Humor, gevaar en hoop
bij Nikolaus Urban
Rariteitenkabinet Ivo
Pauwels onduidelijk
Galerie Rob Kattenburg:
Maritieme oude meesters
Grönroos valt tegen
als vervanger Krause
F
F
Viool-pianoduo kreeg Amsterdams publiek in hun ban
■te
4.
voorbereiden
Kunstenbond gaat
door met acties
Kerkeraad Kampen
verbiedt declamatie
Henk van Ulsen
WOENSDAG 26 MAART
Afstandelijke kunst in galerie A
Understatements niet scherp genoeg
Landhuis werd tentoonstellingsruimte
Te grote expansie in Die Winterreise
Dichters bloemlezing
niet in hoger beroep
EL
■r
17
1980
KUNST
Ui
kJ
O
I
Gidon en Helena Kremer
zinnelijke virtuositeit
Henk van Ulsen.
aan
de
JAN ZUMBRINK
(ADVERTENTIE)
Publicatie van de Nederlandse Vereniging voor de Handel in Gedroogde Zuidvruchten, j
L
I
Vraag gratis nieuw receptenboekje
Gedroogde Zuidvruchten
aan: Antwoordnummer 3212,
1000 SM Amsterdam. (P*
duimers (spijkers) een foto-uitvergroting
van de bekende sfinx van Gizeh, Egypte
voorgoed genageld in de muur. Dichtbij
staat een lange houten punt rechtop in de
ruimte, het doorboort een somber maken
de stapel Hollandse winterjassen. De te
rugkeer van het surreële object kondigt
zich hier aan. De objecten zien er evenwel
niet dramatisch uit, ze zijn reëel voorstel
baar als zelfstandige kunst net als de
boutenreliëfs van Armando uit 1962-1970’
Galerie A+, Kleine Gartmanplantsoen,
Amsterdam. Tot 30 maart: werk van Ni
kolaus Urban.
ming, die
voldoet.
Na de pauze had je dan intussen al heel
goed hoogte gekregen van de manier van
spelen van deze 32-jarige oudleerling van
David Oistrach. Inderdaad, een manier
van spelen: Kremer is een vioolvirtuoos
van het zuiverste water. En zoals dan zo
dikwijls het geval is, komt de uitvoerend
musicus dan vóór het beeld van de compo
nist te staan. Terwijl de muziek in de
verrichtingen van de heel grote vertolkers
haar „kanaal” vindt, worden dan de com
posities gebruikt om zo grandioos moge
lijk het eigen instrumentale spel te laten
horen.
Dient dat de compositie dan niet? Zeker
wel, maar slechts tot op zekere hoogte.
Doordat loonvorming en klanknuances
AMSTERDAM. Maandagmiddag ontving de N.V. Het Concertgebouw Amsterdam
bericht dat het voor de volgende dag geplande recital van de bariton Tom Krause geen
doorgang kon vinden. De organisatoren van de in de Kleine Zaal gehouden Vocale
serie (waarvan dit het slotconcert zou worden) zijn er desondanks in geslaagd het
concert te laten doorgaan, omdat de Finse bariton Walton Grönroos bereid was
gevonden voor Krause in te vallen.
Op zijn zesde jaar schijnt hij al succes te
hebben geboekt met het nadoen van de
Belgische vorst. In Rariteitenkabinet doet
hij dat ook en zijn Boudewijn met de
bekende legerpet vormde voor de Neder
landse toeschouwers de meest herkenba
re Belg. Van de anderen staan soms wel
de namen maar dan toch niet de karakte
ristieke trekken je voor de geest. Waarom
Pauwels de aangekondigde persiflage op
de enige internationale figuur, de paus,
wegliet, begrijp ik niet.
Vierde concert Meesterserie Interar-
tists; recital door Gidon Kremer, viool
en Helena Kremer, piano. Program
ma: Beethoven, Schubert, Stravinski,
Ravel, Milhaud.
Grote Zaal Concertgebouw Amster
dam, 25 maart 1980.
hoe schitterend ook dan in alle werken
gelijk geaard zijn, dienen zij niet zozeer de
expressiviteit van de onder handen geno
men compositie alswel de muzikale ver
worvenheden van,de violist zelf.
lied, Der Leiërmann, of in de wonderbaar
lijke eenvoud van Die Krahne, of in de
tere kleurwisselingen van droom en wer
kelijkheid in het eerste lied Gute Nacht
zoveel dynamische uitersten had gebruikt
als hij op andere momenten deed. Deze
muziek vraagt toch om een meer gericht
zijn op nuances dan op het te vaak op
volle sterkte laten horen van een overi
gens sympathieke, duidelijk omlijnde ba-
ritonstem.
Slotconcert Vocale Serie door Wal
ton Grönroos, bariton en Ralf Gotho-
ni, piano. Programma: Schubert (Die
Winterreise). Kleine Zaal Concertge
bouw Amsterdam, 25 maart 1980.
Bij bepaalde nieuwere muziek, geldt dit
bezwaar niet zo. Ravels Sonate posthume
klonk heel suggestief in die afgewogen
esthetische en tegelijk temperamentvolle
benadering, terwijl Stravinski’s Duo con
certant, dat ik altijd zo’n vervelend stuk
vind, mij warempel voor het eerst en zelfs
bijzonder kon boeien, zo uitputtend geraf
fineerd pakt Kremer de zaken aan. En
over Milhauds „Le Boeuf sur le toit”,
waarin dus op het hoogste violistische
niveau cabaret wordt gemaakt, kun je
alleen maar kort zijn: Subliem! Hier is een
extraverte natuur als Kremer, gesteund
door zo’n kei van een pianiste, dan ook
volmaakt in z’n element.
Die sfeer werd in de toegiften nog eens
flink doorgezet, met acrobatische toeren
in het kwadraat. De zaal was plat. Geen
wonder: een dergelijke combinatie van
virtuositeit, esthetica en zinnelijkheid in
het vioolspel is een zeldzaamheid.
JOHAN VAN KEMPEN
In deze zal de podiumspanning zeker
ook zijn tol hebben geëist, want naarmate
de cyclus vorderde en Grönroos meer
losgezongen raakte werd de muzikale ex
pressie zuiverder benaderd.
Zijn landgenoot Ralf Gothoni bleek een
handig begeleider zonder veel toucher en
met een soms hinkende vingertechniek.
Sommige inleidingen waren dermate slor
dig dat je maar ongeveer moest raden wat
er aan de hand was. Waarschijnlijk werk
te de muzikale mentaliteit van deze pia
nist de vergrovende effecten bij Grönroos
in de hand. Maar jonge wijn kan natuur
lijk altijd nog rijpen.
GEMMA COEBERGH
Ivo Pauwels wordt gepresenteerd door
De Zwarte Komedie uit Antwerpen, een
sympathiek gezelschap, in ons land eerder
te zien geweest met Ulrike in wonderland
en Kent gij het land waar de kanonnen
bloeien. Het is de bedoeling dat Ivo Pau
wels nu of volgend seizoen meer in ons
land te zien zal zijn, het lijkt me raadzaam
als hij dat niet met deze produktie doet.
ALMA POST
Mij zelf valt op dat ik persoonlijk te veel
zoek als betekenis achter het uiterlijk van
deze kunstdingen. Je vermoedt namelijk
mogelijke betekenissen in symbolische
zin, omdat bekend is dat Urban veel leest,
althans een literaire achtergrond bezit.
Zelf probeert hij ook verband te leggen
tussen dat wat hij weet, omdat hij het
ervaren heeft en dat wat hij maakt als
beeldend kunstenaar. Maar gemakkelijk
gaat dit zoeken niet.
In het bij-vertrek van de galerie vind je
een klein plateau met zeven stukken
vuile zeep: één voor elke dag met vuile
handen, jong of oud: vuil worden onze
handen altijd wel ergens van, nietwaar.
Het „beste” object naar mijn opvatting,
betreft daarachter aan de wand een ob
ject, rijk aan mogelijke associaties: het is
een soort strop van rood, met klei be
smeerd touw en in de ronding van het
gevaar zit een foto geplakt met de afbeel
ding van een ster of komeet. Urban is
afstandelijk, er is geen estetisch compro
mis, er schuilt zelfs humor, gevaar en
hoop in deze objecten. Wat heet tegen
woordig betekenisvolle sculptuur of wie
maken het nieuwe reliëf als uitdrukking
van een persoonlijk gevoel en ervaring:
Urbans vormen horen daar zeker bij en
hij sluit niet zo maar aan bij het surrealis
tische object.
AMSTERDAM. Magnifiek vioolspel
hoorde men gisteravond een interessant
programma lang. Een programma waar
van de composities best weer eens op
papier toegelicht hadden mogen worden.
HAARLEM. Voor geslaagde humor is een basis van contact nodig tussen
humorist en toeschouwer waardoor men elkaar verstaat. Dat geldt nog eens extra als
de grappen op imitaties van derden berusten, zoals bij de Belgische komiek Ivo
Pauwels, die zich gisteravond met een optreden in de Toneelschuur voor het eerst in
Nederland presenteerde met zijn Rariteitenkabinet.
AMSTERDAM (ANP). Uitgeverij
Bezige Bij en Querido zijn in overleg met
een aantal van de dichters die als eisers
waren opgetreden in een geding over op
name van hun werk in een verzamelbun
del tot de conclusie gekomen dat het voor
de betrokken dichters niet wenselijk is om
de procedure in hoger beroep voort te
zetten. De auteurs uit het fonds van de
Bezige Bij en Querido zullen de door
hen aangespannen procedure beëindigen.
Dit heeft de uitgeverij meegedeeld.
Aanleiding tot de rechtsstrijd was de
kwestie dat in een door Gerrit Komrij
samengestelde bloemlezing van een aan
tal dichters werk was opgenomen zonder
dat zij daarvoor toestemming hadden ver
leend.
De eis tot vernietiging van de nog voor
radige bundels was, aldus de persverkla
ring van de Bezige Bij en Querido, van
louter juridische aard. Op het moment
van het geding was al bekend dat vrijwel
de gehele oplaag uitverkocht was.
(Van onze kunstredactie)
AERDENHOUT. Kunsthandelaar Rob Kattenburg heeft zijn Amsterdamse zaak,
die gevestigd was aan de Spiegelgracht in de hoofdstad, verplaatst naar Aerdenhout.
Daar is het landhuis De Wiltzangk, aan de Van Alphenlaan, nu ingericht als
permanente expositieruimte, waarbij vooral aandacht geschonken wordt aan een
grote verzameling maritieme schilderijen en tekeningen. Ter gelegenheid van de
nieuw ingerichte galerie houdt Kattenburg tot en met 27 april een openingstentoon-
stelling.
Op het omslag van de catalogus heeft
Kattenburg een der pronkstukken van de
expositie geplaatst. Het betreft een zee
tafereel met als blikvanger het Engelse
admiraalsschip Swiftsure, door een eska-
Zwaar weer voor de kust van Vlieland, olieverf op doek van Johannes Christiaan Schotel
(1787-1838).
Pauwels’ werkwijze is die van het un
derstatement, maar daar is hij meestal net
niet fel genoeg in, vind ik. Grappen over
invaliden slaan bij mij alleen aan als ze
onze houding tegenover een invalide
scherp te kijk zetten, niet wanneer Pau
wels op een onderkoelde wijze een theater
vol invaliden beschijft. In het nummer
„Dramatic reading with music” probeert
hij het bloemkolenlied van André van
Duin belachelijk te maken, maar hoe
graag ik hier ook om gelachen had, als
Pauwels niet meer doet dan wat sullig de
tekst opzeggen komt het er niet van.
Aanvankelijk was het de bedoeling ge
weest dat Grönroos zijn debuut in Am
sterdam aanstaande zondag zou maken in
de Grote Zaal, waar hij met het Radio
Philharmonisch Orkest Mahlers Lieder
eines fahrende Gesellen zal uitvoeren, nu
had deze jonge zanger de gelegenheid zich
in de Kleine Zaal met de volledige Winter
reise van Franz Schubert te presenteren.
Zoals altijd in dergelijke (nood)gevallen
moet je als recensent in je oordeel de
buitengewone omstandigheden laten mee
wegen en dus niet vallen over kleinighe
den. Er waren er trouwens maar een paar
wat de technische kant aangaat. Enige
minieme geheugenstoornissen wat de
tekst betreft werden trouwens door de
zanger zelf alert opgevangen. Iets anders
is de keuze van een in artistiek opzicht zo
kwetsbare cyclus als Die Winterreise,
maar het is natuurlijk mogelijk dat Grön
roos geen andere keus had.
Van de vierentwintig liederen die Die
Winterreise telt waren er heel wat die in
muzikaal opzicht geweld werden aange
daan. Te vaak zocht Walton Grönroos het
in grote expansie, die slecht past bij de
melancolieke en beurtelings beklemmen
de en berustende ondertoon die de hele
cyclus draagt. En als van deze aanpak niet
op een paar saillante pünten in gunstige
zin was afgeweken zou Grönroos in artis
tiek opzicht niet hoog hebben gescoord.
Ik zou het hem niet hebben kunnen
Wat er van het programma overbleef
voor een niet-Belg, die misschien allerlei
nuances mist, was weinig de moeite
waard. De Boudewijn imitatie bijvoor
beeld bevatte een reeks grappen over de
geschenken die vorsten plegen te ontvan
gen („een mand goedbedoeld breigoed”),
waarover Wim Sonneveld jaren terug al
veel leuker schertste. Als Pauwels het
vragenuurtje na vormingstheatervoor-
stellingen onder de loep neemt komt hij
niet verder dan de vragen „Wat betekent
die hoge hoed” en „Wat betekent die pet”,
als kritiek op de karikaturale wijze waar
op vormingstoneel bazen en arbeiders
pleegt af te beelden, een gewoonte die in
Nederland in ieder geval al zo vaak bespot
is dat nu echt geen groep deze fout nog
maakt. Maar ook in dit nummer komt
weer veel voor over Belgische toestanden
(onder andere de toneelsubsidies), dat
voor Belgen misschien best geestig is.
KAMPEN. Omdat het woord
„bliksem” in de voordracht van De Pre
diker voorkomt, heeft de Hervormde
Kerkeraad in Kampen Henk van Ulsen
geen toestemming gegeven om in de
Hoofdkerk de geplande declamatie te
houden.
In zijn geboorteplaats Kampen is vo
rig jaar een kop in brons van Henk van
Ulsen onthuld. Bij wijze van dankbetui
ging wilde hij een gratis optreden geven
in de Hoofdkerk van deze gemeente.
De pastoor van de Buitenkerk heeft
minder moeite met de term „bliksem”,
die volgens Henk van Ulsen in de tekst
een andere betekenis heeft dan hemel
vuur. Hij heeft met de acteur de af
spraak gemaakt om de declamatie in
deze kerk te laten plaatsvinden.
‘Eet ze’.
Hmmm...’n handje gepelde noten en hap...’t is feest. Hazelnoten,, J/y-Z-iQj
cashews, amandelen, walnoten, paranoten. Hmmm... noten...
daa rmee wordt n feest n feest. Eet ze. "IüE
Acht Johanna Beek van impressariaat
Interartists inderdaad berucht omtrent
het geven van slechte informatie of het
totaal achterwege blijven ervan het
onbelangrijk om te weten dat Schuberts
virtuoze Fantasie D 934 geschreven is,
juist nadat de componist in 1828 een op
treden van Paganini gehoord had? Dat
Ravels ééndelige Sonate posthume uit
1897 niet lang geleden opgediept is en dat
deze nu waarschijnlijk voor de eerste keer
in het Amsterdams Concertgebouw
klonk? En dat de Cinéma Fantaisie „Le
boeuf sur le tbit” in 1919 voor het gelijkna
mige Parijse cabaret gecomponeerd
werd?
Gidon Kremer was overigens degene
die het publiek, in welke compositie ook,
meesleepte tot in de toegiften, waar hij
tenslotte zijn ware karakter optimaal
toonde: dat van de Steh-geiger zou je
haast kunnen zeggen, die met zo’n aanste
kelijk schwung zijn instrument hanteert,
dat de hele achterban plus het publiek
geanimeerd wordt.
Die achterban bestond hier „sléchts” uit
Kremers echtgenote Helena, die overigens
helemaal niet gestimuleerd hoefde te wor
den. Haar in alle opzichten briljante bij
dragen op dit concert waren van minstens
even groot, zo niet groter gewicht. Qua
virtuoos-technische klasse doen deze mu
sici niet veel voor elkaar onder, maar wat
artistiek begrip voor de composities aan
gaat, is Helena Kremer de meerdere.
Dat dit duo als conventionele concessie
aan het publiek met een vroege sonate van
Beethoven (opus 23 nr. 4) denkt te moeten
beginnen, zonder dat daaruit in de vertol
king veel gevoel voor het wezen van zo’n
stuk blijkt, is gemakkelijk te vergeven.
Zeker als je aansluitend op Schuberts
Fantasie over diens eigen lied Sei mir
gegrüsst wordt getracteerd, waarin alle
grote interpretatie-moeilijkheden zoals
tempo- en sfeerbepaling, glansrijk wor
den overwonnen. En dat dan altijd met
een, met overgave verzorgde klankvor-
Gewoonlijk koos Urban voor een andere
vorm van publiekskonfrontatie, waarin
hij van ons als toeschouwers eiste om mee
te doen of om zo lang mogelijk het met
hem in dezelfde ruimte uit te houden.
Soms was de zaal donker, soms, zoals het
„my house is your house” in het Stedelijk,
was de ruimte benauwend klein. Maar
altijd was er wel een uitweg voor het
publiek als de geëiste opsluiting als té
drukkend werd ervaren. Hij tartte onze
opvattingen over kwetsbare schoonheid
of het nut van bruikbare dingen door
bijvoorbeeld in zijn „flowerwalk” (in En
schede, akademie) een kwartje van het
publiek te vragen om voorbij een door
hem bediende slagboom een pad met fris
se zeer dure tulpen te mogen betreden. Hij
keerde verwachtingen om, daagde je uit
zonder zijn actie evenwel in het belachelij
ke te trekken.
Een onmogelijk lijkende opgave voltrok
zich juni 1978 in de Appel, Amsterdam,
toen hij met omstanders honderden pijlen
begon af te schieten op een ronde schiet
schijf. Zo lang totdat het vlak verdween
achter een haag van bamboe-pijlen, maar
dan nog werd van je verwacht er mee
door te gaan zolang er nog zichtbare tus
senruimte bestond tussen de pijlen: een
eindeloze toestand.
Naar zeggen schijnt hij nu te willen
stoppen met deze vorm van optreden,
maar je weet het nooit bij hem. Deze
expositie van objecten in de kleine galerie
van Harry Ruhé in het voormalige huis
van Bewaring geeft wel zijn nieuwe weg
aan. Er zijn ongewone reliëf-achtige din
gen en een enkel dreigend objekt in de
huiskamerruimte. Er steekt een myste
rieuze toon in het „ding” aan de wand.
Direct bij binnenkomst rechts zitten er
zeven gegalvaniseerde ronde haken met
aangescherpte punt in de muur ge
schroefd. Iets verder hangen verticaal ze
ven sleutelbossen met zeven eigenhandig
gemaakte lopers. De vorm van de sleutel
verschilt onderling, maar wijkt af van het
mij bekende standaard-model loper.
Links van de deur zit met 19 zware 3-
Voorstelling: Ivo’s rariteitenkabi
net. Gespeeld door Ivo Pauwels op
tekst van Bert Verhoye. Produktie De
Zwarte Komedie, Antwerpen. Neder
landse première 25 maart 1980, To
neelschuur, Haarlem.
AMSTERDAM. Er zijn een aantal jonge Nederlandse kunstenaars, waartoe ook
Urban behoort, die op het tweede plan meedraaien met expositieaktiviteiten. Deze
van oorsprong Hongaarse kunstenaar trok hier te lande aandacht door zijn ongewone
optredens in de beeldende kunst. In de Appel te Amsterdam en op andere lokaties
(Maastricht, Arnhem, Kassei, Enschede, het Stedelijk museum, Amsterdam) trad hij
op in zogenoemde performances, die niet gemakkelijk zo maar even zijn samen te
vatten.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. Hoewel er aanwijzin
gen zijn dat minister Gardeniers van
CRM niet op het toneel zal bezuinigen, is
de Kunstenbond FNV er allerminst ge
rust op dat de gevaren die de kunstsector
bedreigen definitief zijn afgewend. Daar
om gaat de bond door met het voorberei
den van landelijke en regionale acties.
Dit is besloten op een kaderbijeenkomst
van de bond. Met name vreest de bond
voor de positie van al die kunstenaars die
afhankelijk zijn van projectsubsidies, uit
keringen uit fondsen en andere incidente
le voorzieningen. Tot actievoorbereiding
vanuit de regio is besloten, omdat volgens
de Kunstenbond op deze manier effectie
ver kan worden samengewerkt met lokale
i en regionale overheden, die bij bezuini
gingen op landelijk niveau de kwaliteit
van hun culturele voorzieningen zien aan
getast.
Bovendien kan met deze opzet het pu
bliek beter over de te ondernemen acties
worden ingelicht. Welke stappen de ko
mende weken zullen worden genomen, is
afhankelijk van de ontwikkelingen van
het CRM-beleid. De Kunstenaarsbond
FNV heeft er in een motie nog eens bij de
Tweede Kamer op aangedrongen zich te
verzetten tegen besnoeiingen in de kunst
sector.
der van Cornells Tromp in triomf meege
voerd op de eerste dag van de Vierdaagse
zeeslag in juni 1666. Het schilderij is van
Petrus Johannes Schotel (1808-1865).
Deze omslagkeuze illustreert de sfeer
van de openingstentoonstelling van gale
rie Kattenburg, die zich specialiseert op
de bovenlaag van de 19e-eeuwse meesters
van marines. Dit vooral, omdat het aan
bod van 17e-eeuwse meesters steeds
schaarser en bijna onbetaalbaar is ge
worden.
Een greep uit het overige deel van de
collectie brengt namen naar voren als
Reinier Nooms (1623-1664, etsen), Willem
van de Velde de Jonge (gewassen potlood
tekening uit 1670), Cornells van de Velde
(scheepscompositie uit 1703) Gerrit Groe-
newegen (1764-1826, pen- en penseelschets
van een gevecht tussen twee oorlogssche
pen voor de kust), Johannes Hermanus
Koekkoek (schepen in spiegelglad water
met daarbij een bliksemtafereel van een
schip in storm). Van dezelfde vermaarde
schilder hangt er nog een paneel, dat rond
1825 is gedateerd. Het is getiteld: Schepen
komend uit de Schenge tussen Wolfaarts-
dijk en Zuid-Beveland.
In een der expositiezalen is ook ruimte
gereserveerd voor niet-maritieme schilde
rijen, waaronder stadsgezichten (een
Haarlems stadsgezicht van Jan Hendrik
Verheyen (1778-1846), interieurs, land
schappen en stillevens. Verder bij Katten- I
burg werken van Maris, Tholen en Mauve
en honderden prenten. I vergeven als hij (bijvoorbeeld) in het slot-
alle esthetische eisen
