Theater in de marge:
handige feestbundel
exposities
ebergschoenen
Je vergeet ie paspoort
toch zeker ook niet!
Isaac Israëls en Peter Klapwijk,
twee schilders in de Vleeshal
Je verge
toch zeker ook niet!
Wie nerveus
is slaapt
slechter!
wij
ontvingen
y
SMift o
Speciale
bus naar
orgelconcert
Oosthuizen
II
Verlaat impressionisme en nieuwe alure in de schilderskunst
Ex-Beatle Harrison
publiceert memoires
19 8 0
KUNST
13
J
Niemand de grens over zonder vakantieslof.
Niemand de alm op zonder vakantieslof.
HAARLEM. De begane
grond van de Vleeshal is door de
staf van het Frans Halsmuseum
ruimtelijk in tweën gedeeld. Dat
diende om het komplete eigen be
zit van schetsen, tekeningen en
schilderijen door Isaac Israëls
(overleden in 1934) vooraan te to
nen, terwijl achteraan een
overzicht van de nieuwe werken
van Peter Klapwijk getoond
worden.
-
^CIGARETTES I
bibliotheek
Olieverf, vierdelig. Peter Klapwijk.
j
Olieverf.
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
Een geheel andere toon slaat de lyrische
schilderkunst van Klapwijk aan. In een
artikel van 13 februari in deze krant gaf ik
u al een verslag van de inspirerende voor
beelden voor dit verrassende werk: de
Amerikaanse schilderkunst in het alge
meen, Matisse mogelijk in het bijzonder
en de aanstekelijke muziek van de serïele
componisten als Glass en Reich. De im
pulsen die tot schilderen aanzetten zijn
dus niet zoals bij Israëls in anecdotische
gebeurtenissen uit de werkelijkheid te
vinden, maar ze komen voort uit persoon
lijke aanzetten en gevoelens.
van de twee zusters Artzenius is wederom
in mooie lichte tinten opgezet, bij een volle
lichtval van de zon, maar helaas wat brui
nig gepoetst. Dit exposé van aankoop en
schenking was ten dele onlangs nog te
zien in de foyer van het Frans Halsmu
seum; me dunkt een geschikte plaats voor
dit bedaarde impressionisme van een pur-
sang schilder.
Isaac Israels, werk uit eigen bezit Frans
Halsmuseum, t.m. 21 juli in de Vleeshal.
Peter Klapwijk, van 13 juli t.m. 17 augus
tus in de Vleeshal.
LONDEN (AFP). De ex-Beatle Geor
ge Harrison zal binnenkort zijn memoires
gaan publiceren, zo is maandag uit goede
bron in Londen vernomen.
Het boek, dat in goud op snee en met
lederen band wordt uitgevoerd, zal 148
pond (bijne 700 gulden) gaan kosten. De
oplage van het boek, dat de titel I, Me,
Mine krijgt, zal tot 2000 worden beperkt.
Ieder exemplaar zal persoonlijk door Har
rison zijn gesigneerd. De helft van de
oplage is intussen al verkocht.
De expositie van weefsels van Joke
Klaase en keramiek van Rien Wensma in
Galerie Tholen (Breeland 28, Bergen,
Noord-Holland) heeft plaats van 13 juli tot
en met 3 augustus en niet, zoals vermeld in
onze editie van afgelopen zaterdag, vanaf
3 juli.
ALMA POST
Margetheater in Nederland. Tien jaar Shaffy.
Samenstelling Steve Austen. Het Spectrum/
Utrecht/Antwerpen, 1980. Prijs: 35.-.
tweede geheel herziene druk).
„Hollandse en Utrechtse plassen”, uit
gave De Boer Maritiem 16,95). Bij deze
uitgave is ook een vaarkaart uitgebracht;
prijs 27,95.
„De Ideaal”, de geschiedenis van een
binnenschip, door Gep Frederiks, uitgave
Ploegsma 23,50).
„Het begon in Jeruzalem”, joodse ach
tergronden in de boeken van Lucas, door
ds. J. Dijk, uitgave Zomer Keuning
14,90).
„Ik woon dicht bij jou”, vijftig boeien
de overdenkingen door ds. Thijs Weerstra
en Marcel Minnée, uitgave Zomer Keu
ning 14,90).
„Benedictus en zijn tijd”, de vader van
de westerse monniken, door Walter Nigg,
uitgave De Nederlandsche Boekhandel
34,50).
„Ik zal er zijn voor jou”, overwegingen
bij het kerkelijk jaar, door Walter Kasper,
uitgave Patmos 21,90).
„Woorden in de stroom” door Karei
Staes, uitgave De Nederlandsche Boek
handel 21,90).
„Niet alle parken zijn paradijzen”, ge
lovig leven in huwelijk en gezin, door Jos
Ghoos, uitgave Patmos 21,90).
„De prijs van de liefde”, een bezinning
over het lijden, door Gisbert Greshake,
uitgave Patmos 14,50).
„Anders samen mens zijn” door Roger
Masure, uitgave De Nederlandsche Boek
handel 25,50).
Steve Austen (links) en Ritsaert ten
Cate sieren met gechargeerde portretten
respectievelijk de voor- en achterzijde
van het boek Theater in de marge.
optreden. Een nieuwe, maar beheerst ex
pressionisme zou je het kunnen noemen
als je omkijkt naar de geschiedenis, maar
de maten van het werk zijn soms vertien
voudigd in schaal ten opzichte van de
vroege Matisse, ze zijn gelijkvormig aan
de formaten van de late Matisse; denk
bijvoorbeeld aan het werk uit 1953 in het
Stedelijk Museum, Amsterdam.
Wat te zeggen van de felste kleurenkom-
binaties op een opvallend vierdelig werk
stuk: rood op roze tegen donkerblauw op
bruin met roze, gele vlekken op licht
blauw tegen donkerblauw en paarsen te
gen blauw en zwart? Een kleiner werk
daarnaast, dat net als enkele andere stuk
ken begin februari in galerie VAN te zien
was, is minder geordend en dus nog spon
taner uitgewerkt met de hem kenmerken
de kruisen en krultekens. De ruige, brede
kwast trekt kleurbanen en vegen op de
wijze van een Franz Kline of noem maar
een andere Amerikaanse „action painter”.
(Van onze kunstredactie)
HAARLEM. Haarlemmers die
morgenavond het in het kader van
de Haarlemse Orgelmaand te hou
den concert in Oosthuizen willen bij
wonen kunnen gebruik maken van
een speciale vervoersregeling.
Van perron K aan het Stationsplein
vertrekt om 19.15 uur een bus om
bijtijds bij de Hervormde kerk in
Oosthuizen aan te komen, waar Ha
rald Vogel een van de oudste orgels in
Nederland zal bespelen. Op het pro
gramma staan werken van Jan Pie-
tersz. Sweelinck en Susanne van
Soldt. Na afloop van het concert
wordt de Haarlemmers een kop kof
fie geboden, voordat de bus naar
Haarlem terugkeert.
Kaarten, 12,50 (inch toegangs
prijs concert), zijn verkrijgbaar bij de
kantoren van dit dagblad.
Wienerveus is verbruikt nutteloos te veel
energie. Nerveuze mensen zijn dan ook
vlugger uitgeput en kunnen zich moeilij-
ker concentreren. Zij voelen zich vaak
loom en lusteloos en kunnen daardoor
's avonds slecht in slaap komen. Zij moe
ten proberen weer de nodige rust in hun
leven te brengen. Valdispert kan hen
daarbij helpen. Valdispert is een zuiver
natuurprodukt uit de valeriaanwortel.
Valdispert brengt u weer tot rust maar
maakt niet loom of slaperig. Valdispert
dragees zijn gemakkelijk in te nemen.
Vraag nadrukkelijk Valdispert.
Uitsluitend bij apotheker en drogist.
Lees vooraf de gebruiksvoorschriften.
Men zag wel in dat toneel niet meer iets
moest zijn voor een kleine elite, maar
benoemde wel de leiders van vóór de
Kultuurkamer weer op hun oude plaatsen
„en legde als het ware eigenhandig de
Shaffy (inderdaad genoemd naar Ram
ses) werd de wegbereider van een reeks
theaters die jonge groepjes de kans geven
zich aan het publiek te laten zien. Een
van de gevolgen hiervan was dat er een
nieuwe jonge publieksgroep geactiveerd
werd. Door uitbreiding ontstond onder
andere het Shaffy-Toneelschuur-circuit,
waardoor dit marginale theateraanbod
ook in kleine plaatsen te zien is.
Het boek heeft de opzet van een feest
bundel gekregen. Het bevat bijdragen die
variëren van een korte persoonlijke lof
zang op Shaffy tot een gedegen artikel. De
kwaliteit van de kortere stukken is erg
wisselend, er zijn er bij die ik graag zou
willen ruilen voor een diepgravender arti
kel, dat dan bijvoorbeeld de ontwikkeling
van het marginale theater zou moeten
beschrijven. Vreemd genoeg is er over dit
voor de hand liggende onderwerp in de
bundel weinig te vinden.
In een terugblik op de groei sinds de
oorlog laat Egbert van Paridon (van to
neelgroep Centrum) zien hoe er in 1945
een belangrijke vergissing werd begaan.
„Als een mus in een gouden kooi”, een
boek dat handelt over Anorexia nervosa,
een ziekte die voornamelijk voorkomt bij
meisjes in de puberteit, en dat werd ge
schreven door prof. dr. Hilde Bruch. Uit
gave van In den Toren (7 21,50).
„Volksgeneeskunst en Volksgezond
heid” door drs. Swiet van Rossum, uitga
ve Combipress 14,70).
„Moeder Gras”, een boek over marihu
ana, samengesteld door Simon Vinken
oog, uitgave Corrie Zelen 28).
„Goed ademhalen houdt gezond”, ziek
te en kwalen voorkomen door de genees
kracht van de adem, door dr. Udo Derbo-
lovsky, uitgave Zomer Keuning
(ƒ17,50).
„De windjammers” door Oliver E. Al
len, uitgave Time-Life Boeken in de reeks
„De zeevaart” 39,90).
„Varen met platbodems” door J. W.
Kooyman, uitgave De Boer Maritiem
27,50).
„Kompassen” door Jos A. de Hoog,
uitgave De Boer Maritiem 9,25).
„IJsselmeerhavens” van Makkum tot
Muiden, van Hoorn tot Zwolle (editie 80-
tomaten in de kist voor de actie”. Jan
Kassies geeft een mooie omschrijving van
het doel van kunst: handreiker zijn bij
onze „oriëntatie in de werkelijkheid”. Hij
bespreekt het Nederlandse cultuurbeleid
en vreest dat na de ontploffing van creati
viteit (van de afgelopen tien jaar) weer
strakke banden zullen volgen. Daarnaast
verwacht dramaturg Ruud Engelander
dat bij verminderde subsidie in navolging
van het buitenland ook hier getoond zal
worden dat je zonder geld werk van hoge
kwaliteit kunt leveren. Hij wijst invloeden
op het Nederlandse margetheater aan van
Engelse en Amerikaanse avant-garde
groepen.
Jeannette Schneider beschrijft uitvoe
rig de geschiedenis van het gebouw Felix
Merites. Het werd in 1789 in gebruik geno
men door het „kunst en letteroefenend
gezelschap” Felix Merites (lidmaatschap
alleen voor mannen) en werd ontworpen
door de architekt Jacob Otten Husly.
De tweede helft van het boek bevat een
zo compleet mogelijke opsomming van
voorstellingen van marginaal theater in
de afgelopen tien jaar (ook buiten Shaffy),
met vermelding van groep, titel en mede
werkers. Via een uitgebreid register is
ieder die in de jaren zeventig bij dit soort
theater betrokken is geweest terug te vin
den, bijzonder handig.
Twee met opzet oncharmante foto’s
van Steve Austen en Ritsaert ten Cate
(Mickery) op de kaft maken Margetheater
tot het lelijkste boek dat ik in lange tijd
zag.
Het volgende grote doek herhaalt een
motief (het linker) op het genoemde 4-
delige werk; het is een „zee” van paars
oplichtende vlekken tegen donkerblauw
en zwart, dat loopt tot aan de rand van de
linnenlap. Opnieuwe valt het vrije of „vor
meloze” op in de omtrek van de paarse
accenten. Het dan volgende schilderwerk
is sterk veranderd. Het is kenmerkend
voor het laag-over-laag schilderen van
Klapwijk. Begonnen op een geheel witte
ondergrond groeide er een „veld” van
groen-rode pioenen, die later echter
overschilderd werden met verticaal gesta
pelde boogbewegingen in grijs-blauw. Het
is de vraag of dit zo’n gelukkige beslissing
is geweest. Het nieuwste tweedelig werk
vertoont rechts een groter veld dan het
zwart-blauwe links. Het is een rechthoeki
ge roze ondergrond waarop weer allerlei
tekentjes en kleurtjes opduiken, boven
dien hangen er horizontaal allerlei ge
schilderde tierelantijnen op een houten lat
geprikt. Deze krullen vormen een plasti
sche herhaling van het werkelijke schil
dergebaar, dat je op de andere doeken
aantreft. Het heeft even de schijn of dit
werk de nieuwe, onbekommerde losheid
van de jonge Italiaanse schilders
ovemeemt, denk daarbij aan Paladino die
niet lang geleden in Art Project in
Amsterdam te zien was. Dit werk van
Klapwijk tekent precies de sfeer van het
nieuwe schilderen: een eigen(wijs) stelsel
van kleurvormen, die naar zichzelf ver
wijst en met plezierige losheid geschilderd
wordt. Wat zou je dan nog zeuren als
slecht geïnformeerd kijker over de afwe
zigheid van figuratieve informatie in deze
doeken?
Als het zwaartepunt van het verzamelen
door dit museum bij de schilderkunst
blijft liggen, dan zouden zij, naar mijn
mening, een goede greep doen met de
aankoop van dergelijke ongecompliceer
de schilderkunst van Peter Klapwijk.
JAN ZUMBRINK
Het is veelbetekenend dat je Breitner,
met wie Israëls wel eens vergeleken
wordt, in de erezaal van het Stedelijk
Museum in Amsterdam kunt aantreffen,
terwijl je de Haagse „minor master” Is
raëls in de Haarlemse ere-zaal kunt be
wonderen. Verschil moet er zijn, maar als
er, zeg, over honderd jaar weer hetzelfde
geconstateerd kan worden, dan is het nu,
anno 1980, droevig gesteld met het musea
le beleid van het Frans Halsmuseum.
Want met de huidige stand van zaken in
de schilderkunst is het zinloos om Israëls
kennelijk als hiërarchisch voorbeeld aan
het publiek te tonen, onder één dak met
een jongere schilder die de cultuur van de
afgelopen jaren zeventig kon souperen.
Of worden toevallig met deze combinatie
stilistische overeenkomsten aangetoond
in de werken van beide schilders?
De schilder-tekenaar Israëls, die vast
hield aan een visie op de realiteit als
uitgangspunt voor het schilderen, kun je
onmogelijk als voorbeeld stellen voor de
tegenwoordige generatie kunstenaars.
Toch worden hij en Klapwijk in één ruim
te parallel getoond. Daarbij komt ook nog
de vraag of je als museum nu wel zo blij
moet zijn met een schenking van schilde
rijen van Israëls: het is en blijft een vorm
van verlaat impressionisme. Met Israëls
kabbelt de smaak van de Nederlandse
burgerstand, die niet wilde weten van
fauvisme, kubisme, futurisme of con-
struktivisme, rustig voort in het Haar
lemse binnenwater. Tussen anno 1900 en
1940 de tijd van Israëls is er kennelijk
niets gebeurd, maar men moet toch weten
dat bij de kunsthandelaar Dubois in Haar
lem anno 1918-1922 Picasso en Braque
getoond werden... Dat al neemt niet weg
dat Israëls zichzelf is gebleven. Mits op
indirecte manier, mag je hem best be
schouwen als stilistische voorloper voor
schilders als de late de Kooning, van Bo-
hemen of zelfs Berghuis, in ieder geval
voor die nieuwe schildervormen van een
woelig soort expressie, waarbij je natuur
lijk de glimmende randen van de vergulde
lijsten moet wegdenken. Israëls heeft hier
wel een paar fijne werken hangen: het
portret van de heer Mennen is zeer leven
dig geschilderd, het liggende naakt is
mooi afgestemd in grijzen en lichtbruinen
en het wat grotere portret van sultan
Mangkoenegara VII aankoop) toont de
zelfde mooie tonen in blauw te midden
van een gedempter patroon, enzovoort,
maar hoe anders dan 19de eeuwse kabi
netstukjes moet je de schenking van de
soldaat en het minuscule zelfportret uit
1905 noemen? Het afgebeelde schilderij
Op zich is dat beslist niet nieuw in de
schilderkunst van onze eeuw, bovendien
kunnen de felle tegenstellingen in kleur
op Klapwijks grote doeken het best verge
leken worden met wat zich in Frankrijk
tussen 1904 en 1910 bij de fauvistische
schilders afgebeelde: heldere kleurcon
trasten tegen diep donkere, ondersteunen
de tonen in de schilderijen van Matisse,
Derain en Van Dongen. Wat echter geheel
ontbreekt bij Klapwijk, is natuurlijk de
figuratieve binding met herkenbare beel
den uit de realiteit. Kleurvorm of „voor
stelling” zijn bij hem amorfe kleurvegen
en toetsen die in een willekeurig patroon
De twee zusters Artzenius.
Isaac Israëls.
Hoewel het Shaffytheater zijn elfde
verjaardag achter de ntg heeft, is er pas
nu een boek in de handel ter ere van het
tienjarig bestaan: Margetheater in Ne
derland. Daarin staat beschreven hoe
Shaffy in najaar 1969 werd opgezet als
een privé-ondememing van Steve Austen
in een zaaltje van het huidige Shaffyge-
bouw, dat toen nog Felix Merites heette.
e*/1
«SM®
