Geloof en politiek hebben
alles met elkaar te maken
n
H
Boeiende psychologische kijk op nieuwe mens
|i
uh
BOEKMOZAÏEK
=i:
G
door Dick Kraay
Cultuur der zinnen
In 1968 gaf de Wereldraad van Kerken
vanuit de vergadering in het Zweedse
Uppsala de injectie aan de kerken om
voor de veranderingen in de wereld bij
de eigen gemeenschap te beginnen. In
Nederland werd het Interkerkelijk
Vredesberaad (IKV) opgericht, waarin
onder meer de Rooms-Katholieke, de
Nederlandse Hervormde, de
Gereformeerde en de Evangelische-
Lutherse Kerk en de Doopsgezinde
Broederschap samenwerken.
Initiatieven van het IKV zijn de jaarlijks
in september georganiseerde
Vredesweek en de uitgave van de
Vredeskrant en andere brochures.
Van 1968 tot 1977 stonden in de
georganiseerde Vredesweken steeds
andere thema’s centraal. In 1977
echter is het IKV de campagne tegen
de kernwapens gestart; een campagne
die poogt de discussie over de
kernbewapening op een ander spoor
te zetten. Na de Vredesweek 1977
ontstonden in het gehele land
ongeveer tweehonderd kerngroepen,
die op hun beurt weer zorgden voor
een stevige infrastructuur voor het
vredeswerk in de kerkelijke gemeenten
en parochies.
Deze groepen worden via een
Kernkrant en een Logboek regelmatig
op de hoogte gehouden van zaken die
voor de campagne relevant zijn. De
oplagecijfers van de Vredeskrant
liepen snel op van 260.000 in 1977 tot
350.000 in 1978.
Een dubbele geboorte
Woorden in de stroom
„In
kriji
we
wa:
pa;
om
Aai
Vel
nat
hei
Niet alle parken zijn paradijzen, zegt auteur Jos Ghoos met de titel van zijn boek
over gelovig leven in huwelijk en gezin. Ghoos is hoogleraar in de theologische
ethiek aan de katholieke universiteit van Leuven, die in de Vasten van 1979 een
aantal causerieën heeft gehouden in een Brusselse kerk. Deze vinden we terug
in zijn boek waaruit blijkt dat prof. Ghoos meer heeft gedaan dan vanaf kansel of
katheder wat schone theorieën over huwelijk en gezin ten beste te geven. Zijn
boek getuigt enerzijds van respect voor de traditionele r.k. opvattingen,
anderzijds toont Ghoos inzicht in de moderne samenleving en in de
moeilijkheden van de gewone gelovigen die in hun huwelijk leven en leer tot
harmonie moeten brengen. Een van de goede dingen van Ghoos is zijn aandacht
voor activiteiten als marriage encounter die de gehuwden tot een betere
harmonie kunnen brengen en voor pastorale zorg vanuit de kerk als
echtscheiding onvermijdelijk is geworden.
Onlangs besprak de Gerefor
meerde Synode de relatie van de
Gereformeerde Kerken met het
IKV. Over die discussie en het IKV
in het algemeen een gesprek met
Jos van Oord, afgestudeerd theo
loog en full-time medewerker van
de Hervormde Jeugdraad (HJR) en
het Landelijk Centrum voor Gere
formeerd Jeugdwerk (LCGJ), beide
in Driebergen. In Amersfoort is hij
lid van de stuurgroep Politiek
Avondgebed (PAG) en van de
plaatselijke kern van het IKV.
Eerste vergezicht
Trouwen voor kerk
J. Koec^
Illustratie bij Boccaccio’s Decamerone door Danchenko
lil
Ds. Jos van Oord
Met vele gehuwden is Ghoos van harte blij
dat het huwelijk thans in de eerste plaats
wordt gezien en beleefd als een liefde- en
leefgemeenschap. De seksuele beleving
van hun intimiteit wordt gelukkig niet
langer gedicteerd door seksvijandige
voorschriften, zodat er ruimte komt voor
de cultuur der zinnen en de innige taal der
lichamelijkheid in de zuiverste stijl van
Evenmin als alle parken paradijzen zijn,
zijn alle gehuwden engelachtige wezens.
Ook in het huwelijk is het niet allemaal
rozegeur en maneschijn. Vandaar de titel.
Ter aanmoediging van de lezers dient te
worden vermeld dat de causerieën van
Ghoos werden aangehoord door een zeer
groot publiek van gelovigen, kerkelijken
en onkerkelijken. Het boek zal eveneens
velen aanspreken, vooral daar de
gehuwden in hun concrete situatie
centraal staan.
De auteur tracht voorzichtig antwoord te
geven op drie hoofdvragen: Waarom
trouwen voor de kerk? Biedt het evangelie
een eigentijdse boodschap voor
gehuwden? Heeft het nog zin kinderen op
te voeden? Tenslotte biedt hij een gelovige
kijk op het falende huwelijk.
„De gereformeerden halen de band met
het IKV aan”, schreef Hervormd
Nederland. Is dat inderdaad gebeurd?
„Ja, gelukkig wel. Dat is niet in de laatste
plaats te danken aan de stroom van
reacties die loskwam. Bij een deel van de
synode bestond de neiging om het IKV
steeds meer los te koppelen van de
Gereformeerde Kerken, omdat het IKV in
plaats van een beraad meer actiegroep is
geworden en aan politiek deed”.
„Met de hete adem van een paginagrote
advertentie in het dagblad Trouw in de
nek (onder de kop „Oproep aan de
Gereformeerde Synode bijeen op 24
april”), heeft men besloten om te komen
tot een compromis. De hele zaak wordt nu
begeleid door het Deputaatschap Oorlog
en Vrede van de Gereformeerde Kerken.
Er is in elk geval duidelijk gekozen vóór
het IKVmen heeft erkend dat het IKV
een beraad van de kerken is en blijft”.
Toch zijn er veel gereformeerden die
zich meer kunnen vinden in de inhoud
van bijvoorbeeld de alternatieve
vredeskrant Shalom, die vorig jaar
september tegelijk met de IKV-
Vredeskrant verscheen.
„Het standpunt dat daarin naar voren
komt leeft ontzettend, ja. De synode wilde
ook de ruimte laten voor andere groepen
die zich bezig houden met
vredesvraagstukken. Gevallen is de naam
ICTO, dat wil zeggen: het Interkerkelijk
Comité voor Tweezijdige Ontwapening.
„Soms creëren wij ons een vijand om onze
bewapening te kunnen beargumenteren.
Vorig jaar heb ik Oost-Duitsland bezocht.
Het is verbazingwekkend om te zien dat ze
daar precies hetzelfde over ons denken als
wij over hen. Men is daar gewoon bang
voor ons. Kennismaking met de
tegenstander—ik spreek opzettelijk niet
over „vijand” is het allerbelangrijkste”.
Maar die naam suggereert een
tegenstelling die er volgens mij niet is!”
„Natuurlijk wil ook het IKV tweezijdig
ontwapenen. Maar ik heb geen invloed op
wat daar achter het Ijzeren Gordijn
gebeurt. Ik heb me druk te maken om wat
er hier aan de hand is. De situatie is nu zo
dat beide machtsblokken, vóórdat ze om
de tafel gaan zitten om voor de zoveelste
keer te praten over ontwapening, eerst
nog flink wat wapens aanmaken.
Bewapening om te kunnen ontwapenen!
Daar moeten we van af. Laten we zien wat
daar gebeurt als wij hun de andere wang
toekeren”.
Het IKV gaat door op de ingeslagen
weg?
Men blijft het IKV verwijten, dat het
politiek zeer links zou zijn. TROS-Aktua
noemde het IKV enige maanden geleden
een „communistische
mantelorganisatie”. Is het nog de moeite
waard te vragen hoe u daarover denkt?
Is het dan niet erg wat de Russen doen
vooral nu in Afghanistan?
„Uiteraard. Maar Amerika is tot nog toe
altijd de voorloper geweest. Een actie
vanuit het Westen gaf een reactie vanuit
het Oostblok. De bewapening is nu een
groter risico dan ontwapening. Ga maar
na: we beschikken over bommen die per
stuk achthonderd maal meer aanrichten
dan de bom die op Hiroshima is gevallen.
We moeten oog krijgen voor de
slachtoffers; ga maar met de ooggetuigen
in Japan praten, dan raak je wel
bekeerd”.
„Als ik zie dat er na 1945 bij zogenaamde
„lokale conflicten” dus in Latijns-
Amerika, Afrika, het Midden-Oosten al
vijftig miljoen doden zijn gevallen, dan
moet ik constateren: die Derde
Wereldoorlog is allang begonnen. Het
afschrikkingsevenwicht functioneert
helemaal niet! De grootmachten vechten
hun ruzies in de Derde Wereld uit”.
„Vanuit wat we hebben geproefd van
Jezus van Nazareth uit het evangelie
worden we op ’t spoor gebracht van de
bevrijdingsgeschiedenis van mensen. Tot
de ontdekking komen dat het zó niet
langer meer kan”.
mens heeft de wereld gewonnen, maar
zichzelf verloren.
Mens en wereld zullen nooit meer die
eenheid bereiken waarin onze voorouders
van het jaar 1000 of daaromtrent
gedoemd waren te leven. Vele mensen van
1980 komen gelukkig tot bezinning. Er is
perspectief, want juist door zijn technisch
kunnen kan de afstandelijke mens een
betere wereld scheppen. Inmiddels ben ik
geneigd Claes’ benadering meer
filosofisch dan psychologisch te noemen.
Het is wellicht goed hier even te verwijzen
naar de fenomenologie die de mens in
staat stelt zijn blik op de omgeving en de
hele wereld in te stellen op elke
willekeurige afstand tussen nul en
oneindig.
Francesco Petrarca
In een tijd, waarin mensen nauwelijks
meer durven te ademen of alle gewone
dingen te doen tussen geboren worden en
sterven, zonder de deskundige
begeleiding van agogen en psychologen,
verschijnt er een boek dat een licht tracht
te werpen op de aanwezigheid van de
mens in zijn wereld. Jacques Claes schetst
in Psychologie, een dubbele geboorte, aan
Is het IKV landelijk georganiseerd en
in welke mate?
„Er is een landelijke organisatie. Van
daaruit zijn ongeveer tweehonderd
plaatselijke kernen ontstaan, die vrij
autonoom werken. Ze zijn zelfstandig,
voeren een eigen beleid, organiseren eigen
acties, terwijl ze staan achter de
landelijke campagnes”.
„De onderlinge verschillen zijn soms
nogal groot. Sommige IKV’ers zijn heel
erg zeker van hun zaak, bij anderen leeft
vaak veel twijfel. Maar iedere IKV’er is
ervan overtuigd dat het anders moet.
Misschien neemt niet iedereen de leuze
„Help de kernwapens uit de wereld om
te beginnen uit Nederland” tot
uitgangspunt, maar dan toch zeker wel als
kapstok om de discussie aan op te
hangen”.
Dichterlijke ontboezemingen en rustieke
tekeningen maken samen een
welverzorgde uitgave van De
Nederlandsche Boekhandel te
Antwerpen/Amsterdam 21,90). Auteur
is de Belgische priester Karel Staes die
zijn tekst de titel heeft meegegeven
Woorden in de stroom. Hij nodigt de lezer
uit er even naar te luisteren met een
aandachtig oor, dan kunnen de woorden
weer verdwijnen. Staes ziet aandachtig en
gelovig naar de mens en zijn omgeving.
Deze inspireren hem tot poëtische
overwegingen over mensen en wat zij
zoeken, over het samenzijn van mensen of
hun eenzaamheid, over hun dromen, hun
armoede of rijkdom, over hun hoop en
verwachting, want elke dag brengt een
morgen om verder te gaan.
Staes schetst mensen in herkenbare
situaties, vaak heel gewone
gebeurtenissen die echter een verrassend
perspectief vertonen. Woorden in de
stroom confronteren de lezer met anderen
en met zichzelf tussen de waarden en de
waanzin van het leven. De woorden van
Staes laten liever de mens nadenken over
de waarheid achter mensen en dingen dan
dat zij de Waarheid met name noemen. Zij
staan in een fijn boekje datje zo af en toe
eens moet pakken. Het is ook een
uitstekend geschenkboekje.
He
aar
dre
we
Int
jaa
nat
dat
ter
bel
mi:
zijl
eer
stu
Me
191
wo
Ve
nei
doi
pei
vo
lol
op
Hc
Te
lei
Ge
na
de
ni(
sp<
bij
scl
we
m(
aa:
Da
aai
br;
scl
wc
on
die
IKV: met gebalde tuist protesteren
Oj
„Nationaal vind je overal bondgenoten,
maar niet alleen bij de PSP! Wij doen aan
politiek, niet alleen aan partijpolitiek.
Geloof en politiek hebben alles met elkaar
te maken. Denk eens aan het leven van de
profeet Elia. Hij ziet het helemaal niet
meer zitten. Alles loopt hem tegen. Juist
dan krijgt hij een ervaring wat die
ervaring ook moge zijn, een soort
godservaring maar daar mag hij niet in
blijven steken. Hij krijgt de opdracht om
een koning te gaan zalven; dat is nota
bene een puur politieke missie! Met de
geopende hand en de gebalde vuisten
mogen en moeten wij protesteren”.
het Hooglied. Seksueel goed blijft wat ons
samenzijn werkelijk goed doet, zowel de
afzonderlijk^ personen als de partners
samen. Werkelijk genot is pas volledig als
het samen-genieten is. Intussen geef ik
Ghoos geheel gelijk, maar ik begin te
vermoeden dat hij (gelukkig) wat wejnig
oog heeft voor nog levende Romeinse
opvattingen die nog niet overal zijn
gestorven, zelfs niet in recente pauselijke
uitspraken over huwelijk en gezin.
Vanzelfsprekend heeft het zin om
kinderen op te voeden. Ghoos adviseert
dan de eigenheid van elk kind te
eerbiedigen, voor een goede
gewoontevorming te zorgen, onze
kinderen te begeleiden, genegenheid en
geborgenheid te bieden, voor te leven wat
ouders van hun kinderen verlangen. En
tenslotte: ouders erken uw fouten en
probeer ervan te leren. Heb geduld met de
fouten van uw kinderen en help hen om
het beter te doen.
Ghoos is voorstander van de,
onontbindbaarheid van het huwelijk.
Maar vanuit ethisch standpunt lijkt de
echtscheiding zedelijk verantwoord als
iemand aan zijn huwelijk menselijk ten
onder gaat. De onverbreekbaarheid van
het huwelijk als een evangelische
opdracht tot menselijkheid moet
onverkort worden nagestreefd. Dat
betekent niet dat een kerkelijk gesloten
huwelijk in elk geval moet worden
aangehouden, zelfs wanneer het eigen
geluk en dat van de kinderen eraan ten
onder gaan. Verder geeft Ghoos in zijn
boek aan op welke gronden (bijvoorbeeld
homofilie of dwang) een bestaande relatie
nietig kan worden verklaard. Voorts lezen
we met instemming dat ook na een
echtscheiding de christelijke liefde het
inspirerende beginsel van alle kerkelijk
handelen behoort te zijn.
Het boek van prof. dr. J. Ghoos mag hier
worden aanbevolen voor verloofden en
gehuwden. Het biedt een weidse blik op
het wezenlijke van het christelijk
huwelijk. (Uitgeverij Patmos, Antwerpen/
Amsterdam, 21,90.)
nieuwe, andere wijze aanwezig gaat zijn
bij zichzelf en bij de dingen. Claes heeft
die momenten van verandering willen
betrappen. Hij is dus metabletisch bezig
geweest. Claes gaat daarvoor verder terug
in de geschiedenis dan 1850, waarin
psychologie een moderne wetenschap is
en ook verder dan 1590, waarin de term
psychologie voor het eerst opduikt.
De nieuwe mens begint met Petrarca die
bij de beklimming van de berg Ventoux in
1336 een uitzicht krijgt op een wijkende
wereld. De mens krijgt een panoramische
blik. Lorenzetti schildert in perspectief
(1344). Hij beoefent dus de techniek van de
afstand. De schrijver Boccacio ontwikkelt
een nieuwe kijk op mens en cultuur. In
1316 voert Mondino dei Lurzi te Bologna
de eerste openende snede uit in een dood
menselijk lichaam. In 1345 geeft diens
leerling Guido de Vigevano een
geïllustreerd anatomisch werk uit. De
analytische anatoom is geboren. De
wereld en de dingen verliezen hun
geheimzinnigheid doordat ze
verklaarbaar worden. De mens wordt
anders, ook in schilderkunst en literatuur.
Hij ontdekt zichzelf. Zelfportret (Martini)
en (auto)biografie (Dante) duiken op in de
veertiende eeuw.
En zo vervolgt Claes zijn moeilijke maar
boeiende reis door de geschiedenis via De
Anima van Melanchton, de Vita van
Cellini, de schilderijen van El Greco, de
Don Quichote van Cervantes, de
kunstwerken van Bemini, de ideee van
Leibniz, Newton, Hume en Doppler. Aan
de hand van deze en andere bekende
namen bewijst Claes onze groeiende
afwezigheid van de wereld, de
ontwikkeling naar een volledige
afwezigheid waarin de mens volstrekt
subject kan zijn en de poging van de mens
tot een nieuwe aanwezigheid sinds de
zeventiende eeuw. Het loopt uiteindelijk
uit op een hinderlijke aanwezigheid,
waarin de mens een katastrofale greep
krijgt op de hem omringende wereld, een
wereld waarin juist daardoor steeds meer
behoefte is ontstaan aan psychiaters. De
de hand van historische lijnen de
ontwikkeling of de geboorte van de
nieuwe mens. (De Nederlandsche
Boekhandel Antwerpen/Amsterdam,
32,50.) De mens van 1980 is een totaal
andere mens dan de vroege
middeleeuwer. En uiteraard is een
psycholoog meer dan wie ook
geïnteresseerd in het menselijk gedrag en
de veranderingen daarin.
De oude mens van het jaar 1000 of
daaromtrent was als het ware één geheel
met zijn wereld, zag geen perspectief, kon
ook niet afstandelijk zijn omgeving
bekijken. De mens bestudeerde niet
analytisch een object. Kortom, hij had
zichzelf nog niet ontdekt als subject en hij
leefde nog zonder psychologen. Vandaag
heeft de mens zoveel afstand van zijn
wereld genomen, dat hij die wereld
technisch kan vernietigen.
Het boek van Claes is een psychologische
en historische visie op de menselijke
aanwezigheid in de wereld en op het
menselijk gedrag dat hiermee
onmiddellijk samenhangt. De
aanwezigheid van de mens bij zichzelf
gaat gepaard met de wijze waarop de
mens aanwezig is in de wereld en deze
wordt mede bedongen door de manier
waarop de dingen aanwezig kunnen zijn
in de wereld.
Het boek is geschreven vanuit het
vermoeden dat er momenten zijn in de
geschiedenis waarop de mens op een
„Nee, bepaald niet. Die televisie
uitzending van TROS-Aktua is een grof
schandaal geweest. In de eerste plaats is
er op een geweldige manier in geplukt,
geknipt en geplakt. In de montagekamer
bestaan er allerlei mogelijkheden om
feiten te verdraaien; Wibo van de Linde
c.s. heeft dan ook op een ongelofelijke
manier demagogie gepleegd. Ten tweede
wil ik dit benadrukken: als er ergens géén
communisten in zitten, dan is het wel in
het IKV. Wij hebben mensen op de been
gebracht die nooit de straat op gingen
ook en vooral CDA’ers en oudere mensen.
Verder hebben we helemaal geen relaties
met de CPN. Ik kan volstaan met te
zeggen dat het gewoon een lachertje is wat
men ons in de schoenen schuift. Maar
triest genoeg ’t werkt wel; ook bij de
Gereformeerde Synode heeft het
gewerkt”.
De vraag van jonge mensen waarom zij
voor de kerk zouden trouwen, komt
volgens Ghoos voort uit ongeloof,
godsdienstige onzekerheid of
onkerkelijkheid. Hij wijst op de sociale
dimensie van het huwelijk en hij beveelt
een kerkelijk huwelijk aan als uiting van
gemeenschap met de kerk en Jezus
Christus. Overigens is het voor de
kerkelijke gemeenschap ontzettend
moeilijk een juist huwelijksbeleid te
voeren daar zij te maken heeft met allerlei
mensen, van mensen die God ontkennen
tot mensen die zijn gekomen tot het rijpe
geloof in Jezus Christus. Ghoos verdedigt
de opvatting dat een kerkelijk huwelijk
al of niet uit menselijk opzicht
nauwelijks zin heeft als de huwenden de
menselijke en/of christelijke diepte van
hun stap amper aanvoelen. Voor hen
behoort een aangepaste kerkelijke
plechtigheid tot de mogelijkheden.
Van de huwenden wordteen liefdevolle
gezindheid gevraagd en een eerlijke
bereidheid voor de toekomst samen de
huwelijksgemeenschap in al haar
uitzichten waar te maken. Dat is de
materie van het sacrament. Het kerkelijk
huwelijk rust op twee pijlers: de
menselijke aanzet tot een rijpe liefde en
het christelijk geloof dat Jezus’ liefde voor
zijn kerk actief inwerkt in het dagelijks
leven van mensen die getrouwd zijn.
Volgens Ghoos trouwen verloofden voor
de kerk omdat de christelijke
gemeenschap hun klaarheid brengt in wat
zijzelf ervaren als een ingrijpende
beslissing voor hun verdere leven. Zij
trouwen voor de kerk om als gehuwden
samen met andere christenen hun liefde
gaaf te houden.
Ghoos confronteert zijn lezers onder meer
met de vraag of onze christelijke visie op
huwelijk en gezin wel een absolute
verworvenheid is, waaraan wij te allen
tijde moeten vasthouden. Is ons model
van monogame, blijvende en
allesomvattende leef- en
liefdegemeenschap wel het beste type van
huwelijk, het enige moreel verantwoorde?
Ter vergelijking houdt de auteur ons
bepaalde Afrikaanse modellen voor en de
kerkrechtelijke moeilijkheden hiermee.
Maar gelukkig is Ghoos geen kerkrechter,
maar een gelovig christen die juist in het
huwelijk het leven boven de leer stelt en
die de christelijke liefde als enig
uitgangspunt neemt. Deze sluit iedere
vorm van zelfzucht uit. Daarom ook wijst
Ghoos een ongehuwd samenleven af,
omdat deze individualistische beleving
van seksualiteit geen echte en blijvende
intimiteit waarborgt aan man en vrouw.
Verder houdt hij ons voor dat trouwen
voor de kerk moet worden voltooid door
een blijvende voeding met eucharistie en
kerkelijk leven. Dan vinden gehuwden
inspiratie voor een dynamische
christelijke levensstijl. Tussendoor doet
Ghoos een aanbeveling voor marriage
encounter-groepen als mogelijkheid tot
het uitwisselen van wederzijdse gevoelens
om de groei naar intimiteit te bevorderen.
Juist in het huwelijk gaat
het leven boven de leer
2
CTj
I
Don Quichot en zijn knecht
