SNELTRAM KAN ZEEMUI DEN ONTSLUITEN
L
ARCHITECTEN IN OPLEIDING WERKEN IDEE UIT OP PAPIER
iEb on Effi 38
u tl
I
m
wil
6
Door Rien Polderman
WAT GAAN WE DOEN met de strandvlakte bij IJmui
den. Op deze vraag zal een politiek antwoord moeten
komen. Het plan voor een voorhaven aan de zuidpier is
praktisch van de baan. Hoewel de regering nog steeds
geen definitief „neen” heeft laten horen, is er nauwelijks
nog iemand, die in de zuidpier-havenplannen gelooft.
Zelfs het alternatieve havenplan voor de noordpier zal
waarschijnlijk zo klein mogelijk worden gehouden. De
vraag dringt zich op, wat er moet worden gedaan met het
uitgestrekte strand, dat ten zuiden van de zuidpier is
aangeslibt en dat nog steeds groeiend is.
Stadswijk op
het strand
bij IJmuiden
te
<3
tr
Luuk Aarts gaat er van uit, dat de NS-perron-
LE t jHI T 4^17--
ar de
lidige
thans
in de
roting
tarbot
groot-
■1 tong
g twee
baanvak. Volgens Aarts zal een treintrambaan
waarschijnlijk de helft vergen.
de
van
20-200,
twee
eljauw
ihelvis
lakreel
52-28,
34-108,
tong-
gmarkt
36 kis-
ïljauw,
is. 776
27 kis-
kisten
onze
lande.
JOUW.
,p het
tation
ingen
an de
81 zal
r dan
lande
i van
voord:
waren
1-11,60,
niddel
weeën
T 7
naar Zeewijk, waar de lijn in een lus omheen zou
moeten lopen. In een onlangs gepubliceerd rap
port over de doortrekking van de spoorlijn tot
Zeewijk, wordt gesproken over aanlegkosten van
16 miljoen gulden voor het twee kilometer lange
Een impressie
van de havenboule
vard van „Zeemui
den", zoals die er
volgens de drie ar
chitekten uit zou
kunnen zien vanaf
de noordpier. Ter
rasjes en aanleg
plaatsen voor jach
ten. De zuidpier zelf
is gehandhaafd, zo
dat de vissers hun
stek kunne behou
den, maar nu met
een stedelijke „rug
dekking".
echter op het brede strand een compleet bad-
zou
plaatsje, inclusief 7.500 10.000 woningen,
worden gesticht, ligt het wel even anders. Het
doortrekken van de IJmuidense lijn wordt dan
Behalve een eenvoudige doorverbinding van de
bestaande IJmuidense spoorlijn is nog een andere
manier denkbaar, om een eventuele bebouwing
van de strandvlakte aan de zuidpier een spoor-
aansluiting te geven. Deze oplossing sluit aan bij
een idee, dat werd aangedragen door de Haar
lemmer Luuk Aarts voor een treintram van Haar
lem naar Hoofddorp.
Aarts acht het onwaarschijnlijk dat eerdaags
weer trams gaan rijden door de Haarlemse stra
ten. „Veeleer zal een oplossing moeten worden
gezocht in de sfeer van het treinverkeer.” Een
oplossing zou zijn de exploitatie met sneltrams
van het soort dat gaat rijden tussen Utrecht en
Nieuwegein. De sneltramlijn zou ter hoogte van
de centrale werkplaats van de NS op de spoorlijn
Amsterdam-Haarlem kunnen aantakken. De
trams zouden langs perron 1 in Haarlem kunnen
aankomen en vertrekken. Wanneer de sneltram
lijn in Hoofddorp zou kunnen aantakken aan de
Schiphollijn, zou een direkte treintram-verbin-
ding kunnen ontstaan van Haarlem, via Vijfhui-
zijn om de lijn ook daadwerkelijk door te trekken
betekent het niet. In de uitvoering van dat ont
werp alléén voor het badgastenvervoer van en
naar het strand zien de NS weinig heil. Wanneer
naar het strand. Het streekplan voor het Amster-
dam-Noordzeekanaalgebied voorziet daar, zoals
gezegd, al in. Het provinciaal bestuur kan echter
stippelen wat het wil; dat de NS bereid zouden
In het onlangs van kracht geworden streekplan
voor het Amsterdam-Noordzeekanaalgebied staat
nauwelijks een verwijzing naar een eventuele
benutting van de brede strandvlakte. Op de plan-
kaart is met een tekentje aangegeven, dat de
duinen ten zuiden van de pier voor „verblijfsre-
creatie” in aanmerking komen. De spoorlijn naar
IJmuiden is met een stippellijntje alvast doorge
trokken naar het strand. Dat is alles, en het is zeer
de vraag of het genoeg is. Is het juist, dat de
invulling van zo’n grote ruimte als de IJmuidense
strandvlakte aan een gemeente wordt overgela
ten? Moet de benutting ervan niet in een breder,
boven-gemeentelijk kader worden geplaatst, ge
zien het ruimtegebrek in dit deel van de randstad?
Het zijn betrekkelijk voor de hand liggende,
maar niettemin officieel nog ongestelde, vragen.
Een drietal architektuurstudenten van de Techni
sche Hogeschool in Delft heeft de eveneens voor
de hand liggende antwoorden niet afgewacht. Ze
lieten zich inspireren door de brede strandvlakte
met de vele mogelijkheden en gingen aan ’t
tekenen.
Nog sterker dan woningbouw in vlakke polders
moet bebouwing vlak aan zee aan speciale eisen
voldoen. Bij de gebruikelijke woningbouw in de
polders (de Haarlemmermeer is een sterk voor
beeld van) lapt men die eisen gewoonlijk aan zijn
laars. De wijken worden er zeer ruim gepland,
zodat de wind en regenvlagen er vrij spel hebben.
De straten vormen er, bij het gebruikelijke weer
type in Nederland, geen aangenaam verblijfsge-
bied. Door de vele ruimte, die er aan parkeer
plaatsen en verkeerswegen wordt verspild en de
doorgaans grote tuinen, is beschutting er in het
openbare verblijfsgebied nauwelijks te vinden.
Bij de bebouwing van de strandvlakte zal men
zich deze „luxe” niet kunnen permiteren. Zo vlak
aan zee is een beschuttende en herbergzame om
geving nodig. Dat betekent, dat er in zeer hoge,
stedelijke dichtheden moet worden gebouwd. De
ontwerpers van de „Ideeënschets IJmuiden aan
Zee”, denken aan dichtheden van boven de hon
derd woningen per hectare, in gestapelde bouw
vormen.
Dat houdt echter niet in dat een steenmassa zich
over de hele beschikbare strandvlakte zal uit
strekken. De drie architekten, Nick Bakker, Peter
van der Gugten en Maarten Reek, stellen zich voor
dat tussen een aantal verspreid liggende stedelij
ke gebiedjes brede stukken duinnatuur komen te
liggen. De stedelijke gebiedjes zouden onderling
door bebouwing moeten worden verbonden. Deze
bebouwing kan de natuur dan omsluiten, zodat
het beeld ontstaat van een parkachtige stad.
De bedoeling van de ontwerpers is, dat deze
woonfunctie van het nieuwe IJmuiden aan zee
wordt gecombineerd met een recreatieve functie.
Zij hebben daarbij geen stichting van casino’s of
andere grootschalige ontwikkelingen op het oog.
Eerder denken zij aan wat rustiger en toch gezelli
ge dag- en verblijfsrecreatie, die samen met de
woonfunctie een levendig en stedelijk straatbeeld
kan opleveren. Een en ander kan zo bijdragen tot
een plezierig woonmilieu.
De drie Delftse architekten in opleiding hebben
uitgerekend dat er plaats is voor 7.500 tot 10.000
huizen plus bijbehorende winkels, scholen en an
dere buurt- en wijkvoorzieningen. Voor de niet
alledaagse behoeften zouden de bewoners van het
nieuwe „Zeemuiden” terecht kunnen in het be
staande winkelcentrum van IJmuiden. Dat zou
met de nieuwe klandizie kunnen worden versterkt
(in planologen-jargon: een vergroting van het
„draagvlak” voor de voorzieningen).
Al die huizen en andere stedebouwkundige
voorzieningen kunnen door de compacte manier
waarop de studenten de woningbouw voorstellen,
worden uitgevoerd op een gebied van circa 250
hectare. Die ruimte kan gemakkelijk gevonden
worden in de oksel van de zuidpier.
Van horizon- of landschapsvervuiling zal geen
sprake zijn, omdat de nieuwbouw plaatsgrijpt
tegen het decor van de kolossale en alles domine
rende fabrieksgebouwen van de Hoogovens. Met
de overwegend westenwind zullen de toekon stige
bewoners van deze industrie overigens geen last
ondervinden.
In tegenstelling tot geplande bebouwing van het
gebied tussen Haarlem en Hoofddorp en in de
Velserbroekpolder, ligt „Zeemuiden” niet ongun
stig ten opzichte van een bestaande of ontworpen
spoorweg. De bestaande spoorlijn Haarlem-IJ-
muiden kan namelijk worden doorgetrokken
Schets van
NS-sneltram
Utrecht naar Nieu
wegein. Een derge
lijke trein-tram zou
ook „Zeemuiden"
kunnen ontsluiten.
hoogte ongeveer gelijk kan zijn aan de vloerhoog
te van de treintram. In- en uitstappen kan dus
snel, zoals bij een metro. De briefschrijver ziet als
voordelen van zijn idee ook een voordeliger ex
ploitatie door minder stroomverbruik en een-
mans-bediening. In de praktijk wordt een derge
lijke metro-achtige oplossing onder meer toege
past in Newcastle upon Tyne in Engeland („Tyne
en Wear Metro”).
Er is weinig fantasie voor nodig om vervolgens
aan een doorverbinding naar „Zeemuiden” te
denken. Bij de toepassing van het treintram-idee
wordt ook een kleine verlegging van de spoorlijn
mogelijk. De Lange Nieuwstraat in IJmuiden bij
voorbeeld lijkt voldoende breed om er een tram
doorheen te laten lopen, zonder dat dat veel
overlast geeft. Met deze oplossing zou „Zeemui
den” een betere verbinding krijgen met het cen
trum van IJmuiden. En IJmuiden zou een beter
gesitueerde spoorverbinding hebben met Haar
lem en het landelijke net, dan de huidige, excen
trisch gelegen IJmuidense lijn.
ling van
brengen.
Naast de combinatie van recreatie en wonen
vormt ook het uitzicht op de scheepvaart van en
naar het Noordzeekanaal en de IJmondhavens
een aantrekkelijk gegeven voor de bouwplaats
„Zeemuiden”. Behalve een zeeboulevard zou ook
een havenboulevard kunnen worden gemaakt.
Men krijgt dan een situatie die vergelijkbaar is
met die in Vlissingen. De boulevards van deze
Zeeuwse badplaats bieden een nimmer vervelen
de combinatie van strandgenoegen en het uitzicht
op (het beloodsen van) zeeschepen. Met de onver-
jnijdelijke terrasjes verleent deze combinatie de
badplaats een zekere allure, die veel beter, dan het
eenzijdige strandplezier van Zandvoort of Sche-
veningen, kan samengaan met het wisselvallige
Nederlandse weer. Natuurlijk zal ook het duinli-
chaam aan de zuiderpier moeten worden bekleed
tot boven het niveau van stormvloedstand (zeven
meter boven N.A.P.).
Al met al zou het plan voor IJmuiden aan Zee
een uitstekend alternatief zijn voor al aangewezen
of nog aan te wijzen bouwplaatsen. Al eerder wees
ook een stedebouwkundige studiegroep (TH
Delft/Landbouwhogeschool Wageningen) op de
bouwmogelijkheden op de IJmuidense strand
vlakte. In het rapport „Stedelijke groei van de
Haarlemse agglomeratie in de binnenduinrand”
wordt deze bouwplaats genoemd naast verdich-
tingsbouw en bouwplaatsen bij bestaande stati
ons. Een en ander werd nadrukkelijk aangepre-
zen als alternatief voor bebouwing van fraaie
polders als de Velserbroekpolder. Zo’n polder
ontleent immers zijn schoonheid aan de vlakke
uitgestrektheid tegen een achtergrond van bebos
te duinen. Deze landschappelijke schoonheid is
onmogelijk in een stedelijke uitbreiding op te
nemen, omdat juist deze bebouwing haar teniet
doet. Behalve wellicht de relatieve goedkoopste
en het gemak van bouwen heeft zo’n polder als
bouwplaats niets te bieden. Daarentegen kan be
nutting van zorgvuldig uitgekozen open plaatsen
in het binnenduinrandgebied en bebouwing van
de IJmuidense strandvlakte nieuwe woongebied
opleveren, dat ook landschappelijk aantrekkelijk
is.
Voor „Zeemuiden” geldt bovendien, dat de
grond rijkseigendom is. De grondkosten kunnen
dus in de hand worden gehouden. Dure en tijdro
vende onteigeningsprocedures zijn niet nodig.
Niettemin staart de meerderheid van de politiek
gekozen ruimtelijke ordenaars zich nog steeds
blind op lege polders om vol te bouwen. In het
streekplan voor het Amsterdam-Noordzeekanaal
gebied werden de Velserbroekpolder, de Zuider-
polder en het gebied tussen Haarlem en Hoofd
dorp als bouwplaatsen aangewezen. Thans zijn de
ruimtehongerige ogen gericht op het gebied van
Noord-Kennemerland. Afgezien van het feit, dat
de keus voor een bouwplaats in de regio rondom
Alkmaar tot een verheviging van het forensisme,
en dus tot energieverspilling, zal leiden dreigt
opnieuw een stuk Noordhollands polderland te
worden opgeofferd aan een ruimteverspillende
manier van stedebouw. Eeuwig zonde in de letter
lijk en definitieve betekenis van het woord.
Met een en ander wil overigens allerminst ge
zegd zijn, dat aan het alternatief, de bouwplaats
„Zeemuiden” geen bezwaren zouden kleven. Mis
schien lokt het idee wel hevige protesten uit van
biologen en milieuvoorvechters. Maar de voor- en
nadelen van „Zeemuiden” zouden toch minstens
afweging behoeven tegen die van bebouwing van
de Velserbroek of de uitbreiding van Heerhugo-
waard. Met hun ideeënschets hebben de drie
architekten de mogelijkheden aangegeven. Ze
hebben er op zijn minst een discussie mee willen
openen.
In Velsen heeft men al jaren een alternatief klaar liggen, voor het
geval een negatieve beslissing over de voorhaven zou worden genomen:
Het plan „Zeebad”, een recreatieproject aan zee, waarvan verschillende
(van zeer omvangrijke tot bescheiden) varianten bestaan. De vraag is
echter of dat de zuinigste besteding van deze ruimte zou zijn. Er is in
Noord-Holland nog steeds dringend behoefte aan ruimte voor woning
bouw.
wel degelijk interessant. Een spoorweghalte bij de
bestaande IJmuidense woonwijk Zeewijk zou dat
nog kunnen versterken.
De drie architekten zijn van mening dat de
bebouwing van de IJmuidense strandvlakte ge
heel ligt in de lijn van de natuurlijk ontwikkelin
gen. Door de aanleg van een zwaar duin van 160
meter breed en zeven meter hoog loopt men op die
natuurlijke ontwikkeling alleen wat vooruit. De
aanslibbing van het strand is het gevolg van de
verlenging van de havenhoofden van het Noord
zeekanaal tussen 1962 en 1967.
Daardoor zijn de eb- en vloedlijnen zich in
zeewaartse richting gaan verplaatsen. Noord-Hol
land wordt zo op natuurlijke manier met ongeveer
250 hectare vergroot. Het eindstadium van de
verplaatsing van de eb- en vloedlijnen wordt
binnen enkele jaren bereikt. De verplaatsing van
de duinvoet in zeewaartse richting zal echter
ongeveer vijftig jaar in beslag nemen. Wat dat
betreft willen de architekten niet wachten op het
langzame natuurlijke opstuivingsproces. Op de
plaats van de toekomstige duinvoet zou volgens
het plan van het Delftse drietal genoemd kunst-
duin moeten komen. Het achterliggende gebied
(de huidige strandvlakte zou twee meter moeten
worden opgehoogd. Daarbij zou men ook hoogte
verschillen kunnen aanbrengen, hetgeen het nieu
we woongebied stedebouwkundig en landschap
pelijk nog aantrekkelijker zou kunnen maken.
Het benodigde zand kan onttrokken worden
aan de zeebodem. Eventueel zou ook gebruik
kunnen worden gemaakt van zand dat ter be
schikking komt bij het uitdiepen van de haven
mond. Uiteraard zal bij het laatste terdege moeten
worden opgepast, dat de beschermende kleilaag
boven de zoetwater (drinkwater)-voorraad niet
wordt beschadigd. Bij de inrichting van het ge
bied moeten ervaren kustbiologen worden inge
schakeld, zo menen de drie archtitekten. Daar het
zeezand vrijwel steriel is, moet een voedingslaag
worden aangebracht om een versnelde ontwikke-
plantengroei tot stand te kunnen
V 11
194
9.300,-
UK 94
UK
K 159
i.900,-,
MR 69
,-, IJM
1.000,-,
elaars
De brede strand
vlakte van IJmuiden
gezien vanaf de dui
nen. De lijn van de
zuidpier gaat in de
uitgestrektheid ver
loren.
zen, nieuwbouwgebied, Hoofddorp, Schiphol
naar Amsterdam-Zuid.
De Haarlemse spoorweg-enthousiasteling voegt
aan zijn idee nog de mogelijkheid toe, om de
treintram via de IJmuidense lijn door te trekken
