Hein Salomonson: architectuur van binnenuit ontworpen
Handboek beknopt
en oppervlakkig
Surinaams Doe-theater
komt naar Nederland
exposities
u
Grandioos nieuws
voor Beverwijk en wijde
omstreken, morgen
in deze krant.
i
wij
ontvingen
IP
■KU
Uw Kunstgebit
stevig op zijn plaats?
HH
9
99
List, leugen en
veel spanning
AEG
MOTORENDIENST
nte
nte
„Van Aalmoes tot
Zwijntjesjager”
metselaar techniek bv
Britse actrice Kay
Hammond overleden
Alleen cultuurbarbaren
gooien hun oude boeken weg»
Dus brengt ze naar De Slegte.
De Slegte is een goeie
voor uw oude boeken.
Met kritisch toneel over militaire junta
w
mi
ff
12
13
KUNST
1980
DINSDAG 6 MEI
J
door Joost Meuwissen
AEG MOTOREN UIT
VOORRAAD LEVERBAAR
Moderne uitrusting voor
al uw reparatlowerk
Zoals wetenschappelijke boeken, ency
clopedieën, literatuur, atlassen, oude pren
ten, enz. Misschien krijgt u er nog meer^
geld voor dan u denkt.
bibliotheek
in wij in
is een auto-ongeluk
het
>n wij in
Terwijl het er de meeste moderne archi-
Woonhuis te Boekelo uit 1956.
i
(ADVERTENTIE)
(Van onze kunstredactie)
Tweede
de
F. H.
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
„Het onzichtbare front”, oorspronkelijke ti-
Brown. Uitgever: Unieboek BV/Van Holkema
Het Doe-theater verzorgt de totale pro-
duktie in eigen beheer. Uit de recette
worden de salarissen betaald. Subsidie is
er niet, hoewel daarin in de nabije toe
komst verandering kan komen. De onder
minister van onderwijs, Ravales, schijnt
niet onwelwillend tegenover een subsidie
verzoek te staan.
De term Doe-theater is ontleend aan een
oude vorm van Surinaams toneel,w aarin
op een satirisch en humoristische wijze
mensen en toestanden gehekeld werden.
Voor het Doe-theater is het tournee een
noodzaak. Henk Tjon: „De produktie die
wij gaan brengen geeft een beeld van wat
wij in Suriname op dit moment aan thea
ter kunnen bieden. De spelers zijn in Suri
name gevormd en geschoold en dit is voor
de meesten de eerste keer dat zij zich
internationaal presenteren. Het laatste in
ternationale contact van de groep dateert
uit 1975, toen we ook in Nederland en
Frankrijk waren”.
De Zweedse kunstenaar Öyvind Fahl-
ström exposeert van 10 mei t.m. 15 juni in
Boymans van Beuningen te Rotterdam
schilderijen, variabele schilderijen, teke
ningen, grafiek en film. De tentoonstelling
is georganiseerd in samenwerking met het
Moderna Museet in Stockholm.
Bij de SBK, Gedempte Oudegracht 121,
Haarlem exposeert Peter Bes in de maand
mei etsen en Margreet Huisman kera
miek.
hebben gemaakt. De huizen hebben dan
nooit een eenvoudige vorm, reden waar
om de Blaricumse gemeente-autoriteiten
over de tekeningen voor het huis Janssen
uit 1938 uitspreken: Uw ontwerp is geen
huis, het is een auto-ongeluk.
De gevelopstanden lijken vooral te wor
den bepaald door wat de muren scheiden
in de plattegrond en niet door hun aan
zicht. De wanden zijn wezenlijk schermen
die tussen activiteiten worden opgetrok
ken. Ze zijn even heterogeen als het meu
bilair en bepalen het gezicht van het huis
niet op grond van hun eigen vormen maar
op grond van hun arrangement: Vandaar
dat de muurvlakken worden beheerst
door de aard van het hang- en sluitwerk
dat ze omringen, zodat een muur rond de
deur een poort wordt, rond een venster
vliesdun karton en rond een plantenven-
sterbank een doos. Terwijl de plattegrond
een collage is, zijn de opstanden van de
orde van de bijeengebrachte elementen
zelf. De gevels zijn zonder de kennis van
de plattegrond eigenlijk niet goed aflees
baar. Dat vormt een kernvraagstuk in
Salomonsons oeuvre, dat ook door hem
zelf in de jaren vijftig meermalen wordt
onderkend. Het heet dan dat de huizen
vooral „van binnen uit” werden ontwor
pen, naar de levenswijze van de opdracht
gevers.
Wikkelen en revisie,
vacuümimpregneren,
drogen, balanceren, belasten.
O „Zeven jaren van een wielrenner”, ro
man voor jongeren door Herbert Frie
drich, uitgave Sjaloom 25).
In ons blad is jarenlang onder de titel
„Hoe is het ontstaan?” een rubriek ver
schenen waarin de wetenschap der woor
dafleiding op populaire wijze werd beoe
fend. De auteur was dr. P. H. Schröder,
Haarlem, Pr. Bemhardlaan 2
Tel. 023-350104
Alkmaar, Bestevaerstraat 77
Tel. 072-117546
3-KAM-
m IJmui
m.flat ir
mgeving
BRIGHTON (ENGELAND) (Rtr). De
Britse toneel- en filmactrice Kay Ham
mond is zondag op 71-jarige leeftijd in
Brighton overleden. Kay Hammond was
de eerste „Elvira” op het Londense toneel
in Noel Cowards „Blithe Spirit” en zij
speelde met haar man, acteur-regisseur
Sir John Clements, in een ander stuk van
Coward, „Private Lives”.
Boycot Outspan Aktie en NOVIB 7,90).
„Sprookjes” door Jiri Wolker met illus
traties van Pim Leefsma, uitgave Omni-
boek 17,50).
„Wie speelt er mee?”, vijftien gezel-
schapspelen voor groot en klein, uitgave
Omniboek 12,90).
„Jeroen de Grote” door Jan Blokker
met illustraties van Waldemar Post, uitga
ve De Bezige Bij 18,50).
„Sjaard en het land van de blauwe
stamboom”, door Frank Herzen, uitgave
Corrie Zelen 9,90).
„Het kookboek uit Lyon” door Ginet-
te Hell-Girod, uitgave De Viergang
28,-)
„Het kookboek uit de Elzas” door
Ginette Hell-Girod, uitgave De Viergang
28,-).
„Jaar te kijk 1979”, de zilveren came
ra, uitgave Allert de Lange 13,50).
„Elisabeth van Thuringen, dienares
der armen” door Walter Nigg met foto’s
van Helmuth Nils Loose, uitgave J. H.
Gottmer 35,-).
„Genodigd aan de maaltijd des He
ren”, inleiding tot de Eucharistie volgens
het Romeins Missaal, door A. M. Roquet
met een aanbeveling van Johannes kar
dinaal Willebrands, uitgave J. H. Gott
mer 24,50).
„De yolheid ervaren”, dagen van stil
te met Frans van Assisi, door Emmanuel
Jungclaussen, uitgave J. H. Gottmer
12,50).
„Het oorspronkelijke visioen”, reli
gieuze ervaringen in de kinderjaren,
door Edward Robinson, uitgave J. H.
Gottmer 22,90).
„Met hart en ziel gezond”, een holisti
sche kijk door Swami Rama, uitgave De
Toorts 18,50).
t u beller
3-232447
t u bellen
-232447.
Aan de andere kant lijken vaak de aard
en de vorm van het perceel waarop het
huis staat een complexe buitenvorm te
rechtvaardigen. Mart Stam had er in 1939
op gewezen dat zo’n rechtvaardiging nog
al willekeurig is omdat de eigendomsgren-
zen van een grondstuk en de vorm van een
huis verschillende grootheden zijn. Toch
gebruikt Salomonson haar nog tot 1960,
ofschoon de aldus gelegitimeerde „hoofd
vorm” van een huis nog een vager begrip
is dan de uiteindelijke verschijningsvorm.
De „hoofdvorm” is meer een idee, hij kan
nog slaan op de innerlijke organisatie van
een woning, zoals bij het huis Orlow. In de
loop van de jaren zestig is de onzekerheid
over de buitenvorm van het landhuis uit
Salomonsons oeuvre verdwenen. De ver
schijning wordt eenvoudiger uit zichzelf
en niet vanuit de situatie in welke het
verkeert, zoals wel het geval was bij het
huis Isaac in 1959 in Den Haag.
Het huis Teulings aan de Zuidelijke
Wandelweg in Amsterdam en ook wel het
huis aan de Bontiuslaan in Wassenaar uit
het eind van de jaren zestig zijn trefzeker
in een evenwicht van plattegrond, door
sneden, opstanden en aanzichten. Het is
zeker zo dat hierbij een groeiend vertrou
wen in de grafische middelen, zo kenmer
kend voor het eind van de jaren zestig, een
rol heeft gespeeld. Zo noemt een commen
taar in 1972 in L’architecture d’aujourd-
’hui de eenvoudiger grafiek van het huis
in Wassenaar als een voorbeeld van een in
die tijd algemene terugkeer naar „voor
oorlogse esthetische karakterestieken”,
zoals De Stijl en Mondriaan. Maar mis
schien meer nog is het twijfel aan de
gefixeerdheid van de aaneen te monteren
elementen - meubels, woonactiviteiten - en
aan de mogelijke bepaling en overdracht
van hun kwaliteit, twijfel die de „verstan
dige” keuze van meubelstukken en levens
manieren allengs minder onderscheidt
van de toch eveneens verstandige keuze
van hun arrangement. Van plastiek naar
grafiek markeert hier de groeiende scep
sis, die ook in de tentoonstellingsteksten
tot uitdrukking komt, aangaande een ver
heffing van de mensen door smaak en
aangaande de afgerondheid van een histo
risch en esthetisch object (meubelstuk).
„Ik heb nooit geprobeerd iets nieuws te
maken, wel iets nieuw, van de oorsprong
af, te zien. Dat is niet bijzonder, musici
en acteurs doen dit wanneer ze ons ont
róeren.” Aldus een uitspraak van de ar
chitect Hein Salomonson op de tentoon
stelling van zijn werk die het Stedelijk
Museum te Amsterdam houdt, ter gele
genheid van zijn zeventigste verjaardag.
Salomonsons bijzondere positie binnen
wat altijd moderne architectuur is ge-
r* noemd geeft hij aan door de uitvoerende,
vertolkende functie van de architect op
de voorgrond te plaatsen. In zijn ogen is
de moderne architectuur niet nieuw in de
zin van een geheel nieuwe verschijning in
cultuur, maar een eigentijdse interpreta
tie van iets dat al aanwezig is, namelijk
van een bestaande levenswijze van bewo
ners van huizen.
De woordafleiding is voor mensen die
geïnteresseerd zijn in hun moedertaal en
in het taalverschijnsel in het algemeen een
boeiend onderwerp, dat niet alleen de
uit kennis van de taalherkomst en de ontwik-
modern China, door Hsia Chïh-yen. Uitg. keling van bepaalde uitdrukkingen en
zegswijzen bevordert, maar ook in alge
mene zin het taalgevoel en de menselijke
communicatie door middel van de taal
doorzichtiger maakt. De titel van deze
bundel, waarin ruim duizend woordaflei-
goed gedocumenteerd. De
schrijfwijze lijkt echter sterk gericht op
het spannend maken van de verhalen,
waardoor het boek meer de indruk wekt
een avonturenroman te zijn.
Mr tecten van vóór de oorlog juist om is
Tl gegaan dat de bouwkunst zou kunnen
bijdragen aan een verandering van
’s mensen levenswijze. De moderne archi-
I tectuur had volgens Walter Gropius niet
I een nieuwe tak aan een oude boom moe-
ten zijn, maar een jonge loot „vanaf de
wortels”. Salomonsons stelling is nu, dat
als je op zo’n oorspronkelijke wijze te
werk gaat „de wortels” niet een soort
niemandsland zijn (dat nog alles kan wor
den en nog volledig kan worden ge
vormd), maar gearticuleerde vormen van
samenleving. Men zou deze niet moeten
veranderen, men zou ze slechts bewuster,
onbevangener en ongedwongener tege
moet moeten kunnen treden. Zo noemt hij
appartementen in 1940 categorisch
„woongelegenheden”. Daarmee is hij van
alle moderne architecten „de minst erge”,
zoals door een van de opdrachtgevers
wordt aangehaald op de tentoonstelling.
Kennis van feiten, de Tweede Wereld
oorlog betreffende, is onherroepelijk van
belang voor alle generaties, niet alleen
uit historisch oogpunt, maar ook in ver
band met actuele situaties in eigen land
en de wereld. Vandaar dat sinds 1945 een
leger van informateurs bezig is met het
schrijven van oorlogsdocumentatie, in
velerlei vormen en aspecten, waarvan de
resultaten langzamerhand een hele bibli
otheek kunnen vullen.
„Levende zeilvaart’ is de titel van een
tentoonstelling van olieverfschilderijen
en aquarellen van Johann van den Noort,
die van 10 mei t.m. 7 juni gehouden wordt
bij de stichting Werf ,,’t Kromhout”, Hoog-
tekadijk 147, Amsterdam. Het betreft een
expositie van werken rond de zeilvaart.
(ADVERTENTIE)
Hoe houdt U de gehele dag
Het is niet nodig, dat U angst heeft, dat Uw
gebit losschiet bij het eten, lachen of niezen!
Een weinig Dentofix - ’s morgens op de
gebitsplaat gestrooid - houdt Uw gebit on
wrikbaar op zijn plaats en doet U alle vroe
gere ongemakken vergeten. Dentofix is
verkrijgbaar bij apotheken en drogisterijen.
Het tweede deel heeft de tekenen van
haastwerk en dat komt door de geringe
voorbereidingstijd. Het is ontstaan na de
staatsgreep en de schrijfster Thea Doel-
wijt wilde vooral dat benadrukken: „A
first coup is like a first love”.
Ba Uzi is de macht van het machinege
weer. De mopjes over de staatsgreep, die
van de nieuwe machthebbers niet afge
drukt mochten worden in de kranten, zijn
in de dialogen verwezen. Het Doe-theater
staat positief tegenover de staatsgreep,
maar waarschuwt tegen het gevaar van
militaire willekeur. Als aan het einde de
mitrailleurs worden weggeworpen, staat
de oude machthebber alweer gereed ze op
te nemen.
Na een drietal voorstellingen in het Soe-
terijn-theater zal het Doe-theater nog te
zien zijn in Utrecht, Groningen, de Bijl
mer en op het Festival of Fools te Amster
dam. Ook is het gezelschap uitgenodigd
op het Wereld Theater Festival te Nancy.
De betrekking tot het publiek is zelf ook
meer dan alleen van technische aard. Ze
wordt niet bewerkstelligd met wat in de
traditie wel als eigenlijk architectonische
communicatiemiddelen zijn opgevat, zo
als bevattelijk ornament en (onbenader
bare monumentaliteit. Ook dit zijn geen
waarden maar evenzovele heterogene ele
menten die de architect met een ontwerp
nu eenmaal nij elkaar brengt, in een be
vredigend arrangement, zoals de oude
meubels die een opdrachtgever in zijn of
haar nieuwe huis een plaats wil geven. De
bouwmeester schept een passende omge
ving die, zoals de veranderende elementen
van het dagelijks leven, steeds „wisselen
de perspectieven” zou kunnen bieden in
een „continue ruimtelijkheid” van de inte
rieurs, zoals hij in 1961 het programma
van het huis Orlow aan de Amsterdamse
Apollolaan formuleert.
De manifeste verschijningsvorm van
een woning onder-een-dak treedt terug
ten gunste van een losse montage van
delen van de woning in de plattegrond,
waarbij de doorsneden bijna volledig aan
betekenis inboeten, in de reeks landhui
zen tussen 1938 en 1960 die hem beroemd
F
Het boek staat bol van interessante ver
halen over die geheime diensten en alles
wat ermee samenhangt. De schrijver, de
Amerikaan Anthony Cave Brown, is be-
Huwelijk plus of min, door M. J. Kok. hoorlijk goed gedocumenteerd.
Uitg. Omniboek 29).
Vrouwenwerk. Het aandeel van vrou
wen in de kunst. Door Germaine Greer.
Uitg. Meulenhoff 65).
Aristoteles, nieuw onderzoek naar de
betekenis van zijn kategorieën, door M. „nei (Hizicmuan* irvm uvrspwiiMsuju; *■-
van der Dussen Uitg. Servire 35). tel „Bodyguard of lies”) door Anthony Cave
Albert Schweitzer: Straatsburgse pre- en Warendorf, Bussum. Prijs 59,50.
ken onder red. van prof. Neuenschwander
25). En Albert Schweitzer: Eerbied voor
het leven, hoofdstukken uit zijn ethiek,
samengesteld, vertaald en ingedeeld door
Hans Bouma (ƒ29,50). Beide uitg. Voor
hoeve.
Japan, Photographs 1854-1905, samen
gesteld door Clark Worswick. Uitg. Meu
lenhoff 64,50).
Lewis Carroll, Victoriaans fotograaf,
collectie Franco Maria Ricci 24,50).
Fotografie in Nederland (drie delen: ook door bijdragen op het gebied van de
1839-1920, 1920-1940, 1940-1975). Staatsuit- historische reportage en documentatie
geverij (per deel 30). bekend als medewerker van ons blad.
De achtervolging van Benjamin Gross
man, roman over „tweede joodse” leven
van SS-er, door Robert Fish. Uitg. Sijthoff
29,90).
De koude winter in Peking, roman
Sijthoff 29,50).
Geïllustreerde encyclopedie van de
science fiction, onder redactie van Brian
Ash. Uitg. Becht 49,50).
De mens Mijn Broeder, door Albert dingen zijn opgenomen, had ook „Van A
Lutuli (toespraken en verklaringen van de tot Z” kunnen heten, maar noemt zich
overleden zwarte Afrikaanse leider). Uitg. voor de aardigheid het eerste en het laat-
ste woord waarvan de herkomst wordt
nagegaan. Het is een goede bijdrage tot
een ruimere kennis van en belangstelling
voor de taal, waaraan niet genoeg aan
dacht kan worden besteed, vooral ook
omdat -de moderne samenleving het
zwaartepunt van scholing en specialisatie
steeds minder op de structuur van de taal
en steeds meer op de mechanische ge-
bruiksbehoefte ervan lijkt te leggen.
Van Aalmoes tot Zwijntjesjager, door dr. P.
H. Schröder. Uitg. Th. Rap.Baarn. Prijs 30.
Boekhandel J. de Slegte b. v.
Grote Houtstraat 100,2011 SR Haarlem.Tel. 023-31 52 50.
Er is geen gebrek aan uitvoerigheid,
gedetailleerdheid, nuancering en ver
scheidenheid van litteraire vaardigheid,
maar misschien alleen nog gebrek aan
beknoptheid. Dat kan het enige argument
zijn geweest om opnieuw een „Handboek
van de Tweede Wereldoorlog” uit te bren
gen. Wie niet de moeite heeft kunnen
nemen zich te verdiepen in de uitvoerig
heid, kan misschien verleid worden zich
de elementaire feitenkennis toe te eigenen
die in samengebalde vorm in zo’n hand
boek verzameld is. De namen van de sa
menstellers waarborgen volledigheid en
afstandelijkheid, ofschoon zij het uiterst
moeilijk blijken te hebben gehad die twee
eisen te honoreren. De feiten, de samen
hang, de ontwikkelingen van dat tragi-
bevolking misleidt met begrippen als par
ticipatie en mobilisatie en uiteindelijk het
land uitjaagt.
De overleden actrice, die een karakte
ristieke, aristocratische voordracht had,
was de dochter van de acteur Sir Guy
Standing.
Handboek van de Tweede Wereldoorlog. Uit
geverij Spectrum, Antwerpen/Utrecht. Prijs
49,50.
Het Doe-theater zal in Nederland een
dans-speel-zangstuk op de planken bren
gen, dat in het teken staat van de recente
ontwikkelingen in Suriname. Dit stuk, Ba
Uzi genaamd, valt uiteen in twee delen.
Het eerste bestaat uit fragmenten van
eerdere produkties, waarin uitgebeeld
wordt hoe het tot de staatsgreep van 25
februari heeft kunnen komen. De centrale
figuur, gespeeld door Henk Tjon, is de
nationalistische leider (een karikatuur
Hl van de voormalige, afgezette minister-pre-
B sident Arron), die met zijn katholiek-zal-
I vende en Zuidamerikaans arrogantie de
Maar misschien is hij toch ook de meest
I moderne, gezien het feit dat hij al vóór de
oorlog de „betrekking tot het publiek” van
meer belang acht dan de gewenste „moei
teloosheid van de techniek”. De techniek
is een gegeven in de vakbeoefening, het is
vanzelfsprekend dat ze wordt beheerst.
Ambachtelijk of industrieel, ze vertegen
woordigt geen waarde, eerder een gevaar
omdat haar instinctieve toepassing in vak
manschap niet tegen elke maatschappelij
ke opgave opgewassen zal zijn. Zo is het
verval van de moderne Deense bouw-
kunst misschien te wijten aan de er hoog
gehouden waarde van ambachtelijkheid,
schrijft hij in 1962.
„Zij en het patriarchaat”, ontmoetin
gen met vrouwen uit Afrika en Azië, sa
mengesteld door Marielouise Creyghton
en Peter Geschiere, uitgave Corrie Zelen
19,90).
„Geïllustreerde geschiedenis van de
machine”, van vuistbijl tot computer,
door Sigvard Strandh, uitgave Romen
95).
„Kunstgeschiedenis in beeld” met meer
dan 1700 illustraties werd samengesteld
door Christopher Lloyd, assistent - con
servator afdeling westerse kunst aan het
Ashmolean museum in Oxford, uitgave
Elsevier.
„Kevelaerer Skizzenbuch” (Schetsboek
van Kevelaer) door Richard Bellm en Ri
chard Schulte Staade, uitgave Butzon
Bercker te Kevelaer (DM 26).
„Historische bankbiljetten en aande
len” door Colin Narbeth, Robin Hendy en
Christopher Stocker, uitgave Moussault
37,50).
„Eten en drinken in beeld” door Char
les Wentinck als tweede deel in de nieuwe
serie „Wij en de kunst”, uitgave Het Spec
trum 29,50).
„Apologie of Verantwoording van de
prins van Oranje” gevolgd door het Plak
kaat van Verlating in 1581 door dr. A.
Alberts en drs. J.E. Verlaan uitgave
PARAMARIBO. Gedurende
maand mei zal het enige professionele
theater dat Suriname rijk is, het Doe-
theater, waarvan schrijfster Thea Doel-
wijt en regisseur-acteur Henk Tjon de
meest op de voorgrond tredende leden
zijn, in het kader van het cultureel ak
koord Suriname-Nederland in West-Eu-
ropa voorstellingen geven. De eerste
voorstelling in Nederland zal plaatsvin
den op woensdag 7 mei in het Amster
damse Soeterijn-theater.
Hein Salomonson, architectuur en
meubelen. Tentoonstelling in Stedelijk
Museum, Amsterdam. Nog tot 11 mei.
- „List en leugen, misleiding en bedrog,
Heureka 25). spionage en contraspionage”. Sensatio-
9 De Katharen, de opgang en vemieti- nele kreten op de omslag van „Het on-
ging van een vredelievende ketterse sekte zichtbare front”, een verhandeling over
in de Middeleeuwen, door mr. drs. W. de geheime diensten in de Tweede
Martens, uitg. Servire 35). Wereldoorlog.
Twee of drie, door Huub Oosterhuis
(voor en over kritische gemeenten, Neder
landse kerkgeschiedenis sinds bisschop
Bekkers). Uitg. Ambo 14,50).
sche drama der twintigste eeuw, gemaks
halve Tweede Wereldoorlog genoemd,
zijn uiterst moeilijk in kort bestek te ver
werken zonder hier en daar concessies te
doen aan de waarden die aan gedegen
geschiedschrijving zouden moeten wor
den gesteld. Het taalgebruik van „Het
Handboek” is in sommige hoofdstukken
gebrekkig en vervallen in een verteltrant
die wat al te simpel omspringt met details
van het grote drama. Maar het feitenmate
riaal is overzichtelijk gerangschikt en en
cyclopedisch geselecteerd, de chronologie
der gebeurtenissen en hun samenhang,
over de gehele wereld uitvloeiend, zijn zo
goed mogelijk gehonoreerd. De benopt-
heid en oppervlakkigheid die een hand
boek van 300 pagina’s nu eenmaal voor
schrijft kunnen een deel van het naar
kennis dorstende publiek zijn dat niet
zozeer hunkert naar volledige persoonlij
ke informatie, dan wel naar de mogelijk
heid om iets na te slaan en te kunnen
'meepraten over de belangrijkste elemen
ten in de geschiedenis van 1930 tot 1945.
„Uw ontwerp is geen huis
