Wel mechanisatie, maar seriewerk taboe
N.
Hoe de
Graveerbedrijf Dal houdt
duiven
vlogen
vakmanschap op hoog peil
J
p
De schelmenstreken van Jo Dominicus
bedrijfsportret
Op stap in eigen land
I
m
Ro
EF
i 2
M
w 0 E NSDAG 6 AUGUSTUS
1980
jaz;
Spi
Doi
Bon
in c
I
I
i c
IJl
■I
IJMOND
6
W(
door Cor Boos
(Van
Op de fiets naar Drenthe
Verduizend voudigd
BE
geld
de e
de k,
dag
sinds
word
meer
knak
juryti
Organisatietalent
Tl
HAARLEM. Gespannen turen
de technici via microscopen op de
werkstukken die zij onder han
den hebben. Met het blote oog is
het namelijk onmogelijk de gede
tailleerde en zeer nauwkeurige
afbeeldingen, teksten en andere
bewerkingen in het materiaal aan
te brengen. We zijn op bezoek bij
Graveerinrichtingstempelfabriek
Jilles Dal en Zoon, gevestigd aan
de Zijlweg langs de spoorlijn
Heemstede-Haarlem. De vitale
71-jarige directeur Jilles Dal jr.
laat geen twijfel bestaan over zijn
commerciële kwaliteiten die de
Haarlemse onderneming wereld
faam bezorgden.
1 -C
f
I
h
(Van onze stadsredactie)
ook kunstzinnige scheppingen tot stand.
Jo Dominicus: ontspoord in Palermo.
DE FAMILIE V a n S c h i e uit de Ternatestraat uit Haar-
Het Haarlemse bedrijf heeft heel wat be
langrijke opdrachten gehad. Bijvoorbeeld
Walsen waarmee de merken op sigaretten
worden afgedrukt, veertig miljoen per dag.
De nieuwste walsen van Dal bevatten veel
meer stempels op de omtrek!
metalen, en
kunststoffen,
bestaan. De
afbeeldingen
VANDAAG TWEE WILLEKEURIGE ervaringen van lezers
die in eigen land op stap gingen. De eerste komt van W. J. H.
d e R i d d e r van de Haarlemse Rijksstraatweg. Geen autobe
zitters, en over het openbaar vervoer richting Simpelveld,
waar ze een bezoek aan brachten, zeer te spreken. Dat helaas
niet over de kleurige gids, die de VW Zuid-Limburg produ
ceerde. Via die gids zocht de familie De Ridder een hotel uit
met zwembad. „De hotelhouder, een allercharmantste man,
keek verbaasd op toen we er naar vroegen: hij wist van
niets.Ook de TV, die er wel moest zijn ontbrak; geen ramp
op onze vakantie, maar toch waarom zo onzorgvuldig?”.
OOK DE WV ter plaatse maakte er maar wat van, aldus de
De Ridders. De beschrijving van de wandeltochten klopten
niet en waren te beperkt en in de eerder genoemde folder
klopte de openstellingstijden van het kasteel Hoensbroek
niet. Maar een paar van de grieven van de familie De Ridder,
die zelf aan het eind van de brief concludeerde: „Geen ramp
allemaal, maar wel een massa slordigheden en gebrek aan
attent zijn voor de toerist en ik denk toch dat juist een WV op
dat soort zaken attent zou moeten zijn”.
Om voldoende werk in huis te krijgen,
reist zoon Albert, de „orderjager” volgens
Dal jr, de hele wereld af. De vorige maand
wapperde van het bedrijfspand nog de
Indiase vlag tijdens het bezoek van een
delegatie uit dat land. De meeste mensen
zijn namelijk trots op hun land en laten
zich daarom graag onder hun eigen dun
doek fotograferen. Vorig jaar was nog een
groep van zestig Amerikanen op bezoek.
onderdelen voor apparatuur voor opspo
ren van vijandelijke projectielen vanuit
het oostblok tussen Helsinki en Athene
heeft Dal geleverd. Maar ook voor de
Sterrenwacht in Pretoria. De meeste or
ders komen echter van drukkerijen en
verpakkingsindustrieën. Een gewild arti
kel is de wals waarmee in sigarettendoos
jes de reliëfafbeeldingen gedrukt worden.
Maar ook de snijcilinders die de doosjes
uit karton snijden. Veel belangstelling be
staat voor de ronde stempels die nodig
zijn om de (meestal blauwe) merken op de
sigaretten te drukken. Met één zo’n siga
rettenwals (voorzien van tientallen stem
pels) worden per dag veertig miljoen
vloeitjes bedrukt. Deze door Dal ontwik
kelde rotatietechniek vindt thans over de
hele wereld toepassing. De capaciteit van
de drukmachines zijn er door verduizend-
voudigd en dat maakt duidelijk waarom
voor dit graveerbedrijf research en ont
wikkeling van onmisbare betekenis zijn.
Een groot winstpunt was dat Haarlem een
grafisch centrum is waar alle nieuwe tech
nieken ingang vinden en ook praktijker
varing opgedaan kan worden.
dapper in mijn cruiseverhaal en was er
nimmer op terug gekomen, ware het niet
HET PENSION in Diever was goed, anders was het gesteld
met het hotelletje op de terugtocht, in Harderwijk, ,,’s Avonds
in bed bleek de narigheid, het was een matras met binnenve-
ring en de veren konden we zo oppakken”, aldus de Van
Schies, die in een plaatselijk restaurant verschillende ervarin
gen hadden. De avond na aankomst goed, maar de tweede
dag was het allemaal pet. Meneer bestelde een kipsalade, die
de kritiek niet kon doorstaan. „Daarbij had ik twee sneetjes
brood gevraagd. Als ik die onder de trein gelegd had waren ze
nog heel gebleven en de trein was ontspoord”, dicht de heer
Van Schie met humor.
dat de heer A. Muller uit de Paulus
Potterlaan in Heemstede onmiddellijk
na het verschijnen van de krant veront
waardigd aan de bel trok. „Omdat ik een
van de deelnemers aan deze reis was, wil
ik graag een paar dingen recht zetten ten
gunste van Palermo”, schreef de heer
Muller en vervolgde: „Het is waar dat de
heer Dominicus zijn fototas kwijt raakte
op de Foro Italico, maar hij werd niet
van zijn schouder gerukt. De heer Domi
nicus had de tas neergezet en daarna
zijn belangstelling bepaald bij zijn noti
ties. Op de Foro Italico was geen kip te
zien, maar de tas was weg toen hij er zijn
aandacht weer aan gaf. Het „dertigtal
mensen” moet u reduceren tot één jon
gen, die (zonder fototas) in een zijstraat
je verdween”.
HAARLEM. Aan de jaarlijkse at-
traktievlucht van de afdeling Haarlem
van de Nederlandse Algemene Bond van
Postduivenhouders, waarvan de lossing
om 7.30 uur in Chimay plaatsvond, na
men 5041 duiven deel. De eerst aanko
menden deden ongeveer vier uur over de
circa 260 kilometer lange vlucht. De wind
was veranderlijk.
Dat
perk,
voor d
plaats
den.
uitbet;
De t
de aai
Stichti
Ver
ruit e
vingsk
Wijcki
schad<
Bra
meter
tje in
weer 1
MAAR ZIJN BELANGRIJKSTE grief geldt toch de voor
zieningen voor fietsers. „Als ze het toerisme willen bevorde
ren moet er nog wel wat veranderen. Voor auto’s wordt alles
gedaan. Maar voor fietsers. We hebben zelfs een keer tegen de
auto’s in gereden op de autobaan Tot zover deze twee
ervaringen, er volgen er meer en bracht u zelf uw vakantie
door in eigen land, laat er eens iets over horen. UW
BRIEVEN, positief of negatief BLIJVEN WELKOM.
VEL
tembe
cursus
EHBO
HE]
Heem
die vi
De
avond<
Korde'
mekos
worde:
fnigin;
wijker
Ook
sen. J<
kunne
EHBO
tot 15
jeugdc
meldei
ging I
AC V
kaderi:
straat
02550-!
De
in
i
BEV
aanhoi
storm;
leen d
gespee
tuinen
men t<
de ver
In h
storm
er dan
den. I
lijks n
Om
gelijk
nu de
mee h
lem heeft aan de lijve ondervonden dat de auto in ons land
echt een heilige koe is en dat fietsers maar stiefkinderlijk
bedeeld zijn. Op 21 juli toog de familie op de fiets naar Diever
in Drenthe. „De eerste strubbelingen begonnen in de Bijlmer
meer, probeer met de fiets maar eens daaruit te komen”,
schreven ze me. Het lukte uiteindelijk, maar de verrassingen
bleven ook daarna niet uit. Vooral de bewegwijzering liet zeer
veel te wensen over. Zelfs in nieuwe plaatsen, als Almere. In
die buurt werden de avonturen „Sahariaans”. „We hebben
zo’n drie uur in de woestijn rond gereden. Ik zweer je, als je
een hartaanval of zo krijgt dan vinden ze je geraamte wel een
keer. Wat een woestenij”.
De Santpoortse feestweek draait weer op
volle toeren. Fotograaf Fred Steen
man keek gisteravond rond en kiekte in
een zeer druk Zomerlust en in de Landauer.
In pretcentrum De Bierelier, de grote feest
tent aan de Vlugthovenstraat, liet R o b d e
N ij s, die aanvankelijk voor gisteravond ge
annonceerd was, verstek gaan. Een weinig
inspirerende Tiroler band nam de plaats in,
maar miste de enorme weerklank die Cor
rie K o n i ngs zondag wel had. De Nijs
staat nu voor vanavond op het programma.
WIJ]
wordt
voor
Noord
van d«
lijke r
Heems
’s M
dressu
Midda
ma vei
ges en
De r
ochten
Om
ten mi
ruiters
kend i
TOT ZOVER de heer Muller, die zijn
brief beëindigde met de woorden:
„Overal wordt wel gestolen kom in
Haarlem maar eens op de markt maar
meestal van nonchalante mensen en het
gaat dan niet op om plaats of land de
schuld te geven”. Waarvan acte.
Volgens Dal zijn er in Europa niet meer
dan vier gelijksoortige ondernemingen.
En hij moet het kunnen weten, want in
1978 nam hij in Antwerpen afscheid als
president van de Association Européenne
des Graveurs et des Flexographes, die hij
met twee vakbroeders in 1965 had opge
richt. Zijn voorzitterschap schrijft hij toe
aan het feit dat hij drie moderne talen
spreekt („dat is een groot voorrecht”).
Toch is de Haarlemse ondernemer er van
overtuigd dat uiteindelijk organisatieta
lent bepalend is voor succes. „Daar komt
het werkelijk op aan. Ze hebben bijvoor
beeld nooit begrepen waar ik zoveel vrije
tijd vandaan haalde voor de associatie en
de vakschool voor Graveurs en Uurwerk
makers in Schoonhoven waaraan ik 24
jaar meewerkte. Mijn geheim was de
trein. Een auto heb ik nooit gehad, wel
drie fietsen en veertig jaar algemene
abonnementen bij de NS en de Belgische
spoorwegen. Ik deed alles in de trein:
notulen uitwerken, artikelen schrijven,
vergaderingen en lezingen voorbereiden”.
EEN VAN DIE aanbevelingen onder het
kopje „Pas op je tas!” sprak mij zeer tot
de verbeelding. „Tassen moet men op
straat stevig vast houden. Probeer zo
dicht mogelijk langs de huizen te lopen
met de tas aan die kant of, als je met z’n
tweeën bent, de tas tussen beiden in”.
Dominicus schreef dit alles na de vol
gende eigen ervaring. „In Palermo werd
mijn fototas van de schouders gerukt,
terwijl ik op de Foro Italico bij het Jolly
Hotel wat stond te noteren. Een dertigtal
mensen, op stoeltjes in de schaduw geze
ten, zag de jongeman met mijn tas door
het straatje wegrennen, maar bij mijn
navraag had niemand iets gezien”.
IK NOTEERDE ook die laatste zinnen
„Vader graveerde gouden en zilveren
zegelringen. Toen ik in 1934, na bij Philips
en De Spaarnestad te hebben gewerkt, in
de zaak kwam stelde ik hem voor datzelf
de werk in brons te doen. Dan kreeg je
immers stempels waarmee je bijvoor
beeld sigarenbandjes van merken kon
voorzien. En dat bracht natuurlijk veel
meer geld op dan de 29,50 die je voor
een zegelring ving”. Vader Dal was echter
kunstenaar, geen econoom en wees het
idee verontwaardigd van de hand. Voorlo
pig tenminste. „Later gingen we het toch
doen en niet zonder succes; al snel bleek
dat ons bedrijf voor Haarlem, het Mekka
van de grafische industrie, te groot werd.
We exporteren onze produkten nu al naar
28 landen en er komen er meer bij....”
Ook dit ambachtelijke werk kon voor
een deel gemechaniseerd worden en daar
door daalde de laatste tien jaar het aantal
medewerkers van dertig naar zestien. On
danks nieuwe technieken, zoals het foto
grafisch overbrengen van ontwerpen op
makkelijker te bewerken
blijft toch veel handwerk
pantograaf waarmee grote
verkleind en daarom zeer
nauwkeurig overgebracht kunnen wor
den in diverse materialen, zal altijd een
rol blijven spelen. Maar ook de graveer-
naald die mensen hanteren blijft onmis
baar.
In de zuidelijke regio waren de tijdmel
dingen: Luchtklievers (Lisse): L. J. Dof-
ferhof 11.21; 2. P. Bersee 11.25; 3.N. v.d.
Meer 11.25. Zwaluw (Hillegom: L. P.
Freeke 11.30; 2. P. v.d. Zwet 11.31; 3. E.
Maat 11.33. Vredesduif (Heemstede): L.
Chr. Dekkers 11.33; 2. H. Gaus 11.36; 3. A.
Compier 11.35. Gevl. Vrienden (Heemste
de): L. B. la Grouw 11.34; 2. B’ la Grouw
11.35; 3. B. la Grouw 11.41. Pleines (Zand-
voort): L. J. Fransen 11.38; 2. R. Driehui
zen 11.41; 3. D. Molenaar 11.41. Postduif
(Halfweg): L. S. Yntema 11.43; 2. F. de
Goede 11.44; 3. P. v.d. Wal 11.45.
Haarlem Bij de verenigingen in de stad
kwamen de navolgende tijden op de klok
ken: Snelpost: L. Ph. Vos 11.40; 2. H.
Willemse 11.43; 3. B. Verboom 11.44.
Luchtbode: L. Comb. Van Brummelen
11.30; 2. J. van Duyn 11.39; 3. B. Pen 11.40.
Postduif: L.K. van Zijp 11.38; 2. K. van
Zijp 11.41; 3. K. van Zijp 11.41. Snelvlie-
ger: L. H. Velden 11.33; 2. P. Peeters 11.36;
3. H. Vellinga jr. 11.37.Reisduif: L. J. Jan
sen 11.38; 2. R. Kamstra 11.44; 3. P. V.D.
Mije 11.44. Haarlem-Noord’74: L. P. van
Heyningen 11.46; 2. A. Doornbos 11.47; 3.
G. van Driest 11.48. H.P.S.: L. W. H. Koom-
en 11.42; 2. J. Bik 11.51; 3. N. Dekker 11.48.
IJmond In de IJmond waren de tijdmel
dingen: Bonte Duif (IJmuiden): L. Comb.
Vis-De Vries 11.47; 2. Comb. Broek -
Suyck 11.48; 3. Comb. Harm 11.48. IJmui
den: L. Comb. De Weers 11.48; 2. Comb.
De Weers 11.56; 3. Comb. De Weers 11.57.
Snelvlieger (IJmuiden): 1. Comb. De
Weers - De Booy 11.46; 2. M. J. Vendel
11.49; 3. Duyn - Buhre 11.48. Snelle Wie
ken (Santpoort): 1. C. M. Koks 11.45; 2. P.
Verduyn 11.51; 3. J. van Bakel 11.47. ’t
Atoom (Velsen-Noord): 1. J. van Roon
11.52; 2. A. de Bot 11.53; 3. A. de Bot 11.53.
Reisduif (Beverwijk): 1. P. Bras 11.54; 2.
Th. de Winter 11.56; 3. K. v.d. Reep 11.57.
Ons Genoegen (Beverwijk): 1. J. Brasser
11.52; 2. H. Pruimboom 11.52; 3. H. Wi-
durski jr. 11.52.
REISBOEKEN-SCHRUVER Jo Do
minicus heeft een aanzienlijk min
der avontuurlijke verkenning van de
Siciliaanse hoofdstad Palermo beleefd,
dan uit zijn boek „Portret van Sicillie”
zou blijken. Op mijn laatste toeristische
pagina over cruisevakanties noemde ik
de ernstige waarschuwingen voor
straatdieven waarmee „reisboek Jo” de
lezers in dat deeltje overlaadt.
overigens een goede opvolger gevonden in
de heer F. J. Lautenslager die volgend jaar
de directietaak overneemt.
De heer Dal ziet in het vak van graveur-
stempelmaker een grote toekomst voor
mensen die er „voor in de wieg zijn ge
legd”. „Je hebt te doen met een combina
tie van precisie en kunst die mogelijk is
dan zij commercieel management. Het
zijn namelijk niet alleen technische pro
dukten die je maakt (en dan altijd nog
unica’s, want seriewerk is er niet bij),
maar ook creatieve werkstukken. Ik heb
eens een lezing gehouden (Dal hield in alle
Europese hoofdsteden een of meer voor
drachten over zijn vakgebied) „Heeft de
graveur nog het recht zich kunstenaar te
noemen?”, waarin ik naar voren bracht
dat hij dat zeker mag doen als hij zelf
ontwerpen maakt, niet wanneer hij repro
duceert wat anderen al vervaardigden”.
Bij Dal in Haarlem zijn er mogelijkhe
den voor creatieve produkten te over. In
het eenvoudig ingerichte directiekantoor
prijken de bewijzen van vakmanschap en
kunstzinnige aanleg en ook de onderschei
dingen die dit internationaal opleverde.
Stichter Jilles Dal en Dal jr. werden bo
vendien beiden geëerd door een ridder
schap in de orde van Oranje Nassau.
De onderneming maakt behalve stem
pels voor de grafische en verpakkingsin-
dustrie ook produkten voor het aanbren
gen van merken in zeep, op kurken, etiket
ten, folie, kisten en dergelijke. Maar gou
den en zilveren voorwerpen zoals doopbe-
kers, ringen, horloges en ook gedenkpla
ten van alle gewenste materialen worden
eveneens van teksten en afbeeldingen
voorzien. Stempels voor waardepapieren
zoals postzegels en bankbiljetten maakt
Dal ook, maar niet voor Nederlandse op
drachtgevers. In ons land heeft de firma
Joh.Enschede daar het alleenrecht voor.
Dal onderhoudt met dit bedrijf overigens
goede contacten, maar ook met onderne
mingen in andere delen van de wereld.
Juist deze contacten met mensen heeft
Dal jr. altijd het boeiendste van zijn werk
gevonden. Als hij volgend jaar uit de zaak
stapt wil hij een leerboek gaan schrijven
voor graveurs. Luisteren naar muziek en
kijken naar voetbalwedstrijden zijn ande
re vrijetijdsbestedingen, die de nog actie
ve ondernemer snel bedenkt. Maar vooral
zal hij terugdenken aan de vele bijeen
komsten met vakbroeders en de ontwik
kelingen die het beroep van graveur-stem-
pelmaker heeft doorgemaakt als gevolg
van technische hulpmiddelen, zoals de
laserstraal. Het maken van een staalgra
vure kan een goede graveur nog steeds,
maar wie kan zo’n tijdrovend kunstzinnig
werk nog betalen? In de praktijk zal daar
om steeds vaker naar technische hulpmid
delen worden gegrepen en die zijn bij dit
unieke Haarlemse bedrijf ruim voor
handen.
DE EERSTE BRIEVEN op mijn oproep mij eens te berich
ten hoe uw vakantie in eigen land was, zijn gearriveerd. Ik
deed die oproep naar aanleiding van de fervente pogingen
van onder meer het Nationaal Bureau voor Toerisme de
Nederlanders in eigen land vakantie te laten vieren. Maar in
hoeverre is het land hier klaar voor, vroeg ik me af. Een
aantal brieven kermt over het barre weer deze zomer, maar
dat is dan in ieder geval het enige waar onze vaderlandse
toeristenindustrie niets aan kan verhelpen.
Als president van de associatie werd
Dal eens door Giscard d’Estaing uitgeno
digd en hij correspondeert nog steeds met
hem. Maar ook Willy Brandt en de presi
dent van Oostenrijk kennen Jilles Dal jr.
Binnen de internationale club van gra
veurs zorgde Dal één keer voor opschud
ding door te weigeren een krans te leggen
bij een standbeeld van Gutenberg in
Mainz. Een brok Haarlems chauvinisme.
Het werd hem niet zwaar aangerekend;
niemand nam de taak van hem over. De
leukste ervaring was zijn onverwacht be
zoek aan paleis Noordeinde, in verband
met het 40-jarige jubileum van de konin
gin. „Ik woonde in Overveen en stond in
oude kleren te schilderen, toen ik drin
gend werd gevraagd onmiddellijk naar
Den Haag te komen. Zonder me te verkle
den ging ik op pad. Niemand in het paleis
heeft de scheur in mijn broek gezien en ik
kwam thuis met een order op zak.” Dal
smaakt ook het genoegen vorig jaar op
zijn 70-ste veijaardag persoonlijk door
koningin Juliana te zijn gefeliciteerd. Het
toeval wilde namelijk dat op die dag in de
Nieuwe Kerk in Delft een door Dal ver
vaardigde gedenkplaat door haar werd
onthuld.
Dat hij nu nog het bedrijf runt houdt
verband met het overlijden van zijn tec-
nisch geschoolde zoon Hendrik Johan,
vooral bekend om zijn kunstzinnige talen
ten en de exposities die hij hield. De
stichter van de onderneming ging door tot
op zijn 85-ste, Dal jr. had er op 65-jarige
leeftijd mee willen stoppen. Inmiddels is
Met behulp van microscopen bewerken de graveurs de uiteenlo
pende materialen. Zo komen niet alleen technische produkten maar
Op kantoor liggen de vlaggen van bijna
alle landen keurig opgevouwen gereed,
om snel aan de mast gehesen te worden.
De meeste bezoekers bellen namelijk pas
als ze op Schiphol zijn aangekomen. Dui
delijk wordt dat directeur Dal grote waar
de hecht aan dergelijke details. Hoe kan
het ook anders bij een bedrijf waar op een
duizendste millimeter nauwkeurig ge
werkt wordt.
71-jarige directeur Jilles Dal jr met zijn onafscheidelijke sigaar
de werkplaats aan de Zijlweg. Volgend jaar trekt hij zich uit het
bedrijf terug.
.->■
