De Kraak” van Wim T. en Gied J
1'
Kinderopera mager uitgevallen
Prettig circus spelen
bij Wiedus en Emma
Poëtische theatervorm
bij Knowles en Wilson
Vertrouw nooit een trol geen volledig succes
4
Japanse triomf
compleet op
vioolconcours
te
,,WIE KENT HET GELUID VAN DE DENDERENDE SCHIPPERS?”
99
Programma
Realiteit en onvervalste glamour
Componist-producent
Burke overleden
Dialog Curious George: intense spanning
7
6
KUNST
1980
2 JUNI
MAANDAG
M
i
door Leo Vromans
s
AMSTERDAM. Wim T.
Schippers. Wie kent de voormali
ge Fluxus-kunstenaar en het en
fant terrible van de Nederlandse
beeldbuis niet? Zijn scheppingen,
die gekenmerkt worden door het
kennelijk onvermogen en een ze
kere onwil om het kaf van het
creatieve koren te scheiden, zijn
in de bekendheid gekomen door
Schippers’ neiging om voortdu
rend ontregelde elementen aan
een bestaand decor toe te voegen.
Zo vervreemdend als zijn
schepping De Stoel functioneert
tussen het groen van het Vondel
park, zo geschokt reageerden de
tv-kijkers op shows waarin Fred
Haché, Barend Servet of Sjef van
Oekel met zijn onzinnige teksten
figureerden.
W
j
JOHN OOMKES
AMSTERDAM.
Het dynamische duo Schippers/Jaspars
ALMA POST
ziek:
Amsterdam,
1
ureal
Thuis in bed, denkt Gavin dat alles een
droom is, ook de onverklaarbare verdwij
ning van Storm. Hij wil de hele geschiede
nis uit zijn hoofd zetten. Voortaan zelf
standig zijn wensen en ambities waarma
ken, wordt zijn streven. Trouwens, een
huis, kinderen, een auto, televisie, klein
kinderen, pensioen: Gavin is een eerbied
waardige man geworden, die na twintig
jaar aan Storm en zijn muziek moet terug
denken.
Als een oude grijze man loopt Gavin bij
de trollenheuvel, waar hij plotseling weer
Storm tegenkomt, nog helemaal jong,
want bij de trollen wordt je niet oud.
Gavin beklaagt zich dat het leven zo saai
verloopt; alles gaat (door het werk van de
trollen) vanzelf en niemand wil meer iets.
De wens van Storm, dat de mensen niet
meer hoeven te werken, blijkt in werke
lijkheid dus niet zo goed uit te vallen.
Storm pakt zijn viool en onder heftig
pogen van de trollen om het te verhinde
ren, speelt hij een melodie, die de betove
ring verbreekt. De mensen moeten en
willen weer werken, maar: pas op, ver
trouw nooit een trol!
In Dialog Curious George zien we Wilson en Knowles weer
anderhalf uur samen bezig in een produktie waarin hun manier
van gespreksvoering als het ware wordt ingelijst en tot kunst
verheven. Dialog Curious George gaat over een jongen die
abnormaal schijnt, in het ziekenhuis belandt en tenslotte toch in
de werkende samenleving terecht komt. Dat is kort gezegd het
gespreksthema waarop Wilson en Knowles hun voorstelling
hebben gegrondvest.
In hoeverre deze Dialog-produktie voor Christopher Knowles
autobiografisch is, wordt niet duidelijk. Maar een verband is
gauw gelegd, wanneer je weet dat Knowles medewerking aan de
voorstellingen niet zomaar is ontstaan. Robert Wilson leerde hem
kennen toen hij tijdens zijn studietijd werkte met gehandicapten
om in zijn levensonderhoud te voorzien. De twee eigenzinnige
karakters inspireerden elkaar en zo ontstonden de uitputtende
gesprekken, die later in theatervorm aan het publiek zouden
worden gepresenteerd.
Bij de eerste maal dat de twee samen in Mickery optraden
Circus Emma veel kinderen aanzet tot
circusje spelen, en dan weten ze meteen
dat er meer bij komt kijken dan paarden
en acrobaten. De voorstelling is bedoeld
voor 5-12 jarigen, maar lijkt me het meest
geschikt voor rond de acht. Voor de
kleintjes is de problematiek wel erg moei
lijk, voor de grootsten zijn de circusnum
mers een tikkeltje kinderachtig.
Wie op zoek gaat naar een inhoudelijke
boodschap, een keiharde mening, een ge
nadeloze esthetiek of een onbevangen ko
medie, komt bedrogen uit. Wie van tevo
ren evenwel een avond van aan elkaar en
in elkaar geperste windbuilen incalcu
leert, kan echter onbevangen lachen om
de idioterie van Schippers’ al altijd op de
Hollandse kleinburgerlijkheid gebaseer
de scènes en om de geschokte reacties van
een deel van het publiek.
Het verhaal, de rode lijn in de theater
voorstelling ontbreekt. Of het zou moeten
zijn, dat een jong meisje, Elly genaamd, en
naar behoren gespeeld door Guikje Roet
hof, op zoek is naar haar eigen identiteit,
zich voortdurend afvraagt of ze werkelijk
bestaat en eigenlijk de enige, en ook nood
zakelijke schakel vormt tussen een aantal
Als u evenals ik nog even na afloop
heeft gekeken naar Wims schitterende
vondst om een vuurwerk te ontsteken op
de sluizen voor Carré, kan die vraag mis
schien het best beantwoord worden met
de kwalificatie „Egocentrist”.
scènes, waarvan ik me in alle ernst af
vraag of ik ze óf al eens eerder in Schip
pers’ shows voor de VPRO-tv mocht zien,
óf dat Wim dergelijke invallen allang had
opgetekend. In een dergelijk collage-ach-
tig stuk, waarin Schippers’ entree in een
huiskamer waar Elly’s familie zich laat
dunkend uitlaat over haar nieuwe vrijer,
feiteljjk de oubollige kwaliteit van het
geheel aangeeft, vormen een zekere lullig
heid en bewuste meligheid de ondertoon
van de meeste handelingen.
De Japanners hebben het belangrijkste
gedeelte van de buit voor zich opgeëist.
Drie kandidaten uit het land van de rijzen
de zon waren tot de finale, die de hele
afgelopen week gewoed heeft in Brussel,
doorgedrongen. En die drie Japanners
zaten in de eindrangschikking prompt bij
de eerste vier.
De eerste prijs, ofte wel de Grote Inter
nationale Prijs Koningin Elisabeth (prijs
van koningin Fabiola), waaraan verbon
den een gulden erepenning en een zakgeld
van 250.000 Belgische franken (ruwweg
zo’n 17.500 gulden) ging naar de Japanse
Yuzuko Hirogome (23). Tweede prijs
(14.000 gulden) Peter Zazofsky (26) uit de
Verenigde Staten; 3. Takashi Shimizu (27)
Japan; 4. Ruriko Tsukahara (29) Japan; 5.
Mihaela Martin (22) Roemenië; 6. Piotr
Milewski (21) Polen; 7. Eugène Sarbu (29)
Roemenië; 8. Irina Tseitlin (30) Verenigde
Staten; 9. Veronique Bogaerts (25) België;
V
10. Andres Jorge Cardenes-Cuevas (23)
Verenigde Staten; 11. Teresa Glabowna
(27) Polen; 12. Sung-Ju Lee (25) Verenigde
Staten.
De jury voor de laatste maal onder
voorzitterschap van hun nestor Marcel
Poot had dan ook „maar” een kleine
twee uur hoeven beraadslagen om tot een
oordeel te komen. Inmiddels zaten er in
die jury wel een stel violisten. Enkele van
de bekendste: Kyung-Wha Chung, Franco
Gulli, Alberto Lysy, Ricardo Odnoposoff,
Ruggiero Ricci, Michel Schwalbe, Berl
Senofsky, Henryk Szeryng, Edith Volc-
kaert en Carlo van Neste. En natuurlijk
niet te vergeten de meest wijze en geres
pecteerde van allen grootmeester Yehudi
Menuhin.
Eerste-prijswinnares Yuzuko Horigome
zal de soliste zijn bij een concert dat het
Rotterdams Philharmonisch Orkest op 21
juni in de Rotterdamse Doelen geeft in het
kader van het Holland Festival. En op de
BRT-III-radio is komende donderdag een
optreden van de eerste-, derde- en vijfde-
prijswinnaars te beluisteren.
Tot het twaalftal albums waaraan hij
met Sinatra werkte behoren Trilogy, A
Man and his Music en September of my
Years.
In Hollywood werkte hij als componist,
arrangeur en muzikaal leider voor platen
maatschappijen en leverde hij bijdragen
aan Films en televisie.
Met het van hem bekende nattevinger-
werk peuterde Schippers een totaalpro-
jekt in elkaar, waarin een tv-show (De
Dans der Vierkanten) en een theaterpro-
duktie (Elly of het beroemde stuk) gelijk
tijdig zouden worden geënsceneerd en el
kaar voor een groot deel zouden overlap
pen. Twee weken geleden legde hij de
laatste hand aan het werkstuk, waarvan
Gied Jaspars zei te geloven dat het de
definitieve doorbraak van „één van Neer-
lands grootste levende kunstenaars” zou
worden.
LOS ANGELES (UPI). Joseph Fran
cis Burke, componist-producent die in de
jaren veertig muziek schreef voor Jimmy
Dorsey en die 20 jaar met Frank Sinatra
samenwerkte, is dit weekeinde in Los
Angeles op 66-jarige leeftijd aan kanker
overleden.
Vóórdat Wiedus in gestreept acrobaten
kostuum zijn eerste stunts kan uithalen
heeft theatergroep Wiedus uit Rotterdam
de kinderen al ingewijd in de zakelijke
transacties die achter de pluchen gordij
nen plaatsvinden. Later komt er nog meer
aan bod: ontslag van een van de muzikan
ten, en de dubbelzinnige positie van direc
trice Emma, heen en weer geslingerd tus
sen zakelijke en menselijke belangen.
Ook artistiek wordt er niets verhuld, de
nummers zijn duidelijk niet echt. Het
knappe van Wiedus is dat desondanks de
glamour en glitter van de piste recht
overeind blijft staan. Wiedus en collega
Jan rennen samen onder een pluchen de
ken rond als paard, op een goeie circus
roffel, en de vonken van onvervalste ar-
tiestenromantiek springen door de zaal.
Het zal me dan ook niet verbazen als
UTRECHT. Emma en Wiedus willen
een circus kopen. Het staat al op het
toneel, en geld is er ook. Wij hebben
immers net allemaal een kaartje gekocht.
Alleen krijgen ze dat geld pas in de
pauze. Wat te doen? De eigenaar van het
circus wil wel een lening sluiten, maar
niet voor niets, hij heft een rente van
tegen de acht procent.
w? "W
werd het accent vooral gelegd op de belevingswereld van een
doofstomme. In Curious George, waarbij in opzet geen verschil
aanwezig is met Network, lijkt mij die niet meer relevant.
Knowles zal gewoon een bijzonder intelligent mens zijn, met een
heel bijzondere gevoelswereld, maar dat is Robert Wilson ook en
hij is niet doofstom.
Het stuk over de zonderlinge George heeft heel kleurrijk vorm
gekregen en verschilt alleen daardoor van sfeer met Network. De
kleur in George bepaalt de stemming, die overwegend vrolijk
van toon is. Het is alsof Knowles en Wilson in hun soms welhaast
oneindig repeterende gesprekken met relativerende humor af
standelijk terugzien op George’s belevenissen. Zij doen dat tegen
de achtergrond van een decor dat een door Knowles gemaakt
schilderij van een huis voorstelt. Een huis in z’n eenvoudigste
vorm, zoals een kind dat met viltstift in kleur zou tekenen. Daar
overheen worden verflauwde dia-beelden zichtbaar. De gesprek
ken van Knowles en Wilson zijn op de bandrecorder opgenomen.
De bandgesprekken worden op het toneel door de twee spelers
herhaald op een manier alsof ze beantwoord worden.
Het is vooral de repeterende vorm, samen met de zichtbaar
gemaakte gevoelens, die bij de toeschouwer die de voorstelling
nauwkeurig volgt een intense spanning teweeg kan brengen. Er
is op die manier een heel dichterlijke theatervorm ontstaan, die
breekt met algemeen geldende toneeltradities. Theater en beel
dende kunst liggen weer dicht bij elkaar, maar dat zal niemand
verbazen die andere voorstellingen van Wilson (Deafman Glan
ce, Einstein on the Beach, I was sitting on my patio) heeft gezien.
KO VAN LEEUWEN.
ROTTERDAM. Twee jaar geleden kwam de Amerikaan
Robert Wilson in het Mickery theater in Amsterdam met het
programma Dialog Network. Het betrof een samenstelling van
bandteksten en gespeelde scènes, samen met Wilsons doofstom
me vriend Christopher Knowles. Met Knowles maakt met
Wilson al jarenlang zulke ’dialog’ produkties. De twee Ameri
kanen zijn nu ter gelegenheid van het Holland Festival in ons
land terug en zij spelen Dialog Curious George, dat vorig jaar
in première ging tijdens het Kaai theaterfestival in Brussel.
Door The Two Fiddlers in het Neder
lands te bewerken, kan ook hier een jong
publiek kennis maken met dit verhaal.
Een volledig succes kan het echter niet
genoemd worden. Het muzikale gedeelte
en de ensembles met de trollen vormen
het meest aantrekkelijke aspect. De ver
staanbaarheid van de solisten laat echter
weleens te wensen over. Vooral wanneer
één van de solisten hoog moet zingen, is
een zacht onduidelijk gepiep het resultaat.
De strekking van het verhaal blijft daar
door voor een groot deel van het publiek
duister. Het positieve visuele en orkestra
le aandeel vormt een tegenwicht, dat net
voldoende is voor de twee maal een half
uur, dat het programma duurt.
JAN BAART
Schippers’ sluwe rechterhand heet al
sinds jaar en dag Gied Jaspars, een tv-
producer, die zich ten doel stelt om de
scheppingen van zijn partner thans in
ruimere kring ingang te doen vinden. Een
handig promotiepraatje leverde Jaspars
bijvoorbeeld vorig jaar de toezegging op
dat Schippers de opening van het Holland
Festival 1980 mocht verzorgen. Of HF-
directeur Frans de Ruiter achteraf zo ge
lukkig zal zijn met dit betrekkelijke expe
riment vermeldt de geschiedenis nog niet,
maar de Schippers’ eigen, wanordelijke
voorbereiding van de openingsvoorstel
ling zal menigeen slapeloze nachten heb
ben bezorgd.
De koningin van de trollen voor haar
volkje.
(Foto Jaap Pieper)
ir Beeld van één van de scènes die de tv-kijkers wel. maar de theaterbezoekers niet van het
projekt Elly te zien kregen. Mevrouw Ballen is, met haar man op weg naar Carré, uitgegleden en
heeft een been gebroken. De buren nemen hun plaatsen in het theater in.
(Foto Jaap Pieper)
Krompraat en snelgesneden conversa
ties moeten tezeer het trage tempo van de
voorstelling redden om al te enthousiast te
kunnen zijn over dit als spektakelstuk
geflopte projekt. Als je je normen evenwel
omlaag schroeft, niet meer let op de truc
om Cees Schouwenaar de entr’acts te la
ten uitspreken en het publiek als gegijzel
den op de plaats te doen vastpinnen, dan
kun je je best vermaken om de wat bele
gen kwajongensachtigheid van Schip
pers.
Wim T. presteert het verder om in het
geheel nog belangrijke fragmenten van
zijn onlangs verwezenlijkte platenprojekt
op te nemen, waarbij hij als Jaques Pla
fond eigenlijk nauwelijks detoneert in zijn
eigen decor. Alles kan, alles mag, niets
heeft waarde bij Schippers, die Schouwe
naar en anderen teksten in de mond legt
als „Het leven is doodvallen en laten dood
vallen” en „Wie kent het geluid van de
denderende Schippers?”
BRUSSEL. Om twee uur zon
dagochtend stond het Paleis voor
Schone Kunsten in Brussel op zijn
kop. Uit 2400 kelen klonken oorver
dovend enthousiaste bijvalskreten
toen de jury de rangorde van de
twaalf prijzen bekendmaakte aan het
slot van het internationale Koningin
Elisabeth Vioolconcours. Je zou zwe
ren, getuige te zijn van een beslissend
doelpunt bij een wereldcupfmale
voetbal. Wèl een wereldcup want
dat gewicht heeft dit roemruchtste
aller muziekwedstrijden maar dan
voor violisten.
Voorstelling: Dialog Curious Ge
orge door Christopher Knowles en
Robert Wilson. Holland Festival,
Rotterdamse Schouwburg, 1 juni
1980. Spelers, tekst en samenstelling
Knowles en Wilson. Regie Robert
Wilson
Van de componist Peter Maxwell Da
vies stonden al eerder werken in het pro
gramma van het Holland Festival. Vooral
L’Homme armé en Vesalii leones maak
ten in 1972 veel indruk, mede door de
perfecte uitvoering van The Fires of Lon
don. Zijn Martyrdom of Saint Magnus
ging vorig jaar wat verloren in het grote
kerkgebouw aan het Oudekerksplein. The
Two Fiddlers ging twee jaar geleden in
première op de Orkney-eilanden, waar
het verhaal zich ook afspeelt.
Twee jonge violisten, Storm en Gavin,
komen op een zomernacht in de buurt van
een trollenheuvel. Ze schrikken van plot
selinge geluiden, maar maken elkaar wijs
dat ze niet bang zijn. Wanneer de trollen,
kleine donkere wezens, tevoorschijn ko
men, vlucht Gavin angstig weg, maar
Storm blijft om voor ze te spelen. Als
beloning mag hij de wens doen, dat de
mensen nooit meer hoeven te werken.
Voorstelling: Vertrouw nooit een
trol (The Two Fiddlers), een opera
voor en door kinderen. Tekst en mu-
Peter Maxwell Davies. Verta
ling: Joop Fransen. Muzikale lei
ding: Lucas Vis. Regie: Henk Votel.
Decor en kostuums: Tom Schenk. In
studering solisten en koor: Paul Ha-
meleers. Instudering van Het Hof
stad Jeugd Orkest: Lucas Vis en Lex
Veelo.
Stadsschouwburg
juni 1980.
-
Voorstelling: Circus Emma door
toneelgroep Wiedus. Geschreven
door: Louis Lemaire. Composities en
arrangementen: Bert Nicodem. Kos
tuums: Donja van Gemert, Detlev
Greinert. Decor: Theo Boskamp.
Met: Loes Vos, Louis Kockelmann,
Louis Lemaire. Muzikale begelei
ding: Nard Reijnders, Henk Heij-
mans, Jan Faas, John Bukman. Ge
zien op 1 juni in de Blauwe Zaal van
de Utrechtse Stadsschouwburg, in
het kader van het Holland Festival.
Nog te zien in: Den Haag (2, 3 juni),
Rotterdam (4 juni), Almelo (8 juni),
Amsterdam (11 juni).
had zodoende „een kraak” gezet, die
kunstlievend Nederland zich tot in lengte
van dagen zal heugen. Om het gebeuren
van tevoren van een verdoezelend cachet
te voorzien, vielen in interviews termen
als „Schippers is de Nederlandse Molière”
of uitlatingen te noteren als „Ik kan eigen
lijk niets, dus kan er niets fout gaan.”
Overdonderd keerden de interviewers
naar huis terug, berichtend dat Schippers
liever op korte termijn een projekt in
elkaar stak, dan er een half jaar aan
werkte.
Wie door dergelijke berichtgeving
nieuwsgierig was geworden naar de ogen
schijnlijk nieuwe, aan de chique van het
Carrédecor aangepaste artisticiteit van
Schippers, heeft gisteravond óf voor de
beeldbuis, óf in de zaal zitten zuchten.
Wim T. houdt namelijk met grote hard
nekkigheid vast aan zijn eigen thematiek,
waarbij voorop staat dat het
verwachtingspatroon van het publiek
voortdurend ontregeld moet worden.
De kinderen noem
den het leuk en veel volwassenen vonden
het eigenlijk maar mager, die voorstel
ling van The Two Fiddlers, Vertrouw
nooit een trol, het middagaandeel van de
openingsmanifestatie Holland Festival
1980. Deze verschillen in benadering ken
merkten niet alleen de waardering, maar
ook de opzet van deze „opera voor en
door kinderen”. Een speelse trollenge
meenschap wordt geplaatst tegenover
een tweetal solisten, die, veel pretentieu
zer, niet alleen achtereenvolgens slacht
offer en overwinnaar van de trollen zijn,
maar ook de moraal uitspreken „Ver
trouw nooit een trol”, want hun slaafse
dienstbaarheid verziekt de maat
schappij.
Dinsdag 3 juni
Amsterdam: De Toekomst gaat het hele
maal maken (Stadsschouwburg, 20.15
uur); De Ontdekking (universiteitstheater,
20.30 uur); Und die Liebe höret nimmer
auf (De Smederij, 20.30 uur); Humboldt’s
Current (Mickery Theater, 20.30 uur). Den
Haag: Residentie-orkest (Houtrusthallen,
20.15 uur); Circus Emma (Hot Theater, 19
uur). Rotterdam: Dialog Curious George
(Schouwburg, 20.15 uur); Dansers en musi
ci van het koninkrijk Bhutan (Doelen
Grote Zaal. 20.15 uur). Schiedam: BEWTH
(Scheepswerf, 22 uur).
Woensdag 4 juni
Rotterdam: Dialog Curious George
(Schouwburg, 20.15 uur); Circus Emma
(Theater Zuidplein, 14 uur). Amsterdam:
De Toekomst gaat het helemaal maken
(Stadsschouwburg, 20.15 uur); Jozef van
den Berg (Theater De Balie, 20.30 uur);
Humboldt’s Current (Mickery Theater,
20.30 uur); De Ontdekking (Universiteits
theater, 20.30 uur); Und die Liebe höret
nimmer auf (De Smederij, 20.30 uur). Den
Haag: Vertrouw nooit een trol (Koninklij
ke Schouwburg, 19 uur); Residentie-orkest
(Houtrusthallen, 20.15 uur). Schiedam:
BETWG (Scheepswerf, 22 uur). Utrecht:
Pilobolus Dance Theatre (Stadsschouw
burg, 20 uur).
