Op volle
toeren in
eigen
provincie
S
s
1
ff
■tó
noord-holland
GEVARIEERD AANBOD: TIEN DAGTOCHTEN EN HONDERDEN EVENEMENTEN
IJS I
i»
11
1980
JUNI
ZATERDAG 21
KUNST
Keramisten
Tekst: Brigitte Sprenger
Foto’s: Poppe de Boer
Herman Kruyder
AL
Zaanse Schans
Industrie
Met het thema ontdekking
voor het programma van 1980 is
de Toer-in dit jaar eigenlijk dub
belop te werk gegaan. Want als
er een brede definitie geldt voor
deze inmiddels al twaalf jaar
lopende zomermanifestatie, dan
is het de stimulans tot ontdek
king - het aangeven van toeristi
sche, folklorische en culturele
plekken en evenementen die
vaak zelfs voor de daar met zijn
neus bovenop-wonende onbe
kend zijn.
Hf:
it
-
toer-in
Het fraaie interieur van de Doopsgezinde Schuurkerk in Westzdan
film-
f mi-
Een typisch Zaans beeld - de moderne industrie naast de sporen van een windmolenindustrie uit vroegere tijden
Maandag 23 juni
De Zaanse Schans - prachtige gevels op groene huisjes
naast molens en musea.
nily.
reekt
>uyn-
andag-
1 09.15
gnalen
panel
Dr. A.
t over
is kan
wel degelijk op af stroomt: een histo
risch dorpje dat nooit heeft bestaan.
Op het tentoonstelling-gebied is het
aanbod van de Toer-in overigens dit jaar
weer zeer rijk. In het Singer Museum in
Laren is tot en met 17 augustus een
overzichtstentoonstelling van het werk
van Herman Kruyder ingericht.
Den Haag: The Clerkes of Oxenford HI (Nied-”
we Kerk. 11 uur).
Amsterdam: Stuttgarter Ballett III (Stads>,
schouwburg. 20.15 uur).
Do-
lelin-
port.
21.25
ureel
art.
18.30
19.10
Tv-
>orta-
Film-
19.45
Jour-
21.00
isma-
sicht,
Jour-
natief
>e re-
Do-
itieve
23.00
film.
assie-
-NOS.
lum 2
vering
Weder
woord
werd
et een
33 uit
onder
Volhy-
is ver
sprak
haar
■wili
and -
rsum 2
afleve-
a Raad
oor de
es ge
ren de
Haag,
e geen
at een
m wer-
raadhuis uit 1660. het pittige Jisp dat
eens de thuishaven was voor walvisvaar
ders en dat nu nog een door Leeghwater
ontworpen raadhuis en een Hervormde
kerk uit 1720 herbergt, komt de toer aan
bij Neck. Dan is het rechtsomkeert en
terug naar de Zaanstreek langs de stati
ge Noorderweg van de Wijde Wormer.
Hier wordt nog een stopje gemaakt voor
het bezichtigen van de Zaanlandse Oud
heidkamer, ofwel het koopmanshuis La-
gedijk 80 waar veel van de rijke Zaanse
cultuur destijds bijeen is gebracht. En
van hieruit, de Gortershoek, krijgt men
een blik van een plekje waar de toerist
Naast de Zaanstreek ligt het Waterland, waar de Toer-in ook een tocht heeft uitgestippeld. Daar wordt men geleld langs het prachtige
dorpje Broek in Waterland, 't Leed Einde is daar te vinden.
dag op
In de
rdt ge
er ko-
s: mag
tiewer-
at voor
erken?
gespro
ts van
en In-
WM-
Utrecht: Slotmanifestatie Holland Festival
(Muziekcentrum Vredenburg. 19-02 uur).
Aan de Zaanoever, op de Kalverpol-
der, net over de Julianabrug, ligt de
Zaanse Schans. Het is een soort monu
ment ter nagedachtenis aan de Zaanse
Gouden Eeuw, of liever gezegd, de drie
eeuwen Voor de komst van stoom en
elektriciteit toen de windmolen nog
hoogtij vierde.
Op deze plek (de naam is afgeleid van
Toch is het thema weer actueel - in de
betrekkelijk kleine ruimte die de provin
cie Noord-Holland omvat, weet de Toer-
in ieder jaar weer haar programma uit
te breiden, nieuwe interessante plekjes
op te duiken, verse evenementen aan
bod te laten komen en zelfs voor haar
lijstje van al ruim een honderd aange
stipte bezienswaardige orgels een paar
nieuwe aanvullingen te vinden.
Deze nieuwe vondsten, tezamen met
veel van de al bekende, zijn onderge
bracht in onder andere tien dagtoeren
die de hele provincie, behalve Amster
dam, dekken. Ze zijn dit jaar ook weer
niet alleen op de buitenlander gericht,
maar ook op inwoners van de provincie
die zelf wel eens op ontdekkingstocht
willen gaan. De toer-in, in gelukkige echt
verbonden aan de Culturele Raad
Noord-Holland, onderstreept al jaren
dat de aangeboden programma’s voor
de provinciale bevolking vaak het meest
interessant en verrassend zijn: het ont
dekken van een prachtig oud kerkje „om
de hoek” is voor hen een onverwachte,
en daardoor des te meer welkome ge
beurtenis dan voor de toerist die dat
meestal juist wel verwacht.
Neem nou bijvoorbeeld de Zaan
streek. een van de tien aangeboden toe
ren zet deze regio in het zonnetje. De
rondreis is 45 kilometer lang en zoals
alle andere, per bus of auto of fiets of te
voet of zelfs een mengeling van al deze
middelen.
Voor de Noord-Hollander is dit een
streek waar het Toer-in thema kan wor
den waargemaakt. Ook vanwege het
industriële beeld. Een industrie die haar
oorsprong had in een zo rijke geschiede
nis en waar toch nog zoveel van is
overgebleven.
Nederlands Gouden Eeuw was ook het
gotlden tijdperk voor de Zaanstreek.
Toen stonden er langs de meer dan
twaalf kilometer lange Zaan, niet zo lang
daarvoor afgesloten van het IJ door de
Oude Sluis, in totaal 990 windmolens.
Met de klapperende wieken van de over
het vlakke polderlandschap waaiende
windvlagen, werd daar hout, olie, verf,
tabak, cement, hennep, meel, mosterd,
blauwsel en nog veel meer geproduceerd
of verwerkt. Er bestond een levendige
scheepsbouw, veel houthandel en de ij
verige arbeiders woonden in dorpen
waar een karakteristieke architectuur
bloeide. En dit alles was omsingeld door
een wijd, waterig, effen landschap dat
op eigen wijze rijk aan natuurschoon
was - en is.
De toer, nummer zes in de reeks, be
gint in Zaandam zelf waar een aantal
bezienswaardigheden zijn aangestipt. In
historische zin springen het Czaar Peter-
huisje, een aantal fraaie kerken en de
sluizen het eerst in het oog.
In de geschiedenisboekjes wordt er
nogal veel ophef gemaakt van het ver
blijf van de Russische keizer in de Zaan
streek. Rond 1700 bracht Peter een be
zoek aan Zaandam en naar de boeken
vermelden, trad hij in dienst als knecht
bij een scheepstimmerwerf onder de
naam Peter Michaeloff. Maar veel kan
het niet hebben voorgesteld. Zijn ver
blijf duurde slechts vijf dagen en hij was
kennelijk in het bezit van een zeer soci
aal karakter want gedurende deze perio
de maakte en bezocht hij ook nog een
groot aantal vrienden - vrienden die hem
later nog enkele malen naar de streek
teruglokten. Hoe dan ook, in 1895 werd
het houten huisje waar Czaar Peter gelo
geerd had op last van Czaar Nicolaas II
door een stenen gebouw omgeven en
vandaag is het huisje aan de Krimp in
Zaandam een museum, gevuld met rele-
kwieën van de Russische monarchie.
Zaandam was in de tijd van Czaar
Peter al een groot industriecentrum.
Ontstaan bij een dam in de Zaan, gelegd
in 1288, heette het oorspronkelijk Zaan-
den en lag iets ten westen van de huidige
stad. Nadat graaf Willem II Zaanden
had verwoest ontstonden er twee nieuwe
dorpen aan weerszijde van de rivier en
na voltooiing van de Oude Sluis in 1544
groeiden de dorpen ineen. De twee hui
dige nog bestaande sluizen bezitten na
tuurstenen bekroningen, aangebracht in
de.achttiende eeuw.
Aan de Oostzijde van Zaandam strekt
zich het Twiske uit; oorspronkelijk een
grote plas (Twiske betekent scheiding in
het Fries) die in 1943 werd leeggepompt.
Vroeg in de jaren zeventig ontstond in
deze polder een groot recreatiegebied en
dat staat nu aangestipt door de Toer-in,
evenals de Oostzijderkerk, waar iedere
vrijdagavond bovendien orgelconcerten
worden gegeven, en de Westzijderkerk
met haar fraaie interieur en twee ge
brandschilderde ramen.
De toer voert dan naar Westzaan met
haar pittoreske houten bruggen en hui
zen tussen de veenweiden. Als echte ont
dekking geldt hier de houten Doopsge
zinde Schuurkerk (Zuideinde 231) uit
1731. Niet zo moeilijk te ontdekken is de
Grote Kerk waar een speciale tentoon
stelling onder de titel Huisje, Boompje,
Beestje is ingericht. In het kader hiervan
geven ruim dertig kunstenaars hun kijk
op dit agrarische thema door middel van
ongeveer een honderd diverse kunst
werken.
De „toerist” wordt dan via het haven-
een bolwerk dat Sonoy omstreeks 1570
oprichtte in de strijd tegen de Spaanse
belegging) is een wandeldorp geconstru
eerd dat een Zaanse buurt van zo’n 250
jaar geleden moet weergeven. Ongeveer
twintig mooie oude woonhuizen uit ver
schillende Zaandorpen zijn naar deze
polderplek overgebracht. De houten,
groene huizen, met heel fraai gevelwerk,
staan hier naast musea en, een beetje
verderop, vijf overgebleven Zaanse
windmolens.
Over houten bruggetjes en langs de
smalle wandelpaden is er iedere halve
meter wel iets te zien. Stijlkamers in het
Noordehuis, een bakkerijmuseum, een
kruideniersmuseum, een oude scheeps-
werfschuur waarin een klompenmakerij
nu bedrijft en een molenschuur die in
gebruik is als tentoonstellingsgebouw.
Aan de Kalverringdijk kan men mos
terd kopen die daar ter plekke in een
molen wordt gemaakt, en verder is er
een olie-, verf- en paltrokhoutzaagmolen
te bewonderen. Dat bewonderen is mo
gelijk te land of te water. Rondvaarten
vertrekken regelmatig. Ook is hier een
van de vertrekpunten van de boot die
naar het Poppentheater van Tom en
Corrie Wentink in Oost-Knollendam
vaart.
Van de Schans keert men weer terug
naar de westoever van de nu zeer brede
Zaan naar Zaandijk en de weg leidt dan
naar Koog aan de Zaan. Het enige mo
lenmuseum in de wereld is hier te vinden
aan de Museumlaan 18. Het is gevestigd
in een koopmanshuis uit 1760 en bin
nenshuis zijn schaalmodellen, gereed
schappen en documenten over de eens
zo ijverige molens te bezichtigen.
En dan is de 45 kilometer-stand van
deze toer zo ongeveer al bereikt. Res
teert alleen te vermelden dat de impres
sionistische schilder Claude Monet deze
streek zo mooi vond dat hij twee achter
eenvolgende zomers in de vorige eeuw
hier met palet rondsjouwde.
En in dit verband moet ook een Zaan
se bijdrage in het tentoonstellingspakket
van de Toer-in Worden aangestipt; vier
Zaanse kunstenaars exposeren van 20
juni tot en met 17 augustus in de Oude
Ursulakerk in Warmenhuizen. Daar zijn
schilderijen en tekeningen van Guido
Goedheer, schilderijen van Peter Tee-
ling, druksels van Wim Koster en goua
ches en etsen van Leo Poelmeijer opge
steld.
Zondag 22 juni
Amsterdam: Aap verslaat de Knekelgeest
(Tent Frankendael, 20.15 uur); Concertgebouw-.
orkest II (Concertgebouw 14.30 uur; De Ontdek-
king (Universiteitstheater, 20.30 uur;; Stuttgar- J
ter Ballett III (Stadsschouwburg, 20.15 uur).
tje Nauerna en Assendelft, een van de
oudste Zaanse dorpen, voornamelijk be
kend door zijn voormalige zeildoekwe-
verij, naar Krommenie geleid. Vlak
daarbij bevindt zich Krommeniedijk
waar van 27 juni tot en met 6 juli een
aantal evenementen plaats hebben ter
gelegenheid van het 700-jarig bestaan
van deze woonplaats.
Daarna wordt de industrie tijdelijk de
rug toegekeerd terwijl de weg zich langs
het veen, de plassen en sloten van het
Wormer- en Jisperveldgebied slingert.
Door het langgerekte Wormer met een
Deze belangrijke Nederlandse expres-
sionist (1881-1935) heeft lange tijd geen
aandacht gehad. De laatste aan hem
gewijde overzichtsexpositie had ruim
dertig jaar geleden plaats en heel wat
grondig speurwerk was er nodig om het
verspreide materiaal op de kop te tikken
om weer een uitgebreid overzicht te kun-
nen presenteren. Ondanks het feit dat
Kruyder niet veel werken heeft nagela
ten is de Toer-in er toch in geslaagd
ongeveer vijftig werken bijeen te
brengen.
Kruyder woonde en werkte achtereen-
volgens in Haarlem, Heemstede, Benne-
broek en Blaricum en op deze expositie
pijn zijn tekeningen en aquarellen vol
gens deze perioden ingedeeld. De soms
felle, vaak krachtige en sterk expressio
nistische beelden spreken duidelijk zijn
gevoelens uit en vormen een interessant
inzicht op deze man die aan psychische
inzinkingen leed.
Een andere, zeer belangwekkende -
nieuwe tentoonstelling is tot 8 augustus
in de Kennemer Oudheidkamer in Huize
Scheybeek te Beverwijk ingericht.
Het gaat hier om vier keramisten uit
de jaren twintig en dertig die samen in
mei 1920 een eigen werkplaats opricht
ten onder de naam De Vier Paddestoe- -■
len. Jan van Ham, Koen Mertens, Cees
van Muyen en Eelke Snel stelden zich
toen ten doel om aardewerk te maken
dat eenvoudig en goed van vormgeving
was maar ook voor iedereen betaalbaar.
Het was de vroege fase van de vernieu-
wingsbeweging.
Lang hebben deze vier niet samenge
werkt - binnen een paar jaar trok ieder
naar een eigen plaats (Utrecht, Velsen, - -
Den Haag en Noordwijk) en zodoende
heet deze expositie De Vier Paddestoe- -
len en hun sporen. Bijeen verzameld zijn
werken die een goede indruk geven van
de ideeën die destijds heersten in de
pottenbakkersindustrie en de expositie
geeft ook, in mindere mate, de sociale -<
geschiedenis weer.
Belangwekkende evenementen zijn er
eveneens op andere gebieden. Naast de
honderden tentoonstellingen, muziek- o
en theatervoorstellingen, botter-, boot
en bustochten, poppentheaters en bijna
150 orgels zijn er ook de „kinder-ex-
pres”-bustochten, de boerderijen die op
sommige tijdstippen of na afspraak hun
erf openstellen, markten, fietstochten en
ritjes op speciale trams, treinen en
bussen.
En de toer door de Zaanstreek is maar
een van de tien. Men kan ook kiezen voor
de zee, bossen, duinen en meren van
Noord-Kennemerland of de Oud-Hol-
landse polders Schermer en Beemster
die al vroeg in de 17 de eeuw werden
drooggelegd.
Ook bevat het pakket een excursie
door West-Friesland met zijn vele musea
en monumenten, het weidse gebied aan
de kop van Noord-Holland en nog
noordelijker het door zijn natuurschoon
beroemde Texel. Verder wordt nog ge
boden een toer door Waterland waar de -
drukbezochte stadjes Edam, Volendam
en Monnickendam zijn inbegrepen, een
toer rondom midden-Kennemerland,
een door Haarlem en omstreken en een
door het Gooi.
Voor informatie daarover kan men
terecht in de Toer-in-krant waar in zes
tien pagina's deze tien toers uitvoerig
worden beschreven. Daarin is ook een
dag-agenda te vinden met meer dan 1300
evenementen en krijgen de diverse an
dere gebeurtenissen eveneens uitge
breid aandacht.
De oplage van deze krant, gratis ver
krijgbaar bij VVV- en ANWB-kantoren,
op campings, in musea en elders, is ook
dit jaar weer gestegen. Er zijn in totaal
215.000 exemplaren afgedrukt. Een ge
deelte daarvan is dit jaar voor het eerst
gratis toegestuurd aan houders van de
Culturele Jongeren Pas.
Er is bovendien een bijlage, ingekort,
van de krant in drie talen verkrijgbaar -
Frans, Duits en Engels.
Z'.
