Aangrijpend verhaal
ouders drugspatiënt
Weten dat men gaat sterven
La -
I
jat
V
ISB
F
CHRISTUS VAN DE IKONEN IN DIALOOG MET MARXISME
V
BOEKMOZAÏEK
LA
i
Zoon van Maria
til
a-j
■ft'
o
1 i
I
a,
-III
J. Koec
Jood uit Nazareth
Het
wor
gen
aan
Zon
ruin
Het
deE
opg
Ult{
Coll
Boe
anru
boe
de
ged
regl
alle
Socialisme
Er zijn zoveel beelden van Jezus de Christus als er mensen zijn die
zich een beeld van hem vormen. In deze aflevering worden drie
Jezus-beelden nader belicht. De eerste geeft het beeld van de
Christus zoals hij voorkomt op ikonen. Hier wordt hij met alle
verschuldigde eerbied gezien als de goddelijke Zoon, eniggeborene
van de Vader, de god-menselijke gestalte uit de Allerheiligste
Drieëenheid zoals hij ons aanblikt van vele verstilde afbeeldingen uit
het boek De Zoon - Christus op ikonen, een uitgave van De
Wyenburgh te Echteld in samenwerking met J. W. Richt te Hoeven
49,90).,
ML.,
i
Zoon van Allerhoogste
Zelfportret van Manuel van Loggem
V
1
HANS INVERNIZZI
KEES CORNELISSE
I
l
c
T(
st<
Ti
vc
Er gaapt een onoverbrugbare af
stand tussen de verheerlijkte Chris
tus van de ikonen en de homofiele
jood uit Nazareth, die voor ons le
vend en diepmenselijk wordt be
schreven in de roman Een jood uit
profeet van de Heer, die het lot
moet delen met alle oprechte pro
feten.
ze in de inleiding schrijft, de waar
heid in haar eigen kleur en vorm,
maar bijna alles wat zij opschreef
is waar gebeurd. Ik waag me er
niet aan een samenvatting te ge-,
ven van de inhoud. Ik wil volstaan
De heer en mevrouw „Jansen”
bestaan echt. Zoals er honderden
echtparen in Nederland wonen,
die echt bestaan en dagelijks ge-
on-
beschrijflijke ellende die drugs te-
van
Len en Simon S. is ook echt. Het is
het verhaal van een van die hon
derden ouderparen. Daarom, is
„De moeder van David S„ geb. 3
met u aan te raden ”De moeder
van David S„ geb. 3 juli 1959” te
kopen, te lezen en te herlezen.
Te
sp
Te
wi
Wc
zij
Zi
ik
J
d
V
5
C
L
J
l
1
i
„Omgaan met de dood" is een uitgave
van H. Meulenhoff, telt 264 blz. en kost
27.50.
11
c
I
l
t
Te
vr
Zi
he
Et
mi
Zi
dc
E
u
d
Tei
kij
Tei
vot
Te'i
rat
Ik
ter
k
o
JEZUS: jood uit
J;
Ook al heeft u nog nooit iets met
drugs te maken gehad en denkt u:
dat overkomt mijn kinderen niet.
U zou die buurman of buurvrouw
kunnen zijn, die Yvónne Keuls be
schrijft en die zich van Len en
Simon afkeert, terwijl zij schreeu
wen om hulp. Of die psychiater,
die het echtpaar slechts als een
interessant geval beschouwt en
zich niet wenst te verdiepen in wat
deze mensen door moeten maken.
Hoewel u mogelijk bij het lezen
van het boek zult denken: dit be
staat niet, dit is overdreven, kan ik
u verzekeren, dat Yvonne Keuls
zich niet heeft laten verleiden tot
het schrijven van een lekker sen
sationeel verhaal.
We ontmoeten geen klassieke Je
zus zoals we die volgens een christe
lijke traditie moeten afleiden uit de
vier evangeliën. Deze Jezus lijkt
meer authentiek evangelisch, ont
daan van alle Griekse invloeden.
Deze Jezus is menselijk, zoon van
Maria en van een onbekende vader,
homofiel, maar geliefd bij God van
wie hij de welbeminde zoon wordt.
Jezus wordt geplaatst in de onrusti
ge sfeer van die dagen, het bezette
en innerlijk verdeelde Palestina
met een sterk verlangen naar de
Verlosser. De vele tegenstellingen
worden duidelijk: tussen geest en
wet, Sadduceeën en Farizeeën, Ze
loten en Essenen; de spanning rond
de spoedig verwachte eindtijd met
de komst van de Messias. Dit alles
verraadt een intensieve studie van
het nieuwe testament en van oud
testamentische teksten met messi-
aanse betekenis, vooral van Jesaja.
De schrijver heeft ook kennis geno
men van de Dode-Zeerollen. Hij te
kent een sterke verwantschap tus
sen Jezus en de Essenen, de zonen
van Zadok. Zijn verhaal levert een
zeer sympathiek Jezus-beeld op.
Daar we hier te maken hebben met
een roman, behoeven we ons verder
niet te verdiepen in allerlei theologi
sche aspecten van het verhaal. Het
is vooral van belang dat deze Jezus
tot bezinning stemt. Hij is mij meer
verwant dan de Christus van de
ikonen.
God heeft zich sterk in hem be
toond. Jezus wordt aangewezen om
de boodschap van het nieuwe ver
bond naar buiten te brengen. Hij
wordt de vriend van tollenaars en
zondaars. Hij kent de wet en de
profeten, hij verkondigt de blijde
boodschap en geneest de zieken.
Mensen voelen zich nooit zo dicht
bij God als wanneer zij hem bij zich
weten. Door hem worden zij aange
raakt met de geest van de Almachti
ge. Jezus staat dichter bij God dan
wie van ons. Hij weet dat de Vader
van het heelal lankmoediger is dan
de steile uitleggers van het koude
woord. De stem van God weegt
zwaarder dan zijn wet. Hij leert dat
men zijn medemens moet liefheb
ben zoals men God bemint. God
heeft als onzichtbare geest bezit ge
nomen van zijn hart en is als tastba
re gestalte één geworden met het
lichaam van Jezus. Pas langzaam
wordt hij zich ervan bewust zo
Gods geliefde zoon te zijn.
ligste Drieëenheid? Maar dis alles is
onvermijdelijk als men de jood Jes-
joea uit Nazareth een maagdelijke
geboorte meegeeft. Hij wordt dan
een Christus van de ikonen, God
van God, licht van licht, eniggebo
ren Zoon van de Vader, ontvangen
van de Heiüge Geest, geboren uit de
maagd Maria. Ja, hij heeft ook gele
den onder Pontius Pilatus, is ge
kruisigd, gestorven en begraven.
Hij is ten derden dage glorievol
opgestaan uit de doden en zetelt aan
de rechterhand van God de Al
machtige Vader. Vandaar zal hij
komen oordelen de levenden en de
doden. Dit mysterie wordt verbeeld
op de ikonen en de eerbied voor dit
mysterievolle verhaal straalt vanaf
iedere ikoon.
Velthuis heeft de theologische en
artistieke achtergronden duidelijk
uiteengezet. Hij schetst een wereld
van het oosters orthodoxe christen
dom, waarin alle ikonen van de
Drieëenheid, de Christus, van Ma
ria, van alle heiligen en alle heilige
momenten lichten zijn op de weg
naar het Ware Beeld van God. Al
thans het ware beeld in de ortho
doxe zin. Het heeft niets meer weg
van het ware beeld van de Naamlo
ze van de joodse traditie, van wie de
mens zich geen beeld mag maken.
Ikonen gaan voorbij aan de heilige
huiver van hebreeuwse patriarchen
en profeten en tekenen een Triniteit
als een theologische constructie die
men niet uit de Schrift kan her
leiden.
Het voordeel van dit mooi uitge
voerde boek bestaat uit de weder
zijdse ondersteuning van tekst en
beeld. De uitgave kan dienen als
een goede inleiding tot de ikonogra-
fie en tot de theologische traditie
die de ikonenschilders heeft geïn
spireerd. Het is uit haar aard een
theologie die Jezus van Nazareth
volkomen heeft verslonden. Het is
een theologie die uitloopt op een
Griekse god die mij als christelijk
monotheïst wezensvreemd, ja we-
zensvijandig is. Desalniettemin res
pecteer ik de objectiviteit van Vel
thuis en bewonder ik de artistieke
waarde van de ikonen die vooral de
Triniteit, Jezus en Maria in beeld
brengen.
Nazareth van Manuel van Loggem
(uitgeverij Corrie Zelen - 29,50).
Het boek getuigt van hetzelfde inle
vingsvermogen en een even goede
kennis van Schrift en geschiedenis
als Mózes, de andere religieuze ro
man van Van Loggem. De uitgever
ziet in het tweede boek een logisch
vervolg op Mozes, waarin de schrij
ver de oorsprong van het joodse
volk heeft geschetst. In het onder
havige boek beschrijft hij de ge
beurtenissen in het Heilige Land
ten tijde van Jezus, waardoor een
kleine joodse sekte kon uitgroeien
tot een wereldgodsdienst. Tenmin
ste, de aanzetten worden aangege
ven, want Van Loggem stopt waar
de triomf van het kruis zou begin
nen. Dood en opstanding van Jezus
worden niet opnieuw verhaald.
Jezus blijft dus de jood uit Naza
reth. De gekruisigde is in deze ro
man niet gekruisigd, wel mislukt.
Hij is niet opgestaan en geen god
geworden. Johannes, de geliefde
leerling van de rabbi, die optreedt
als verteller van het verhaal, huilt
aan het einde met zijn medeleerlin
gen om de van God en mensen
verlaten Jezus van Getsemane. Ze
beséffen dat hij de Messias niet
geweest kan zijn en dat de lange
wachttijd van het joodse volk nog
geen einde heeft genomen. Het is
een joodse visie waarin wel plaats
was voor een Messias die met macht
en kracht zijn rijk zou hebben ge
vestigd in het Romeinse Palestina
van die dagen.
Deze Jezus ziet zich wel als de
door God geroepene, de gezalfde
des Heren, de Messias of de Chris
tus. De roeping ontwaakt langzaam
en er verzamelen zich leerlingen
rond deze rabbi, opvolger van Jo
hannes de Doper en behorend tot de
Essenen. Het verhaal werpt een hel
der licht op de Doper en op de
leerlingen, vooral op de apostel Jo
hannes als de geliefde leerling, op
voorman Simon Petrus, op knok-
ploegleider en penningmeester Ju
das van Karioth, de ongeduldige,
die Jezus niet meer kan volgen als
deze steeds maar blijft weigeren
zich als Messias aan het hoofd te
stellen van de opstand tegen de Ro
meinen en de joodse priesterkaste.
Jezus zelf tekent zich af in die vele
relaties als een rusteloze zoeker, een
Een jaar geleden heb ik de heer
en mevrouw „Jansen” geïnter
viewd, de ouders van een aan
drugs verslaafd meisje. Een ge
sprek, dat me is bij gebleven. Kort
geleden heb ik het boek „De moe
der van David S, geboren 3 juli
1959” gelezen. Een boek, dat me
bij zal blijven. Het gesprek ging
over de woede, de wanhoop, de
machteloosheid, de uitzichtloos
heid van twee mensen van vlees
en bloed, die hun kind kapot za
gen gaan. Het boek gaat over Len
en Simon, twee andere mensen,
romanfiguren, maar door Yvonne
Keuls, de schrijfster, zo „levend”
afgeschilderd, dat ook hun woede,
wanhoop, machteloosheid en uit
zichtloosheid voor mij werkelijk
heid werden. De schok van her
kenning, die ik ervoer, zullen ook
ouders van andere drugsgebrui
kers ondergaan als ze .het boek
lezen. „De moeder van David S.,
geb. 3 juli 1959” is een fantastisch
boek.
Het is eigenlijk geen boek, dat je confronteerd worden mét de
kunt recenseren. Wie maar een
greintje gevoel in zijn lijf heeft zal weeg brengen. Het verhaal
er, zomin als ik dat kan, afstand
van kunnen nemen. Het boek is
dan ook niet voor niets gebaseerd
op de ervaringen van echte men
sen. Yyonne Keuls verpakte, zoals juli 1959” meer dan een boek. Het
is een verslag van de werkelijk
heid.
„Omgaan met de dood” is ge
schreven voor iedereen die maar
liever weet dat hij of zij gaat ster
ven in plaats van (bijvoorbeeld)
aan het lijntje te worden gehou
den en plotseling voor die onver
mijdelijke toekomst te worden ge
plaatst. In dit boek, vertaald uit
het Frans, speelt vooral kanker
een grote rol. Het wil zijn „Een
nieuwe benadering voor het door
breken van de bestaande taboes
rond ongeneeslijk zieken en ster
venden”.
Het begint met het verhaal van
zestien kankerpatiënten: onver
bloemd worden ziekte en het ster
ven van twaalf van hen verslagen
(drie kinderen, vier jongeren en
vijf volwassenen, mannen en
vrouwen van wie de oudste nog
maar 45 jaar was). Ook het weder-
De tekst van dit zeer rijk geïllus
treerde boek is van drs. Bert Vel
thuis, die scherp heeft ingezien dat
achter de schilderingen van het hei
lige een geheel eigen wereld schuil
gaat. In deze wereld is geen plaats
voor een te menselijke Jezus van
Nazareth. Hier woont de Zoon Gods
in volle macht en majesteit. Hij
heeft juist nog menselijke trekken,
omdat het goddelijke nu eenmaal
niet kan worden afgebeeld en om
dat gelovige mensen nu eenmaal
verlangen naar een concreet voor
werp van hun verering. Het boek
put met zijn vele afbeeldingen on
der meer uit de ikonencollectie en
uit exposities van het Instituut voor
de ikonenkunst, dat is gevestigd in
het Echteldse kasteel De Wyen-
burgh.
Het boek met Christus-ikonen
komt een half jaar na het succes
van een boek met Maria-ikonen.
Een derde deel is reeds in voorbe
reiding. Hieruit kan blijken dat er
voldoende aandacht bestaat voor
het heftige in menselijke gestalte
zoals dat ons in de ikonen tegemoet
treedt. De heldere en afstandelijke
tekst opent met de stelling dat alle
ikonen teruggaan op het beeld van
de Zoon, hoewel er nooit een au
thentiek Christusportret is geweest.
Toch is de Christus van de ikonen
uit Rusland en Byzantium steeds
onmiddelijk als zodanig herken
baar. De gelovige herkent de Zoon,
kijkt, wordt aangezien en opgetrok
ken. In vertrouwen kan hij zich
overgeven en bidden. Dit is religieu
ze kunst, hoe primitief soms van
vorm. De eenvoudige gelovige uit
Ravenna, Constantinopel, Athene,
Moskou of Novgorod heeft er waar
schijnlijk geen vermoeden van ge
had welke filosofieën of theologieën
Jezus van Nazareth hebben ge
maakt tot een Byzantijnse god. Wat
zal hij hebben gedacht van de ver
nuftige constructie van de Allerhei-
varen van vier overlevenden,
voorlopig genezenen, passeert de
revue.
„Omgaan met de dood” heeft
twee auteurs: de een is dr. Leon
Schwartzenberg, kankerspecia-
list, die vertelt wat hij iedere dag
weer ziet, voelt en meemaakt:
ziekte, lijden, dood. De ander, een
toonaangevend journalist, Pierre
Viansson-Pointé, beschrijft het
doen en laten van de arts en zijn
patiënten, de smart en de laatste
reis die iedereen moet maken.
Het zijn twee verschillende be
naderingen met een en dezelfde
conclusie: Beter te weten dat men
gaat sterven voordat het moment
aanbreekt. Want mensen die we
ten dat ze niet lang meer te leven
hebben, willen bij het leven be
trokken blijven, nog zoveel moge-
Een derde Jezus-beeld kan indi-
reet worden afgeleid uit het boek
Theologie van het socialisme van
Teije Brattinga. Dit levert het beeld
op van een Jezus die inspireert tot
maatschappelijke bewogenheid.
Het christendom levert niet alleen
een hemels perspectief maar heeft
ook consequenties voor ons christe
lijk handelen op aarde. Brattinga is
op deze studie in maart gepromo
veerd tot doctor in de godgeleerd
heid aan de katholieke universiteit
te Nijmegen. Promotor was prof,
mag. dr. E. Schillebeeckx. Dr. Brat
tinga heeft zich verdiept in de ver
houding tussen het religieuze (in
zonderheid het christendom) en het
socialisme/marxisme. Met de theo
loog Paul Tillich (1886-1965) meent
hij dat christendom en socialisme
bepaald niet rechtlijnig tegenover
elkaar behoeven te staan. In hun
fundament zijn ze sterk aan elkaar
verwant. Brattinga stelt heel opti
mistisch dat ook vandaag het idee
terrein wint dat het religieuze en
maatschappelijke, het christendom
en het socialisme onderling verwe-
.ven zijn. Zeker is dit het geval bij
goedwillende denkers, maar zeker
niet bij zich politici noemende figu
ren en zeker niet bij de brede lagen
van de bevolking.
Het boek van Brattinga confron
teert ons vooral met de denkbeel
den van de Duits-Amerikaanse the
oloog Tillich en met het Religieus
Socialisme. Dit gaat in tegen een
religieuze opvatting die de wereld
opoffert aan het bovenaardse maar
ook tegen een opvatting vah huma
niteit die het religieuze offert aan de
wil tot concrete maatschappelijke
vormgeving. Met andere woorden
tracht dit socialisme het evenwicht
te bewaren tussen aardse en hemel
se aspecten van het christendom,
tussen de persoonlijke en de sociale
dimensie van het geloof. Volgens
Brattinga heeft Tillich het model
gevonden, waarbinnen de mens re
ligieus en socialist tegelijk kan zijn.
Wanneer Tillich duidelijk wil ma
ken wat de religieuze mens bedoelt
als deze het woord God gebruikt,
omschrijft hij dat als datgene wat
ons onvoorwaardelijk aangaat. Bin
nen het socialisme beluistert hij dit
onvoorwaardelijke in de verwach
ting van een toekomst die het marx
isme zich denkt als een klassenloze
maatschappij. Voor Tillich is deze
maatschappij geen menselijke mo
gelijkheid, maar is het de inhoud
van de verwachting die de mens
heeft en waarnaar hij zich richt.
Tillich heeft er geen bezwaar tegen
dat het woord God enige tijd uit de
discussie verdwijnt, opdat we eens
kunnen nadenken over wat inhou
delijk met het woord God wordt
bedoeld. Het gebruik van het woord
God roept tegenstand op. Er zijn bij
dit woord voorstellingen en begrip
pen aangeslibd, die een juist ver
staan kunnen verhinderen. Van
mijn kant wil ik hieraan toevoegen
ook het begrip „christelijk” voorlo
pig maar niet te hanteren. Weinig
termen zijn meer misbruikt. De in
formatie over het derde boek werd
ontleend aan het bureau pers en
voorlichting van de Nijmeegse uni
versiteit. Uitgever is het Witte Boek
huis te Bolsward 49,50).
dood (mei 1979, aan kanker; ad-
junct-hoofdredacteur van het ge-'
zaghebbende dagblad Le Monde.
Als oud-verzetsstrijder schreef hij
diverse boeken op politiek-histo-
risch gebied.. Vianssons bijdrage
is fel van toonzetting, hij komt
onder meer op voor de positie en
de rechten van patiënten, be
spreekt ook de euthanasie. Om
zijn opstelling te begrijpen dient
men te weten dat hij, toen hij
schreef, wist dat hij aan kanker
leed en kon vermoeden te zullen
sterven. Kennelijk heeft hij zijn
eigen ervaringen in dit, niet altijd
gemakkelijke, wel aansprekende
boek verwerkt.
„De moeder van David S., geb. 3 juli 1959”, door
Yvonne Keuls. Uitg. Ambo. Prijs 25,-.
J*'
Nazareth, socialist,
lijk maken van wat hun rest. En
de naaste omgeving dient daartoe
alle kans te geven, niet uit medelij
den, maar omdat de stervenden er
recht op hebben. Zo verdwijnen
het stilzwijgen en de voortijdige
rouw, waarmee vaak nog onge-
neeslijk zieken en sterven worden
omgeven.
Schwartzenberg is een bekende
kankerbestrijder, die zich vooral
bezighoudt met de behandeling^
van de ziekteverschijnselen met
chemische middelen en met im-
munotherapie (behandeling door
het opwekken van immunologi
sche reacties in het lichaam). Hij
heeft ook te maken met harttrans
plantaties vanuit zijn specialisme
en is om zijn wer internationaal
vermaard.
Viansson-Pointé was tot ziin
L?
i
tiHuimurrr !tr<u
