Schrijvers
tekenen zichzelf
ft
1
w
r
ïa!
Ii
11
lüi
^■1
I
A
'S.
VREES VOOR GROTE VERSCHRALING
a*
door Roelie Meijer
Liberaler systeem
Rob van Gennep
Jan de Slegte
-
In dit boekennummer presenteren we enkele zelfportretten.
„Schrijvers tekenen zichzelf." Uitgave van Revisor Boeken. Prijs f 12,50.
Een aardig boekje voor psychologen en schriftkundigen is „Schrijvers
tekenen zichzelf.Het literaire tijdschrift De Revisor nodigde een groot aantal
Nederlandse schrijvers en schrijfsters uit om een zelfportret te vervaardigen.
138 gaven gehoor aan de invitatie en van hen vindt men de meest uiteenlopen
de tekeningen, krabbels en geschrijf. Sommigen blijken tekentalent te hebben
zoals Holsbergen, Fabricius, Van den Berg, Jeanne vqn Schaik-Willing en
Carmiggelt (hoe deze laatste er zelf over denkt, vindt men in het voorwoord),
anderen prutsen maar wat aan of zoeken het in onduidelijke symboliek. De
karakters, die men uit de boeken kent, komen toch meestal wel naar boven
drijven, zich vastklampend aan het tekenpotlood.
Gigantisch aanbod
Desastreus
-
Traditiegetrouw is
ERBIJ tijdens de
boekenweek
speciaal gewijd aan
het boek en zijn
makers.
„Heel wat mensen denken dat ze het kunnen redden als de vaste boekenprijs
wordt opgeheven. Dat is een soort overmoed die in de hele uitgeverswereld welig
tiert.” Uitgever en boekhandelaar Rob van Gennep tikt grimmig op het rapport,
waarin de gevolgen van het loslaten van die vaste boekenprijs zijn becijferd.
Wanneer de Nederlandse uitgevers en boekhandelaren door de Europese
Gemeenschap verplicht worden om hun prijsafspraken te laten vervallen, zullen
vier- vijfhonderd boekhandels zo goed als zeker verdwijnen. Per jaar zal bijna
de helft minder aan boeken verschijnen. Kleine uitgevers zullen de strijd tegen
grote concerns moeten opgeven en het aantal werklozen in de
boekverkopersbranche zal zeker vijftienhonderd man groot zijn. Ook in de
grafische en aanverwante industrie komen een paar duizend arbeidsplaatsen op
de tocht. De consument wordt er niet beter van. Zijn keuze wordt bijna met de
helft beperkt en hoewel hij vijf percent van het huidige aanbod op de vrije markt
een paar guldens goedkoper zal kunnen aanschaffen, zal hij in totaal toch bijna
vier procent meer moeten betalen.
Boekenclubs
ff 1
6
B.
0
l r
X, -
-
Boekhandel
met rug*
1
3
De vaste boekenprijs is volgens
sommigen, onder wie uitgever Bert
Bakker, een achterhaalde zaak. Men
beschouwt het als een kartelafspraak die
niet zou passen in deze tijd. De Europese
Gemeenschap, waartoe ook ons land
behoort, heeft prijsafspraken in het zgn.
Verdrag van Rome onverenigbaar met de
Gemeenschappelijke Markt verklaard.
In Nederland is in 1964 een eind gemaakt
aan de verticale prijsbinding voor een
groot aantal produkten. Het boekenvak
heeft echter in 1967 een ontheffing van de
overheid gekregen op grond van het
culturele belang van boeken. Een
dergelijke ontheffing hoopt ons land nu
ook in Europees verband te krijgen.
Minister Gardeniers van Cultuur,
Recreatie en Maatschappelijk Werk heeft
onlangs in Brussel verklaard, dat
Nederland en België binnen de Europese
Gemeenschap zullen blijven pleiten voor
handhaving van de verticale (vaste)
prijsbinding van het boek. Zij was met
haar Belgische collega’s tot de conclusie
gekomen, dat die prijsbinding in het
belang van de cultuur moet blijven
bestaan.
Uitgevers en boekverkopers
onderhandelen nu al jaren in Brussel met
de Europese Commissie. Na drie
hoorzittingen over de gevolgen die het
afschaffen van de vaste prijs voor de
Nederlandse (en Belgische) markt zal
hebben, is er volgens Rob van Gennep een
zekere verandering in de meningen van de
ambtenaren ontstaan. Het laatste rapport,
naar aanleiding van het
Structuuronderzoek Boeken, zal naar zijn
mening ook invloed kunnen hebben.
Voor mij is een boekenclub ook geen
doom in het oog, zolang een nieuw boek
niet meteen in zo’n folder wordt
opgenomen. Daar heb ik wel tegen
gepleit.”
Als de vaste boekenprijs zou worden
opgeheven, leidt dat zeker tot een
verschraling van het toekomstige
boekenaanbod. Uitgevers zullen 40
percent van hun totale produktie laten
lopen en zich veilig op de bestsellers
toeleggen. Een grote importeur van onder
meer Engelstalige boeken, Van Ditmar,
vreest dat de voorradeh en het
buitenlandse boekenaanbod in de
toekomst met zeker dertig procent zullen
worden verminderd.
De Slegte, die zich toelegt op de verkoop
van uitgeversrestanten, meent dat het ook
deze categorie van boekhandels zal raken.
„Wij passen de prijs wel aan, zoals we nu
ook doen. De concurrentie zal wel groter
worden. Er komen natuurlijk zaken in een
andere concurrentiepositie ten opzichte
van ons. Maar over het geheel zal het
prijsverschil bij ons toch te groot zijn.
Kijk, literatuur wordt bij ons niet het
meest verkocht. In dëze zaken gaan
kinderboeken, kookboeken en kunst
beter. We verwachten wel een soort
concurrentie van de boekenclubs. Niet dat
het ten nadele van ons is. Het assortiment
wordt in onze zaken toch ook steeds
groter.”
„Handel is handel”, meent Jo Langen,
directeur van Uitgeverij Van Spijk B. V.,
gespecialiseerd in boeken over kunst. „Ik
zie niet dat ik er iets van zal merken als de
vaste prijs wordt afgeschaft. Ik denk dat
het voor de boekhandel erg mee zal vallen.
In deze branche zal het ook niet
gemakkelijker worden, maar bij mij
zullen ze niet zo gauw om grote kortingen
vragen. Kortingen van 35 tot 40 percent
zullen misschien oplopen tot 70 percent.
Nou ja, dat kan alleen bij grote oplagen.
En mocht ik eens een bestseller op
kunstgebied hebben, dan mogen ze van
mij een grote korting. Waarom niet,
handel is handel.”
We zijn een volkje van lezers. Onze
boekenconsumptie is heel hoog, ook van
„Voor ons, kleine uitgevers, zou het
desastreus zijn als de prijsbinding wordt
opgeheven”, zegt Rob van Gennep, „maar
ook uitgevers als AP, Meulenhoff en De
Bezige Bij zullen het merken. Ook zij
zullen risicodekking zoeken. Van de ruim
450 uitgeverijen in ons land is 20 percent
aan een bepaald concern gebonden of
specialistisch. Zelfs in die
gespecialiseerde hoek zal het trouwens
doorwerken.”
Van Gennep vreest dat veel
verkooppunten in handen zullen komen
van grote concerns en van
boekhandelsketens. „Er komt een
concentratie van macht, zowel van
uitgeverszijde als aan de
boekhandelskant. Met name zo’n firma
als Bruna, die bijna elke week een
verkooppunt ovemeemt, zal een stempel
gaan drukken. De VNU wil ook beginnen
met een reeks eigen zaken. Elsevier en
Kluwer staan nu wat stil op dit gebied,
maar misschien staat er wel een andere
groep op. Je hoeft niet veel illusies te
hebben over wat dan zal gebeuren met de
keuze van het assortiment. Het effect zal
dan zijn, datje in plaatsen als Meppel of
Van Gennep zegt: „Er is nu door de
i Vereniging ter Bevordering van de
I Belangen des Boekhandels voorgesteld
een liberaler systeem in te voeren. In
plaats van een collectieve verticale
prijsbinding een individuele
prijsafspraak, zoals ook in Engeland
bestaat. Kijk, je kunt een boek een vaste
en een vrije prijs geven. Die vaste prijs
zou voor een bepaalde tijd kunnen gelden.
Naar zijn mening zal elke oplossing die
anders is, schadelijk zijn voor de
boekhandel.”
Het is geen ideaal systeem, geeft hij toe.
„Maar het is kiezen met de rug tegen de
muur voor iets dat gevaarlijk is en ten
nadele van het boekenvak zal zijn.”
In Engeland is per traditie een andere
economische situatie ontstaan op de
boekenmarkt. Het concern W. H. Smith
heeft een monopoliepositie doordat het 30
percent van alle boeken in Engeland
afheemt. Smith weigert boeken met een
vrije prijs en op deze manier functioneert
het systeem redelijk goed.
Temeuzen geen redelijke boekhandel met
assortiment meer over zal houden.”
Ook onafhankelijke boekhandels zullen
zich tot ketens gaan transformeren. Er
komen minder boeken, er is minder keus.
Voor aankomende schrijvers zal het bijna
ónmogelijk worden nog een uitgever te
interesseren voor hun manuscript.”
Volgens Rob van Gennep kunnen de
onderhandelingen over de vaste
boekenprijs niet oneindig blijven slepen.
„Omstreeks de zomer zal er toch een
uitspraak van de Europese Commissie
moeten komen. Het is goed als de
onzekerheid eindelijk wordt doorbroken.
Ik hoop van harte dat onze persoonlijke
bemoeienissen de zaak in de goede
richting hebben beïnvloed. Dit laatste
kartel zal, zij het misschien met kleine
veranderingen moeten blijven bestaan.”
„Boekenclubs zijn gebaat bij een vaste
prijsafspraak”, meent Rob van Gennep.
„Zij moeten kunnen zeggen: zoveel kost
het in de gewone winkel en bij ons krijgt u
het met deze korting. Het probleem is dat
er in die sfeer nogal wat hypocrisie is.
Tenslotte levert een boekenclub onder de
prijs. Ik doe vrijwel niets met
boekenclubs. Warenhuizen als Vroom en
Dreesmann, die last hebben van de
boekenclubs, verwijten de uitgevers:
jullie leveren toch ook aan boekenclubs
met korting? Maar het is natuurlijk een
essentieel andere zaak of je lezers laat
intekenen en ze vastlegt op het afnemen
van bijvoorbeeld vier boeken, of datje in
een warenhuis bepaalde boeken veel
goedkoper gaat brengen.”
Boekenclubs dateren al van ver voor de
oorlog. Het zijn inmiddels internationaal
geaccepteerde media. Van Gennep: „Hun
keuze is wel beperkter dan dat van de
boekhandel (maar niet zo minimaal als
Maxi’s en Wastora, die met een paar
boeken stunten om klanten te trekken.
I
buitenlandse titels. Dat betekent dat er
ook een gigantisch aanbod is van
buitenlandse boeken tot in de kleinste
plaatsen van het land. In Europa is
Nederland het belangrijkste afzetgebied
voor Engelstalige boeken buiten Groot-
Brittannië.
De vraag of er ondanks die vaste
prijsafspraak tussen de uitgevers en de
gewone boekhandel nog wel eens een
voordeeltje is te halen, is betrekkelijk.
Naast de gewone uitverkoopperioden, zijn
er het hele jaar goedkopere boeken te
vinden voor een prijsbewuste lezer. Wie
geduld heeft, kan natuurlijk wachten tot
een nieuwe schrijver na verloop van jaren
wordt afgeprijsd. Een Wolkers, Mulisch of
Rubinstein zal daar zelden tussen zitten.
Er is een aardige handel ontstaan in
uitgeversrestanten. Men kan daarvoor
terecht bij De Slegte in verschillende
steden van het land en bij het moderne
antiquariaat van Van Gennep in
Amsterdam. Daarnaast hebben 120
individuele boekhandelaren zich verenigd
in de ICOB en op die manier brengen zij
regelmatig afgeprijsde boeken in een deel
van hun zaak. Ook de warenhuizen spelen
in op deze uitgeversrestanten.
Antiquariaten met oude en nieuwe
boeken zijn in heel Nederland gevestigd.
Op rommel- en dagmarkten kan men ook
voor een zachte prijs een geliefde
schrijver op de kop tikken. Boekenclubs
bieden bij intekening vaak reducties tot 20
percent. Engelse verzendhuizen kunnen
ook boeken leveren tegen een iets lagere
prijs dan de Nederlandse importeur,
maar wie verlekkerd raakt bij het zien
van een Engelse uitgave in zijn eigen stad,
moet wel zeer veel zelfbeheersing hebben
om het te willen bestellen.
Voor ongebonden boeken betaalt men in
de ons omringende landen feitelijk
nauwelijks minder dan hier. In Engeland
heeft het nog wel eens zin om zelf tijdens
een vakantie boeken in te kopen. Die
prijzen zijn iets lager, omdat er geen btw
op boeken wordt geheven in dat land. De
literaire uitgeverij Allert de Lange in
Amsterdam komt in april met een
ongebonden boek op de markt. Het is het
boek „Job” van de schrijver Joseph Roth.
Of deze losbladige uitgaven die in een
kleine oplage verschijnen werkelijk
goedkoop zijn, is nog een open vraag.
tegen muur
r
