Stakende Scala
musici eisen
;1
Gecultiveerd spel met
een rijk kleurenpalet
komende
exposities
meer kleedgeld
T
I
Kunstenaars mogen
voorlopig blijven in
gekraakte fabriek
Publiekstheater
Aanvallen op toneel en wereld bij Waisvisz te onnauwkeurig
Weer rellen bij
concert The Who
maakt nieuw
repertoire bekend
■t
NI
Amsterdams Strijkkwartet in de Tuinzaal
Componisten tegen
verplichtingenstop
Hoge uitkoopsommen gezelschappen doen geldzorgen ontstaan
Elke dag. Het hele jaar door.
éRI
I
11
DONDERDAG 3
KUNST
APRIL
19 8 0
door Ko van Leeuwen
Geld bij
Centrum
HAARLEM. Het Toneel
hoeft niet te bezuinigen. Minister
Til Gardeniers heeft zelfs wat in
verscheidene schoentjes gestopt.
Er is een rijtje gezelschappen dat
van een klein extraatje wordt
voorzien en daar gelukkig mee
mag zijn want vele (vooral weer
de kleintjes) krijgen geen stuiver
extra. Maar dat Het Toneel niet
hoeft te bezuinigen is een uit
spraak van de overheid die op
gespannen voet staat met de
werkelijkheid. CRM subsidieert,
heet het, de gezelschappen en de
lagere overheden de accommoda
tie, lees: de theaters waar die ge
zelschappen zullen moeten optre
den. De Toneelschuur is zo’n ac
commodatie en dat die ook meer
geld zal krijgen lijkt een utopie.
Vitaal belang
bedreigen voortbestaan
artistieke kwaliteit
tholdy.
GEMMA COEBERGH
Anarchie met
losse flodders
MICHEL WAISVISZ
Tekorten Toneelschuur
EINDHOVEN (ANP). De gekraakte
leegstaande fabriek aan de Baarsstraat
in Eindhoven zal voorlopig ter beschik
king van de krakende kunstenaars war
den gesteld. Dat heeft het college van B.
en W. van Eindhoven woensdag besloten.
Verder wil het college een projectgroep
in het leven roepen die zich zal moeten
gaan bezighouden met het inrichten van
het gebouw.
FRANKFURT (UPI). Als gevolg van
incidenten bij een concert van de Britse
popgroep The Who in Frankfurt hebben
14 mensen medische behandeling nodig
gehad.
AMSTERDAM (ANP). Het genoot
schap van Nederlandse componisten pro
testeert met klem tegen het voortduren
van de als zeer tijdelijk door de minister
raad aangekondigde verplichtingenstop.
Het genootschap zegt, dat daardoor voor
de Nederlandse componisten een uiter
mate onzekere financiële situatie wordt
geschapen.
Zoals gezegd, dat gold evenzeer voor de
verrichtingen van de medewerkers violist
Jan Erik van Regteren Altena (als prima
rius van het Mondriaan Kwartet in 1979
nog te horen geweest in de Haarlemse
Tuinzaal), violist Maarten Veeze (lid van
het Gemini Ensemble, dat vorige week
donderdag in de grote zaal optrad), altvio
list Bé Feldbrugge (soloaltist bij het Om
roep Orkest) en cellist Henk Lambooy
(solocellist bij het Radio Filharmonisch
Orkest).
stenaars uit Eindhoven en omgeving. Aan
leiding tot de actie was het ontbreken van
voldoende werkruimten voor kunstenaars
en het naar de mening van de bezetters
slechte kunstbeleid van de gemeente. De
Aan het Amsterdams Strijkkwartet en
de vier ad-hoc medewerkende strijkers
die tezamen het getal acht volmaakten
was deze materie wel toevertrouwd. Het
Amsterdams Strijkkwartet bevestigde de
indrukken die zij met een optreden in 1978
in het Haarlemse Concertgebouw hadden
achtergelaten ten volle. Gecultiveerd en-
semblespel met een rijk kleurenpalet, ui
termate geschikt voor dergelijke waarde
volle muziek.
Het sextet van Brahms (hij was 32 jaar
toen dit werk ontstond) had echter wat
meer gloed mogen hebben. Vooral in het
eerste deel vielen de klankkleuren die
Hertzberger, Hulst, Scholtens, Feldbrug
ge, De Ligt en Lambooy opriepen wat mat
uit. Maar in het Poco Adagio en Poco
Allegro (derde en vierde deel) bloeide de
ensembleklank tot warmere tinten op, al
bleef het geheel zeker voor een dergelijk
kleurrijk werk van Brahms nog wat aan
de lauwwarme kant.
In een eerste reactie op de beslissing
van B. en W. zei een woordvoerder van de
actievoerders erg blij te zijn. Er moet
volgens hem nog wel bij aangetekend
worden dat het beschikbaar stellen van
tiet fabrieksgebouw niet meer is dan een
ad-hoc-beslissing.
kunstenaars zijn het onder andere niet
sens met he; beleid van de gemeentelijke
kunststichting en de uitvoering van de
beeldende-kunstenaarsregeling. Ook het
aankoopbeleid van de gemeente zou te
wensen overlaten.
In uitstekende samenhang wisten de
acht strijkers de rijke volheid van een
kamerorkestklank te bereiken met be
houd van de doorzichtigheid van de (in dit
werk van Mendelssohn niet groepsgewij
ze, maar zelfstandig verlopende) melodi
sche lijnen.
ZE GROMMEN.
BRULLEN.
TROMPETTEREN,
FLUITEN EN
KRAAIEN WEER
IN ARTIS.
De gemeente Haarlem subsidieert de_
Toneelschuur. Neemt de exploitatie voor
haar rekening en legt geld op tafel voor de
programmering. Voor dat laatste is er
bijvoorbeeld dit seizoen 140.000,- uitge
trokken en Frans Lommerse, coördinator
(bij de schouwburg heeft zoiets directeur)
van de Toneelschuur, heeft weinig moeite
te becijferen dat daar een royale tachtig
mille aan tekort komt. Voor het volgend
seizoen wil hij die erbij. De kunstcommis-
sie van de Haarlemse gemeenteraad heeft
het verzoek om een structurele (blijvende
en meegroeiende) verhoging van het voor-
stellingsbudget voor de Toneelschuur als
nummer één voor de prioriteitenlijst voor
gedragen. Dat betekent overigens hele
maal niet dat dat geld er ook zal komen,
want er is nu eenmaal meer tussen hemel
en aarde dan alleen toneel dat aan het
gemeentelijk budget knabbelt. Er valt
trouwens ook nog een tekort van 70 mille
weg te werken dat in het seizoen ’77/’78 is
ontstaan.
Het tekort dat de Toneelschuur heeft
kon ontstaan door de enorme stijging van
de uitkoopsommen van de gezelschappen.
Een groep als De Appel komt al lang niet
meer naar Haarlem omdat de uitkoopsom
teveel van het Toneelschuurbudget vergt.
Dergelijke negatieve ontwikkelingen drei
gen ook voor andere groepen die hun
artistieke waarde in de achterliggende
jaren bewezen hebben. Noem Baal. Cen
trum zal wel in de Schuur blijven spelen,
want Haarlem betaalt zo’n vijf ton subsi
die aan het gezelschap, dat mede door
Amsterdam, Utrecht, CRM en de provin
cies Noord-Holland en Utrecht wordt gefi
nancierd. In de filosofie van CRM dat het
rijk de gezelschappen en de lagere overhe
den de accommodaties betaalt, lijkt er iets
niet te kloppen.
Het gaat om de artistieke kwaliteit. Een
abstract begrip voor cijferaars. Want de
overheden zal het een worst zijn hoe de
Toneelschuur of de Schouwburg pro
grammeert, als er maar niet teveel geld bij
hoeft. Schouwburg en Toneelschuur zijn
qua structuur (en ook op andere punten)
overigens niet vergelijkbar. Voor de leek
mag de acht a negen ton subsidie aan deze
Schouwburg vragen oproepen als deze
zich realiseert dat de Toneelschuur nog
geen anderhalve ton krijgt, .wie zich in de
materie verdiept zal bemerken dat de an-
derssoortigheid van de theaters oorzaak is
van een deel van het grote verschil. De
Schouwburg heeft een andere exploitatie-
opzet dan de Schuur. De Schouwburg
heeft bijna viermaal zoveel stoelen (en
duurdere) als de Toneelschuur en ver
werft daardoor een royalere recette, ook
door een voorzichtiger programmering.
De grote zaal van de Toneelschuur kan
tweehonderd personen bergen en van de
opbrengst daarvan kan een redelijk gezel
schap niet worden betaald. Voorbeeld: De
Centrumvoorstelling Mijn moeders Cou
rage. Een uitverkochte grote zaal 200
plaatsen 12.00 (laten we CJP gemaks-
MILAAN (AFP). In de Scala, het
eerbiedwaardige operagebouw in Mi
laan, zijn de musici een wilde staking
begonnen voor een hoger kleedgeld. Tot
verdriet van de ongeveer 10.000 muziek
liefhebbers die dinsdagavond waren ge
komen voor een uitvoering van het Re
quiem van Verdi onder leiding van Clau
dio Abbado, ging dit concert niet door en
werd in plaats daarvan een oude gram-
mofoonopname van het werk met Victor
de Sabata als dirigent ten gehore ge
bracht.
In het decor vol rommelig opgestelde
muziekapparatuur en meubilair vallen
twee dingen op: Een wereldbol, die later
een leeglopende ballon blijkt te zijn, en
een hangende kooi met drie muizen erin.
Zoals Waisvisz de wereldbol met een bal
en vandaar met Anarchistenbal associ
eert, zo associeert hij de muizen met dan
sen als de kat (de onderdrukker) van huis
is. Dat althans aan het begin. Later, als hij
ons bestookt met (3e) wereldoorlogsge-
weld ziet hij de muizen als ratten die het
zinkende schip verlaten.
Een artiest die dermate associatief te
werk gaat moet sterk staan, wil zijn voor
stelling niet in vrijblijvende losse flodders
ontaarden. De rangschikking van de on
derdelen en de presentatie ervan moeten
een spanning gaande houden. In het begin
slaagde Waisvisz daar naar mijn mening
niet in. Na een wel aardig verhaal over een
adjudant die zijn toekomstige beul met
een woordgrap in het nauw drijft (anar
chisme bij uitstek, het komt niet te pas
zijn beul te slim af te zijn), vervolgt hij met
een afgezaagde persiflage op de goedkope
moppentapper, wat hij wel als Theater
theater zal bedoelen. Vervolgens richt hij
zijn anarchie op de theatersituatie: hij wil
het taboe van de heiligheid van het pu
bliek doorbreken. Dat is natuurlijk al va
ker door artiesten geprobeerd. Waisvisz'
De componisten vinden het principieel
onjuist, dat de verplichtingenstop zonder
meer werd toegepast op de regelingen met
betrekking tot opdrachten en stipendia
voor componisten. Volgens het genoot
schap heet de verplichtingenstop uitslui
tend betrekking te hebben op het aangaan
van nieuwe financiële verplichtingen als
bijvoorbeeld subsidies. Het verlenen van
opdrachten en stipendia door de overheid
heeft volgens de componisten echter een
continu karakter.
gaat bekommentarieren. Hij zou enerve
rend kunnen zijn als zijn kommentaren
leuk waren, maar dat zijn ze niet.
Spannender wordt het als hij een ge
vecht met een sok levert die hij niet aan
krijgt. Hij speelt dan de clown, zet voor
het eerst in de voorstelling zichzelf te kijk,
en opeens vibreert er iets op het podium.
Het laatste deel kent nog een paar van die
momenten, bijvoorbeeld bij oorlogsge
weld dat Waisvisz heel klein maakt (en ons
ook). Maar zo’n scène waarin hij op een of
ander electrisch instrument een grammo
foonplaat met muziek van Liszt vals bege
leidt is dan weer knap vervelend. Het lijkt
wel of Waisvisz niet wil zien dat alleen
maar gek doen op toneel tegenwoordig
niets verrassends meer heeft, en dat para
doxaal genoeg anarchistisch Theater-the
ater alleen maar werkt als het nauwkeu
rig is uitgekiend. ALMA POST
Ook als de grote zaal van de Toneelschuur tot de nok toe met publiek vol zit, drukt de voorstelling op het programmeringsbudget Deze foto
werd gemaakt na de eerste voorstelling in de grote zaal (Schuur 1), op 1 januari 1976.
AMSTERDAM. Michel Waisvisz is bekend van optredens, alleen of met Moniek
Toebosch, waarin geen spaan heel blijft van de verwachtingen waarmee het publiek
naar het theater komt. Zijn nieuwe soloprogramma Het Anarchistenbal omschrijft hij
als: Theater-theater. Supertheater dus, of nog eerder fictie in het kwadraat: op het
toneel theatertje spelen. Behalve tegen theatertradities wil Anarchistenbal ook
aanschoppen tegen de wijze waarop ons leven op aarde geregeld is.
aanpak is dat hij individuele toeschou
wers op video laat uitlichten, die hij dan
HAARLEM. Zowel het sextet opus 36 van Brahms als het octet opus 20 van
Mendelssohn kunnen tot de meesterwerken uit de romantische kamermuziek worden
gerekend. Beide (vierdelige) werken wedijveren met elkaar in schoonheid van
melodische lijn en gaafheid van vorm.
groepjes. Kwaliteit moet je betalen en als
er geen geld is, dan kan het niet. Het is een
beetje vervelend, ik moet ieder jaar weer
hetzelfde zeggen. Het gaat helemaal niet
om nieuwe dingen, het gaat er gewoon om
op het niveau te blijven waarop we nu
zitten”.
De Toneelschuur is al een avond per
week meer dicht dan wenselijk is. Mocht
de structurele verhoging er niet doorko
men, dan zal de Schuur niet meer dan vier
avonden per week gedeeltelijk gepro
grammeerd kunnen worden.
Frans Lommerse heeft daar ook zo zijn
gedachten over. Lommerse vindt het hele
maal niet zo vanzelfsprekend dat Haar
lem via Centrum een bijdrage aan het
landelijk toneel levert. „Is dat wel zo?”,
vraagt hij zich af. Hij noemt het landelijk
affect door de subsidiëring van Centrum
erg mager. „Daarmee wil ik niet zeggen
dat je Centrum moet opdoeken, via Cen
trum hebben we in de Toneelschuur het
wat oudere publiek binnen gekregen en
daar ben ik erg dankbaar voor. Maar dat
er iets niet klopt is wel duidelijk”.
Als de Toneelschuur de gevraagde tach
tig mille niet krijgt, zal dat volgens Lomer-
se ernstige consequenties hebben voor de
programmering, de voorstellingen in de
Toneelschuur, Gehele of gedeeltelijke
sluiting van een of meer van de drie zalen
zal het gevolg zijn. Dan maar een paar
voorstellingen minder?
Lommerse: „Zo simpel ligt dat natuur
lijk niet. Het betekent vooral een vermin
dering van kwaliteitsaanbod, want je kunt
natuurlijk verschillende kanten op. Voor
wat minder geld heb je wat meer mindere
halve buiten beschouwing) betekent een
recette van 2400,-. De voorstelling kost
f 6500,- uitkoopsom. Dat wil zeggen in één
week meer dan tien procent van het totale
budget dat voor uitkopen beschikbaar is.
Het conflict dreigde al lange tijd. De
musici ontvangen voor hun „werkkle
ding” maandelijks een bedrag van 3.000
lire (circa ƒ7,50), terwijl zij, naar hun
zeggen, voor het gebruikelijke rokkos-
tuum een miljoen lire (ongeveer 2.500)
moeten betalen.
In een poging de gemoederen te kalme
ren heeft de directie voorgesteld, de musi
ci geleidelijk „in het nieuw te steken”. Zij
zouden direct vier overhemden, twee das
sen en twee paar schoenen kunnen krij
gen, terwijl hun voor de opening van het
seizoen op 7 december een nieuw rokkos-
tuum in het vooruitzicht werd gesteld. De
orkestleden vinden dat niet voldoende. Zij
eisen een maandelijks kleedgeld van
20.000 lire 500).
Een voor woensdagavond aangekon-
dlgd concert met werken van Stravinsky,
Bartók en Schonberg is ook geannuleerd.
Geopend wordt met Anthonius en Cleo
patra van William Shakespeare. Vervol
gens wordt het enige volksstuk van Ber
tolt Brecht Mijnheer Puntila en zijn
knecht Matti uitgebracht.
De reeks klassieke tragedies wordt
voortgezet met Antigone van Sophokles.
Groot en klein, het nieuwste stuk van
Botho Strauss, staat genoteerd als mo
dern eigentijds drama. Voor het Nieuwe
de la Mar-theater is Wie is bang voor
Virginia Woolf van Albee voorzien. Voor
het Holland Festival ’81 wordt Naar Da
mascus van Strindberg gespeeld.
i
Mendelssohn was 16 jaar oud toen hij
zijn octet schreef. In dat licht bezien is het
bijna vanzelfsprekende, probleemloze
evenwicht dat de vorm en de muzikale
inhoud karakteriseert verbazingwek
kend. Kenmerkend voor de op zuivere
ontvangst ingestelde antennes van een
jong genie dat het alleen maar zo en niet
anders kan doen. Een genot om naar te
luisteren, dit octet, vooral het lichtvoetige
Scherzo dat bijna gewichtsloos tot stand
komt als een klinkend ballet.
Naar de plaatselijke politie woensdag
meedeelde, brak er dinsdagavond tijdens
het optreden een reusachtige vechtpartij
uit, toen de politie een Amerikaanse mili
tair aanhield die hasj verkocht. Behalve
de gewonden die in dit gevecht vielen,
brak een bezoeker een arm toen hij op het
toneel wilde klimmen. Een ander liep bij
een dergelijke poging een ernstige bloe
ding op. Voorts moesten enige mensen
wegens een alcoholvergiftiging worden
behandeld.
Vorig jaar december vielen bij een op
treden van The Who in de Amerikaanse
stad Cincinnati elf doden.
Het fabriekspand werd afgelopen
maandag gekraakt door ongeveer 40 kun-
AMSTERDAM (ANP). Het Pu
bliekstheater in Amsterdam heeft zes
nieuwe stukken op het repertoire voor
het komende seizoen.
Voorstelling: Het Anarchistenbal,
van en door Michel Waisvisz. Gezien
op 2 april in theater De Balie te Am
sterdam. Daar nog te zien tot en met 5
april. Op 6 mei in de Toneelschuur in
Haarlem.
In galerie Asselijn. Lange Leidse-
dwarsstraat 131, Amsterdam, exposeert
Clara de Jong van 5 april t.m. 1 mei
aquarellen. Bij Asselijn komt in de maand
mei een tentoonstelling van Doris Groene-
veld: Ierse landschappen. Na een verblijf
in Ierland maakte zij een aantal zeefdruk
ken, waarvan zij twee mappen samenstel
de. Proefexemplaren liggen vanaf 5 april
bij Asselijn ter inzage.
Gouaches van Pieter Stoop zijn van 5
april tot 2 mei te zien bij de Wetering
Galerie Lijnbaansgracht 288, Amsterdam.
In de Bergense vestiging van galerie
Tholen exposeren van 13 t.m. 30 april
Evert van Hemert (schilderijen en aqua
rellen) en Joke Nientker (bronsplas-
tieken).
Ikonen en vroeg-christelijke kunst
heeft de tentoonstelling die nog tot 28
april te zien is in het Stedelijk Museum
Prinsenhof in Delft.
De tentoonstelling Waaiers en mode in
het Nederlands kostuummuseum op de
Lange Vijverberg in Den Haag is verlengd
tot 28 april.
Van 5 tot 21 april exposeert Han Privee
schilderijen en aquarellen in het museum
Panorama van Mesdag in Den Haag.
Fundatie Kunsthuis Amsterdam, Lijn
baansgracht 54, houdt van 5 april t.m. 3
mei een overzichtstentoonstelling van
werken van Jan Voss.
De Toneelschuur is voor Haarlem en
Noord-Holland van vitaal belang. De op-
stapfunctie (voor nieuwe mogelijk voor de
theaterontwikkeling interessante groe
pen) ligt evenals bij het Amsterdamse
Shaffytheater voor de hand. Vanuit Shaf-
fy en de Toneelschuur ontstaan initiatie
ven om nieuwe groepjes ook in de provin
cie te presenteren (Shaffy-Toneelschuur-
circuit) en Noord-Holland legt daar per
voorstelling de helft bij. Vanzelfsprekend
kan de gemente Haarlem het uitstralings
effect dat de Toneelschuur heet op de
provincie Noord-Holland niet aan. Van
daar dat de provincie ook terecht bij
springt.
De Toneelschuur is meer dan een
schouwburg in zakformaat. De activitei
ten vanuit dit theater illustreren dat. De
workshops (ook al een voorziening die
zich door financiële krapte niet kan ont
wikkelen) bezitten een grote populariteit
an zijn practisch altijd meer dan volge
boekt. De begeleiding van nieuwe groepen
vergt energie die niet in geld wordt uitge
drukt. Een groep als het Wespetheater
vond zo’n twee jaar onderdak in het To-
neelschuurgebouw.
Als je alles overziet, kun je niet anders
dan tot de conclusie komen dat er al in een
veel eerder stadium een vaststelling had
moeten komen van het belang van een
theatercentrum als de Toneelschuur. Het
ontbreken van een gemeentelijk kunstbe
leid is er debet aan dat zoiets niet is
gebeurd.
Recital door het Amsterdams
Strijkkwartet, bestaande uit Jeanne-
lotte Hertzberger en Jan Hulst, viool,
Rena Scholtens, altviool, Ben de Ligt,
cello. Verdere medewerkenden: Jan
Erik van Regteren Altena, viool,
Maarten Veeze, viool, Bé Feldbrugge,
altviool, Henk Lambooy, cello. Pro
gramma: Brahms, Mendelssohn-Bar-
Tuinzaal Concertgebouw
Haarlem, 2 april 1980 (matinee- en
avondrecital, deze recensie behandelt
de matinee).
