TENTOONSTELLING ALS EERBETOON IN HET GRAND PALAIS
Miro, kunstenaar met
Notre Dame, Viollet
Le Due’s grootste
perfect kleurgevoel
monument
exposities
.DEVRIES
Spin Marty’s
Chicken Cellar
gaat niet door
75 JAAR
Ed
jiiij
iiiil
einc fr.u.
Gasophoping en
opgeblazen gevoel
verdwijnen snel
en betrouwbaar met
ram
ELKE ZONDAG
Beweging gevangen in plastiek Jits Bakker
iiiil
13
ZATERDAG
2 9
MAART
19 8 0
KUNST
door Rudolf Bakker
Lijst
GJ
tT
Kwart eeuw
Goedsmakende
kauwtabletten
Verpakkingen
a 20 en 50 stuks
in doordrukstrips
Lees vooraf de
gebruiks
voorschriften
Uitsluitend
bij apothekers
en drogisten
Jits Bakker
tapijtreiniging,
vaste vloerbedekking
losse kleden bankstellen
Geen traditie meer
meubelkeur^rtX
zitparadijs^SA/
PARIJS. Met een kijker zie je in een kerk alles beter, zeker de
rozetten,, zoals die hoog in de lucht het licht doorlaten in rood, blauw
en goud. De Notre Dame in Parijs heeft drie van zulke gegantische
ramen. Een half miljoen toeristen per jaar heft hier de ogen ten hemel
en vindt dan de zuidelijke rozet de mooiste. Dat is nu juist het raam
waar het ingrijpendst aan werd gerestaureerd en wel door de 19e
eeuwse wonderman Eugène Viollet Le Due (1814-1879), wiens naam in
Parijs weer op aller lippen is.
SPRANKELENDE VERKOOP VAN
LUXE BRAZILIAANS LEREN MEUBELEN
r
■'a'ïSA-’
42
was
ARTHUR BELMON
Portret van Viollet le Due uit 1878.
(ADVERTENTIES)
T a ART dag
(ADVERTENTIE)
-
Als in 1834 de schrijver Prosper Méri-
mée (van het door Bizet op muziek gezette
Carmen) tot inspecteur-generaal van de
historische monumenten wordt benoemd,
laat hij eerst een lijst opstellen van de
gebouwen die urgent dienen te worden
gerestaureerd. Zelfs fotografen worden
meegestuurd en een deel van de giganti
sche hoeveelheid foto’s die zij in die dagen
maakten, was kort geleden in een van de
Parijse metrostations tentoongesteld.
„miss taart” oprees uit een metersgrote
slagroomtaart. Vele kilo’s slagroom, gela
tine, cake en vruchten vlogen door de
ruimten van de academie. Het Parisiana
Strijkensemble, voor de gelegenheid met
het Taart en Tee-gezelschap uit Gent naar
Amsterdam gekomen, zag zijn instrumen
ten tot ware taarten verworden. Dat was
voor de Belgen het signaal om er mee op
te houden.
Het werd de Belgische taartspecialisten
allemaal te veel. Bedroefd en onder de
slagroom verlieten zij de school.
met zijn „Notre Dame de Paris” in 1831 de
belangstelling voor de vervallen kathe
draal had doen herleven. Voor Viollet Le
Due komt er dan geen einde meer aan het
werk.
Het aantal gebouwen, kastelen, kerken,
landhuizen en monumenten dat Viollet tot
aan zijn dood in 1879 onderhanden neemt,
vult lange lijsten. Zelfs tot de kerk van
Roermond strekt zijn activiteit zich uit.
Tientallen projecten zijn tegelijkertijd in
ontwikkeling. Viollet reist als een gek
door het hele land, zich langzaam ver
vreemdend van vrouw en kind, met wie
hij door een uitvoerige correspondentie
blijft verbonden.
Een kwart eeuw was Viollet met de
Notre Dame in de weer. Tot in de kleinste
Hij maakt de tekeningen voor mytholo
gische monsters in de dakgoten, ontwerpt
de bronzen en 2,70 meter hoge koorlesse-
naar (nu in het Grand Palais) en restau
reert ten slotte de rozet in de zuidelijke
gevel. Behalve hij wist niemand meer hoe
dit moest gebeuren. Tijdens een restaura-
tie in 1730 was tergelijkertijd de hele zuid-
gevel mee naar beneden gekomen. Viollet
Le Due overkomt zo iets niet.
De meeste ruzie krijgt hij over de
wederopbouw van de spits op de kruising
van schip en transept, die nu als onder
deel van een harmonisch geheel door nie
mand meer wordt bestreden. Sterker nog:
wie de Notre Dame van Viollet Le Due
vergelijkt met die welke op oude gravures
is afgebeeld, zal moeten vaststellen met
welke zorg de restaurateur zijn best heeft
gedaan de indruk van weleer te behouden.
Rond de 750.000 kilo wegende spits gaan
trapsgewijs de beelden van de 12 aposte
len omhoog. Ieder van hen, drie en een
halve meter, werden ze ontworpen en in
koper gegoten door Viollet’s tijdgenoot
Geoffroy de Ghaume. Wie van de Boule
vard St. Michel uit langs de Seine-kade
loopt en de zuidgevel van de Notre Dame
voor zich heeft, stelt vast dat de bovenste
apostel in de zuidoost-hoek van de kerk
zijn rug naar de anderen heeft toege
keerd. Het is de heilige Thomas, schutspa
troon van de architecten.
De linkerhand met het gebaar van een
ziener voor de ogen houdend, is hij schijn
baar in gedachten verzonken voor de
spits, waarvan het puntje zich 96 meter
hoog boven de begane grond verheft. Dit
beeld heeft Geoffroy de Chaume de trek
ken gegeven van de oudere Viollet Le
Due. Het is een eerbetoon aan de man die
een belangrijk deel van het Franse monu-
meritale erfgoed voor het nageslacht heeft
bewaard, die een zinvol denken over de
kunst van het restaureren weer op gang
bracht en die nieuwe generaties van am
bachtslieden kweekte, die een rozet kun
nen repareren zonder dat hij in scherven
aan hun voeten uiteen valt.
details hield hij zich met de wederopbouw
bezig. Viollet ontwerpt opnieuw de 28 ko-
ningen van Juda in de voorgevel, die tij
dens de revolutie waren omgehaald, om
dat men dacht met koningen van Frank
rijk te doen te hebben.
Galerie Tholen heeft ook zo zijn contac
ten in de kunsthandel. Enige maanden
geleden konden we in de Anegang 31 al
een serie etsen zien van Max Ernst, en op
dit moment heeft Tholen de hand kunnen
leggen op een twintigtal bladen grafiek
van de Spanjaard Joan Miró. Het betreft
hier litho’s en kleuretsen, die Miró zijn
(geb. 1893) rond 1970 gemaakt heeft. In de
jaren twintig en dertig heeft Miró partijtje
stevig meegeblazen in stromingen als Da
da en het surrealisme. Hoewel het tot het
uitbreken van de Spaanse burgeroorlog
duurde voor Miró in Parijs ging wonen,
kwam hij er ook voordien regelmatig om
te werken. Zijn vriendschap met Picasso
is natuurlijk van grote betekenis geweest.
Maar daarnaast ging hij ook om met men
sen als Masson, Breton, Aragon en Ernst.
Hoewel Miró in zijn lange kunstenaars
loopbaan heel wat stijlen heeft doorlopen
(Fauvisme, Cubisme, Surrealisme, Primi
tivisme, en zo nog wat) heeft het werk toch
altijd iets geheel eigens. Dat je dus bij
eerste aanblik direct denkt: „Hé, Miró!”
(De tentoonstelling bij Galerie Tholen,
Aiiegang 31, duurt nog tot en met 5 april.
Open: wo. t.m. za. 12-17 uur).
Direct aanspreekbaar mogen we de
bronzen beeldjes en beelden van Jits Bak
ker wel noemen. Naar de bedoeling van de
kunstenaar hoeven we niet lang te raden.
Voor
Ook levering
nieuwe vloerbedekking
en gordijnstoffen
ZIJlweg 286, Haarlem.
Tel.: 023-313289
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Wegens een blessure van
een der acteurs kunnen de voorstellingen
van Spin Marty’s Chicken Celler, van 3
tm. 5 april in de Toneelschuur, niet door
gaan. Theatergroep Perspekt komt op een
later tijdstip - waarschijnlijk in mei - met
deze produktie terug.
HAARLEM. In de internationale
kunsthandel circuleert nog al eens wat
minder bekend grafisch werk van de
werkelijk hele groten uit de moderne
kunst. Waar het werk nou precies van
daan komt, en waar de baten bij eventue
le verkoop naartoe gaan, blijft voor niet-
ingewijden in deze wereld vaak een raad
sel. Op de meubelafdeling van De Bonne-
terie Pander wordt de argeloze bezoe
ker bijvoorbeeld op dit moment getrak
teerd op een vrij omvangrijke Dali-ten-
toonstelling. Daar onze musea nauwe
lijks budgettaire ruimte hebben om dit
soort werk te exposeren, laat staan aan
te kopen, moeten wij, als publiek, ons
misschien maar niet al te zeer verdiepen
in de achtergronden van het kunstbe
drijf, maar veeleer de geboden kans aan
grijpen om iets van deze grote jongens te
aanschouwen.
Mérimée moet vaststellen dat Frankrijk
geen traditie meer heeft in het restaure
ren. In vorige eeuwen leidde alles wat men
ondernam tot rampen - onder andere in de
Parijse Notre Dame - en er zijn geen
architecten en evenmin handwerkslieden
die de technieken van weleer beheersen.
Oom Delucluze herinnert Mérimée aan
Viollet Le Due
De jongeman is 26 jaar als hij de op
dracht aanvaardt de basiliek van Vezelay
van de ondergang te redden. Vier jaar
later - hij is 30 - wordt zijn plan tot
restauratie van de Parijse Notre Dame
aangenomen. Het was Victor Hugo die
Hoewel men ook daar weer voorzichtig
mee moet wezen. Als het gesprek gaat
over het vervalsen van moderne kunst
zijn de meestgehoorde Grote Namen
steevast die van Modigliani en Miró. Maar
ook namaak is natuurlijk een zekere vorm
van erkenning. Nou heeft het Miró aan
erkenning nooit ontbroken: vooral na de
oorlog zijn er over de gehele wereld grote
overzichtstentoonstellingen van zijn werk
gehouden, afgelopen najaar nog in Flo-
Jits Bakker probeert zijn „modellen”
weer te geven op het moment dat ze in
volle actie zijn. Of deze activiteit nu be
staat ui het bespelen van een muziekin
strument, het slaan van een tennisbal, of
het maken van een dansje, is Bakker om
het even. Het gaat hem erom de beweging
te vangen in een beeld dat per definitie stil
staat. In deze bedoeling slaagt hij met
verve, altijd komt er wel iets over van
dynamiek. Of het nou kunst met een grote
K is, durf ik niet te zeggen. Wel dat het
prettig is om er naar te kijken, en wel
zeker dat er voor dit soort werk een ruim
publiek is. Dit blijkt ook wel uit het succes
van de aan Jits Bakker zeer verwante
Kees Verkade. Onze voormalige streekge
noot heeft het zelfs al geschopt tot baron
in Monaco, als ik het weekblad Privé er
goed op nagelezen heb. Ook Jits Bakker
timmert flink aan de weg. Naast het vrije
werk krijgt hij nogal wat opdrachten voor
wisseltrofeeën. Zo hebben Jan Raas, als
sportman van het jaar, en Jan Timman,
sinds vorige week weer Nederlands
schaakkampioen, een beeldje van Bakker
in hun prjjzenkast staan. Zoiets geeft al
aan dat je je met het werk van Bakker
nauwelijks een buil kunt vallen. Enerzijds
is het risicoloos, anderzijds bijzonder
vaardig gemaakt. Maar waar staat ge
schreven dat moderne kunst niet voor een
breed publiek gemaakt moet kunnen
worden?
Voor de meeste toeristen in Frankrijk
blijft de Parijse Notre Dame Viollet’s
grootste monument, al zullen maar weini
gen zich realiseren dat wat ze nu zien,
allang zou zijn verdwenen als de kennis en
het inzicht van Viollet aan voorgaand ver
val geen halt hadden toegeroepen. Tijdens
de keizerskroning van Napoleon I in 1804
kunnen de scheuren in de muren nog
maar nauwelijks achter vlaggen en vaan
dels worden weggemoffeld. De restaura
teurs van Lodewijk XIV hadden grotere
rampen aangericht, dan die welke men
latAr Viollet verweet.
„Clownerie” is de titel van een tentoon
stelling die van 29 maart tot en met 27
april in de bedrijfsruimten van Bloch-
Tiamo in Lelystad wordt gehouden. De
meer dan 70 kunstwerken staan alle in
relatie tot het circus. Zij zijn afkomstig
van onder andere Karei Appel, Aat Veld
hoen en Cottavoz.
Bij Fijnaut aan de Amsterdamse Kei
zersgracht is van 29 maart tot en met 4 mei
een collectie Nederlandse moderne kunst
uit het laatste kwart van de negentiende
eeuw en de eerste helft van de onze geëx
poseerd.
Bij Iff in Hilversum zijn tot en met 15
april aquarellen van Grada Bouman te
zien. Van 18 april tot en met 14 mei wor
den ze bij Iff in Tilburg tentoongesteld.
Van 23 tot en met 25 april wordt in
Deventer een landelijke tentoonstelling
gehouden van projecten voor huisvesting
van een- en tweepersoonshuishoudens. De
organisatie is in handen van de stuur
groep een- en tweepersoonshuishoudens
en het Bureau Voorlichting van de ge
meente Deventer in samenwerking met
het ministerie van Volkshuisvesting en
ruimtelijke ordening. Het doel van de ten
toonstelling is mogelijkheden té tonen die
de subsidieregeling voor de zogenaamde
Van-Damwoningen biedt.
Onder de titel „bewaar het land” wordt
van 2 april tot 5 mei in de Portieljezaal van
Artis in Amsterdam een fototentoonstel
ling van Lies Wiegman gehouden. De ex
positie vindt plaats ter gelegenheid van
het 75-jarig bestaan van natuurmonumen
ten. Zij is de eerste in een reeks die op tien
verschillende plaatsen in Nederland gedu
rende het jubileumjaar wordt gehouden.
Na Amsterdam zullen de foto’s onder
meer te zien zijn in Maastricht, Asten (N-
B), Domburg, Groningen, Den Haag,
Leeuwarden, Naarden en Texel.
Vrije dag? Meubelkeurdag!
■Ai
(Van een onzer verslaggevers)
AMSTERDAM. Op initiatief van
leerlingen en docenten van het basis
jaar van de Amsterdamse Gerrit
Rietveldacademie werd gisteren de
Nationale Taartdag gevierd. Wie
maar met een taart de kunstacade
mie bezocht, kon deelgenoot worden
van het festijn, dat in de loop van de
avond volkomen uit de hand liep.
Tot de meer in het oog lopende restaura
ties behoorde die van het kasteel van
Pierrefonds - ten noorden van Parijs - in
opdracht van keizer Napoleon III. Voor
Pierrefonds ontwerpt Viollet Le Due ook
nog het meubilair en een koninklijke trein
om er heen te rijden. De kritiek op de
verrijzenis van het grotendeels vervallen
kasteel is weer oorverdovend. Ook toeris-
i ten van onze tijd vinden het misschien te
„nieuw” en te „gelikt”, maar wie de foto’s
van voor en na de restauratie naast elkaar
legt, zie toch allereerst de getrouwheid
waarmee Viollet Le Due van een uiterste
soberheid zocht naar nieuwe materialen -
zoals later staal - om zijn doel met de
simpelste middelen te bereiken. In dit
streven wordt hij zelfs wel met onze eigen
tijdse Le Corbusier vergeleken, die
droomde van „woon-machines”.
rence. Miró heeft zijn werkdrift door al
'deze belangstelling nooit laten afremmen.
Op bijna 87-jarige leeftijd is hij nog steeds
actief. Zijn werk is in de loop der jaren
wel wat ingetogener gewordenf, de gigan
tische kosmische ruimtes met zijn ontel
bare, uit de genitale sfeer afkomstige we
zentjes, maakt hij niet meer. Maar ook
aan de grafiek bij Tholen is nog wel af te
zien dat Miró een man is met een perfect
kleurgevoel, én met een uiterst particulier
vorminzicht.
Uit die chaos aan ruïnes was het moei
lijk een eerste keus te maken, maar Méri
mée hield zich aan de richtlijn dat het
betreffende monument „typisch moest
zijn voor zijn tijd”. Bovendien werd beslo
ten de keus klein te houden, maar om wat
men aanpakte dan ook van de kelder tot
de zolder op te knappen.
Deze opvatting paste precies in het
beeld van Viollet Le Due. Zijn omstreden
stelling luidde immers dat restauratie niet
betekent louter repareren, maar veel
meer herstellen in een complete staat,
desnoods naar een situatie waarin het
bouwwerk zich in zijn historie nimmer
bevond. Viollet Le Due knutselde geen
lappendekens. Wat hij nastreefde,
een totale herrijzenis.
In zijn beroemde en kort gelden weer
uitgegeven „Gesprekken over architec
tuur” maakte Viollet Le Due de vergelij
king tussen een gebouw en een boom. Bij
een boom zijn aard, vorm en zin van de
wortels tot aan de uiterste topjes van de
takken in hun geheel zichtbaar, aldus Vi
ollet Le Due, en zo behoort het bij een
bouwwerk ook te zijn.
Wanneer een architect niet al tijdens het
maken van zijn plan de „boom” in zijn
geheel voor zich ziet, komt er later niets
van te recht, zo voegt hij er nog aan toe.
Geen wonder dat Viollet later oök al de
bewondering oogstte van de spaanse ar
chitect Gaudi, wiens kathedraal als een
gotische plant in Barcelona bij heel wat
toeristen bekend is.
Nederlands grootste
kollektie echt Braziliaans leren
meubelen staat zondag te kijk.
Onderga op uw gemak de
rijkdom van echt Braziliaans leer.
Geniet van de bijzonder lage prijzen
Scheveningen - Zandvoort
Gevers Deynootweg 83 Stationsplein 13-15
Zondag geopend van 11-17 uur. Zondag geopend van 13-17 uur.
Donderdagavond koopavond Vrijdagavond koopavond
ook dagelijks geopend ook dagelijks geopend
Het beeld van de apostel Thomas, dat de Notre Dame siert en dat de trekken van het gezicht
van Viollet le Due vertoont.
Een boeiende tentoonstelling herdenkt
het werk van deze universele geest, zon
der wie de Notre Dame nu een ruïne zou
zijn. En eveneens zulke beroemde toeristi
sche trekpleisters als de Carcasonne, de
Mont Saint Michel, de kerk van Vezelay in
de Bourgogne, de koningsgraven in de
kerk van Saint Denis en het kasteel van
Pierrefonds.
Op een kille februarimorgen hef ik mid
den in de Parijse Notre Dame mijn kijk
glas, boven het gedreun van het orgel,
omhoog en plons midden in Viollet Le
Due’s zuidelijkste rozet. Waar alles sa
menkomt, troont Christus, omringd door
de figuren van het nieuwe testament.
Zwaar als de tonen van hét orgel zijn de
kleuren, uitwaaierend op het ritme van de
gebogen lijnen naar de buitenrand, waar
elf kleine medaillons de historie van Mat-
thëus vertellen.
Het blauw van de medaillons is 12e
eeuws. Martelaren en apostelen binnen de
kleinere cirkels spelen harmonisch mee in
deze glazen reidans. Wat is van Viollet en
wat origineel? Wie zo restaureert, treft
weinig blaam. Toch stond Viollet Le Due
jarenlang als de verkitscher van de go-
thiek in officiële kringen te boek.
Ieder bouwwerk dat hij aanpakte, zag
hij als een „organisch” geheel dat aller
eerst diende te „functioneren”. Het was
juist dit consequent volgehouden uit
gangspunt dat hem veel kritiek en vergui
zing bezorgde en tergelijkertijd tot de
voorloper maakte van stromingen zoals
die zich begin deze eeuw in het „Bauhaus”
ontwikkelden.
Bovendien vond hij met zijn theorieën
een hartstochtelijk navolger in de grote
Amerikaanse architect Frank Lloyd
Wright, die Viollet’s „Gesprekken over
architectuur,, zijn kinderen als verplichte
lectuur voorschreef.
In het „Grand Palais,” is tot 5 mei een
omvangrijke tentoonstelling te zien over
de onbegrijpelijke hoeveelheid werk die
Viollet in zijn leven verzette.
Pas in 1830 begon de Franse staat zich
druk te maken over de erbarmelijke toe
stand van zijn historisch erfgoed. Het was
op de vleugelen van de romantiek, wat
betekende een hartstochtelijke belang
stelling voor de middeleeuwen, dat men
op zoek ging naar de sporen van die tijd.
Litho (naamloos) van Miro, te zien bij galerie Tholen.
Wie denkt dat een taart gemaakt wordt
om te eten heeft daar op zich gelijk in,
maar toch hadden de meeste leerlingen
van de Rietveldacademie daar een andere
kijk op. De meest creatieve produkten
werden binnengebracht; veel hadden ech
ter niets van de „normale” aanblik van dit
banketbakkersprodukt.
Een „barricadetaart”, gebouwd met
bakstenen herinnerde aan de kraakacties
in de Vondelstraat. Veel mensen hadden
zich ook laten inspireren tot het uitbeel
den van de hongersnood of hadden een
andere kritische benadering.
Toch was het merendeel van de taarten
geschikt om op te eten, hoewel je daar
nooit zeker van kon zijn. Zeepsop, spelden
en scheermesjes maakten het proeven van
deze kunstwerken tot een waar gevaar.
Het was alsof het moest gebeuren. Slap-
sticktaferelen vonden plaats nadat een
-■ s
