Oud-minister Van der Stoel wil steun voor VS
EGYPTISCHE PRESIDENT VOERT STRIJD OM MACHT
p r 1
JliR
r
f1
V
15
DINSDAG 24 JUNI
19 8 0
BINNEN- EN BUITENLAND
[4
-
delijk te maken: wij zullen
X
(Door Fred Sanders)
DEN HAAG. „Meer dan
ooit is het nu de taak van
Europa de Amerikanen dui-
jullie blijven steunen; wij zul
len helpen de economische
druk uit te oefenen op Iran,
maar wij kunnen jullie niet
volgen in enig militair optre
den tegen Iran, ook als het
gaat om een blokkade of om
het afsluiten van de havens.
(Van onze redactie buitenland)
In Egypte worden, zoals dat in een
democratie gaat, voorstellen van de
regering regelmatig onderworpen
aan de goedkeuring van het volk door
middel van een referendum. Vorige
maand werd zo’n volksraadpleging
gehouden, waarbij het volk met
overgrote meerderheid (ruim 98 pro-
cent) de laatste hervormingen goed
keurde.
7
i
Kleine rol voor Europa
in het wereldgebeuren
b
Sadat mist massapartij
Stemt u maar! Onder toeziend oog van medestemmers en de leiders van het stembureau vullen Egyptenaren de biljetten bij het referendum
-claim,
ten.
50
90
90
50
90
90
Vb
00
70
00
00
20
20
50
00
50
00
00
00
10
Sadek bekleedde dat ambt tot 1972, toen
hij door Sadat de laan werd uitgestuurd.
In zijn rede voor het parlement beschul
digde Sadat Sadek de vorige maand van
landverraad, omdat de minister in 1972 de
mische
uten
►ersen.
•or dit
en euvel
is aan.
fondsen
kdiv. ed.)
,30 J-
V
V
'O
O
0
0
0
0
0
0
o
o
o
o
9
9
9
9
9
9
9
9
9
1
9
1
1
1
89,®
95,®
92,®
11.80
41.S0
zism
25.it
75.»
50,
99,®
65,50
ei.eo
U3.®
131.0)
47JX
97.50
59,tl)
92.2)
45,00
36.X
24,%
270,X
205.50
70,X
40. X
114.X
39.X
52, X
52.X
99$
52.X
59$
136.X
102.X
142.X
41. X
53.00
108,X
54.70
51,40
46.X
76.X
91,X
42. X
144.X
43. n
42,80
72.X
32.X
56,X
144.X
93.X
61$
151,X
39,40
147$
81,X
71.90
178.X
32,20
83.X
15$,20
25.40
36M
36, X
43.X
48$
104,X
350.X
177.00
153.X
375.X
326,00
Z95
114,00
Shukry is het in bijna alles oneens met
Sadat: zijn volledige oriëntatie op het
Westen, de beperking van de democratie,
de al te liberale economische politiek.
Sadat en Shukry zijn het er alleen over
eens dat de islam de basis is van de
Egyptische samenleving. „Want”, zegt
Shukry, „de islam is zelfs nog beter dan
socialisme in zijn streven naar gelijkheid
tussen de mensen.” Shukry staat een ech
te volledige democratie voor, met volledi
ge vrijlating van alle politieke partijen,
van communisten tot moslimbroeders.
Een idee dat Sadat in theorie ook wel
aanspreekt (met uitsluiting van de com
munisten uiteraard), maar wat hij in de
praktijk niet kan uitvoeren.
Het grote probleem van president Sadat
is dat hij er niet in geslaagd is een succes
volle massapartij op touw te zetten. Dat is
het regime nog nooit gelukt, ook Nasser
nister van Binnenlandse Zaken Abuwil
Ismaiel, een man die uit de rijen van de
geheime politie komt en gezien zijn veel
vuldig televisieoptreden aan invloed wint,
en minister van Buitenlandse Zaken
Kamle Hassan Ali, een voormalig chef
van de geheime dienst.
De intellectuelen, voor wie in dit gezel
schap geen plaats is, komen vrijwel allen
terecht bij de1 loyale of minder loyale
oppositie. En hoever die „loyale opposi
tie” van Shukry kan gaan, heeft een arti
kel in zijn weekblad El Shaab bewezen,
geschreven door de voormalige minister
van Oorlog, generaal Mohammed Sadek.
de Europeanen bezighoudt, voor de Eu
ropese problemen”.
Extra zorgelijk vindt Van der Stoel het
feit dat vanuit Washington is gesugge
reerd dat naast de aanpak van de kwes-
tie-Iran ook onenigheid tussen Brzezins
ki en Vance over de dialoog met de
Sovjet-Unie een breekpunt is geweest bij
Vance’s aftreden. „Terecht hebben de
Amerikanen laten weten dat het Russi
sche ingrijpen in Afghanistan onaan
vaardbaar is. Maar wat ik niet begrijp, is
dat dat, ook zou moeten inhouden dat
Amerika en de Sowjet-Unie niet meer
met elkaar zouden moeten praten”.
„Juist als je problemen met elkaar hebt
moet je praten. In de huidige wereldsitu
atie is het van het grootste belang dat
men weet wat men aan elkaar heeft.
aoteerij
1,62
9.50
3.00
7,90
9,00
Het aftreden van Cyrus Vance, die
daarmee zijn nederlaag toegeeft als voor
vechter van de gematigdheid, van de
dialoog, tegenover de man van de con
frontatie, Zbigniew Brzezinski, betekent
dat de Amerikaanse buitenlandse poli
tiek de grenzen heeft overschreden z van
wat de loyale diplomaat Vance nog voor
zijn verantwoording meent te kunnen
nemen. Dat wil zeggen: ook als de actie in
Iran zou zijn geslaagd, zou Vance zijn
afgetreden. Hij vond de ingreep niet zo
zeer technisch-militair, als wel politiek te
gevaarlijk.
Grote conflicten breken vaak uit doordat
men eikaars bedoelingen verkeerd bere
kent. Wat dat betreft: je kunt veel kritiek
hebben op Kissinger, maar zijn lijn was
altijd voorspelbaar, voor de bondgeno
ten maar ook voor de Sovjet-Unie. Men
wist wat men aan hem had”.
De overwinning van Brzezinski in de
richtingenstrijd binnen de Nationale Vei
ligheidsraad van president Carter duidt
erop dat de Amerikaanse buitenlandse
politiek in de nabije toekomst nog meer
gericht zal zijn op het handhaven van
Amerika’s prestige, op machtsvertoon en
minder op voorzichtige diplomatie.
Waarbij ook Van der Stoel erkent dat
in bepaalde omstandigheden diploma
tiek optreden ophoudt effectief te zijn.
„In Iran heb je te maken met een ayatol
lah die aan de macht is en die bij wijze
van spreken op een andere planeet leeft.
Het is natuurlijk niet mogelijk volledig
passief te blijven toezien hoe terroristen,
gedekt door het hoogste gezag in het
land, door kunnen gaan de regels te
overtreden die worden geschraagd door
eeuwen van interstatelijk verkeer”.
De Nederlandse oud-minister heeft
overigens geen goed woord over voor de
houding van de Russen in de kwestie-
Iran. „Ze hebben geen hand uitgestoken
om te helpen bij het oplossen van de
Iraanse kwestie. Als het Russische diplo
maten zouden zijn, dan zouden wij ook
hebben meegewerkt aan hun bevrijding.
Ze hadden op die manier bovendien de
effecten van hun optreden in Afghanis
tan kunnen verminderen”.
De rol van Europa is, zoals steeds in het
wereldpolitieke gebeuren, slechts gering.
In de ogen van Van der Stoel dient het
Europese buitenlands beleid, dat zo goed
mogelijk wordt gecoördineerd tussen de
negen EG-lidstaten in de zgn. EPS (Euro
pese Politieke Samenwerking), gericht te
zijn op een intensieve dialoog met de
Amerikaanse bondgenoten. Het op han
den zijnde bezoek van de Duitse bonds
kanselier Helmut Schmidt aan Moskou,
zou volgens hem uitdrukkelijk geen solo-
aktie moeten worden. „Hij zal rugdek
king moeten hebben van de bondgeno
ten, ook van de VS”.
In een wereld waarin de supermachten
voldoende wapentuig in huis hebben om
elkaar en de rest van de mensheid vele
malen te vernietigen, zou de keuze tussen
dialoog en confrontatie duidelijk moeten
zijn. Ook daarom vindt Van der Stoel,
dat de gesprekken tussen Oost en West in
het kader van de Europese Conferentie
over Veiligheid en Samenwerking moe
ten doorgaan. De conferentie in dat ka
der in Madrid, gepland voor november
dit jaar, moet doorgaan en,zo mogelijk,
regelingen treffen voor een Europese
ontwapeningsconferentie.
Want dat is de voornaamste omstan
digheid waaruit hoop kan worden geput,
het feit dat niemand het zich kan veroorl
oven een Derde Wereldoorlog te begin
nen. Van der Stoel: „Washington en Mos
kou beseffen beide dat zij bij een wereld
oorlog alleen maar te verliezen hebben”.
PvdA-Kamerlid Van der Stoel: „De Rus
sen hebben de ontspanning zelf heel ernstig
schade toegebracht
Want een dergelijk optreden zou op
nieuw de extremisten in Iran in de kaart
spelen; het zou slecht vallen in de islami
tische wereld - het zou de So vjet-Unie de
kans geven nog meer invloed te krijgen
in Iran”.
Dat is het oordeel van oud-minister van
Buitenlandse Zaken Max van der Stoel
over de houding van Europa nu na de
mislukte bevrijdingspoging van de Ame
rikaanse gegijzelden in Iran en het aftre
den van minister Cyrus Vance de behoef
te van de Amerikanen aan politieke
steun en de internationale vrees voor
ondoordacht Amerikaans optreden groot
is geworden.
Van der Stoel, die overigens de schuld
voor de verslechterde internationale situ
atie bepaald niet bij de Amerikanen wil
leggen („De Russen hebben de ontspan
ning zelf heel ernstige schade toege
bracht, door hun inval in Afghanistan”)
is vrij somber over de huidige toestand.
Vooral het feit dat er op het ogenblik op
het wereldpolitieke toneel vier crises
zijn, die elkaar onderling in ongunstige
zin beïnvloeden, vindt van der Stoel „be
nauwend”.
De vier crises die Van der Stoel onder
scheidt zijn: het Palestijnse vraagstuk,
de ■voortgaande oncontroleerbare revolu
tie in Iran, de kwestie-Afghanistan en de
verslechterde Oost-Westverhoudingen.
„Als in de ene crisis de problemen niet tot
een oplossing worden gebracht, dreigen
er reacties die de andere crises weer
verhevigen. Vooral het Palestijnse vraag
stuk moeten we niet verhevigen. Dat kan
alleen worden opgelost door middel van
zware Amerikaanse politieke druk, die in
dit verkiezingsjaar helaas niet te ver
wachten is.”
Van der Stoel: „Je ziet dan ook de
uitwerking. In Iran zelf staan plotseling
de „studenten” (ik zou liever spreken van
terroristen) weer in de voorhoede van de
revolutie, zij hebben hun centrale plaats
in het binnenlandse gebeuren weer inge
nomen, de extremistische krachten in
Iran zijn door het hele gebeuren ver
sterkt”.
„In de hele islamitische wereld zijn de
reacties op de Amerikaanse actie sterk
negatief. De Amerikaanse positie is ver
zwakt. Dat maakt overigens duidelijk
hoe anti-Amerikaans de reacties zouden
zijn wanneer de Amerikanen werkelijk
militair zouden ingrijpen, door een blok
kade of door mijnen te leggen in Iraanse
havens”.
Europa moet Carter blijven steunen in
zijn pogingen de gegijzelden vrij te krij-
jaar geleden vroeg Sadat zijn voormalige
minister van Landbouw (tot 1977) of hij er
niet voor voelde een „loyale oppositiepar
tij” te vormen, een soort democratisch
tegenwicht tegen de nationaal-democrati-
sche partij van Sadat zelf.
Shukry voelde daar wel voor en zijn
partij kreeg 30 van de 390 zetels in de
Nationale Volksassemblee. Nu, twee jaar
later, geeft Shukry openlijk toe dat hij
Sadat bij de neus heeft genomen. Want de
oppositie is lang niet zo loyaal als Sadat
had verwacht en bedoeld. Shukry heeft
weliswaar de akkoorden van Camp David
gesteund je kan het terugwinnen van
Egyptisch grondgebied niet afwijzen
maar hij verzet zich tegen het normalise-
ringsproces met Israel, boycot de Israeli’s
in Cairo en eist het onmiddellijk verbre
ken van de diplomatieke betrekkingen
met Israel.
niet, want de Egyptenaar heeft een diep
geworteld wantrouwen tegen de overheid.
Ook heeft Sadat geen intellectueel kader
kunnen vormen, die zijn politiek van een
ideologische basis kan voorzien. Een be
langrijke oorzaak daarvan is dat Sadat
veel meer pragmaticus is dan ideoloog.
Het gevolg daarvan is dat het denkende
deel van de natie, professoren, rechters,
advocaten, artsen, journalisten, bijna al
len in de oppositiebanken zitten. De Orde
van Advocaten en de journalistenvereni
ging spreken hun ongenoegen ook regel
matig uit.
Door dat gebrek aan intellectueel kader
is Sadat voor zijn regering aangewezen op
technocraten en pragmatici, die veelal af
komstig zijn uit de verschillende branches
van de geheime dienst. Dat geldt voor
vice-president Moebarak (hij komt uit de
inlichtingendienst van de luchtmacht), mi-
De islam wordt dè bron van wetgeving
in Egypte, en niet langer „een” bron van
wetgeving, de bevoegdheden van de presi-
dent worden uitgebreid, zodat hij presi-
4 dent voor het leven kan worden, als hij dat
;wenst, en er komt een soort Senaat, die via
een nieuwe „schaamtewet” toezicht moet
houden op zeden en gewoonten in Egypte,
in het bijzonder excessen in de pers waar-
'hij het nationale belang van Egypte ge-
schaad wordt. Een aan banden leggen van
- de democratie dus.
Die ruim 98 procent was wat aan de lage
5 kant, want zeker 100.000 van de 11 miljoen
-stemgerechtigden hebben dit keer tegen-
--■gestemd, een ongewoon hoog aantal. Het
2* zijn vooral Kopten geweest die niets voe-
len voor de islamisering van Egypte. Maar
de andere 10.900.000 Egyptenaren hebben
allemaal enthousiast ,ja” gezegd tegen
I Sadat.
In vrije verkiezingen? Een blik in de
stemlokalen leert dat in theorie de verkie-
7 zingen inderdaad vrij zijn. Er wordt in
- scholen gestemd, er zijn stembriefjes met
i„Ja” en „nee” en er is een commissie die
“-toezicht houdt op het stemlokaal. Maar er
ontbreken een paar psychologische facto-
ren. Zo is er meestal geen gordijn waar-
achter de kiezer zich met zijn stem kan
terugtrekken. Als hij wil kan hij de ge-
jtjeimhouding bewaren, maar je weet nooit
Wie er meeloert over je schouder.
De meeste Egyptenaren, die geen moei-
lijkheden willen met de autoriteiten heb-
E ben daarom een andere oplossing: zij tre-
t den het stemlokaal binnen, prijzen presi-
dent Sadat uitvoerig, en stemmen zeer
Copenlijk ,ja”, opdat daarover geen enkel
Z misverstand ontstaat. Vandaar dat ge-
heim stemmen al een verdachte indruk
maakt. Thuisblijven zou misschien voor
- 'velen de beste oplossing zijn, ware het niet
dat er een stemplicht is op straffe van 1
pond boete (drie gulden) en dat is een
- hoop geld bij een maandsalaris van 30 tot
40 pond.
- De allerbeste oplossing voor vele Egyp-
-'•fenaren is om er zorg voor te dragen dat je
helemaal geen stembiljet hebt. Door zo’n
ding niet af te halen hoef je helemaal nooit
te stemmen. Dat voorkomt moeilijkheden
- met de bureaucratie, en het betalen van
,v boetes.
- Ibrahim Shukry, leider van de „loyale”
Egyptische socialistische oppositie, be
hoort niet tot de voorstemmers. Hij heeft
bij het afgelopen referendum een pond
'..boete verkozen boven stemmen. Want hij
vindt wel dat Egypte een islamitische
staat moet zijn, maar niet dat de democra
tie aan banden moet worden gelegd. Ibra
him Shukry lacht in zijn vuistje. Twee
heilspellende ontwikkeling. Net als het
feit dat de Amerikaanse militairen na
hun „afgang” in Iran de neiging zullen
hebben zich te revancheren. En de moge
lijkheid dat Carter zijn tegenkandidaat,
de ex-filmster Ronald Reagan voor zal
willen zijn door stoer en daadkrachtig
optreden. Om nog maar te zwijgen van
de mogelijkheid dat Reagan zelf presi
dent zou worden, volgend jaar, hoewel in
dat geval natuurlijk veel zal afhangen
van de adviseurs met wie de Republikein
zich omringt.
„Vance was overigens bepaald niet de
man van de slappe aanpak”, meent Van
der Stoel. „Ik herinner me bijvoorbeeld
zijn harde speech tegenover het Ameri
kaans Olympisch Comité. Maar hij was
wel een man die het belang beseft van
openhartige gesprekken met de Sovjet-
Unie. Bovendien had hij gevoel voor wat
oorlog tegen Israel onvoldoende had voor
bereid. En Sadek dient van repliek: „Hoe
durft u, Sadat, mij van landverraad te
beschuldigen. Bent u soms vergeten dat ik
de man ben geweest die u in kritieke uren
heeft bijgestaan en zelfs gered bij het
onschadelijk maken van nasseristen en
marxisten?”
Dat is een vorm van kritiek die er niet
om liegt en die het bestaan van een pers
vrijheid bewijst, die in geen enkel ander
Arabisch land mogelijk is. Sadat is in
principe een voorstander van een zekere
mate van vrije discussie, zolang het onge
vaarlijk is. Maar omdat de situatie uit de
hand dreigt te lopen, heeft hij een aantal
„democratische hervormingen” voorge
steld. In de eerste plaats wordt de nood
toestand, die sinds 1948 van kracht is
geweest, met het uitbreken van de eerste
oorlog tegen Israel, afgeschaft. Alle nood
wetten met beperkingen van bewegings
vrijheid en vrije meningsuiting, die in het
nationaal belang van kracht waren, zijn
daarmee afgeschaft.
In de plaats daarvan wordt de staatsin-
deling van Montesquieu, die een scheiding
inhoudt van wetgevende, rechtsprekende
en uitvoerende macht, omgezet in een
indeling in vieren, te weten de toevoeging
van een persraad die toezicht moet hou
den op het goed functioneren van de pers.
Met dat doel wordt er een Shoera gescha
pen, een soort Senaat, waarvan een derde
door de president benoemd wordt en twee
derde gekozen.
Onder die Senaat staat een persraad,
waar alle kranten bij zijn aangesloten.
Teneinde de nieuwsvoorziening te
stroomlijnen en te vergemakkelijken
komt er een centrale nieuwsinstantie, een
soort van „nieuwsbank” waar alle kran
ten hun nieuws van kunnen betrekken.
Dat is efficiënter en voorkomt onnodige
en nutteloze concurrentie. Voor eventuele
excessen in de pers komt er een benoemde
speciale rechter, die op grond van de
nieuwe schaamtewet moet oordelen of
een en ander in strijd is met de nationale
zeden, of het nationale belang.
De onafhankelijke rechter wordt er met
opzet buiten gehouden, omdat hij te onaf
hankelijk is. Zo worden de beperkende
maatregelen van de noodtoestand die met
veel tamtam afgeschaft zijn via een ach
terdeur weer binnengehaald. En zo hoopt
Sadat door deze vierde instantie een even
wicht te vinden tussen een zekere vorm
van vrije kritiek en handhaven van zijn
gezag.
Het lijdt geen twijfel dat het afgelopen
jaar de oppositie in Egypte in alle geledin
gen is toegenomen, zonder dat er van een
duidelijk aanwijsbare organisatie sprake
is die Sadats positie in gevaar kan bren
gen. De pessimisten zeggen dat het een
kwestie van tijd is. Dat Sadat alles tegen
zit, de groei van het islamitisch verzet, de
economische onrust en de politieke oppo
sitie. De optimisten zeggen dat Sadat een
meester is in het manipuleren van de
verschillende groeperingen, die meestal
ook nog onderling verdeeld zijn. En dat
Egypte, anders dan Iran, vanwege zijn
gemoedelijke volksaard geen avant-garde
heeft die echt op de barricaden gaat voor
een islamitische revolutie, of een andere.
Van der Stoel toen hij nog minister van Buitenlandse Zaken was. in gesprek met zijn Amerikaanse collega Vance.
gen, en daarbij kan men zich tegelijk
zorgen maken over de vraag of de koele
hoofde^ het in Washington nog wel voor
het zeggen hebben”. Waarbij Van der
Stoel overigens wel wil aantekenen dat
de Amerikanen wel degelijk het ’’morele
recht” aan hun kant hadden, na vijf
maanden gijzeling, en dat hij begrip kan
opbrengen voor hun „woede en frus
tratie”.
Het aftreden van Vance duidt er niet
alleen op dat de invloed van Brzezinski
(die slechts aan de president verantwoor
ding schuldig is) te groot is geworden,
naar de zin van Vance, maar kan ook een
verdere versterking van die invloed in
houden, dus van het „confrontatie-den-
ken” in de Amerikaanse buitenlandse
politiek.
Dat is, zo meent Van der Stoel, juist in
dit Amerikaanse verkiezingsjaar een on-
W
in.
F
4
a
a
t
e
3
