Knapen van Escolania de Montserrat op toernee door ons land
Acht eeuwen
muziek uit
Spaanse abdij
Kunstenaars
steunen
toneelstaking
Premières van muziektheater-werken van Jan van Gilse en Peter Schat
Wie nerveus
is slaapt
slechter!
Het zuivere en het toevallige
bij Le Noble en Schutter
LaXOb©rOri het vloeibare
laxeermiddel met aangename vruchtensmaak.
Première afgeiast
Actrice Olga
Tsjechova overleden
Deelaspecten geometrie kunstzinnig uitgebuit
13
MAART 1980
DINSDAG
KUNST
1 1
l m
NOORDHOLLANDS PHILHARMONISCH ORKEST
Door verkeerde voeding, verandering van omgeving (denk aan vakantie) of bedlegerigheid ontstaat
vaak verstopping. Een vervelend probleem! Gelukkig is er een plezierige oplossing:
vloeibaar Laxoberon een laxeermiddel dat op aangename wijze de natuur een
handje helpt. Aangenaam door zijn exacte doseerbaarheid (dankzij het bijgeleverde
maatschaaltje), waardoor de kans op het ontstaan van krampen minimaal is.
Aangenaam door zijn effektieve werking (’s avonds ingenomen, s morgens de werking).
In Laxoberon zijn geen suikers verwerkt. Het kan dus door diabetici worden
gebruikt. Laxoberon is uitsluitend verkrijgbaar bij drogist en apotheker
Laxoberon een prettige oplossing voor een vervelend probleem.
UTRECHT. Voor liefhebbers van religieuze knapenkoorzang zal
het een interessante ervaring zijn, te ontdekken hoe verschillend
geaard wat dat betreft het musiceren in Montserrat is, ten opzichte
van dat in onze streken. Waar de ontwikkeling van de Rooms-
Katholiek georiënteerde koorzang in Nederland en Duitsland is
beïnvloed door de protestantse kerkzang, ademt deze in Spanje nog
veel meer de atmosfeer van het „rijke Roomse leven" uit de vorige
eeuw, terwijl de beroemde Engelse jongenskoren daarbij dan eigen
lijk weer een bijzonder voorname soort van tussenpositie innemen.
Benedictus
Religieuze koorzang van gedateerd karakter
JAN ZUMBRINK
(ADVERTENTIE)
20.15 uur
(ADVERTENTIES)
Holland Festival mikt op opera
Berlijns aanbod
kindertheater en
Concertgebouw Haarlem vrijdag 14 maart 1980
ZESDE CONCERT SERIE B
MÜNCHEN. De toneelspeelster en
filmster Olga Tsjechova is zondag op 82-
jarige leeftijd in haar woning te München
overleden.
Ze werd in Alexandropol in de Kauka-
sus geboren en trad sinds 1921 op in zeker
200 films en toneelstukken. Als toneel
speelster boekte zij haar grootste succes
met de vertolking van de hoofdrol in Ib
sens Nora. Voor de Tweede Wereldoorlog
werkte zij mee aan de films Die Drei von
der Tankstelle, Liebling der Götter, Peer
Gynt, Befreite Hande en Bel Ami. Na de
oorlog speelde zij rollen in de films Ich
war ein Hassliches Madchen, Rittmeister
Wronski en Kein Engel ist so rein.
In de jaren vijftig trok zij zich uit de
filmwereld terug en begon zij een cosmeti
cabedrijf.
In ons land was sinds 1962 Ad Dekkers
bezig met het ontwerpen van vierkant en
cirkel in overgang. Ian Wilson trekt in
1968 op de vloer van een galerie de krijt-
cirkel van 2 meter doorsnee. De minder
abstracte pop-kunstenaar Claes Olden-
bourg had een speciale voorkeur voor de
beroemde biljartbal; het Amerikaanse bil
jart werd door hem eenvoudigweg in
schaal vergroot, zoals hij dat ook deed in
1977 in Munster met de artilleriekogel.
Het resultaat werden drie enorme be
tonnen bollen van 3.50 doorsnee. Man-
Expositie: werk van Jean le Noble
en Bert Schutter. Fundatie Kunsthuis.
Lijnbaansgracht 54 Van dinsdag tot
zondag van 12.00-17.00 uur geopend.
(Tramhalte lijn 10, Marnixplein). Tot
24 maart.
Het knapenkoor uit Montserrat
het klankvolume. Een maniërisme dat,
vaak gepaard gaand aan een weinig leven-
Halleschen Ufer op. En tenslotte staat het
Holland Festival dit jaar bijzonder in het
teken van kinder- en jeugdmuziekthe-
ater.
Dit laatstgenoemde facet maakt voor
het eerst deel uit van het omvangrijke
festivalaanbod. Het GRIPS theater uit
Berlijn neemt een belangrijk deel van de
producties op dit terrein voor zijn reke
ning, maar ook een eigen Holland Festi-
valproductie valt op te tekenen.
Nieuw in het festival is ook de reeks
te trekken; dat lukte niet, omdat de pa-
pierrol in constante draaiing verkeerde.
Met als gevolg telkens een diagonaal ver
lopende lijn, die verspringt. De snelheid
van de rol bepaalde de scheve hoek van de
lijn. Een heel eenvoudig en tegelijk aan
spreekbaar idee van lijntekening is zijn
inval om z’n lichaamsomtrek vast te leg
gen met kleurpotlood en rechtstreeks op
de wand. Het geeft de schijnbare aanwe
zigheid van de kunstenaar in de ruimte
gestalte. Zijn aktiviteit bepaalt zich dus
tot een van te voren bedacht idee, die
vervolgens vorm aanneemt door toevalli
ge factoren.
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. Toneelgroep Baal
heeft de première van het toneelstuk
Anarchie in de Sillian afgelast wegens een
verwonding aan een van de spelers, Ru
dolf Lucieer. De première zou 20 maart
aanstaande plaatshebben.
In verband met verdere planning van
het seizoen kan Baal Anarchie niet meer
voor de zomervakantie in première bren
gen. De toneelgroep hoopt het stuk in
september op te voeren.
AMSTERDAM (ANP). De Federatie
van Kunstenaarsverenigingen heeft zich
solidair verklaard met de protestacties
van de Nederlandse toneelwereld tegen
het bezuinigingsbeleid van CRM. De fe
deratie is van oordeel dat de plannen van
het ministerie om de subsidiëring van
toneelgezelschappen het komend seizoen
te „bevriezen” een aanslag zijn op het
cultureel klimaat en een bedreiging vor
men voor de werkgelegenheid in de kun
stensector.
Ballet van buiten ons land wordt ver
zorgd door het Philobolus Dance Theater
uit New York en het Württembergische
Staatstheater uit Stuttgart, terwijl de sec
tor niet-westerse volks- en klassieke kunst
zich gecentreerd heeft op het thema Mas-
kerkunst. Groepen uit Bhutan, Bolivia,
India, Japan, Tanzania en Zambia geven
acte de presence.
uit 1978. Dat was in een De Groep-exposi-
tie in de Vishal, Haarlem. Probleem daar
bij was net als bij het nieuwste werkstuk,
dat eveneens eerder in de Vishal te zien
was, de waarneembaarheid van een licht
lijn. Bij te veel daglicht, aangevuld met
kunstlicht van een expositieruimte, ver
dwijnen de lijnen, die bestaan uit uitspa
ringen achter wit papier, van achter be
licht door een ingesloten neonbuis. In zo’n
situatie overheerst de zichtbaarheid van
de vorm van de lichtkast de waarneming
van de schijnbaar immateriële lijn.
Het gaat Le Noble om de „wezenlijke
beeldmiddelen licht en geluid”; hun waar
neembare verschijning is immaterieel vol
gens zijn idee, maar nog altijd zijn deze
frequentie-verschijnselen aan een zicht
bare oorsprong gebonden. Weliswaar is
bij zonne- en laserlicht (en ook geluid) die
bron vaak niet direct zichtbaar, maar de
lichtlijnen van Le Noble zijn wèl object-
gebonden. Zodoende twijfel ik aan de
nadruk die hij legt op het immateriële
aanzien van zijn kunst. Daarom treden
helaas wel eens onzuiverheden op, die een
zuivere waarneming storen (vuil of hobbe
lig papier). Verder toont hij de al uit zijn
Felison-expositie bekende schaduwlijnen,
die als projectie ontstaan van dunne ny-
londraden voor een wit vlak.
Bert Schutter, eveneens Haarlems kun
stenaar, gaat veel intuïtiever om met zijn
beeldmiddelen. Elke lijn, die hij trekt,
krijgt zijn vorm en aanzien door invloe
den waarover hij geen of maar ten dele
invloed kan uitoefenen. Ook eerder in de
Vishal toonde hij een meterslang papieren
vel waarop hij door te springen op het
hoogst bereikbare punt van de sprong een
lijn naar beneden trok; dat is dus een
theatrale concerten. Daaronder vallen on
der meer uitvoeringen van de middel
eeuwse pastorale Li Gieus de Robin et de
Marion van Adam de la Halle, Het testa
ment van Villon van Ezra Pound/Reinbert
de Leeuw, A Handel Pasticchio door het
Harlekijn Barok Orkest en L’Ile de Merlin
van Gluck door het Nederlands Kameror
kest. In de muziektheatersector valt dan
nog verder de gastrol van de Opera van
Keulen te noteren, die met een eigen en
scenering van Mozarts Die Zauberflöte
komt.
Het Concertgebouworkest met de integra
le uitvoering van Pli Selon Pli van Boulez,
en het Residentie-Orkest samen met l’Or-
chestre Philharmonique de Strasbourg en
twee koren voor Requiem van Berlioz.
Bijzondere produkties worden nog ge
bracht door het Onafhankelijk Toneel,
het Universiteitstheater, Poppentheater
Jozef van den Berg, Golden Inventions en
de VPRO-televisie, en Mickery Theater
met Ping Chong en the Fiji Company uit
Neuw York.
begeleid op een orgelpositiefje) voorna
melijk uit de Spaanse en Nederlandse
renaissance-scholen; een programma dat
vanavond in de basiliek St. Bavo aan de
Haarlemse Leidsevaart wordt herhaald.
Het bedoelde specifiek (ouderwets-)
„Roomse” karakter in de uitbeelding
wordt veroorzaakt door een consequent
toepassen van het crescendo en diminuen
do-effect; het aanzwellen en afnemen van
I
Laxoberan- J
Bert Schutter bij zijn Producing Lines uit 1978
vorm van tekenkunst niet als vormdeki-
niëring, maar kunst die ontstaat als ge
volg van energie, die gestopt wordt in een
proces of in een herhaalde handeling. In
dit geval bepaalde de afnemende kracht
van zijn sprong het punt waarop de verti
cale lijn begon. Veel minder interessant is
zijn registratie van zijn hersenfunctie met
behulp van een encephalograaf, het appa
raat dat op papier op mechanische wijze
de elektrische impulsen van de hersen-
werking vastlegt. Niet iets om als kunst te
onthouden.
In Amsterdam toont hij een wand vol
aaneengesloten vellen papier, waarop hij
consequent een horizontale lijn probeerde
Speciale voorstellingen zijn genoteerd
van het Nationale Ballet, het Nederlands
dans theater, en Werkcentrum Dans,
Bram Vermeulen en zijn nieuwe pop
groep De Toekomst nemen een reeks op
tredens voor hun rekening. De Rotter
damse Kunststichting draagt ook weer
Poetry International bij.
In de .programma’s prijken voorts bij
dragen van tal van andere personen en
gezelschappen, zoals: het Groot Omroep
koor, het Promenade Orkest, het Radio-
Kamerorkest, het Nederlands Kameror
kest, het Brabants Kamerkoor, het Bra
bants Barok Ensemble, Ensemble Hoke-
tus, het Amsterdams Philharmonisch Or
kest, het Utrechts Symphonie Orkest,
Gustav Leonhardt en Geoffrey Madge.
Lees eerst de
gebruiksvoorschriften
AMSTERDAM. Wanneer hebben de bol en de cirkel, de kubus en het
vierkant eigenlijk geen deel uitgemaakt van de architectuur en de beeldende
kunst? de neo-klassicistische architecten onder Lodewijk XVI Boullée en
Ledoux hadden een bijzondere voorliefde voor hun zuivere vorm. In onze
eeuw schilderde zelfs de realist Willink, ooit architectuurutudent, de zuivere
bolvorm als onderdeel in zijn abstracte composities van rond 1924; de
glaskunstenaar A. D. Copier liet in 1929/30 vliesdunne glazen bollen blazen als
vazen; de Amerikaan Alexander Liberman trekt in 1950 opnieuw de perfecte
cirkel als een witte lijn in een zwart schilderij.
dige tempokeuze, een zalvende uitwer
king heeft die de expressie, door de zo
Wie nerveus is verbruikt nutteloos te veel
energie. Nerveuze mensen zijn dan ook
vlugger uitgeput en kunnen zich moeilij-
ker concentreren. Zij voelen zich vaak
loom en lusteloos en kunnen daardoor
s avonds slecht in slaap komen. Zij moe
ten proberen weer de nodige rust in hun
leven te brengen. Valdispert kan hen
daarbij helpen. Valdispert is een zuiver
natuurprodukt uit de valeriaanwortel.
Valdispert brengt u weer tot rust maar
maakt niet loom of slaperig. Valdispert
dragees zijn gemakkelijk in te nemen.
Vraag nadrukkelijk Valdispert.
Uitsluitend bij apotheker en drogist.
Lees vooraf de gebruiksvoorschriften.
Barcelona, is
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. Twee premières die de
Nederlandse Operastichting brengt van
opera’s van eigen bodem, te weten Thijl
van Jan van Gilse en Aap verslaat de
witte-knekel-geest van Peter Schat, vor
men een van de in het oog springende,-
voorspelbare hoogtepunten van het 33e
Holland Festival, dat zich van 1 tot 23
juni zal afspelen. In de .theatersector valt
de deelname van de vooraanstaande Ber-
lijnse theatergroep Die Schaubühne am
Bijzondere programma’s worden in het
Holland Festival ook verzorgd door on
dermeer het Radio Filharmonisch Orkest
samen met het groot Omroepkoor voor
nieuwe werken van Karl Heinz Stockhau
sen, het Ro-Theater en het Rotterdam
Philharmonisch Orkest met Every Good
Boy deserves Favour van Tom Stoppard,
Montserrat, op 50 kilometer van
namelijk ook een cultu
red centrum van de eerste orde, de
abdij is niet alleen in toeristisch en
religieus opzicht belangrijk, het is
ook een plaats waar veel cultureel en
wetenschappelijk werk wordt bedre
ven. Het complex is meer dan alleen
maar mooi. Het herbergt een eigen
uitgeverij, een eigen drukkerij, eigen
musea en bibliotheken.
Plus een koorschool, die tot de oud
ste en de belangrijkste van de gehele
wereld kan worden gerekend: de
Escolania de Montserrat. Dit ensem
ble is nu op tournee, op zichzelf al een
uitzonderlijk gebeuren, en doet daar
bij ook Nederland aan. Op dinsdag 11
maart zingt het koor in de Kathedraal
St. Bavo in Haarlem.
Zij heeft haar standpunt kenbaar ge
maakt in telegrammen aan minister Gar-
deniers en aan de vaste kamercommissie
voor CRM. In de telegrammen wordt aan
gedrongen op nader overleg tussen Kabi
net en Tweede Kamer over aanvullende
middelen om het toneelaanbod op peil te
houden.
Uit protest tegen de dreigende bezuini
gingen is maandag en dinsdag in Neder
land het gesubsidieerde toneel „plat ge
legd”. Tot de staking is opgeroepen door
de VNT (Vereniging van Nederlandse To
neelgezelschappen) en de kunstbond
FNV.
Uit solidariteit met de Nederlandse col
lega’s zal de Koninklijke Nederlandse
Schouwburg uit Antwerpen, België, van
avond geen voorstelling geven in Rot
terdam.
De KNS-Antwerpen zou er in de Rotter
damse Schouwburg De Schepping en an
dere zaakjes van Arthur Miller in de regie
van Walter Tillemans, spelen. Ze staken
evenwel mee met de Nederlandse toneel
spelers uit protest tegen het bezuinigings
beleid van minister Gardeniers van CRM.
entrée f 12,— (a.i.) c.j.p. geldig
kaartverkoop en plaatsbespreken aan de kassa van het Concertgebouw, Lange
Begijnestraat 13, Haarlem van 10-15 uur; telefonisch 32 09 94 van 12-15 uur.
dirigent: JERZY KATLEWICZ
solist: THEO OLOF - viool
In de Noordelijke landen van het Euro
pese continent heeft men duidelijk in alle
richtingen om zich heen gekeken - ook in
historisch opzicht, om zo tot gemotiveerde
stijlreprodukties te kunnen komen - en is
een zo groot mogelijke veelzijdigheid ont
wikkeld. Groot-Brittannië is qua karakter
enigszins beperkt - maar dan wel op het
allerhoogdte niveau - door zich aan de
geest van lang voortlevende maar zeker
niet benepen tradities te houden. In de
knapenkoorzang van de abdij van Mont
serrat is daarentegen eërder het verval
sende beeld dat de 19de eeuw zich heeft
gemaakt van de oude kerkmuziek, in al
haar eenzijdigheid bewaard en geculti
veerd.
Dat was gisteravond in de kathedraal
van Utrecht te horen in een zestiental
composities (afwisselend „a capella” en
Escolania de Montserrat. Diri
gent: Dom Ireneu Segarra. Begelei
ding: Xavier Salietti, orgel. Pro
gramma: koormuziek uit de renais
sance. Kathedrale Kerk Utrecht, 10
maart 1980. Vanavond in de kathe
drale basiliek St. Bavo in Haarlem.
opgeroepen eenkleurigheid, juist voor een
groot deel nivelleert.
Merkwaardig is daarbij, dat die min of
meer geaffecteerde manier van doen, die
in de van schijnheiligheid vervulde negen
tiende eeuw gemeengoed is geworden, ei
genlijk nogal slecht past bij de oorspron
kelijke ruigheid van de Iberische kelen,
die in nog vroeger tijden iets schreeuwe
rigs hadden dat feitelijk beter bij de vurig
heid van het Spaans temperament aan
sluit.
Wat weke, wisselvallige en soms onzeke
re indrukken leverden de solistische pas
sages op in de vertolkingen van dit uit zo’n
veertig jongens bestaande abdijkoor - dat
in de lage partijen (qua dynamische afwe
ging eigenlijk onvoldoende) ondersteund
wordt door een zestal mannen.
Dom Ireneu Segarra leidt zijn zangers
met waardige bewegingen en geeft in het
uitgebreide programma - waarvan het op
portatief begeleide, tweestemmige Stabat
Matar van de 18de eeuwse Spanjaard So
ler (het „modernste” werk van de avond)
de bekroning vormt - overtuigende staalt
jes van gedisciplineerde samenzang weg.
In koorzang met een image die hier al
sinds lang tot het verleden behoort.
JOHAN VAN KEMPEN
De aanleiding voor deze tournee is
de 1500ste verjaardag van Benedic
tus, de man die als grondlegger van
het westerse monnikendom wordt be
schouwd, de man van wie ook de
beroemde kloosterregel afkomstig is.
Een man die meer heeft bijgedragen
aan de ontwikkeling van de rooms
katholieke kerk dan vele pausen. De
authenticiteit van die regel wordt
overigens nu weer in twijfel ge
trokken.
Dat juist de Escolania de Montser
rat is uitgenodigd om aan de herden
king van deze grootheid luister bij te
zettenl is alleszins begrijpelijk. Mont
serrat is immers een van de oudste
centra van de Benedictijnen met een
van de oudste koorscholen.
Reeds in de negende eeuw bevond
zich, zo’n 800 meter hoog op de Mont
serrat, een kapel. Daaromheen be-
stigden zich kluizenaars. In de 11de
eeuw kwam er een klooster op deze
berg, die zijn naam ontleend aan zijn
vorm: een mont is een berg en setrat
is zaag.
Dit klooster werd in 1409 door de
paus tot abdij verheven, hetgeen on
der meer inhield dat het instituut een
grote mate van zelfstandigheid kreeg.
Vanaf dat moment komt de artistie
ke, culturele en wetenschappelijke
bedrijvigheid pas goed op gang. En
daarvan profiteerde eerst en vooral
de escolania, die toen al zo’n kleine
300 jaar oud was.
Monsterrat is een van die namen,
die voor musicologen speciale bete
kenis hebben, met name voor de stu
deerkamergeleerden onder hen, die
urenlang aan hun tafel gebogen kun
nen zitten om een perfecte transcrip
tie in hedendaagse notatie van een
paar noten en de interpretatie daar
van te achterhalen.
Maar de abdij van Montserrat is
vooral ook een op het heden en op de
praktijk gerichte instelling. Er wordt
dagelijks muziek gemaakt. Ad maio-
rem Dei gloriam, natuurlijk, tot
meerdere ere Gods, muziek echter
ook, die alle liefhebbers van renais-
sance-composities in extase brengt,
ook al zijn zij niet religieus geïnteres
seerd.
:'4
gold, Amerikaans schilder, trekt regelma
tig segmenten van cirkel en (on)zuivere
vierkanten en rechthoeken. Het is nu niet
de vraag welke kunstenaar er niet in dit
rijtje thuishoort, want al sinds de archa
ïsche kunst heeft het abstract-geome-
trisch vormbegrip deel uitgemaakt van de
stijlgeschiedenis. Met niet aflatende voor
keur benutten de abstracten van onze'
eeuw deze basisgegevens: recht of krom,
alle denkbare deelaspecten van de geome
trie worden uitgebuit door beeldende kun
stenaars.
Zo ook door Jean Le Noble, voorheen
Haarlems kunstenaar, die nu in Friesland
is neergestreken. We herinneren ons Le
Noble’s „immateriële lijntekeningen” in
verticale, horizontale en diagonale vorm
i L i
BARCELONA. Zij is inder
daad zwart, de Madonna die in de
abdij van Montserrat door miljoenen
gelovigen is en wordt vereerd. Zwart
van rook en roet door de ontelbare
kaarsen die te harer ere zijn ver
brand. De abdij van Montserrat is
een geliefd oord voor bedevaartgan
ger en toerist.
programma: Bach - Brandenburgs concert no 3
Prokofjev - Suite no 2 uit het ballet Romeo en Julia
Brahms - Vioolconcert
l
