Sovjet-
autoriteiten
onthouden
doodzieke
jongen
kans op
genezing:
Dit is mensonterend
1
A
ffl
Kans
- 9
I
14
Gevolgen
door Peter Heerkens
i
Beperkt
9
5
Het dossier Alexander Borisovitsj Landsman (16 jaar; in oktober
als hij dat haalt 17 jaar): een berg papier vol treurnis, verdeeld over
twee mappen en aangelegd door zijn wanhopige ouders. Bovenop
een begin deze week gedaan verzoek om het ziekterapport van
Alexander, hun enig kind, dat aan leukemie lijdt en van wie de
specialisten in stadsziekenhuis 52 van Moskou zeggen dat zijn leven
niet gered kan worden. Het antwoord is intussen, telefonisch, binnen:
„Njet”.
Pal daaronder (d.d. 15-7-80) het afschrift van een smeekbede om
hulp, die intussen op het bureau moet liggen van paus Johannes
Paulus II, koningin Beatrix, de Engelse koningin Elisabeth II en van
Brezjnjev, de baas van al die mensen die weigeren om Alexander te
laten vertrekken naar het buitenland waar men denkt hem te kunnen
genezen. Refusniks (Russen aan wie ooit en uitreisvisum is
geweigerd), zoals de familie Landsman, hebben het slecht in
Rusland.
^Alexander Landsman, een 16-jarige jongen in
Vloskou, lijdt aan leukemie Volgens de
behandelende, Russische artsen is hij ten dode
tpgeschreven. Hijzelf weet dat niet, zijn ouders wel.
Dezen doen, sinds de verschrikkelijke ziekte in
februari j.l. geneel onverwacht werd geconstateerd,
verwoede pogingen de vereiste toestemming te
krijgen om met hun zoon naar het Westen te reizen,
waar specialisten (uit diverse landen) Alexander nog
50 a 60 percent kans op genezing geven. Maar het
antwoord van de autoriteiten is steeds: Njet Zij
noemen een dergelijke onderneming „ondoelmatig”.
Onze verslaggever Peter Heerkens sprak met ouders
en zoon in hun woning te Moskou. Hieronder zijn
verslag.
W
■ii
f
L-' *4*x' v
A -l*
*v
O
x 1
Emma en Boris Landsman
,Uw verzoek is niet doelmatig’
Alexander Landsman
echt niet te redden, zeggen ze”.
Tien brieven in het dossier spreken
over het tegendeel. Ze zijn
afkomstig van specialisten,
voornamelijk uit Amerika, waar
Emma’s zus Bella Belostogki na
haar emigratie in 1976
terechtkwam. Zij startte een actie
die vanuit de States al heel wat
correspondentie naar het Kremlin
heeft gevoerd. „Maar”, zo weet
Boris Landsman intussen, „dat
maakt daar helemaal geen indruk.
Tenminste: dat zegt men”.
stichting Adoptieprogramma van
Medici voor Slachtoffers van
Effecten van het Refusnikisme.
(Een refusnik is, een Russische
onderdaan aan wie een
uitreisvisum is geweigerd.) Prof.
Zwaveling is voorzitter van de
stichting.
Het doel van de Amser is het
loskrijgen van visa voor de meest
urgente gevallen onder de
refusniks. De leden, merendeels
afkomstig uit de wetenschappijke
wereld en verdeeld in
adoptiegroepen, proberen dit te
bereiken door actie te voeren. „In
het geval van Alexander
weet. Hij is niet ingelicht over het
feit dat de Russische artsen zijn
leven hebben opgegeven. „Je kunt
het een kind toch niet aandoen om
dat te vertellen”, zegt zijn moeder.
Ook de achtergrond van de brief
naar de vier grote bekenden is dus
geheim. „We hebben hem verteld
wat we deden”, aldus zijn vader,
„maar niet gesproken over de
exacte inhoud. Hij vroeg er ook niet
naar. Misschien heeft hij zelf toch
wel een idee over de ernst van de
situatie. Er zijn tijdens zijn verblijf
in het ziekenhuis drie van de vier
Een van de actievormen van een
adoptiegroep is het bekend maken
van een zaak op congressen.
Daarnaast reist de Leidse
hoogleraar prof. dr. M. Vink
bijvoorbeeld in september af naar
Oost-Europa, om in contact te
komen met de Russische minister
van Volksgezondheid, Boris
Petroviski. „Waar en wanneer
deze ontmoeting precies
Landsman helaas nog zonder
succes”, zegt Zwaveling. Vanuit
Leiden heeft het al ruim zes
maanden brieven met petities
geregend in de Sovjet-Uie, maar
alle bleven onbeantwoord.
Hij is opgewekt en maakt grappen
over een tegen het dressoirglas
geplakte foto waarop zijn hoofd een
fraaie, gitzwarte, haardos heeft. Nu
is hij kaal. Gevolg van de
bestralingen waarvoor hij twee
weken geleden ontslagen werd uit
het ziekenhuis. Hij weet niet beter,
of zijn vader en moeder zijn actie
aan het voeren om eindelijk naar
patiënten op zijn kamer overleden.
Het kan niet anders of dat moet
hem een bang vermoeden gegeven
hebben”.
Het valt Alexander niet aan te zien.
Prof. Zwaveling benadrukt dat de
Amser er vooral is voor de „kleine
man” die in de Sovjet-Uie tussen
wal en schip dreigt te vallen.
„Voor de grote geleerden en
De Nederlandse ambassade in
Moskou heeft, direct na het
bekend worden van Vinks
plannen om nadere informatie
over zijn bezoek gevraagd. Men is
er zeer geïnteresseerd in de
activiteiten van de vijf
hoogleraren.
plaatsheeft, is nog niet relevant”,
aldus het Leidse comité. „In ieder
geval is het niet in Moskou”.
dergelijke mensen wordt al veel
gedaan. Wij zetten ons eerder in
voor gezinnen waarvan een van de
leden ernstig ziek is, of voor
gezinnen waarvan een van de
leden ernstig ziek is, of voor
gezinnen die uit elkaar gehaald
zijn. Als bijvoorbeeld een moeder
in Rusland woont en haar
kinderen in een ander land, is de
kans groot dat zij haar kinderen
nooit meer zal zien. Daar willen
wij wat aan doen.”
„Het gaat niet onder het mom van:
wij in het Westen weten het beter.
Maar die mensen daar zijn vaak
zo eenzaam, zo ellendig.
Technisch kan alles wel goed voor
elkaar zijn, maar er is niemand
die om je geeft. Dat soort mensen
willen we helpen”.
Emma: „De studiemogelijkheden
voor joden zijn beperkt. Wij worden
moeilijk toegelaten tot de instituten
en als we er al opkomen, bedenken
ze wel een truc om er ons weer snel
af te werken”. Alexander:
„Wanneer je hier tentamens doet, of
examens, geven ze stempels
waarvan je er tenminste drie moét
hebben om door te kunnen. Een van
onze kennissen, die als een
uitstekend student bekend stond,
kreeg bij zijn allereerste examen
twee stempels, wat absoluut
onmogelijk was. Daarop hééft z’n
vader enkele buitenlandse
journalisten die in Moskou waren,
samengeroepen en een
persconferentie gegeven. De
volgende dag mocht hij er een
stempel komen bijhalen”.
Maar het gaat allemaal stiekem;
geniepig. Ik hoorde op het werk
eens dat enkele collega’s onder
elkaar gezegd hadden, dat ze het
jammer vonden dat niet alle joden
uitgeroeid waren. Toen ik verhaal
ging halen, zeiden ze: ja, maar daar
bedoelen we jou niet mee. Jou
vinden we wel aardig”.
Wie in Rusland behalve zijn joodse
afkomst ook nog de aantekening
refusenik heeft, blijkt dubbele
problemen te krijgen, met name in
het werk.
Emma: „Als ze ons kunnen pakken,
dan doen ze het. Ze moeten ons niet.
De brief die Emma Landsman stuurde aan
koningin Beatrix, president Brezjnjev,
koningin Elizabeth II en paus Johannes
Paulus II, had de volgende inhoud:
..Ik wend me tot U, de sterken van deze
wereld. Mijn enig kind sterft aan
bloedkanker. Hij heeft maar 16 jaar
geleefd en hem zijn nog maar een paar
maanden gegeven De Sovjet-artsen doen
al het mogelijke voor zijn redding, maar
zonder resultaat. De grootste droom van
mijn zoon is om Israël te zien en onderzijn
eigen volk te leven.
Drie /aar geleden echter werd ons gezin
het recht op repatriatie ontzegd. De
verwezenlijking van de droom van mijn
zoon, is ook mijn laatste hoop op zijn
redding. Misschien zal het de artsen in het
Westen lukken om zijn leven tenminste
iets te verlengen.
Terwille van deze hoop ben ik bereid om
van mijn zoon afscheid te nemen maar de
desbetreffende Sovjetinstanties tonen
zich niet ontvankelijk voor mijn
verzoeken. Mijn zoon heeft nooit iemand
iets misdaan. Help, zo vraag ik U, om te
voorkomen dat zijn droom uiteen slaat en
dat mijn hoop verdwijnt. Ik heb Uw hulp
vandaag nodig. Morgen kan het te laat
zijn.
Met grote hoogachting, Emma
Landsman”.
Van gevolgd worden of afluisteren,
is nog niets te merken. Terwijl toch
de actie uit Amerika overwaaide
naar vele andere landen (vanuit
Nederland heeft de groep Amser
gereageerd) en er een beweging is
die binnen afzienbare tijd de zaak
Alexander Landsman wellicht tot
een wereldwijd besproken
onderwerp maakt.
Boris Landsman: „Ik heb tegen het
hoofd van de afdeling, waar we ons
visum moeten aanvragen, gezegd,
dat we deze afwijzing niet
accepteren en de hele wereld zullen
alarmeren. „Ga uw gang maar”, zei
hij, „dat is uw zaak”.
In een laatste vertwijfelde poging
hebben Emma en Boris Landsman
besloten de autoriteiten aan te
bieden alleen vader en zoon naar
het buitenland te laten gaan. „Ik
zou die scheiding kunnen
opbrengen als offer voor mijn
zoon”, aldus Emma Landsman.
Ook op die basis werd geen
toestemming verleend. En evenmin
is ingegaan op het aanbod om dan
Alexander alleen een visum te
geven. „De brief aan de vier grote
bekenden, is onze laatste
hartekreet. Ik denk niet dat we nog
veel tijd hebben”, zeggen Emma en
Boris Landsman.
Israel te kunnen gaan. Net als in
1977.
>00).
44). i
De familie Landsman ondervond
dat vanaf 1977 toen hun een visum
werd geweigerd. „Acht maanden
moesten we wachten voor we
antwoord kregen en toen mochten
we niet. Ze verboden het ons, uit
wat ze noemden „regime-
overwegingen”. Omdat er geen
flauw vermoeden bestond van wat
dat te betekenen had, opende Boris
Landsman een onderzoek, wat
moeizaam verliep en eigenlijk nooit
helemaal tot opening van zaken
heeft geleid, maar waaruit tenslotte
de conclusie viel te trekken dat
Emma het probleem vormde.
Althans, in theorie.
„Ik heb tien jaar op de computer-
afdeling van een vliegtuigfabriek
gewerkt en dan schijn je
aangemerkt te worden als iemand
die over staatsgeheimen beschikt.
Maar in mijn geval is dat te d\aas
om over te praten want ik had zo’n
ondergeschikte functie, dat ik niets
bijzonders wist Bovendien was ik
daar al zeven jaar weg; wat zou ik
onthouden kunnen hebben...?”
Een van de belangwekkendste
brieven in de mappen, is afkomstig
van doctor James Holland,
voorzitter van de Amerikaanse
vereniging van kankerspecialisten,
die spreekt over „een revolutionaire
ontdekking, die ongetwijfeld een
spectaculaire ontwikkeling zal
blijken te zijn”. Daarbij heeft
doctor Holland een kopie gestuurd
van een publicatie die aantoont dat
van jeugdige leukemielijders,
vijftig percent kans maakt op
genezing.
Aangemoedigd door Bella
Belostogki, die beschikt over een
gedetailleerd bulletin van de eerste
diagnose, verdiepten zich veel
Amerikanen in het ziektebeeld van
Alexander Landsman om tot de
conclusie te komen dat het hier om
een niet bij voorbaat hopeloos geval
gaat. „Gezien zijn leeftijd”, zo
schreef doctor Holland op 28 mei,
„is de kans van genezing groot”. En
de directeur van de afdeling bloed
van het Amerikaanse Rode Kruis,
dr. Nusbacher, liet letterlijk weten.
„Indien nodig, zou ik persoonlijk dé
verantwoording voor zijn genezing
op mij willen nemen”.
Van dat al, heeft Alexander geen
De gevolgen van het geweigerde
visum bleven niet uit. Emma:
„Wanneer een jood een visum
aanvraagt, moet zijn afdelingschef
daar medewerking aan verlenen.
Daar hebben ze een
verschrikkelijke hekel aan, want de
chef van de chef heeft er een hekel
aan... Zodoende. Men neemt dus
liever, om die problemen te
voorkomen, maar meteen een
ander als dat kan. Kom je echter als
jood bij zo’n chef met een
emigratiepapier, dan zegt hij: oké,
ik zal tekenen maar dan moet je
hier vertrekken. Wanneer een
visum dan wordt afgewezen, zitje
zonder werk en ben je verplicht om
een minder baantje te nemen, want
een refusnik kan nooit meer op
hetzelfde niveau terug. We hebben
het zelf meegemaakt in 1977 toen
mijn man weer aan de slag moest.
Hij kreeg met moeite een baantje
bij een klein bouwbedrijf: 180
roebel (ca. 630 gulden, red.) per
maand.
Het feit dat het echtpaar Landsman
zo in de weer is om opnieuw de
grens over te komen en daarbij
bovendien met de ernstige ziekte
van hun zoon een zwaar argument
inbrengt, heeft de Russische
autoriteiten nog niet wrevelig
gemaakt. Het postverkeer lijkt
normaal te functioneren gezien het
feit dat adhesie-betuigingen uit het
Westen de brievenbus bereiken.
I Dan de tekst van een op 9-7-8Ö
I gedateerd telegram, gericht aan de
J heer Ivanov, het hoofd van de sectie
I die zich bezighoudt met de
I emigratie van joden. De inhoud:
I „Volgens de artsen maakt onze
I zoon een verslechtering in zijn
I gezondheidstoestand door en hij
wordt met de dood bedreigd. De
I verbetering die het ministerie van
I volksgezondheid had beloofd, heeft
1 niet plaatsgevonden. Tot dusver
1 heeft de minister van binnenlandse
zaken niet beslist over het uitreizen
van onze zoon om beter te kunnen
I worden. Wij eisen een directe
I toestemming om weg te mogen”.
J Het antwoordt (vorige week
woensdag binnengekomen): „Njet”.
De reden: „Uw verzoek is niet
doelmatig”.
Sinds de behandelend arts
Sjachnovkaja en twee
sectiehoofden op 7 maart van dit
jaar een rapport aftekenden waarin
ze Alexander Landsman
ongeneeslijk ziek verklaarden,
weigeren de Russen in te gaan op de
I theorie dat er elders op de wereld
wél kans op redding bestaat.
Emma, de strijdbare moeder van
Alexander: „Een belangrijke
medische functionaris hier in
Moskou, dr. Troiskaye, heeft ons
verteld: Uw kind zal zeker sterven.
Hier of elders”. Boris, de vader die
al honderden meters brief de deur
uitwerkte: „De autoriteiten zeggen
dat alle westerse bijval onecht is en
dat het daar niet zozeer om het
probleem van onze zoon, maar om
7 de politiek gaat. Daarom mogen we
van hen die verklaringen uit het
Westen niet serieus nemen. Ze
willen ons ervan overtuigen dat de
Russische medische wetenschap
geen achterstand heeft. Uw zoon is
„Ik wil ondpr mijn eigen volk
leven”, zegt Alexander. En zijn
moeder: „Wij horen niet hier maar
in Israël. Hier is het slecht voor
ons”. Alexander: „Op <je hele
school, ongeveer 1200 jongens en
meisjes, zijn maar vijf joden en dat
is erg vervelend. We worden
haatdragend behandeld. In de
pauzes en met sport zoeken ze ons
altijd op om te pesten en om
scheldwoorden te roepen. Ik weet
precies hoe negers zich voelen...”
„We twijfelen er niet aan dat de
jongen in Rusland een goede
behandeling krijgt, maar de
mogelijkheden daar zijn uitgeput.
In het Westen zijn er echter nog
experimentele
behandelingsmethoden die
wellicht een oplossing zouden
kunnen bieden. Die ouders
hebben het idee dat het kind hier
nog een goede kans maakt. Die
kans wordt het nu onthouden. Dat
is mensonterend”.
Aan het woord is prof. dr. A.
Zwaveling, chirurg op de afdeling
heelkunde van het Academisch
Ziekenhuis Leiden. Samen met
vier andere hoogleraren is hij al
ruim een half jaar bezig
Alexander Landsman de Sovjet-
Uie „uit te schrijven”. Het vijftal is
aangesloten bij de Amser, de
7
V>"
