Jan Decleir als wanhopige man alleen in theater Carré
Het gevecht van
ijan Zonder Vrees
het rode krijt
van
95
Vaclav Havel
Orkestspel bij NPO
fris en vitaal
DE ENIGE TANDPASTA DIE HET SPEEKSEL HELPT.
Tweeslachtigheid van
mannendroom getoond
Londen krijgt
Turnermuseum
5,-
Kunstwereld op
de bres voor
herschi/drinks1
vele mogelijkheden
PS
1
Spalding Gray vervolgt autobiografie
Iers...
Beethovencyclus blijkt nog steeds onverwoestbaar
ËÜW
Tekeningen geëxposeerd in Teylers Museum
16
17
KUNST
19 8 0
WOENSDAG 7
MEI
jes
o
én en
nde
ilijke
geen
ixer,
:er zijn
Hebt u nog uw eigen tanden en kiezen?
Dan is deze advertentie uiterst belangrijk
voor u.
De afgebeelde tandpasta - Zendium -
bevat namelijk behalve fluoride ook enzymen.
De enzymen in Zendium verhogen de
bacterieremmende werking van het speeksel.
4”
zeker.
liedt dez(
i dubbelt
En leveren daardoor een bijdrage tot
het natuurlijk evenwicht in de mond.
Door deze aktivering is-uw speeksel
beter gewapend in de strijd tegen de bacteriën
en dus tegen aantasting van uw gebit.
Misschien niet onverstandig om
binnenkort ook met Zendium te gaan poetsen.
ecisie
ezin van
iwkeurig.
jking per
at is voor
op één
oir.
AMSTERDAM. „Ik sta hier, kijk goed naar mij”. Woorden die
klinken als een waarschuwing. De Belgische acteur Jan Decleir zingt
ze in het tweede gedeelte van zijn soloprogramma Jan Zonder Vrees.
Een theaterprogramma dat gaat over een man alleen. Een man die in
gesprek is met zichzelf en nadenkt over zijn leven. Ooit was hij
socialist, dus links, maar nu weet hij het niet meer. Zijn hele bestaan
leunt tegen onzekerheid. De enige zekerheid is dat hij zijn vroegere
idealen niet bereiken zal, omdat de middelen ontoereikend blijken. Ik
tel mijn idealen, waar hoorde je dat eerder? Bij Freek de Jónge,
inderdaad. Decleirs programma ademt dezelfde sfeer van ongeloof en
teleurstelling als de theateruitbartsingen van Freek, alleen bij de
Vlaming Decleir komt de zekerheid van de twijfel wat hulpelozer
over.
F
Jan Decleir als Jan Zonder Vrees.
KO VAN LEEUWEN
Het aardige van zo’n expositie is, dat je
Tekening van het standbeeld Castor of Pollux met een paard, te Rome
(ADVERTENTIE)
A.
GEMMA COEBERGH
Maar terug naar die voorstelling zelf.
Het programma Jan Zonder Vrees draagt
een sterk persoonlijk karakter. Dat wordt
gevormd door teksten die Hugo Claus
schreef en waarvoor hij als uitgangspunt
de show Polli di Allevamento van de Itali
aan Giorgio Gaber koos. Fokbatterijkip-
pen is het Nederlandse equivalent voor
die Italiaanse titel. Jan Decleir werkte aan
zijn soloprogramma .met Ton Lutz als
tekstregisseur en naast Claus verzorgde
Wannes van dé Velde de liedteksten. Wal
ter Heynen maakte er prachtige, soms
musical-achtige, soms bijna religieus klin
kende muziek bij.
De teksten van Claus zijn literair, maar
tevens van een onomwonden duidelijk
heid. Claus en Decleir hebben het samen
over dingen waarover normaal niet zo
open gepraat wordt in ons burgermans-
bestaan, althans nauwelijks in serieuze
zin. Het gaat hier ook om het zelfonder
zoek, de biecht, van een man die moe van
het opportunisme in het leven, tegen de
veertig loopt.
leggen en dan te drukken verkrijgt men
de afbeelding op het natte papier.
Als aanvulligng op deze prachtige ten
toonstelling kunt U nog terecht in het
Het sterkst is Decleir in het tweede deel
van zijn programma, dat voornamelijk
over de vrouw gaat. Prachtige ballade
achtige liederen zingt hij erin. Zoals Ik wil
je niet beroeren en De mens is niet ge
maakt om niet alleen te zijn. Tegendraads
klinkende teksten, als je de weke songtek
sten bekijkt in binnen amusementscom-
mercie gebruikelijke zin.
Het stuk heeft de vorm van een drieluik.
Het eerste deel, Rig, speelt op een boorei
land, waar drie mannen en een jongen
zich te goed doen aan mannentaal. Seksu
ele grappen, lachen om alles wat vrouw is,
enzovoort. Als er al eens iets persoonlijks
wordt gezegd, gebeurt dat met een poker
face. Het „I love her” van een van de
mannen over zijn vriendin klinkt alsof hij
een vonnis over zichzelf uitspreekt.
Ieder van hen heeft één gevoelig mo
ment, dat echter verpakt is in een rituele
vorm: op uitnodiging van Gray brengen ze
hun „party piece” (een stukje solotoneel)
waarin ze een sentimenteel lied of zelfs
een oerschreeuw ten beste geven.
Open en kwetsbaar zijn kan de man
kennelijk alleen onder het mom van een
party piece, omdat de mannenwereld
hem anders zal verstoten. Een duidelijker
verwijzing naar de ambivalente situatie
van man en jongen is nauwelijks denk
baar. In het tweede gedeelte, dat als het
party piece van Spalding Gray opgezet is,
wordt die ambivalentie uitgewerkt.
In het algemeen genomen, omdat onze
kerheden hier en daar (het is helaas te
merken dat de eerste houtblazers en de
eerste hoornist in hun hoedanigheid- als
Bourdonkwintet op tournee zijn) en een
niet altijd uitgebalanceerde orkestklank
de duidelijk aangegeven intenties van de
dirigent soms niet waar konden maken.
Maar al met al presenteerde het NPO zich
met een duidelijke, goede totaalklank, die
door de energieke gebaren van Katlewicz
steeds naar behoren werd geboetseerd.
8
Het betreft nu de eerste Beethovency
clus onder leiding van chef-dirigent Jerzy
Katlewicz, want in de maand mei van het
vorig jaar vervulde André Vandernoot die
functie nog. Het was wel te verwachten
dat Katlewicz’. beheerste nauwkeurigheid
en aandacht voor details het ge: icht van
dit eerste Beethovenconcert ouden bepa
len, hetgeen dan ook in het algemeen
genomen werd verwezenlijkt.
Fris en vitaal orkestspel (met echt orke
straal vuurwerk tot slot) viel te beluiste
ren in de ouverture Fidelio, de vierde
ouverture die Beethoven - na de ouvertu
res Leonore I, II en III - voor zijn eerste en
enige opera schreef. De drie Leonore-
ouvertures bleken namelijk in de praktijk
onbruikbaar door hun zeer dramatisch
karakter: de meer algemene en opgewek
te ouverture opus 72 b sloot veel beter aan
bij de eerste akte. En ook dinsdagavond
vervulde dit werk een uitstekende opmaat
voor het elegante en sfeervolle vierde pia
noconcert.
Dit tweede deel is gebaseerd op een stuk
van Eugene O’Neill, A long day’s journey
into night. Hierin wordt een op het oog
gelukkig Amerikaans gezin beschreven,
waarvan de familiebanden gaandeweg
steeds meer blijken te knellen. De moeder
is sinds haar meisjestijd op een nonnen
school, waar ze nog steeds naar terugver
langt, eigenlijk dood. Ze werd door de
vader, een geslaagd acteur, tegen haar zin
van hot naar haar gesleept, verloor (daar
door, denkt ze) een kind.
De vader regeert het gezin. De twee
volwassen zoons wankelen tussen stoer
heid en emotionele verknooptheid met de
moeder. In een houten huisje voeren de
acteurs dit familiedrama op als een soort
snelballet, terwijl Gray teksten uii. het
stuk opzegt. En steeds weer duikt er een
personage op dat in het stuk niet thuis
hoort: een als meisje verkleed jongetje,
dat door de acteur die voor de moeder
speelt aan een touw wordt gehouden en
worstelt om los te komen.
Deel drie is een film, waarin veel non
nen te zien zijn, en verder water met
rotsen. Op het laatst gaan de nonnen
gekleed de zee in. De kamera zoemt op ze
in, en pas vlak voor de film afbreekt zie je
dat het de mannen uit deel 1 in nonnenge
waad zijn. Zwemmen in (vrucht?) water
als een braaf nonnetje. Is dat wat mannen
willen? ALMA POST.
Frans Halsmuseum waar tot 1 juni een
rood krijttekening te zien is van Rubens.
De expositie duurt tot 21 juni.
ROME DUFOUR
Maar juist die essentiële aspekten van
dat pianoconcert vroegen eigenlijk om
een ander type pianist dan de Braziliaan
Nelson Freire, wiens aanvankelijk fraai
toegepaste kleurschakeringen al gauw
werden opgevoerd tot grote contrastwer
king. Hamerende vingers en fortissimo, óf
fluisterzachte fluwelen pootjes, technisch
formidabel, maar eigenlijk meer een pia
nist voor het vijfde dan voor het vierde
pianoconcert.
Het volle geweld (zowel in tijdsduur als
in orkestbehandeling) dat Beethoven toe
paste in zijn beroemde 3e symfonie (Eroï-
ca), één der mijlpalen in de muziekge
schiedenis vanwege de van het tot dan toe
gehanteerde opbouwschema afwijkende
elementen, werd door Jerzy Katlewicz
steeds in goede proporties gehouden. Zo
werden de boekdelen van deze symfonie
alert en met veel zin voor nuance opgezet,
het Scherzo lichtvoetig en beweeglijk, en
de Marcia funèbre met indringende span
ning, maar zonder overdreven dramatiek.
Het hield echter in dat hij niet aan een
optimaal theatraal resultaat kon komen.
Het bleef bij een belangwekkende kennis
name, doch duidelijk genoeg kon deze
talentvolle acteur laten zien dat hij met
grote inzet en persoonlijkheid in staat zal
zijn zijn publiek tot in het hart te raken.
nel, zekei ziet hoeveel mogelijkheden het materiaal
Jan Decleir werd in ons land vooral
bekend door zijn rol van Sil in Sil de
strahdjutter op de televisie. Maar ook in
het theater trad hij al eerder op in ons
land. Dat gebeurde bijvoorbeeld in Miste
re Buffo en in ander produkties in de tijd
dat hij nog bij het Kollektief Internationa
le Nieuwe Scène zat. Decleir is een prettig
acteur met een mooie warme stem die een
veelvoud van klanktonen bezit. Een stem
die het fijn vindt om te zingen, al is hij er
niet direct voor geschoold. In Jan zonder
Vrees laat deze Vlaamse acteur dat alle
maal moeiteloos zien en dinsdag gebeurde
dat op het nog steeds voor de show van
Freek de Jonge naar voren geschoven
toneel van theater Carré, dat helaas nog
wel ruimte bood voor een dikke duizend
toeschouwers.
Jan Zonder Vrees is het gevecht tegen
de grote inzinking. Of zoals het in Claus’
tekst telkens weer voorkomt: de wanhoop
van de oudstrijder. De socialist die lang
zaam lijkt te verrechtsen, althans door dé
angst bevangen wordt voor rechts te wor
den aangezien.
biedt. Voor het eerst wordt het rode krijt
gebruikt in Italië voor de ondertekening
van de fresco’s. Na 1480 als er een goed
fixeermiddel is uitgevonden, ontstaan er
ook gedetailleerde tekeningen. Leonardo
da Vinci was de eerste die uitgewerkte
tekeningen maakte met rood krijt.
De tentoonstelling laat zien, hoe in het
eind van de 16de eeuw H. Golzius tijdens
zijn verblijf in Rome het materiaal ge
bruikte. Hij werkte met heel dunne lijnen
voor de contouren en de schaduwpartijen
ontstonden door arceren en eventueel
dubbel arceren. Omdat het krijt korrelig
is, blijft de tekening transparant, ook in
de schaduwpartijen kunnen heel subtiele
overgangen worden gemaakt van licht
naar donker.
Jacob van Campen tekende Constantijn
Huygens als zesjarige jongen, door middel
van een dunne, trefzekere omtrekslijn. In
de achttiende eeuw gaat de voorkeur uit
naar speelse effecten van licht en scha
duw. Zowel voor de idyllische landschap
pen als voor de ontwerptekeningen voor
de zogenaamde „witjes” van Jacob de Wit
is het rood krijt prachtig materiaal. De
speelse rondingen van zijn cupido’tjes
worden geaccentueerd door het krijt even
uit te vegen, daar waar er schaduw moet
zijn.
De typische eigenschap van het krijt,
dat het zich niet goed hecht aan het pa
pier, kan heel goed worden gebruikt voor
het overbrengen van een voorstelling.
Door een nat papier op de voorstelling te
Op Claus’ teksten speelt Decleir met
gevoeligheden en hij gaat daarin juist
zover, dat je als publiek nog zelf veel kunt
invullen. In zo’n mannenbiecht klinkt bij
voorbeeld door hoe een man ermee kan
zitten dat de vrouw nog lang niet klaar
komt, als hijzelf „de grote extase” al be
reikt heeft. Met gevoel voor humor en
nuances beleeft Decleir die momenten
Weer binnen zijn show.
PARIJS (AFP). Europese kunste
naars en schrijvers hebben een brief ge
schreven aan Gustav Husak, partijleider
en president van Tsjechoslowakije,
waarin zij vragen om de vrijlating van de
toneelschrijver Vaclav Havel, die in de
zomer van 1979 in Praag is veroordeeld
tot zes jaar gevangenisstraf.
De schrijvers en kunstenaars proteste
ren ertegen dat Tsjechoslowakije pro
beert Vaclav Havel te reduceren tot
iemand die niet meer kan denken, voelen
en zich laten gelden.
Onder de ondertekenaars van de brief
zijn de Zweedse actrice Ingrid Bergman,
de Westduitse auteur Günther Grass, de
Italiaanse schrijver Leonardo Sciascia en
filmregisseur Francesco Rosi en de Fran
se kunstenaars Madeleine Renaud en
Jean-Louis Barrault, Michel Piccoli, Ma-
rie-José Nat en Ariane Mnouchkine.
AMSTERDAM. Na de trilogie over zijn jeugd en de zelfmoord van zijn moeder,
Three places in Rhode Island (vorig seizoen in Mickery te zien geweest), heeft de
Amerikaanse acteur Spalding Gray een vierde autobiografische performance ge
maakt, die over mannengedrag en de rol van de vader heet te gaan: Point Judith.
Decleir praat over het falen van politie
ke middelen over criminaliteit, liefde,
wanhoop, zelfmoord (in een indrukwek
kende scène), de verwarde gevoelens van
een man alleen. Hij doet dat rechtstreeks
tegen zijn publiek in de zaal en het zaal
licht is daarbij gedeeltelijk ontstoken. De
zo schaars gevulde zaal van Carré kon
hem niet de weerklank geven die zo’n op-
de-man-af programma nodig heeft en dat
betekende voor Decleir keihard zwoegen.
LONDEN (DPA). In Londen komt
een nieuw museum waarin de 290 schil
derijen en circa 19.000 tekeningen, aqua
rellen en etsen zullen worden onderge
bracht die de Engelse schilder William
Turner (1775-1851) heeft nagelaten.
Dank zij een miljoenen omvattende na
latenschap van de overleden kunstlief
hebber Charles Clore kan nu eindelijk
worden voldaan aan de voorwaarde van
Turner dat zijn werken alleen tezamen
zouden mogen worden tentoongesteld. Op
het ogenblik bezit de Tate Gallery, een
groot deel van de Turnercollectie, terwijl
andere werken te zien zijn in de National
Gallery of in een museumdepot zijn op
geslagen.
Het nieuwe museum komt, zoals dins
dag in Londen werd bekendgemaakt,
naast de Tate Gallery.
Herschi Sinas met zuiver
mineraal water, zuivere vruchtensappen en
uitsluitend natuurlijke suikers zonder toevoeging
van onnatuurlijke smaak- of kleurstoffen!
Herschi/Hoensbroek, tel. (045) 21 17 77
Eerste concert Beethovencyclus van
het Noordhollands Philharmonisch
Orkest. Dirigent: Jerzy Katlewicz. So
list: Nelson Freire, piano. Program
ma: Ouverture Fidelio opus 72 b, Pia
noconcert no. 4 opus 58, Symfonie no. 3
opus 55. Concertgebouw Haarlem, 6
mei 1980.
HAARLEM. Het Teylers museum
heeft zoveel tekeningen en prenten dat
I ^dhet voortdurend een andere keuze kan
Jf^Qdoen uit eigen bezit voor het inrichten
van tijdelijke exposities. Deze keer gaat
het niet om het werk van een bepaalde
kunstenaar maar is men uitgegaan van
een techniek: het tekenen met rood krijt.
Daarbij heeft men zich beperkt, tot Hol
landse tekeningen van de 16de tot de 18de
eeuw.
%k.
"2.®
Q M
CA Q
HAARLEM Ook in 1980 blijkt de Beethovencyclus een onverwoestbare traditie in
het concertleven te zijn. De Haarlemse concertzaal is er in ieder geval mee vol te
krijgen, ook met publiek dat zijn onwetendheid duidelijk demonstreert in de veron
derstelling dat hoesten tijdens een concert verplicht is en dat er geapplaudisseerd
dient te worden na het eerste deel van een pianoconcert. Die onrust moet het
Noordhollands Philharmonisch Orkest voor lief nemen, als tegenhanger voor de
ongetwijfeld stimulerende kracht die tenslotte ook uitgaat van een goed gevulde zaal.
Voorstelling: Point Judith, an epilo
gue to Three places in Rhode Island.
Door: The Wooster group. Samenstel
ling: Elizabeth LeCompte, Spalding
Gray, Libby Howes, Ron Vawter, Wil
lem Dafoe, Jim Clayburgh. Rig ge
schreven door James Strahs, film ge
maakt door Ken Kobland. Regie: Eli
zabeth LeCompte. Decor: Jim Clay
burgh en Elizabeth LeCompte. Met:
Spalding Gray, Willem Dafoe, Mi
chael French, Ron Water, Libby Ho
wes en Matthew Hansell.
Première op 6 mei in het Mickery-
theater te Amsterdam.
Voorstelling: Jan Zonder Vrees. Soloprogramma door Jan Decleir op teksten van
Hugo Claus, vrij naar Giorgio Gaber. Tekstregie Ton Lutz, muziek Walter Heynen,
liedteksten Hugo Claus en Wannes van de Velde. Totaal concept Hugo Claus,
Caroline van Gastel en Jan Decleir. Premiere 22 januari 1980 te Brussel; gezien 6
mei 1980. theater Carré, Amsterdam.
Sleeswijk wil volgend seizoen met een
serie voorstellingen van Jan Zonder Vrees
terugkomen. Hopelijk voor Decleir zal het
publiek de weg naar zijn programma vin
den. Dat publiek zal niet in hem teleurge
steld worden.
(ADVERTENTIE)
ir Moment uit Rig oftewel Booreiland, eerste deel van het drieluik Point Judith van de
Amerikaanse acteur-schrijver Spalding Gray.
(Foto Bob van Dantzig)
Dat brengt mij op de vraag waarom
Hans Sleeswijk die Decleir naar Neder
land haalde, dat nou juist in Carré moest
doen. Hoe talentvol Jan Decleir ook is, hij
is in ons land nauwelijks bekend; zeker
niet bekend genoeg om nu al zo’n groot
theater gevuld te krijgen. En het volk van
de televisie dat Sil al weer zo’n beetje
vergeten is, is ook niet hetzelfde volk als
dat van het theater. In elk geval moest de
tweede voorstelling, die vanavond in Car
ré zou worden gespeeld, afgelast worden
wegens gebrek aan belangstelling.
•■■I” W
i
