Kerk moet machtelozen
be vrij ding kunnen bieden
5
L
ld
A
H
Uk
door Th. J. Koeckhoven
do
Opvoeding
door Louis Engelman
-
Als hem naïviteit wordt verweten, is hij daar helemaal niet van ondersteboven.
„Man, het christendom is toch vreselijk naief. Jezus was de grootste naïeveling
die je je kunt voorstellen. Daarom moeten mensen zoals ik, die proberen in zijn
voetsporen verder te gaan, ook kinderlijk zijn. Want kijk nou wat die zogenaamde
volwassenen ervan maken. Op die manier gaat de wereld toch kapot?”
De Alkmaarse deken C. F. Geraets pretendeert niet een waterdichte oplossing te
hebben voor het probleem van de illegale gastarbeiders die zich uit angst voor de
politie in kerken schuil houden. Wel vindt hij dat staatssecretaris Haars elk
menselijk gevoel ontbreekt, wanneer zij vasthoudt aan haar standpunt dat de
politie gerechtigd is de buitenlanders uit de kerken weg te halen en over de grens
te zetten.
Orde van de Ster
Loi
Vo
de'
en
afg
zul
Op
He
Jul
zot
Na
On
AB
ma
gig
def
Soms denkt een mens dat zijn weg recht is, maar tenslotte leidt die
toch naar de dood. Een lankmoedig man is meer dan een groot
strijder en wie zichzelf bedwingt is meer dan wie een stad verovert.
De dwaas is niet gesteld op inzicht, maar hij loopt graag met zijn
gevoelens te koop. Al heeft men goud en een massa koralen,
verstandige lippen zijn het kostbaarste kleinood. Wie gerechtigheid
nastreeft en goedheid, hij vindt leven, heil en glorie. Ziet gij een man
die wijs is in zijn eigen ogen, dan is meer hoop voor een dwaas dan
voor hem. Deze wijsheid is niet afkomstig van een girohoudende
goeroe. We vinden haar in het bijbelse boek der Spreuken. Ik ben
daarin gaan lezen na een verhaal over weer een Indiase wijze,
Krishnamoerti genaamd, die er kennelijk onvoldoende bezwaar tegen
uit dat hij .wereldleraar’ als titel draagt. De ware wijsheid leert dat
dezulken de ware wijsheid niet bezitten.
Meditatie
1$
l'i'J
»i
:ll|i
A
Krishnamoerti
de wijze leraar
Krishnamoerti
Jean Paul Sartre
Martin Buber
Q
Voor de VPRO-televisie ontpopte de
deken zich onlangs als een kerkelijk
gezagsdrager die tot verbijstering van
zijn opponent in het interview, hef CDA-
Tweede-Kamerlid Van Dam een vorm
van burgerlijke ongehoorzaamheid in
deze kwestie toelaatbaar vindt.
Deken Geraets is zich niet plotseling met
de zaak van de buitenlandse werknemers
gaan bezighouden omdat twintig
Marokkanen van pastoor Van Kan op
Hemelvaartsdag onderdak hebben
gekregen in de Plus X-kerk in Alkmaar.
Sedert 1956 kent hij de problematiek van
de gastarbeid van nabij. Hij werd toen
gevraagd als aalmoezenier op te treden
voor de Spanjaarden en Italianen die bij
Hoogovens kwamen werken.
„Een totaal andere situatie dan nu”,
meent hij. „Het ging onze samenleving
alleen om het rendement van die lui. De
mannen werkten hier, de vrouwen bleven
nog in hun eigen land. Bovendien stond
hun cultuur veel dichter bij die van ons”.
Volgens Geraets is dat beeld sterk
veranderd met de komst van de
werknemers uit de verder weg gelegen
landen. „Ze hebben een heel andere
Hij werd geboren in 1895 in de
buurt van Madras in India. Een
theosoof „ontdekte” in 1909 dat de
toen dertienjarige jongen de nieuwe
wereldleraar zou worden, die
binnen de kring van de theosofie
destijds werd verwacht. Hij werd
samen met een jongere broer
opgevoed en voor zijn toekomstige
taak voorbereid, eerst in India en
later in Groot-Brittannië. Voor dit
doel werd de Orde van de Ster in
het Oosten opgericht. De orde
moest de komst van weer eens een
nieuwe wereldleraar voorbereiden.
In 1921 kwam hij naar Nederland,
waar de orde de beschikking had
over het kasteel Eerde in Ommen.
De dood van zijn broer omtrent
deze periode leidde tot een
ommekeer in zijn denken en tot de
opheffing van de Orde van de Ster.
De onmiskenbare diepte van zijn
gedachteleven mag blijken uit
regels als deze: „Als gij van elke
kluister zijt bevrijd, uw lijf met
losse teugel in bedwang, wanneer
uw ogen elk ding kunnen aanzien,
naakt, zoals het is, wanneer uw hart
sereen is en met liefde zwaar
beladen, uw geest in stevig
evenwicht, Dan, o wereld, zijn de
poorten open van die Gaarde, de
poorten van het Rijk van het
Geluk.” Gedachten als deze zijn
diep en rijk, ze zijn nergens
origineel. Denk maar aan de
bijbelse boeken der Spreuken en
der Wijsheid. Krishnamoerti zelf
lijkt mij een voortreffelijk men.,
een zuiver soort heer, een edele
denker die zoveel mogelijk en liefst
alle mensen gelukkig wil maken. Ik
heb een zeer sterk vermoeden dat
hij niet goed raad weet met een titel
als wereldleraar, als hij die
tenminste nog draagt. Ook hij zal
door schade en schande wijs zijn
geworden. Ongetwijfeld zal hij
bitter teleurgesteld zijn geweest in
sommigen uit zijn naaste omgeving.
hij vooreerst geen nieuwe
gedachten verkondigt en dat hij
noodzakelijk in de schaduw moet
blijven van Jezus Christus en diens
evangelie van een waarachtige
nieuwe werkelijkheid. Hoewel de
opvattingen van Krishnamoerti niet
oorspronkelijk zijn en elders zoals
in jodendom of boeddhisme rijker
worden aangetroffen, zijn bepaalde
gedachten voldoende van belang
om hier opnieuw te worden
weergegeven.
moeten we christenen zijn, niet alleen op
zondag”.
Het kerkelijk asielrecht biedt, aldus de
deken, onder meer de ruimte om het
meegevoel tegenover de naaste
daadwerkelijk te tonen. „Opgejaagden,
rechtelozen, weerloze mensen krijgen
daardoor een plaats om tot rust te komen.
Dat moet gerespecteerd worden”, zegt hij.
„Ik vind het vreselijk jammer dat in dit
land zo’n kerkelijke wet niet wordt
geaccepteerd”.
Geraets gelooft dat het menselijk gevoel
in de moderne maatschappij sterk wordt
onderdrukt. „Deze samenleving redeneert
alles stuk. Het moet allemaal strikt
juridisch, maar we vergeten daarbij dat
de mens in zichzelf irrationeel is. Denk
maar aan de liefde, dat valt toch ook niet
te beredeneren”.
De kerk als vrijplaats („niet voor alles en
iedereen”) zou volgens de deken met grote
kracht moeten worden verdedigd. „Die
kerk is een bijzonder huis, een heiligdom
waar hemel en wereld elkaar ontmoeten.
In de kerk doen we dingen zoals elkaar
lief hebben waar we in de maatschappij
vaak nog niet aan toe zijn. Het geheime,
het mystieke van zo’n kerk moeten we
bewaken. Dat mag je niet
ontmythologiseren. Je kan jezelf er niet
van afmaken door met korte gedingen
enzovoort het recht aan je zijde te krijgen.
Het gaat hier om mensen.’Mannen, die
-vrouwen en kinderen hebben. Mannen die
bang zijn omdat hier de opvatting dreigt
van „schoonhouden dit land”.
De deken is er des te meer van overtuigd
hoe fout de beslissing van Haars is
vanwege het feit dat Hoogovens om
werknemers zit te springen. Mensen die
graag willen werken mogen niet, dié
worden de grens over gezet, zegt hij.
Verzet daartegen acht hij op zijn plaats.
ligt het Koninkrijk van de
Eeuwigheid.
In de crisisjaren ging hij naar
Engeland, India en de Verenigde
Staten. De kampen in Ommen
werden opgeheven en de binding
met de theosofie verdween. Tijdens
de Tweede Wereldoorlog verbleef
hij in de Verenigde Staten en na de
oorlog reisde hij weer regelmatig
door de wereld, waarbij ook ons
land enige malen werd bezocht.
Zijn toespraken werden meer
realistisch en rationeel van toon.
Het hoofdthema is dan de
zelfkennis. Hij behandelt de
ervaring, de angst, de agressie en de
begeerte. Ook benadrukt hij de
gevaren van het denken. Hij
bekritiseert de sociale moraal,
maar hij wijst erop dat een
verandering van de samenleving
met een verandering van het
individu moet beginnen en deze
verandering kan alleen van binnen
uit komen. Het is aardig hier te
Buitenlanders sjouwen voor de zoveelste
keer met hun spullen een kerk binnen, in dit
geval de Mozes- en Aaronkerk in Amsterdam.
Maar met medestanders arm in arm de
politie opvangen ziet Geraets toch niet zo
zitten.
„Ik moet omwille van anderen het juiste
pad verlaten maar graag wel geweldloos.
Ik houd niet van theatrale dingen, ik wil
niet de martelaar uithangen. Wel zal ik
mijn stem verheffen en blijven vechten
voor de legalisering van zoveel mogelijk
van deze mensen. Ik hoop dat er in de
Het is treffend bij Krishnamoerti
gedachten te ontmoeten over
opvoeding en onderwijs die in het
Westen steeds meer veld winnen.
We denken met name aan personen
als Illich en Steiner. Pas nog heb ik
een katechetisch werk van Tjeu van
den Berk bestudeerd. De titel
daarvan was Vluchten kan niet
meer. Wederom tot mijn vreugde
heb ik ontdekt dat de opvattingen
van de wijze uit het Oosten
wonderwel overeenstemmen met
de westerling Van den Berk. Ook
Krishnamoerti’s kritiek op de
maatschappij en met name op het
bestaande stelsel van prestatie en
concurrentie komt sterk tot
uitdrukking in zijn opvattingen
over onderwijs en opvoeding. De
huidige tendensen daarin zijn
volgens hem sterk gericht op een
eenzijdige ontwikkeling van de
mens, op aanpassing van jonge
mensen aan een systeem van
economische en technologische
groei dat in hoge mate destructief
is.
komende dagen een golf van goedheid en
begrip door Nederland gaat zodat deze
illegalen geen angst meer voor de
toekomst hoeven te hebben. Die dimensie
van mededogen met de weerlozen kan je
niet altijd in wetten gieten, dat moet
spontaan van de mensen zelf uitgaan".
Wellicht kan de Stichting K. eens
praten met de Vrije Scholen van de
Antroposofen. Ze zijn tenslotte nog
familie.
Tenslotte wil ik graag de
aandacht vestigen op enige video-
avonden van de stichting K. op 29
mei, 5,12,19 en 26 juni 1980 in de
Prinsenhof, Glipperweg 57 te
Heemstede, aanvang steeds te
twintig uur. Kennis maken met
Krishnamoerti is zeker de moeite
waard. Ik ben blij dat ik hem iets
beter heb leren kennen. Van
bevoegde theosofische zijde heb ik
inmiddels vernomen dat
Krishnamoerti een eminent
persoon is, maar de wereldleraar is
ene Maitreya. Ik kom erop terug.
Het onderwijs moet de jeugd
vormen tot vrije en zelfstandig
denkende mensen met een brede
levensvisie, die niet alleen
schoolvakken hebben geleerd maar
ook levensvreugde en gevoel voor
schoonheid, voor muziek en andere
kunstvormen. In scholen die
werken volgens de opvattingen van
Krishnamoerti wordt hieraan veel
aandacht besteed, zo ook aan de
levende natuur en aan onderlinge
relaties. Dergelijke scholen zijn
bijna als vanzelfsprekend anti-
autoritair. Ze hebben wel leefregels
en ook bepaalde vormen van leren
zijn onvermijdelijk. Centraal staat
steeds het ontwikkelen van het
eigen inzicht van de leerling die
kritisch staat tegenover alles wat
hem wordt voorgehouden.
Momenteel functioneren volgens
deze principes scholen in India,
Engeland, de Verenigde Staten en
Canada. Oprichting van een school
in Nederland wordt overwogen.
Blyd
men
hoof
palei
maai
mag
als zi
wanl
dat h
Blyd
hekk
stelt
nooil
maal
mani
mens
Vana
felici
verja
„In
Bly
defi
pas
Ook
toet
ook
met
febr
duic
ven
laat:
aan;
plot
muz
eem
„Bu
het
maa
en h
Soes
„bui
als a
troo
vree
defil
voor
WOK
burg
Ook kan ik mij niet voorstellen dat
hij aanspraak zou maken op
originaliteit en dat hij meer te
bieden zou hebben dan
bijvoorbeeld Sartre, Baha Allah,
Gandhi, Mozes, Benedictus of
Teresa van Avila. Krishnamoerti
moet ik dus hoog waarderen en ik
heb daarmee niet de minste moeite.
Ik heb alleen moeite met de manier
waarop hij wordt verkocht.
Krishnamoerti leert ons verder dat
de waarheid een land zonder pad is
en dat een georganiseerd geloof in
de vorm van een godsdienst of een
sekte het ontdekken van die
waarheid slechts kan belemmeren.
De Orde van de Ster, intussen een
wereldorganisatie geworden, werd
opgeheven. Dat strekt hem tot eer.
De waarheid kan volgens hem niet
worden georganiseerd en elk
spiritueel gezag kan de mens
slechts beperken en belemmeren in
zijn persoonlijke ontwikkeling, zo
wordt ons voorgehouden. Hij wilde
daarom geen volgelingen, maar hij
ging wel door met zijn toespraken
om degenen die willen luisteren te
helpen zichzelf te bevrijden van
angst en in zichzelf de weg naar de
werkelijkheid te ontdekken.
Niemand heeft de sleutel tot het
Koninkrijk van Geluk. De sleutel
ligt in ons eigen zelf en alleen in de
ontwikkeling en de zuivering en in
de onomkoopbaarheid van dat zelf
zij
be
i eg,
no
ha
lek
stc
stc
Eli
Kc
vet,
kr<
I va
i ra:
EU
vo>
ka
kei
bel
Da
de
get
I no{
I (mi
doe
kei.
dai
mij
sla
i alU
I sch
dn
hoe
I ben
i alle
zijl
of
ten
rij
broi
Ik
zegt
zogi
red
I het
achtergrond, hangen de islam-religie aan.
Maar tegelijkertijd is hun machteloosheid
veel groter. Vooral de illegalen. Die
mensen zijn hierheen gekomen omdat ze
thuis bittere armoe kenden. En er waren
werkgevers genoeg die ze in dienst wilden
nemen. Ze werkten voor hun geld, maar
worden nu opeens ontslagen als gevolg
van de nieuwe wet die verbiedt illegalen in
dienst te hebben. Wat is het resultaat? De
werkelijke schuldigen de werkgevers
komen weg met een boete van pak weg 75
gulden, terwijl de werknemers naar huis
worden gestuurd. Zij zijn de echte
slachtoffers”.
Geraets vindt het fantastisch dat de
parochieraad van de Pius X-kerk twintig
Marokkaanse illegalen in Alkmaar asiel
heeft aangeboden. De mannen slapen
rond het altaar op matrassen. Het is goed
dat de christengemeenschap deze mensen
een handreiking geeft”, aldus de deken.
„Wij als christenen moeten verlossing en
bevrijding brengen aan mensen die niet
aan hun recht komen. Dat is onze
opdracht”.
In het verleden is de kerk, zo meent
Geraets, te sterk naar binnen gericht
geweest. „De liturgie en alles wat daarmee
samenhing werd het belangrijkste
gevonden. Maar het gaat natuurlijk om de
kerk aan de basis. Ook door de week
herinneren aan de hoofdspreuk van
de Bond zonder Naam „Verbeter de
wereld, begin bij je zelf’.
Krishnamoerti is het derhalve ook
niet eens met de marxistische
opvatting dat een andere
samenleving min of meer vanzelf
een ander mens oplevert.
Tot mijn vreugde waarschuwt
Krishnamoerti tegen spirituele
organisaties en tegen oosterse
goeroes die de ontstane leemten op
geestelijk gebied in het Westen
proberen te vullen. De meditatie
wijst hij niet af, maar hij geeft
hieraan een wezenlijk andere
betekenis dan gebruikelijk is.
Meditatie vereist de hoogste vorm
van discipline die ontstaat door zich
steeds bewust te zijn van hetgeen
zich in en om de mens afspeelt.
Meditatie is derhalve geen
afzondering, maar handelen in het
leven van iedere dag, dat
samenwerking, gevoeligheid en
intelligentie vraagt. Om deze
opvatting moet Krishnamoerti hoog
worden geprezen. Ik herken hierin
de gulden middenweg tussen
bidden en werken, het juiste
evenwicht dat de Benedictijnse
Orderegel kenmerkt. Benedictus
vluchtte aanvankelijk naar de
eenzaamheid, maar Godsliefde
heeft ook mensen nodig. Ook
Krishnamoerti waarschuwt ervoor
dat meditatie geen vlucht mag zijn.
Meditatie is bij hem vrijheid en
vrijheid is de overwinning van het
ik, de grootste belemmering tot de
ontdekking van de waarheid als het
Andere. Een schone gedachte als
deze treffen we ook in de
christelijke mystiek van het Westen
en bij grote joodse wijsgeren als
Martin Buber. Overwinning van het
ik wordt verder uitgedrukt in de
christelijke waarheid dat het ik
moet sterven om ruimte te openen
voor de ander.
Krishnamoerti omschrijft de
overwinning van het ik als liefde,
medegevoel en inzicht. Met deze en
andere voorbeelden hoop ik te
hebben aangetoond dat de leer van
Krishnamoerti overal en altijd al is
verkondigd in Oost en West, voor en
na Christus. Ik heb tevens laten zien
dat deze wijze uit India toch een
waarachtige en oprechte wijze moet
zijn. Maar als denker en leraar is hij
niet meer dan een van vele
duizenden. Dat geeft ook niet, want
ieder die in deze dwaze wereld
inzicht tracht te brengen verdient
onze aandacht en onze eerbied.
Nieuwe wijzen van onderwijs en
opvoeding kunnen leiden tot
verandering van het
maatschappelijk waardenpatroon,
waardoor mensen opgroeien die
niet zozeer zijn opgeleid tot het
verrichten van maatschappelijk
nuttige functies, maar die door hun
opvoeding en opleiding kunnen
uitgroeien tot geïntegreerde,
harmonische en veelzijdig
ontwikkelde mensen. Het gaat bij
hem niet zozeer om het verwerven
van kennis als wel om het
verkrijgen van intelligentie, het
vermogen derhalve om zo zuiver en
zo objectief mogelijk te denken
over zoveel mogelijk aspecten van
het leven. Eerste voorwaarde
hiertoe is het ontbreken van angst,
waarop het hele onderwijssysteem
middels cijfers, proefwerken en
examens is gebaseerd.
Verdraagzaamheid en plicht tot
veelzijdigheid van informatie
vergen dat thans ook wordt bericht
over Krishnamoerti en wel aan de
hand van documentatie die
afkomstig is van de stichting
Krishnamurti Nederland, waarvan
het secretariaat in Bennebroek is
gevestigd. Hieruit mag ik vernemen
dat wij leven in een periode van
oorlogen en crises en van morele
verandering. De traditionele, uit de
religie voortkomende
voorstellingen verliezen hun
waarde, terwijl nieuwe
denkbeelden, met name die op
wetenschappelijke en politieke
grondslagen, niet in staat blijken
het menselijk leven een
fundamentele betekenis te geven.
Technologische vooruitgang en
moreel verval zijn de kenmerken
van een overgangstijd waarin de
mens opnieuw naar zijn oergrond
begint te zoeken. Tot zover de
stichting K. Iedere psycholoog en
theoloog moet weten dat iedér mens
van elke tijd op zoek is naar
zichzelf, naar zijn oergrond, naar de
grond van zijn grond, naar grond
onder zijn voeten, naar houvast. In
deze onzekere tijd grijpt de even
onzekere mens maar al te graag
naar alles wat hem als zekerheid en
wijsheid wordt aangeboden, zeker
als deze vloeien uit de mond van een
wereldleraar. De zoekende mens
vergeet dan dat hij kan putten uit
de eeuwenoude wijsheid van de
Bijbel, dat hij zich mag verlaten op
de wijsheid van misschien zijn
eigen vader of van een marktvrouw
uit Haarlem of Krimpen aan den
Lek.
Maar zij komen niet uit India.
Krishnamoerti wel. Zoals zovelen
voor hem heeft hij een nieuwe
benadering van de waarheid
gezocht door alle gangbare
denkwijzen los te laten. Tenminste
dat wordt van hem beweerd. Hij
zou aldus een werkelijkheid hebben
ontdekt, die boven ruimte en tijd
uitstijgt en die de kern is van aüe
religie, van alle kennis, van het
bewustzijn, van medegevoel en van
liefde.’ Hiermee is heel veel en
tegelijk niets gezegd. Dit alles sluit
niet uit dat Krishnamoerti geen
groot denker en geen goed mens
zou zijn. Maar als mijn persoonlijke
overtuiging teken ik hierbij aan dat
ifmnrnmu.il
