I
■b
r/i
ié.
o
o
I
I
Lr-s
I
r
r*
1
H
1
Hr
■H
i
-
i
Ji
-
-
-
<C
g|
4
V
Geboortenbeperking
door Karl Breyer
Ziekten
Rotstekeningen
I
-3
|M
w
FR
Geen volk in Afrika is de laatste honderd jaar zo
onderdrukt, opgejaagd en zelfs letterlijk uitgemoord als
het raadselachtige volk van de Bosjesmannen, in dr
Tswanataal heten ze polocholo: wilde dieren. De Xhosz’s
en Zoeloes, beide "behorend tot de grote Bantoefamilic.
noemen hen ratten. De blanken zowel als de zwarten in
zuidelijk Afrika beschouwen hen sinds mensenheugenis
als een minderwaardig ras, als slaven en paria’s. Tot het
begin van deze eeuw werden ze door bereden boeren
opgejaagd en als dieren afgeschoten. Een Twana-hoofd-
man heeft ooit gezegd: „Ze zijn even schadelijk als
sprinkhanen”.
Leefgemeenschap
Naar recente schattingen bedraagt het aantal Bosjesmannen thans tussen de vijftig- en zestigduizend,
N- waarvan 26.000 in Namibië, de vroegere Duitse kolonie Zuidwest-Afrika. De rest woont, door de Tswana-
bevolking onderdrukt en veracht, in de onafhankelijke republiek Botswana. Nog slechts zes- tot
achtduizend van hen leiden een even vrij en ongebonden leven als hun illustere voorvaderen. Volgens
r"'wetenschappelijke rapporten zal rond het jaar 2000 het overgrote deel van dit nomadenvolk zijn
verdwenen. De weinige nog overgebleven, in het stenen tijdperk levende Bosjesmannen zullen daarna
waarschijnlijk verder vegeteren als een soort bush-proletariaat.
v Kliktaal
-
p W:-
-
w
s
--
:W-;
;W::
A-
- V
a
A
1
Een Bosjesman-familie
De ondergang van
de Bosjesmannen
6
Een Bosjesman-vrouw vermaalt kruiden
uitroepteken of een schuine streep.
Antropologen noemen de
Bosjesmannen fossiele
overblijfselen uit het stenen
tijdperk en zijn van mening dat de
Bosjesmannen al meer dan 12.000
jaar het belangrijkste etnische
element vormen in zuidelijk Afrika.
Toen de Hollanders in 1652 in
zuidelijk Afrika voor het eerst met
deze autochtone bevolking in
contact kwam, noemden ze deze
bewoners van de met kreupelhout
begroeide steppen naar hun
woongebied: Bosjesmannen. Doof
de eeuwen heen zijn ze een volk van
nomadische jagers geweest. Niet
alleen de blanken die rond Kaap de
Goede Hoop steeds meer land in
bezit namen, waren bang voor de
korte, gedrongen Bosjesman, ook
de Bantoes vreesden de gifpijlen
van deze uiterst snelle jagers.
Waarschijnlijk uit pure angst de
Bantoes dachten dat de
Bosjesmannen zichzelf in leeuwen
konden veranderen; hun
huidsklèür is immers bruin-geel...
worden de Bosjesmannen nu nog
door de zwarten onderdrukt en
veracht.
Op veel plaatsen in Namibië en
Botswana worden de
Bosjesmannen als slaven
behandeld. Als herders zijn ze net
goed genoeg of anders verrichten ze
slavenarbeid. Enkele duizenden
van hen verdienen op door zwarten
geleide veebedrijven een loon van
12 gulden per maand plus wat
maismeel. Daarnaast krijgen ze nog
wat suiker en tabak, ’s Avonds
mogen ze niet met de zwarte
veedrijvers rond het zelfde vuur
zitten.
De eerste blanke Boeren die vanaf
Kaap de Goede Hoop noordwaarts
trokken, maakten het nóg bonter.
Had een Bosjesman, omdat alle
eigendomsrecht hem vreemd is, een
stuk vee gedood, dan werd hij
achter een paard gebonden en over
de grond gesleept tot hij dood was.
In de loop der tijden hebben talrijke
wetenschappers, missionarissen,
onderzoekers en artsen zich met dit
fascinerende volkje beziggehouden.
Om de taal van de Bosjesmannen te
leren begrijpen, stuurde de
Zuidafrikaanse universiteit van
Witwatersrand zes taalkundigen de
Kalahari in. De resultaten van deze
expeditie leidden tussen 1958 en
1967 tot 21 nieuwe onderzoekings
tochten. Maar nog steeds is het
aantal zwarten of blanken dat de
Bosjesmannentaai enigermate
beheerst op de vingers van één
hand te tellen.
De vrouw van de Bosjesman hoeft
niet aan de pil. Het Zuidafrikaanse
Instituut voor Geneeskundig
Onderzoek heeft vastgesteld dat de
vrouwen een door de natuur
ingegeven geboortenbeperking
kennen. De door dr. André van der
Walt en prof. Trevor Jenkins
uitgevoerde onderzoeken op
vrouwen uit de Kalahari hebben
aangetoond dat ieder jaar in april
het aantal geboorten een piek
bereikt.
Hieruit volgt dat de bevruchting in
juli of augustus van het vorig jaar
plaats heeft moeten vinden. Juist in
deze twee maandfen zijn ook de
mannen beter gevoed dan de rest
van het jaar, omdat op de steppen
dan meer plantengroei voorkomt,
wat meer wild aanlokt. Hierop
stelde men zich de vraag of er
aantoonbaar verband bestaat
tussen deze gevolgtrekking en óf de
vrouwen in de deze periode ook
vruchtbaarder zouden zijn.
Van der Walt stelde vast dat in
tijden van voedselschaarste vrijwel
geen enkele Bosjesvrouw ovuleert,
waardoor ook weinig
zwangerschappen voorkomen.
Conclusie: deze vrouwen kunnen
alleen worden bevrucht wanneer
hun gezondheidstoestand goed is en
zij relatief goed zijn gevoed. In deze
toestand heeft de ongeboren vrucht
de grootste kans zich normaal te
ontwikkelen en ook na de geboorte
te overleven.
ander instrument gespeeld. Homo
Ludens in het stenen tijdperk.
waren alleen het skelet en het gewei
nog over. Om de gaatjes te vullen,
sloegen ze de botten stuk en zogen
het merg er uit. Toen Van der
Merwe naderhand de resten woog,
bleken deze zo’n vijftig kilo te -
wegen.
Nadat grote aantallen
Bosjesmannen door Boeren en
Bantoes waren vermoord,
begonnen ze zich geleidelijk aan
terug te trekken in de Kalahari.
Maar het grootste bloedbad moest
toen nog komen: Angola na de
aftocht van de Portugezen. Met hun
uitzonderlijk goed ontwikkeld
jagersinstinct en hun aan de
steppen aangepaste levenswijze
waren de Bosjesmannen
uitstekende tegenstanders voor de
guerrillabewegingen. Velen van
hen werden door de Portugezen
overgehaald dienst te nemen. Naast
hun soldij - voor een Bosjesman een
vermogen - kregen ze van de
Portugezen een bonus voor de
afgesneden oren van een
guerrillero. Na de overwinning van
de MPLA volgde bloedige wraak.
Vrijwel meteen nadat de wapens op
veilig waren gezet, raakte de
Bosjesmannen opnieuw tussen
twee fronten. Ditmaal werden ze
het slachtoffer van de strijd tussen
de MPLA en de Unita.
Maar ook uit het westen
stammende „beschaafde” ziekten
als syfïllis, mazelen, griep en rode
hond eisen hun tol. Volgens dr.
Heinz leidt 80 procent van de
Bosjesmannen aan tbc. Omdat ze
door hun lichtere huidskleur
kennelijk een grote
aantrekkingskracht hebben op de
zwarte mannelijke bevolking,
worden veel van de jonge vrouwen
gedwongen te werken in bordeleh.
Bij veel zwarte stammen vindt men
als slaaf tewerk gestelde
Bosjesmannen.
Intusen is' ook het Zuidafrikaanse
leger begonnen de Bosjesmannen
voor zijn karretje te spannen. In de
Caprivistrook heeft men enkele
barakken neergezet die moeten
dienen als onderdak voor hen die de
slachting in Angola hebben
overleefd. Hier worden jonge
Bosjesmannen aangeworven als
spoorzoekers en ingezet tegen de
Swapo. Wellicht wacht hun een
zelfde lot als dat van hun broeders
aan de overkant van de Zambesi en
de Cubangorivier.
Slechts enkele duizenden
Bosjesmannen zijn nog niet
aangetast door de vernietigende
kracht van de westerse beschaving
en leven als hun voorouders enkele
duizenden jaren geleden. Nog jagen
ze met pijl en boog. De vrouwen
zoeken eetbare wortels, vruchten,
larven en wormen. Het menu van de
woestijn laat weinig andere keus.
Vandaar de bovenbeschreven
schranspartij als er een stukje vlees
is. Maar ook hier dringt zich de
vraag op hoe lang hun eigen cultuur
nog zal kunnen standhouden tegen
transistorradio’s, spiegeltjes en
zeeppoeder.
-c
E
o
N
0)
.«F
(D
E
c
E
co
0)
o
CQ
ai
■e
o
-Q
C
Q>
0)
O)
qj
s
3
0)
I
3
2?
•c
verdwijnen tijdens mysterieuze,
rituele dansen, waarbij de geesten
van de steppe worden bezworen.
Door de ritmische gezangen raken
de dansers geheel in vervoering.
Binnen een gemeenschap van
Bosjesmannen bestaat geen
hoofdman. In bepaalde situaties
neemt de meest ervaren jager of
spoorzoeker eenvoudig de leiding.
Zelf heb ik in Tsumkwe meermalen
de nacht doorgebracht in de hut
van een oude Bosjesman die dbqr
de anderen met het grootste respect
werd behandeld. Men vroeg hem
om raad eh hij gold zo’n beetje als
voorbeeld voor de hele clan. Zijn
grote kracht was dat hij de geluiden
van de dieren in het kreupelhout zo
goed kon imiteren dat de giraffen
en zebra’s niet op of om keken.
Vooral voor een jager een
onmisbaar talent.
ip
Ook uc eetgewc \andi A
steppenbewoners zijn onderzocht.
De in Grootfontein wonende arts
dr. Van der Merwe schoot eens voor
vier Bosjesmannen een bok, die met
•botten en gewei mee 200 kilo woog.
Na zonsondergang legden de vier
een vuur aan waarop de lever, het
hart, de longen en de nieren het
eerst werden gebraden en als
lekkernijen opgepeuzeld. Met de
mond nog vol sneden ze daarna de
springbok aan stukken. Met vel en
al werden deze grote brokken
gebraden en opgegeten. Rond
middernacht leken de buiken van
de vier jagers opgeblazen
luchtballons. Bij zonsopkomst
M
De betrouwbaarste gegevens over
de leefwijze van de Bosjesmannen
kwamen echter van de Duitse
antropoloog Hans Joachim Heinz.
Hij zag kans lid te worden van een
leefgemeenschap van
Bosjesmannen, trouwde met het
meisje Namkwa, leerde de uiterst
gecompliceerde kliktaal en heeft
zich enorm ingezet voor verbetering
van het.lot van de Bosjesmannen.
Hij moest later de groep, zijn vrouw
en zijn kind verlaten. Zijn boek,
„Namkwa, mijn leven onder de
Bosjesmannen”, werd zelfs in Zuid-
Afrika een bestseller.
Hoewel zij bekend staan als
onvermoeibare jagers die te voet
een antilope kunnen achtervolgen
tot het dier volledig uitgeput door
zijn poten zakt, gelden de
Bosjesmannen als een vreedzaam
volk, ;dat nooit naar de wapens zal
grijpen om onderlinge twisten te
beslechten. Er bestaan wel degelijk
spanningen tussen de families en
clans, maar die worden opgelost
tijdens urenlange palavers en
Van Mamuno aan de grens tussen
Namibië en Botswana tot Ghanzi en
Kuke wonen de Kinderen van het
Veld, zoals ze zichzelf noemen. In
Tsumkwe, de uit een school, eeh
kerk, een hotelletje en een
ramschwinkel bestaande hoofdstad
L van hun vroegere woongebied.
leiden ze in hun primitieve hutten
van stokken en gras een armoedig
bestaan. De ongeveer 8000
Bosjesmannen in Kavonga vormen
één minderheid zonder rechten
binnen de 62.000 zielen tellende
zwarte bevolking.
Men vindt ook nog Bosjesmannen
Th Tsau, een verlaten uithoek van de
•„Kalahari woestijn, die slechts
bereikbaar is na een moordende rit
•Soor steengruis, zandverstuivingen
•en laag kreupelhout, langs
-moerassen en zoutmeren. In het
_niemaridsland van deze zo goed als
„onbewoonde, van Zuid-Afrika tot
Angola reikende steppen kan men
„nog een in lompen gehulde
"Bosjesmannenfamilie tegen het lijf
lopen. Hier wonen ze in hun
f grmoede en hun angst voor de
LjMunguwa”, de zwarte mens, en
‘ih.tm van iedere ontwikkeling
.gespeende eenvoud.
Qp deze dorre steppe zoeken ze
^Dkar het schaarse wild, water of
u jfcat eetbare planten en hun
{'Boodschap van de Hoop. Maar
uöhdanks hun geringe ontwikkeling
Vzijn ze er achter gekomen dat
'••Bosjesman in zuidelijk Afrika een
^scheldwoord is, iets waartegen ze
m bij de regering van Botswana
phebben geprotesteerd. Ze willen nu
^Basarwa worden genoemd.
LOorspronkelijk reikte het gebied
Z’tlan de Bosjesmannen van de
'TZambesi tot Kaap de Goede Hoop.
pZe woonden samen in familie-,
£gïoeps- of stamverband. Ook nu
IChog spreken ze een eigenaardige
R&al met klikgeluiden en klakken
Kmet de tong die door taalkundigen
Shiet anders kan worden
-aangegeven dan met een
I^inderen hebben onder de
Bosjesmannen gelijke rechten. Het
zou niet bij hen opkomen een lastig
kind een klap te geven. Van al hun
natuurlijke gaven is bij de
Bosjesmannen het gevoel voor
muziek wel het sterkst ontwikkeld.
Daarnaast vindt men over geheel
zuidelijk Afrika hun
rotstekeningen, die van grote
schoonheid en kracht zijn. De
laatste van deze tekeningen zijn
vermoedelijk aan het eind van de
vorige eeuw gemaakt. De Duitse
archeoloog dr. Wendt heeft echter
in een vroeger bewoonde grot
beschilderde stenen platen
gevonden, waarvan de leeftijd met
de zogenaamde C 14-methode
(meting radioactieve koolstof) kon
worden bepaald op maar liefst
14.000 jaar.
Naast hun tekentalent zijn de
Bosjesmannen goede dansers,
zangers en vooral vertellers. Een
speelse conversatie vormt voor de
Bosjesmannen volwassenen en
kinderen het meest geliefde
tijdverdrijf. Al spelend leren de
jonge kinderen van hun oudere
broertjes en zusjes. Seksueel
onderscheid wordt in het spel
bepaald door een verschillende
interesse. De hele familie hokt
samen, de vrouwen babbelen met
hun baby’s, er wordt natuurlijk veel
gepraat en op de kalimba of een
mw v z
iiiiwlnMla
Een Bosjesman maakt vuur
ÏP-.ss
v .s*X* ;y.'
Pa-
- A •- T
c
ra
12
o
CQ
c
.X.-
Ir -
FZ -
