
1968 deel heeft genomen aan een demon
stratie tegen het Springer-concern.
De arts wordt inderdaad slachtoffer
Iets daarvan klinkt nu nog door in Fran-
zen’s ingreep om een uitgesneden stukje
textiel ingelijst op te hangen naast de plek
van uitsnijding. De overige objekten to
nen het vervolg van zijn werkwijze, waar
aan zijn fascinatie ten grondslag ligt dat
gekozen en gemarkeerde plekjes onder
ling verwisselbaar zijn.
Bijvoorbeeld: een vloertegel in de gale
rie wordt met rode verf aangekruist, dan
meegenomen naar een plek ergens in een
rietkraag aan de Ringvaart bij Vijfhuizen.
Daar kiest hij een plekje met dezelfde
oppervlak als de tegel, hij snoeit het riet,
legt de tegel ervoor in de plaats. Terug in
de gelerie zet hij de rietbundel op de
plaats van de tegel vast in schuimplastic.
mers zijn alleen nog maar van elkaar te
onderscheiden doordat je ze van de plaat
kent. Over zoiets als een charisma be
schikt Pat Banatar in het geheel niet. Je
kijkt de zaal in en ziet al die welwillende,
maar volkomen onaangedane gezichten.
Gebeurt er nog wat, denk je dan. Maar er
gebeurt niets.
Tenslotte zij hier vermeld dat bijna al
Franzen evenwel moet het hebben van
goede ideeën, die eigenlijk nog beter in
overeenstemming gebracht moeten wor
den met de uitvoering; dat namelijk zeg
gen me de andere werken, die aardig
handwerk zijn, maar geen sterke invallen.
De uitwerkingen hebben als het ware een
pover materiaal-karakter en zo bezien is
hij hier in Haarlem op zijn eentje bezig op
zijn manier die „arte póvera”-sfeer te her
ontdekken. Dat is zijn goed recht, maar
hij moet het de toeschouwer niet kwalijk
nemen, dat het karakter van 10 jaar gele-
Dit proces van handelen hangt in pola-
roids gedokumenteerd naast het werk
zelf: duidelijker kan het niet.
Afgezien daarvan betrof het inderdaad
minder schokkende en voor velen waar
schijnlijk ook heel wat smakelijker muzi
kale kost dan er doorgaans gepresenteerd
wordt door dit ensemble, dat juist zijn
belangrijkste functionaliteit ontleent aan
het levend houden van de creatieve toon-
kunstbeoefening.
Nu bewezen de Gaudeamus-strijkers
dat zij, ondanks hun primaire gerichtheid
op avant-garde, in hun praktijk evenveel
aandacht kunnen schenken aan een al
weer klassiek geworden kwartet van De
bussy. Dit meesterwerk kent men in uit
voeringen door alle bekende strijkkwar-
tet-formaties en het Gaudeamus Kwartet
hoeft er uiteraard geen lans meer voor te
breken. Een opmerkelijke visie sprak dan
ook niet uit het overigens gezonde en soms
meer, soms minder gevoelige kwartetspel.
Waar de muzikale evangeliseerinstel-
LONDEN (Reuter). De Britse beel
dende kunstenaar Graham Sutherland is
zondag op 76-jarige leeftijd in Londen
overleden. Sutherland was de maker van
een omstreden portret van Sir Winston
Churchill dat zijn weduwe, baronesse
Clementine Spencer-Churchill liet ver
nietigen.
Piet Franzen: wandwerken, zater
dag en zondag jl. Yolanda Prinsen en
haar torsen: verlengd t.m. dinsdag en
woensdag. Expositie Fred Benjamins
(t.m. woensdag) gaat niet door wegens
ziekte. Verdere programma VAN: van
21 t.m. 29 februari optreden van Floor
van Keulen dagelijks van 15-18 uur.
Op zaterdag 23 febr. om 21 uur Van
Keulen zelf in actie. Op ma. 25 februa
ri gesloten.
Woody Shaw is evenwel een blazer en
arrangeur die omwille van de fraaie
klankkleur en onderlinge afweging en ti
ming in zijn kwintet met recht gas terug
neemt als het om vernieuwingen gaat.
Waarom zou je hard lopen als de sur place
al zo mooi is? Ik kan me wel vinden in de
stijl die Shaw zich heeft aangemeten. In
een mix van neo-bop, balladwerk en in
vloeden uit het latijnse veld weet hij zijn
groep te dwingen tot met name in harmo
nieën en volumebeheersing afgemeten
werk. De vergelijking met kamermuziek
dringt zich daarbij telkens op.
In een nachtconcert, dat bij gebrek aan
Zo ook het op muziek van Gesualdo
gebaseerde Monumentum pro Gesualdo
di Venosa, dat in een zowel technisch als
interpretatief wat onzekere uitvoering
door het Radio Kamerorkest onder Ernest
Bours leiding aan het begin van het pro
gramma werd gebracht.
Oorspronkelijk zou het Nederlands Ka
merkoor de door Stravinski voltooide en
bewerkte Tres sacrae Canciones voor
koor a capella, hieraan voorafgaand heb
ben laten klinken. Hoogst jammer dat dit
onderdeel werd afgelast, omdat er nu veel
minder logisch verband in het gebodene
stak.
Die voor de gemiddelde toehoorder zo
vermoeiende schrijfstijl van de Stravinski
uit de jaren vijftig, kwam hier wel in
optima forma aan bod in de Cantate voor
sopraan, tenor, vrouwenkoor en een klein
instrumentaal ensemble. Dorothy Dorow
en Lode Devos maakten zich hierin als
solist bijzonder verdienstelijk, maar kon
den ondanks alle pogingen tot expressivi
teit toch niet verhelen dat er „een zoeken
de maar niet vindende”-tendens in dit
componeren zit. Het enige dat overtuigt
zijn de koorgedeelten, die hier ook op de
best mogelijke manier in fijn esthetiseren
de klanken werden omgezet.
Tussen het hier ietwat gezapig klinken
de Dumbarton Oaks en de speelse en
beknopte Suites 1 en 2 als pittige uitsmij
ter waarin dan respectievelijk de neo
klassieke en de nog vroegere Stravinski
aan bod kwamen stond een program-
madeel dat er niet alleen uitsprong door
zijn grote schoonheid, maar ook vanwege
zijn natuurlijke directheid van muzikale
uitdrukking.
Trois poésies de la lyrique Japonaise,
uit 1912, waarin de componist zich als een
subtiel impressionist doet kennen, kregen
in handen van de sopraan Dorothy Dorow
en het door Bour met vaste hand geleide
orkest namelijk een atmosfeer waarin alle
afstandelijkheid die de meeste overige
werken kenmerkte geëlimineerd was.
JOHAN VAN KEMPEN
Concert: Woody Shaw Quintet in
Haarlems Concertgebouw. Bezetting:
Woody Shaw (trompet, flügelhorn).
Carter Jefferson (tenor- en so-
praansax), Larry Willis (piano), Vic
tor Lewis (slagwerk) en Stafford Ja
mes (bas).
Haarlem, 16/17 februari 1980.
HAARLEM Het Gaudeamus Kwartet behoeft geen introduktie meer. Meestal
hoort men deze vier Nederlandse strijkers in hedendaagse muziekprogramma’s Dit
weekeinde echter was het Debussy, Ives en Van Bree (met Gershwin als toegift)
waarin het Haarlemse publiek van hun goed op elkaar afgestemde samenspel mocht
genieten.Misschien omdat deze keuze van niet-modern werk volgens de sponsor van
deze concerten - een groot kledingbedrijf - toch voordeliger is.
HAARLEM. De werklust is groot, de
ideeën zijn talrijk, het plezier is er niet
minder om, maar komt er ook sculptuur
uit de handen van Piet Franzen, die het
afgelopen weekeinde bezig was in galerie
VAN. De informatie, door VAN ver
strekt, gaf een veelbelovende schets als
voorontwerp voor een ter plekke uit te
voeren objekt Opnieuw had Franzen een
idee voor een soort spanningsobjekt met
de nodige aanhang; een construktie die
in nauwe relatie met de wand van de
galerie uitgevoerd zou moeten worden.
Opnieuw, omdat hij in zijn eerste optre
den in VAN het jute van de wanden
letterlijk opensneed, omvouwde en weer
vastplakte volgens verschillende uitsne
den. Zo ontstonden eenvoudige reliëfs,
die uit de wand zelf voortkwamen en er
niet als materiaal tegenaan hingen.
Je zou het allemaal van te voren kunnen
bedenken. De meest in het oog vallende
„hot acts” in de Verenigde Staten zijn
momenteel Blondie en The Knack. Twee
groepen die het Engelse new wave-con
cept naar Amerikaanse maatstaven glad
gestreken hebben, die simpele, frisse mu
ziek maken waarop uitstekend te dansen
valt. Een andere overeenkomst is, dat de
platen van die groepen geproduceerd zijn
door Mike Chapman.
Wat ligt dus meer voor de hand dan een
plaat te maken waarop simpele, frisse
muziek staat, waarop je uitstekend kunt
dansen en die plaat te laten produceren
door Mike Chapman? Pat Benatar was in
dit geval de „gelukkige”. Maar voor het
zelfde geld was gekozen voor elke ander
jonge Amerikaanse die er goed uitzag en
een beetje redelijk kon zingen.
Vooral tijdens zo’n optreden wordt dui
delijk dat Pat Benatar behalve een mooi
lichaam, een acceptabel stemgeluid en
een net voldoende acteertalent eigenlijk
niets te bieden heeft.
Op haar eerste plaat, In The Heat Of
The Night, wordt het een en ander door
goede producing nog aardig ondervan-
gen; er wordt een enigszins kitscherig,
popperig sfeertje gecreëerd, er is leuk
gebruik gemaakt van ritmische overgan-
gen en er wordt gewerkt met verschillen
de klankkleuren door afwisselend en af
wijkend gebruik van instrumenten. Maar
bij het concert verdwijnen al die nuances.
den herkend wordt. Ook het gebruik van
donkerbruine schapewol in zijn laatste
wandwerkstuk werkt dit effect in de
hand. Het moet niet zo zijn dat de neven
effecten van kunstwerken bepalend wor
den voor de verdere loop van de gebeurte
nissen. Op ons kan toch alleen maar de
kracht van een innerlijk goed idee de
meeste aantrekkingskracht uitoefenen.
Franzen zit wat dit betreft op een grens en
is er nog niet overheen. In keuze van
materiaal en uitvoering van het ontwerp
dient er nog een sterke factor bij te ko
men, die deze eenvoudige boerenzoon tot
kunstenaar maakt.
HAARLEM. Al sinds een jaar of
drie valt weinig beweging te bespeuren
bij het Woody Shaw Quintet. De jazz van
het kwintet van deze geoliede Ameri
kaanse trompettist roept onmiskenbaar
de schoonheid op van een fraaie grote
vijver, waaraan je moeiteloos enkele
uren zoet kunt brengen met je hengeltje,
mijmerend over van alles en nog wat. Een
beeld van stilstaand water, weliswaar
met mogelijk diepe gronden, past niet zo
best bij geïmproviseerde muziek; een gen
re waarin de ontwikkeling eigenlijk ui
teraard der zaak voorop zou moeten
staan.
AMSTERDAM. Het was beslist niet
de meest toegankelijke Stravinski die
deze zaterdag, als besluit van de naar
deze componist genoemde matineeserie,
aan het publiek getoond werd. Want in de
na-oorlogse periode dat deze klassiek ge
worden moderne meester zich richtte op
zijn renaissance-voorganger Gesualdo,
zijn de creatieve uitkomsten nogal eens
maakwerkachtig.
AMSTERDAM. Soms zijn popcon
certen net invuloefeningen. De Californi-
sche vocaliste Pat Benatar heeft in Ne
derland nog een weinig bekende naam.
maar in Amerika, waar haar debuutel-
pee momenteel de dertigste plaats in de
hitparade bezet, is zij alvast uitgeroepen
tot het nieuwe sexsynibool in de rock. Zij
gaf zaterdagavond in een redelijk gevuld
Paradiso haar eerste Nederlandse con
cert en maakte meteen duidelijk hoe dat
„invullen nieuwe stijl” vandaag de dag
toegaat.
Der Jurist wordt in sommige persreac
ties als „te moralistisch” beoordeeld. Op
vallend is dat een flink aantal theaterdi-
recties het stuk heeft geweigerd; onder
meer door de Berlijnse Volksbühne en het
Hamburgse Schauspielhaus, waardoor
het in deze plaats in een minder vooraan
staand theater opgevoerd werd. Ook
Claus Peymann, de theaterproducent die
onder druk van Filbinger in Stuttgart het
veld moet ruimen en thans in Bochum
zetelt, heeft der Jurist niet willen opvoe
ren. Hochhuth meent dat deze reacties
ingegeven worden door angst omwille van
de eigen posities; zijn critici schrijven het
toe aan de tegenvallende kwaliteit.
In het algemeen zijn de reacties minder
opzienbarend dan toen Hochhuth zijn
productie Der Stellvertreter (over de twij
felachtige houding van paus Pius XII te
genover de Nazi’s) uitgebracht. Formeel
heeft alleen de CDU Baden Württemberg
geprotesteerd tegen Der Jurist, maar dan
nog zo schijnt het omdat één van de
premières op eigen bodem, Heidelberg,
plaatshad.
Sutherland, beschouwd als een van de
grootste Britse kunstenaars van deze
eeuw, overleed in het Royal Free-zieken-
huis in het sjieke Hampstead.
Zijn Churchill-portret was besteld door
het parlement en was de oorlogsleider in
november 1954 op zijn 80-ste verjaardag
aangeboden. Churchill moet toen gezegd
hebben dat hij was afgebeeld als zat hij in
het kleinste kamertje van zijn huis en
Lady Churchill beloofde de familie dat
het „nooit in de huiskamer zal hangen”.
Nadat barones Spencer-Churchill was
overleden werd bekend dat zij persoonlijk
de vernietiging van het portret had
bevolen.
De kunstenaar zei er later over dat hij
geen wrok koesterde, maar het wel een
daad van vandalisme vond.
Schilderijen van Sutherland berusten in
tal van internationale musea, waaronder
het Victoria and Albert in Londen en de
musea van moderne kunst in Parijs en
New York. Het hoogtepunt van Suther
lands carrière kwam met zijn grote wand
tapijt Christus Koning voor de herbouw
de kathedraal van Coventry.
Over de productie was al voor de opvoe
ring opwinding ontstaan, doordat de
CDU-politicus Hans Filbinger verzocht
had de produktie uit te laten stellen. Hoch
huth’s werk vertoont een duidelijke analo
gie met de carrière van deze, onder druk
van de publieke opinie teruggetreden mi
nister-president van de deelstaat Baden-
Württemberg. Filbingeren moest in 1978
zjn ambt afstaan nadat uitgekomen was
dat hij tijdens de oorlog doodvonnissen
had getekend als marinerechter.
Hochhuth ontkent zelf dat hij Der Jurist
gebaseerd heeft op de affaire-Filbinger.
Het stuk zou in schets al in 1972 ontstaan
zijn. De handeling verhaalt over een mi
nister, die in aanmerking wil komen voor
het minister-presidentschap van een van
de Duitse deelstaten. Zijn politieke credo
wordt in twijfel getrokken door zijn doch-
van het Radikalenerlass; een Berufsver-
bot wordt hem opgelegd. Bij toeval ont
dekt hij dat zijn aanstaande schoonvader
in Nazitijd rechter is geweest en zonder
vorm van proces doodvonnissen heeft on
dertekend. Een felle discussie over politie
ke moraal is het resultaat.
overdonderende belangstelling verplaatst
werd naar de Tuinzaal, overheerst gedu
rende een groot deel van het concert
(waarvan ik een deel van de eerste set
helaas door omstandigheden niet kon
meemaken) laidback samenspel. Soli wor
den haast als verplichte nummers ingezet,
totdat het kwintet in Why van Victor Le
wis op een wankel gegeven a la Chuck
Mangione werkelijk loos gaat. Traag ge
blazen improvisaties van Jefferson op so
praan en Woody (die een voorliefde voor
pentatonische indeling en afwisseling van
tonaliteit en atonaliteit demonstreert)
worden door de op subtiele wijze span
ning toevoegende Lewis ondergesneeuwd.
De climaxen in dit stuk verjagen daar
door de zekere matheid.
Als de schoonheid van Shaw’s kwintet
wordt aangevuld met temperament, dan
wordt er gegrepen naar een boven-mid-
delmatig niveau. Op valt daarbij dat de
vervanging van Onaje Allan Gumbs door
de veel funkier spelende Willis achter het
klavier weinig effect heeft gehad voor het
geheel; ook al is uiterlijk het accent iets
meer naar de blazerslijn verschoven. Met
veel vaart weet dat duo het concert ten
slotte in de finale met There is no greater
Love en Spring (van Willis) in zijn voor
deel te beslissen.
Recital door het Gaudeamus Kwar
tet, bestaande uit Jan Wittenberg, le
viool, Paul Hendriks, 2e viool, Hans
Neuburger, altviool, Max Werner, cel
lo. Programma: Van Bree, Ives, Debus
sy. Tuinzaal Concertgebouw Haar
lem, 16 februari 1980.
het uitgevoerde werk afkomstig was van
haar elpee. Gespeeld werd bijvoorbeeld:
Heartbreaker, I Need A Lover, No You
Don’t en het ook op single uitgebrachte
We Live For Love. De duur van het con
cert was vrij kort: zo’n drie kwartier.
Maar voor mij was het lang genoeg.
Vara-matinee, vijfde en laatste con
cert Stravinski-serie. Uitvoerenden:
het Radio Kamerorkest en het Neder
lands Kamerkoor. Dirigent: Ernest
Bour. Solisten: Dorothy Dorow, so
praan, Lode Devos, tenor. Grote Zaal
Concertgebouw Amsterdam, 16 febru
ari 1980.
ling wel te pas kwam, was deze ook des te
duidelijker voelbaar. Met hoeveel allure
werd er namelijk niet getuigd van de
vermogens van de Nederlander Johannes
van Bree, die in zijn knappe hantering van
de vierstemmigheid nog heel wat te vertel
len heeft ook. Het tweede strijkkwartet
van deze 19de-eeuwse componist die
vrijwel alleen nog op het podium verte
genwoordigd wordt door zijn, door
kamerorkesten gespeelde, Allegro voor
vier strijkkwartetten kent een voorna
me opzet in een nogal rijk doorwerkt
openingsdeel en gaat via een luchtig
scherzo over in een prachtig bezonken
adagio, om tenslotte in een heel lichte en
beweeglijke finale uit te monden.
Alle wisselende stemmingen werden
met veel gevoel voor proportie tegen el
kaar uitgespeeld en Van Bree’s muziek
profiteerde van de onafhankelijke expres-
siviteitszin waarmee onbekend werk door
het Gaudeamus Kwartet in de interpreta
tie wordt benaderd.
In die van artistiek verantwoordelijk
heidsgevoel getuigende speelwijze kon,
desondanks en helaas, heel wat minder
succes geboekt worden met de vertolking
van het Eerste strijkkwartet van Charles
Ives. De excentrieke representant van het
Amerikaanse componeren toont zich hier
in geen vernieuwer, maar laat zich kennen
als een academicus van het sufste soort.
Een beslist niet parodistisch maar duide
lijk bloedserieus bedoelde polyfone opzet
met een uiteindelijke verzanding in psal-
modische melodievoering waar deze za-
kenman-componist maar geen genoeg van
kon krijgen.
Opvallend overigens dat het keurig uit
gevoerde programmaboekje naast wat ge
gevens over de spelers en de componisten,
nauwelijks of geen informatie verschafte
over de ten gehore gebrachte werken zelf.
JOHAN VAN KEMPEN
Het was een voortzetting van zijn spiele
rei met papier, waarvan zijn eigenhandig
gemaakte SEMA-cahier, nr. 3-4 van juli
1979 een voorbeeld gaf. Het was op zich
eenvoudig genoeg om dit spel met pot
loodlijnen, uitsnijdingen van stroken
rechtstreeks toe te passen op de expositie-
wand en het spontane karakter van de
opzet van galerie VAN gaf er alle aanlei
ding toe
