CIA:
V'
Begrafenis
1
Damiate Pers
riljant maar gevaarlijk man met grootheidswaanzin’”
I
Umuider Courant
Lu
be;
1
L.
x,
4
MAANDAG 28 JULI
1980
BINNEN- EN BUITENLAND
MA
f
i
F*
f
VE
nel v
hun
wand
tot di
word
deze
ff
ff
if
1
II
(Door Marien van den Bos)
Het volk van Iran heeft op
nieuw iets te vieren. „De zon
der ariërs”, een van de minder
sympathieke bijnamen die
sjah Mohammed Reza Pahlevi
zichzelf had gegeven, is onder
gegaan. De „koning der ko
ningen”, de „schaduw van
God” is dood. Na het vertrek
van de vorst uit Iran, bijna
anderhalf jaar geleden, bete
kent zijn dood het definitieve
einde van zestig jaar Pahlevi-
dynastie in Iran, al zal de
overweldigende meerderheid
van feestvierenden sinds an
derhalf jaar wat geslonken
zijn.
V
■ahleifs droom Stoor velemilBaclltiBii’ie
(Vervolg van pagina 1)
De sjah in voor hem gelukkiger dagen, op bezoek in Groot-Brittannië met zijn toenmalige vrouw Soraya in 1955
DIRECTIE: Mr. H. C. van der Mije
155,00
Toen in 1973 de olieprijzen werden ver
viervoudigd en de sjah dacht dat de gou
den bergen nu echt tot aan de hemel
zouden reiken, vond er een ommekeer
plaats in de Iraanse samenleving. De eco
nomie stagneerde en de onzekerheid en
ontevredenheid niet in de laatste plaats
onder de nieuwe groep goedgeschoolde
stadsbewoners zochten een uitweg.
Veel Iraniërs leerden inmiddels dat de
moskee een veiliger discussieoord is dan
de inderhaast door de sjah opgerichte
eenheidspartij Rastakiz en zij kwamen
tenslotte massaal in beweging nadat een
Maar om zijn ideeën te verwezenlijken,
was wel een ijzeren greep op de onwillige
bevolking nodig. Voor vele Iraniërs werd
de industriële revolutie van de sjah een
nachtmerrie. Duizenden stierven in de
martelkamers van de geheime politie Sa-
vak en nog eens duizenden in de bloedba
den in de straten. Met elke vorm van
protest werd korte metten gemaakt. Zelfs
het „programma voor sociale en economi
sche hervormingen”, de zogenaamde Wit
te Revolutie, bleek al snel een instrument
om de snelle industrialisering in het ach
tergebleven agrarische land nog verder te
forceren, de sociale en politieke tegenstel
lingen nog verder te polariseren.
tegen steeds hogere prijzen ging vloeien:
„Iran als vijfde wereldmacht” of „Iran als
het Taiwan, het Hong kong van het Mid-
den-Oosten”, de ambities konden niet op.
En voor een aantal mensen in het westen
was de sjah van Iran dan ook steeds de
man die welvaart en vrede bracht in dit
toch al zo chaotische werelddeel. „Al liep
hij wellicht wat te hard van stapel”.
Waar de sjah na zijn vertrek ook kwam,
overal werd tegen zijn komst en verblijf ge
protesteerd. Terwijl hij in een Newyorks zie
kenhuis werd verpleegd, riepen betogers bui
ten om zijn dood
religieuze demonstratie in de heilige stad
Qom uiteen was geschoten.
De vroegere vorst van Iran, die op 27 juni
van dit jaar na vele omzwervingen in
Cairo terugkwam om te worden geope
reerd, zal morgen worden bijgezet in de
Rifai-moskee in de Egyptische hoofdstad.
chie in dit olierijke en strategisch belang
rijke land. Toen enkele jaren na de oorlog
opnieuw de „stabiliteit” in dit deel van de
wereld werd bedreigd nadat de geko
zen premier Mossadegh de Britse olie-
industrie in het land had genationaliseerd
reikte de nieuwe wereldmacht, de Ver
enigde Staten, de onervaren sjah de hel
pende hand.
BEZORGKLACHTEN:
maandag t/m vrijdag van
zaterdags van
HOOFDREDACTIE:
Jos L. Lodewijks
E. Koning
op
sp
vr
nu
zo
ge
IJh
daga’
lucht
Plant
nauid
Let
danst
kom1
seldc
actie
IJmt
show
Ee:
door
hoge
Te gr
motc
verte
koon
voert
inges
dans
half
Tun
tet to
in de
terugli
waarb
doden
de vot
reddir
bruike
tunnel
de vot
plicee
waarb
men.
nu „ii
omvat
gewee
vervol
lukkei
dat pi
betrol
raken
Als m
Oudeweg 12-14, Haarlem
tel. 023 - 31 90 53
De begrafenis zal wel worden bijge
woond door de gewezen Amerikaanse
president Richard Nixon. Hij noemde de
sjah iemand „die meer dan dertig jaar
een loyaal vriend en bondgenoot van de
VS en tevens een persoonlijke vriend is
geweest”. Nixon is momenteel naar Cairo
onderweg. Mogelijk ook Nixons vroegere
adviseur Henry Kissinger bij de plechtig
heid aanwezig zijn.
Het enorme, ultramoderne leger, de
machtsbasis van de monarchie, viel nage
noeg uiteen, want de meeste soldaten en
een aantal officieren weigerden nog lan
ger te schieten op hun broeders en ge
hoorzaamden de nieuwe leider Khomeini.
Op c
aanwij
vlucht
plek e
van et
holt ii
Eénmt
dienin
contro
vlucht
trappe
ne ricl
f ;if
Voor de sjah en zijn familie bleef er
niets anders over dan de wijk te nemen en
toch de geschiedenis van de laatste Qajar-
vorst te herhalen. Via Egypte, Marokko,
New York, de Bahama’s, Mexico en ten
slotte weer Egypte werd zijn laatste gang
tenslotte die naar het Maadi-ziekenhuis
even buiten Cairo, waar hij op zestigjari
ge leeftijd is overleden. De vele standbeel
den voor de sjah in Iran waren al eerder
omvergehaald, de talloze portretten ver
brand. Het hoofdstuk-Pahlevi is nu defi
nitief afgesloten.
Momenteel ligt het stoffelijk overschot
van Reza Palehvi opgebaard in de doden
kamer van het ziekenhuis waar hij
overleed. Het wordt bewaakt door twee
soldaten.
Zelfs de laatste knieval van de sjah, de
benoeming van de vroegere Nationale-
Front-leider Sjapour Bakhtiar als pre
mier, mocht niet meer baten, en trou
wens, ook bij Bakhtiar kleefde al snel
bloed aan de handen, met alle gevolgen
van dien.
De sjah arriveert op zijn laatste wijkplaats Egypte: Sterk vermagerd werd hij door de
Egyptische president Sadat in Cairo afgehaald
Het dramatische en definitieve afscheid van de sjah en zijn gezin op het vliegveld van
Teheran. Een soldaat kust de voeten van de vertrekkende vorst
In de mohammedaanse samenleving
van Iran betekent „het bloed van de mar
telaren” inderdaad letterlijk „het zaad
van de revolutie” en de oogst kon nu
worden binnengehaald door de monarch.
Vanuit Irak en later vanuit Frankrijk
klonk steeds sterker de stem van de ver
bannen sjiietenleider, ayatollah Khomei
ni, die opriep tot een algehele oorlog
tegen de sjah en zijn regime, zonder enig
compromis. Bij de moskeeën voegden
zich nu ook de zakenlieden van de ba
zaars, de traditionele handelscentra van
het land, als financiële leiders van de
opstand. Een algehele staking legde
maandenlang het openbare leven in Iran
totaal stil, zelfs de olie-industrie, be
staansvoorwaarde voor het moderne
Iran, leverde geen druppel meer. De men
sen in de steden zaten een groot deel van
de winter in de kou en in het donker,
maar dat hadden ze er graag voor over.
Op initiatief van de Egyptische presi
dent, die een persoonlijke vriend van
Reza Palehvi was, geit in Egypte een
week lang officiële rouw. Voor de begra
fenis zijn geen staatshoofden uitgeno
digd en islamitische leiders mogen zelfs
niet komen. Van Amerikaanse zijde zal
slechts de ambassadeur in Cairo aanwe
zig zijn, terwijl president Carter gewoon
in Washinton blijft, naar alle waarschijn
lijkheid om de leiders in Teheran niet
nog meer tegen zijn land in het harnas te
jagen.
Ook aan Nederland bracht de Iraanse ex-vorst een bezoek. Op 21 mei 1959 bezocht hij
onder meer de Fokkerfabrieken op Schiphol. Iran had toen orders geplaatst voor een aantal
F-27-toestellen.
Niemand minder dan CIA-chef Allan
Dulles en kolonel Schwartzkopf bereid
den de coup voor, de Iraanse generaal
Nassiri meteen na de machtswisseling
in februari 1979 geëxecuteerd voerde
hem uit, samen met de onderwereldko
ning van Zuid-Teheran. Premier Mossa
degh werd gearresteerd, vermoord en de
naar Italië gevluchte sjah werd terugge
haald naar Iran.
Met deze geschiedenis in het achter
hoofd is het niet verwonderlijk dat na de
islamitische revolutie in Iran de vrees
leefde dat de Verenigde Staten, de „zio
nisten” of welke samenzweerders dan
ook een mogelijkheid zouden vinden voor
een herhaling van 1953.
Toen de sjah zijn autobiografie schreef,
geloofde hij overigens nadrukkelijk niet
in de mogelijkheid zijn laatste levensda
gen als balling te moeten slijten. Hij zei
lering te hebben getrokken uit de geschie
denis van de laatste Qajar-vorst, die
„nooit iets van machtsuitoefening begre
pen had”. Maar of de ideeën van sjah
Reza dichter bij de werkelijkheid ston
den, mag ernstig worden betwijfeld. Mis
schien wordt zijn visie op de Iraanse
samenleving het best gekarakteriseerd
door een andere uitspraak in zijn autobio
grafie, namelijk dat hij zo verzot was op
Zwitserse speelgoedtreinen.
Want, zo gebogen over zijn modelbouw-
tafel, behandelde hij ook volk en vader
land: een brug en een stuwdam hier, daar
een politieke partij en een pantserdivisie
en dan snel de nieuwe pakjes uit Zwitser
land openmaken. Vanuit zijn schitteren
de Niavaran-paleis, gebouwd tegen de
hellingen van het Elburz-gebergte in het
noorden van Teheran, dacht hij wonde
ren te kunnen verrichten. Vooral toen de
olie in steeds grotere hoeveelheden en
De Rifai-moskee is voorts de plaats
waar de leden van de Egyptische konink
lijke familie liggen begraven. De Egypti
sche koning Faroek, wiens afzetting vori
ge week door president Sadat met veel
vertoon is herdacht, is enige jaren gelden
in alle stilte in de moskee bijgezet.
De overledene heeft daartoe zelf de
wens geuit. Zijn vader, die in balling
schap overleed in het Zuidafrikaanse Jo
hannesburg, werd in de jaren veertig
kortstondig naar deze moskee overge
bracht alvorens bij in Teheran opnieuw
werd begraven.
Uitsluitend telefoon: 02550-10519
voor Santpoort: 023 - 31 90 53
18.30-19.00 uur
11.30-12.30 uur
Slechts een enkele Iraniër zal in ’t ge
niep een traan wegpinken bij het horen
van het nieuws, maar de meeste sjah-
aanhangers zijn inmiddels gevlucht,
geëxecuteerd of van gedachten veran
derd. En van zijn buitenlandse vrienden
waren alleen nog mensen als zijn even
eens verdreven, voormalige vriend Ri
chard Nixon bereid om de tocht naar zijn
ziekbed in Mexico te ondernemen. En
natuurlijk de Egyptische president An
war Sadat.
De talloze slachtoffers die zijn regime
in Iran heeft achtergelaten (betrouwbare
schattingen komen op ongeveer 10.000)
als martelaren voor de revolutie zijn de
reden voor het totale gebrek aan medele
ven in zijn vroegere land, waar menigeen
zal denken aan de woorden van de dich
ter Ferdowsi: „Denk niet, o Koning der
Koningen, dat Uw scepter en Uw macht
Uw voorbestemde uur, met ook maar één
seconde kunnen verlengen”.
Met de dood van de monarch (geboren
in 1919) is tegelijkertijd de relatief korte
Pahlevi-dynastie uitgestorven. De klein
zoon van de stichter van het koningshuis.
Dat de spanningen een kookpunt be
gonnen te naderen, werd door de vorst
echter afgedaan met opmerkingen als:
„Ik weet dat de mensen achter mij staan,
daar heb ik een speciale antenne voor. En
trouwens, je kunt het toch ook aan de blik
in hun ogen zien”. In een uitgelekt CIA-
rapport wordt dan ook niet voor niets
over de sjah gesproken als een „briljante
maar gevaarlijke man met grootheids
waanzin”.
kroonprins Reza, is eind vorig jaar wel
eens ter sprake geweest als mogelijk com
promis tussen de oppositie die het hoofd
van de sjah eiste en de gematigde voor
standers van een constitutionele monar
chie. Zelfs zijn (derde) vrouw Farah Diba
is ooit als mogelijke regentes naar voren
geschoven om de dynastie te redden,
maar het mocht niet meer baten. Twee
generaties Pahlevi waren voldoende.
De vader van de sjah, Reza Khan, liep
als jonge ambitieuze officier van de
Iraanse Cossack-brigade de Britten tegen
het lijf, die op zoek waren naar een be
trouwbaar bufferland tussen hun koloni
ale bezittingen (India, Pakistan en een
deel van Afghanistan) en de nieuwe, revo
lutionaire Sovjet-Unie. In Reza Khan
dachten ze de geschikte man te vinden om
na de omverwerping van de zwakke Qa-
jar-dynastie, samen met de burgerpoliti-
cus Tabatabai, het land in een neutrale
koers te leiden. In 1921 werden de Qajars,
wier macht nauwelijks verder dan de
hoofdstad Teheran reikte, verdreven en
vier jaar later kroont Reza Khan zichzelf
tot koning (sjah).
Maar anders dan verwacht bleek Reza
Khan al snel een eigengereide monarch,
met een heel eigen interpretatie van het
begrip „neutraal”. In de jaren dertig wer
den de Britse militairen het land uitge
werkt om plaats te maken voor de Duitse
soldaten uit „das dritte Reich”. (En tot
aan zijn dood stond de latere sjah Mo
hammed Reza zich er op voor „ariër” te
zijn en noemde zich dan ook „de zon” of
„het licht” der ariërs, Aryamehr.) Maar
de strategische ligging van Iran was voor
de geallieerden toch te belangrijk om
zomaar weg te geven en toen in 1941 ook
de Sovjet-Unie in oorlog raakte met
Duitsland, vielen Britten en Russen het
land binnen en stuurden sjah Reza Khan
naar Zuid-Afrika, waar hij later overleed.
Ontdaan van de bevoegdheden van zijn
vader werd de 21-jarige troonopvolger,
Mohammed Reza, geïnstalleerd en pas na
de enorme opbloei van nationalistische
krachten in Iran met name het Natio
nale Front en de communistische Toe-
deh-partij beseften Britten en Ameri
kanen de waarde van de absolute monar-
Over de uiteindelijke doodsoorzaak
van de verdreven vorst bestaat nogal wat
verwarring. Een vanochtend in Cairo uit
gegeven officieel medisch bulletin zegt,
dat hij is overleden aan complicaties bij
lymfekanker. De Amerikaanse arts Mi:
chael Debakey, die de overledene ook
behandelde, heeft gisteravond in New
York verklaard, dat de sjah is overleden
door de behandeling met chemische ge
neesmiddelen. Volgens Debakey nam
door deze behandeling de weerstand te
gen infecties af. Volgens een andere arts,
die de sjah behandelde maar anoniem
wenst te blijven, kreeg de voormalige
vorst een noodlottige infectie vlak nadat
de Eghyptische specialisten de dosis che
mische geneesmiddelen hadden opge
voerd.
BUREAU:
Redactie en administratie:
Lange Nieuwstraat 427, IJmuiden
postbus 18, 1970 AA IJmuiden
tel. redactie: 02550-15389
na kantoortijd: 02208-3577
tel. adm: 02550-15437 en 16450
postgiro: 273107
telex: 41866
ADVERTENTIES;
telefoon 023-31 90 53
GROENTJES:
gerubriceerde advertenties, uitsluitend
telefoon 023 - 31 92 72
ABONNEMENTEN:
bij vooruitbetaling
(inclusief 4% BTW)
per maand
per kwartaal
per post
perjaar
per post
losse nummers
buitenland
per kwartaal
15,90
45,85
60,00
180,70
233,00
0,80
