Dirigent
1
Stuttgarters maken
revanche compleet
zeer
Opvoering Zauberflöte
mist elke speelsheid
Pli selon pli
knap gerealiseerd
bleyle-shop
Orkestleider
Stravinski krijgt bloedtransfusie toegediend
Derde programma dwingt respect af
Bert Kaempfert
overleden
Bijzondere Bleyle-Mode
bijzondere prijzen
Oude Egyptische
kunst naar VS
gesmokkeld
SOS
MAANDAG 23 JUNI
9
1980
KUNST
B
Keulse Opera stelt teleur
Complete compositie Boulez onder Tabachnik
Komt u eens binnenlopen?
Voor u dus het juiste moment om uw zomer-
of vakantiegarderobe nog eens ekstra voordelig
aan te vullen.
U zult verrast zijn over hetgeen de Bleyle-Shop
u heeft te bieden.
Vroeger dan ooit tevoren begint Bleyle
met levering van de nieuwe herfstmode 1980.
Dat betekent dat de zomerkollektie hiervoor
plaats zal moeten maken.
AMSTERDAM. Von Karajan
trok geen heleméél volle zaal. Dat
lukt alleen een figuur als Frank
Sinatra,ook al kosten de plaats
bewijzen dan zelfs vierhonderd
gulden, tegen de honderdvijftig
die men zaterdagavond voor dit
concert door de Berliner Philhar-
moniker moest neertellen.
Anegang 26 Haarlem
AMSTERDAM. Het Stuttgar
ter Ballett maakt het niet ieder
een gemakkelijk. Een zielloze Ka-
meliendame in Den Haag en een
maar half bevredigdend Cranko-
programma in Rotterdam, heb
ben de aanvankelijk hooggespan
nen verwachtingen nog maar net
tot een minimum terugge
schroefd, of daar slaat het succes
toe. Het laatste balletaandeel van
het Holland Festival, een pro
gramma met werken van Glen
Tetley en John Cranko, veegt de
vloer aan met alle scepsis.
Von Karajan schenkt
vervoering in Mahler
MO
I
Herbert van Karajan
JOHAN VAN KEMPEN
KES
De vier solisten van het ballet Initialen R.B.M.E.
(ADVERTENTIE)
XL.
I
JAN BAART
i
I'
Opus I, eerder in Rotterdam met Suzan
ne Hanke en Richard Cragun als solisten
maar matig, blijkt in Amsterdam een rele
vatie. Dan treden Nora Kimball en Chris
topher Boatwright aan voor het twaalf
koppig ensemble. Wat eerst als geheel
Overigens willen deze opmerkingen al
leen maar duidelijk maken dat Witham en
Madsen net niet voor de volle honderd
procent overtuigen.
Initialen R.B.M.E., op Brahms tweede
pianoconcert, heeft als trefzekere decor-
en kostuumontwerper Jürgen Rose. Net
als bij Poème de l’Extase uit het tweede
programma, blijkt de combinatie John
Cranko Jürgen Rose het gezelschap
enorm te inspireren. Bij het ballet initia
len staan de letters R.B.M.E. voor Richard
Cragun, Birgit Keil, Marcia Haydée en
Egon Madsen, aan wie het werk is opge
dragen en die de officiële bezetting
vormen.
pathetisch en verouderd overkwam, geeft
nu minstens bij het aandeel van de twee
solisten een treffende bekoring. De chore
ografie laat nog steeds zwakke passages
zien, maar de vertolking trekt de aan
dacht weg van deze plekken, alsof het niet
belangrijke details zijn.
>egift
<s in
nder-
iaam
zang
doen
even
rdige
DEN HAAG. „Regisseur-ontwerper Ponnelle heeft bij zijn interpretatie van
Mozarts „Zauberflöte” sterk aan Wenen gedacht: voor hem komen Papageno en
Papagena rechtstreeks voort uit de Weense comedie,” zo luidde de toelichting bij de
Zauberflöte-opvoering zoals die dit weekeinde in het Holland Festival door de Opera
van Keulen werd gebracht.
De titel Pli selon pli is ontleend aan een
versregel van de Franse dichter Stéphane
Mallarmé (1842-1898): je sens/que je dévêt
pli selon pli la pierre veuve... Een beschrij
ving van de stad Brugge die opdoemt uit
de optrekkende mist. Het muziekwerk
van Boulez is van dit proces een analogie:
de persoonlijkheid van Mallarmé en de
essentie van diens dichtwerken heeft de
componist willen transformeren in mu
ziek. Hetzelfde grondpatroon dus, maar
gemaakt met ander materiaal.
Het is niet verwonderlijk dat Boulez
zich juist in de grote abstractie van Mal-
larmés dichtkunst heeft kunnen vinden,
evenmin als het feit dat hij de werkwijze
van de Ierse schrijver James Joyce als een
grote inspiratiebron heeft aangewezen.
Het Residentie-Orkest, organist Richard Ram, dirigent Michael Collins, pianist
Roland Keiler, dirigent Stewart Kershaw.
Stadsschouwburg Amsterdam, 22 juni 1980.
Concert: Integrale uitvoering van Pli selon Pli (1957/1962) van Pierre Boulez door
het Concertgebouworkest. Dirigent: Michel Tabachnik. Soliste: Arleen Augér,
sopraan.
Koninklijk Conservatorium Den Haag, 21 juni 1980.
Holland Festival. Stuttgarter Ballett met choreografieën van Glen Tetley en
John Cranko. Voluntaries, Tetley/Poulenc, aankleding Rouben Ter-Arutunian,
1973. Opus I, Cranko/Webem, 1965. Initialen R. B. M. E., Cranko/Brahms, aankle
ding Jürgen Rose, 1972.
gang gereedstaande zivergrijze Rolls Roy
ce, om zich uit de wielen te maken nog
voordat handtekeningjagers hem konden
belagen.
Nergens wordt die sfeer zo duidelijk
opgeroepen als in het openingsdeel Don
(gebaseerd op de eerste regel uit Mallar-
més gedicht Don du poème, waar de moei
lijke wordingsgeschiedenis van een ge-
Bert Kaempfert werd op 16 oktober
1923 in Hamburg geboren. Hij kreeg inter
nationale bekendheid met schlagers als
Die Gitare und das Meer, Wunderland bei
Nacht, Spanish Eyes, Strangers in the
Night, Danke Schön, African Beat, Swin
ging Safari en vele andere.
Van de meer dan twintig langspeelpla
ten met songs van Kaempfert werden
miljoenen exemplaren verkocht en alleen
van Strangers in the Night en Spanish
Eyes gingen er zo’n tien miljoen over de
toonbank.
et, in
zich
ïmpo
aeten
11 er
mmy
n op
t aan
Rain
se en
t, het
spira
lling
tdoor
g op-
e een
i het
pres
bliek
einig
Die Zauberflöte van Mozart. Opvoe
ring door Die Oper der Stadt Köln,
m.m.v. het Gürzenich Orchester. Diri
gent: John Pritchard. Solisten: Her
mann Winkler, Tamino; Margaret Ne
ville, Pamina; Claudio Nicolai, Papa
geno; Karin Hennersbach, Papagena;
Mary Sandoz, Königin der Nacht; Ha-
rale Stamm, Sarastro. Regie, decors
en kostuums: Jean-Pierre Ponnelle.
Congresgebouw Den Haag, 21 juni
1980.
DEN HAAG. Pli selon pli ging op het
Holland Festival van 1962 in première,
onder leiding van de componist zelf, ge
speeld door het Südwestfunk Orchester
Baden-Baden. Een jaar eerder (tijdens
het wordingsproces) had Hans Rosbaud
in Amsterdam met het Concertgebouwor
kest twee delen laten horen. Nu, achttien
jaar later, heeft datzelfde
concertgebouworkest het aangedurfd de
ze mijlpaal van de avant-gardemuziek in
zijn geheel tijdens het Holland Festival
uit te voeren.
(Van onze kunstredactie)
CAIRO (Reuter). De internationale
politieorganisatie Interpol stelt momen
teel een onderzoek in naar een smokkel-
affaire, waarbij 61 kunstschatten van Ou
degyptische herkomst en van onschatba
re waarde naar de Verenigde Staten zou
den zijn overgebracht. In Cairo is zater
dag meegedeeld van officiële zijde dat de
3500 jaar oude voorwerpen door een Brit
naar New York zijn gesmokkeld.
se
n
ia,
?n
en
et
id
if
is
ir
g
n
g
n
•s
ït
n
;e
e
le
te
ts
in
k
Br
?r
it
»n
3t
st
te
■n
it
n
?r
e-
is-
ie
75
)e
m
jn
w
jn
Roelof van Driesten
(foto Vincent Mentzel)
het Amsterdams Concertgebouw op en
neer rende om gulzig alle publieke ovaties
te incasseren. Nu beklom de inmiddels
ook alweer 72-jarige maestro moeizaam
en voorzichtig het podium via het kleine
Melinda Witham, die de rol van Birgit
Keil in Amsterdam heeft gedanst, laat
misschien een fractie te veel afstandelijk
heid zien. Egon Madsen roept af en toe
associaties op die niet door het program
maboekje bevestigd worden. Dit keer kan
een vergelijking met Gejaagd door de
Wind niet uitblijven, zó haastig en benard
maakt hij zijn sprongen over de planken.
Soms kon je overigens ervaren dat Von
Karajan het enigszins moeilijk had met
het feit dat het in Mahlers hier uitgevoer
de Vierde symfonie onmogelijk is om
breed uit te halen met dramatische con
trastwerkingen, omdat de tragiek die bij
Mahler anders een zeer belangrijk onder
deel is van zijn zeggingskracht, hier
slechts een randverschijnsel vormt dat bij
tijd en wijle de sprookjesachtig delicate
atmosfeer vertroebelt.
Maar wat in de zo uiterst rijk genuan
ceerde vertolking van deze juweel van een
symfonie als geheel bereikt werd, was
toch overtuigend omdat de spanningen
doorgaans goed geproportioneerd bleven
en de vervoering tot in de kleinste details
doorklonk. De sopraan Edith Mathis geen
onbekende bij de Nederlandse Opera
stichting - zong in de finale van deze
Vierde” de daarin voorkomende solo van
Das Himlische Leben met veel begrip en
kemachtig van klank ausserst discret
of zee zich daarbij zo goed aanpassen.
Boulez beweegt zich tussen gasnevels, ko
meten, interstellaire ontploffingen: dat
zijn ook dingen van ons, maar ver weg, op
een afstand.
Richard Cragun, dynamisch en atle
tisch, en Marcia Haydée, ingetogen en
lyrisch, overtuigen wèl volledig. Nauw
keurig en beslist in stijl en techniek geven
Cragun en Haydée meeslepende vertol
kingen, vol spanning, sfeer en emotie, als
in een klassiek romantisch danswerk.
Dergelijke momenten zijn een kostbaar
bezit.
PALMA DE MALLORCA (DPA). Op
56-jarige leeftijd is zondag de Duitse
componist, arrangeur en orkestleider
Bert Kaempfert overleden. Hij stierf in
zijn villa bij Cala Brava op Mallorca aan
een beroerte.
ke regie en aankleding die Watteau-achti-
ge plaatjes opleverde, in een uitermate
speelse aanpak met technisch geraffineer
de foefjes (zoals bij een operavoorstelling
in het laatst van de 18de eeuw ook ver
wacht werd), toonde toen aan dat Die
Zauberflöte het inderdaad helemaal niet
van aangedikte diepzinnigheid hoeft te
hebben, maar dat het geheel in de sfeer
van de komedie kan komen te liggen zon
der dat het meer kosmische aspect ge
schaad wordt. Bij de voor dergelijke sym
boliek gevoelige toeschouwer dient die
achtergrond zich tóch wel aan.
Speelsheid was dus hetgeen er in opti
ma forma bij Ponnelles opvoering aan
ontbrak. Een basisdecor dat via doorkijk
jes snelle scènewisselingen mogelijk
maakte, schiep - ondanks de ontegenzeg
gelijke functionaliteit ervan - ook nog
eens extra afstand ten aanzien van het
publiek in de voor operavoorstellingen
toch al minder geschikte zaal van het
Haagse Congresgebouw.
JOHAN VAN KEMPEN
(Vervolg van pagina 1)
Roelof van Driesten, die al geruime tijd
veelvuldig gastdirecties bij het NPO ver
zorgt, werd op 4 november 1944 in Rotter
dam geboren. Hij studeerde viool bij
Jewssey Wulff. Na het behalen van zijn
solistendiploma stelde een rjjksbeurs hem
in staat zijn studie te voltooien bij de
vermaarde vioolpedagoog prof. Riccardo
Odnoposoff te Wenen.
In 1967 aanvaardde Van Driesten de
benoeming tot tweede concertmeester bij
het RPhO. Enkele jaren later begon hij
zijn directiestudie bij Edo de Waard en
Ferdinand Leitner.
Na zijn geslaagde debuut bij het RPhO
als dirigent volgden vele gastdirecties, zo
als bij het Utrechts Symfonie Orkest, het
Radio Filhalmonisch Orkest, het Residen
tie-Orkest en het Nederlands Kameror
kest. Het volgend seizoen zal Roelof van
Driesten in de Verenigde Staten debu
teren
Tien jaar geleden was Von Karajan hier
met zijn Berliners voor het laatst geweest,
met een Brucknervertolking; nu stonden
Stravinski en Mahler op het programma.
Een niet geheel begrijpelijke keuze Er is
bij de Berliners geen sprake van een Mah-
lertraditie (daarvoor moet je eerder in
Amsterdam zijn) en Stravinski is moeilijk
te rijmen met Von Karajans karakter.
Dat laatste was dan ook wel te merken
en had een enigzins vervalsende maar wat
mij betreft ook wel positieve invloed.
Want de steriele balletmuziek van Stra
vinski’s Apolon musagète kreeg, zoals te
verwachten was, een warm romantische
aanpak, waarbij het anders nogal schraal
klinkende werk bovendien een ware
bloedtransfusie kreeg toegediend door
verdubbeling van het gebruikelijke aantal
strijkers. In deze combinatie van nogal on
Stravinskiaanse benadering en buitenge
woon imponerende strijkersklank, kreeg
het stuk meer allure dan ooit.
De van Von Karajan bekende show
moest ditmaal achterwege blijven, aange
zien de wereldberoemde dirigent - door
rugklachten achtervolgd nu eerder de
houding van een zieke vogel dan van de
zwierige ijdeltuit van destijds had aange
nomen. Wel een verschil dus met de Von
Karajan die in 1970 de hoge trappen van
Men heeft bij voorbaat al niet veel aan
het toeval overgelaten. In de orkestbak
speelt het Residentie Orkest onder twee
dirigenten en met twee instrumentale so
listen. Bepaald geen half werk. De rolver
deling laat bijna uitsluitend namen van
het eerste plan zien. Wat echter bij vorige
gelegenheden nog uitzondereing leek,
blijkt nu regel bij het balletgezelschap: de
vertolkingen tonen bezieling.
Bij het eerste onderdeel, Voluntaries,
door Glen Tetley gezet op Poulencs con
cert voor orgel, strijkers en pauken, kan
een positieve waardering van de open
bewegingscompositie en het afwisselend
gebruik van ensemble tegenover solisten
nog geen verbazing wekken. Immers, na
het zo slecht ontvangen avondvullende
ballet van Neumeier en het middelmatige
Cranko-programma moet een choreogra
fie van Tetley, ook succesvol bij het Ne
derlands Dans Theater, wel meevallen,
volgens de logische gedachtengang.
Bij de volgende twee werken, Opus I en
Initialen R.B.M.E., het aandeel van Cran
ko, gaat dit echter niet meer op. Dan blijkt
dat, zelfs wie niet volledig open staat voor
de soms nogal triviale emotionaliteit bin
nen Cranko’s choreografieën, moet gelo
ven in de vertolkingen van de Stuttgar
ters.
dicht wordt aangeduid). Don is een ge
comprimeerde samenklontering van alle
elementen uit de vier overige delen, waar
van het slotdeel Tombeau (een „in memo-
riam” voor de dichter Verlaine) met de
zelfde oorverdovende slag eindigt waar
mee Don begint.
De vrouwelijke zangstem (vertolkt door
de Amerikaanse sopraan Arleen Augér,
die in januari Van dit jaar twee gedeeltes
uit Pli selon pli met het Concertgebouwor
kest uitvoerde en een onbetwist specialis
te is op dit gebied) duikt in alle vijf onder
delen in flarden op: soms met grillige
melismen, soms met gefluister of langge
rekt parlando. Xylofoons, vibrafoons,
klokken, bekkens, trommen, pauken en
wat al niet meer overheersen het instru
mentale beeld, de strijkers spelen een
ondergeschikte rol.
Dit alles werd uiterst knap door Boulez
gehanteerd en onder leiding van een spe
cialist als Michel Tabachnik (die alles
scherp in de hand hield) ook uiterst knap
gerealiseerd. Maar, zoals al gezegd, deze
muzikale structuren gebeuren voor de
toehoorder ergens in het universum, ver
weg en niet resonnerend in de mens met
alles wat die heeft: niet alleen de rede,
maar ook de zintuigen en de emotie.
GEMMA COEBERGH
begeleid (zoals de componist het in de
partituur voorschrijft).
Na de eerste uitingen van enthou-
siastme bijval van het publiek in ont-
zjjtrapje, gaf het publiek nauwelijks gele- vangst te hebben genomen, haastte Von
genheid om hem te huldigen en dirigeerde Karajan zich naar de aan de artiestenuit-
in blijvend gebogen houding.
De zalvende bewegingen van zijn han
den riepen misschien wat minder perfect
samenspel op dan voorheen, maar de ver-
tolkingsintensiteit leek daarentegen ver
groot. Wat Von Karajan trouwens aan
voortdurende tempowisselingen, vaak
binnen één maat, ter verheviging van de
expressie wist te bewerkstelligen, grenst
aan het ongelooflijke.
Het was daarom des te verwonderlijker
dat Papageno (Claudio Nicolai) weliswaar
aan de toneelmatig voor deze rol vereiste
komische kant tegemoet kwam, maar dat
deze daarbij meteen dan ook de enige
beweeglijke figuur in het geheel was. Alle
overige en tenslotte allemaal even belang
rijke partijen kregen fleur noch kleur en
leverden - met uitzondering van die van
Pamina (Margaret Neville) - op vocaal
gebied hoogstens middelmatige prestaties
op. Indrukwekkende geluiden kwamen
evenmin van het koor als vanuit de orkest
bak, waar dirigent Pritchard de scepter
zwaaide over het Gürzenich Orchester.
Al met al werd het niet zo goed duidelijk
hoe de Holland-Festivalorganisatoren
hun oog op dit onderdeel van de al enige
jaren lopende Mozartcyclus van de Keulse
Opera hadden laten vallen. Met de kleuri
ge Zauberflöte-opvoering door de Neder
landse Operastichting van vorig jaar april
nog tameljjk vers in het geheugen, moest
deze Duitse enscènering het Hollandse
publiek wel teleurstellen.
Terwijl Ponnelle dus beweert er op uit
te zijn de komediekant van de Zauberflöte
naar voren te brengen, werd men hier nu
juist geconfronteerd met een versie waar
in allereerst de nadruk gelegd scheen te
zijn op de verheven inhoud die Mozarts
librettist Schikaneder met de verwerking
van de vrijmetselaarssymboliek voor
ogen moet hebben gestaan.
Dan lijkt in de destijds door Sanjust
(overigens zonder tevoren geponeerde
stellingen dienaangaande) bij de Neder
landse operastichting geregisseerde Zau-
berflöte-voorstellingen, veeleer bereikt
wat Ponnelle nastreefde. Een fantasierij-
De ontvreemde kunstvoorwerpen zijn
afkomstig uit Tel Amarna, de stad van de
ketterse farao Achnaton. Diens opvattin
gen weken sterk af van de traditionele,
waardoor een eigen stijl ontstond. Kunst
voorwerpen uit deze periode gelden daar
door als uiterst waardevol.
De smokkel kwam aan het licht nadat
het Metropolitan Museum in New York
een aanbod kreeg om oude Egyptische
kunst aan te kopen.
Beide schrijvers (en dat is dan allemaal
terug te vertalen in de muzikale ontwikke
lingen die Boulez en zijn geestverwanten
hebben vorm gegeven) stellen zich buiten
het emotionele vlak, men kan zich met
hun werk niet vereenzelvigen, het ontwik
kelt zich in en vanuit zichzelf.
De vernieuwingen van een componist
als Debussy zijn altijd nog terug te voeren
op dingen die van ons en van onze planeet
zijn, vandaar dat termen als wind, water
Concert door de Berliner Philhar-
moniker onder leiding van Herbert
von Karajan. Soliste: Edith Mathis,
sopraan. Programma: Stravinski,
Apollon musagète; Mahler, Vierde
Symfonie.
Grote zaal Concertgebouw Amster
dam, 21 juni 1980.
