Karige informatie over in intentie sterk uiteenlopend werk
Circustheater verhuurd:
Nederlands Danstheater
Interessante eigentijdse kunst in
42 dagen op toernee
zomeropstelling Van Abbe-museum
n
exposities J
Hildebrand op vakantie
wij
ontvingen
11
VRIJDAG 8 AUGUSTUS
1980
Karig
Saenredam
THEO KARS: AVONTUREN OP IBIZA
Reclamewereld
KUNST
te twee
V
aking,
T ik.ven
»-
EINDHOVEN. Zoals in elk museum kan het stil zijn in de zalen
van het Van Abbe-museum, waar de zomeropstelling dit jaar de titel
„Ik kijk er gewoon naar” (gezegde van een toevallige bezoekster) heeft
gekregen. Maar die stilte is tegelijk een voordeel om de waarde van
een juist aangekocht werk rustig te overwegen. Anderzijds wordt het
plotsklaps en onverklaarbaar „gezellig” druk op het kruispunt waar
de opgeknapte oudbouw en nieuwbouw ongeveer samenkomen. Aan
die doorloop grenst een flinke zaal in het hart van het gebouw, waarin
de Amerikaan John Chamberlain een reusachtig schuimrubberen
bed, overtrokken met ruw laken, heeft opgesteld.
1
(Van
'tto Kokoschka Die Macht der Musik (1918), olie/doek 100 x 151
Gerhard Richter: Nr 429 (1977). olie/canvas 200 x 300
bibliotheek
Loeb meent waarschijnlijk dat een lek
kere verpakking gretig aftrek vinden
goudgele citroenen blijken vervalste en
niet te verteren knollen.
De kunst van gedachten en taalbeelden,
dus in woorden uitgebeeld, wordt nog
steeds beoefend door Weiner, die vanaf
het eerste begin van de concept-kunst
(1967-’68) daarmee bezig was. Het Van
Abbe-museum gaf hem een overzichtsex
positie in 1976. Nu zijn er vier wanden van
een flinke zaal ordelijk volgehangen met 9
maal 44 identieke teksten.
Daarop valt, in het Engels, te lezen:
Het is bekend dat directeur Fuchs’ acti
viteiten vaak een intellectuele inslag heb
ben, maar zijn directe inzet en betrokken
heid bij de recente ontwikkelingen wer
ken zeer stimulerend in het kunstklimaat.
De discussies gaan weer over beeldende
kunst en de waarden, die je daaraan kan
ontlenen of de normen die je kunt stellen.
geel krukje met doffe spiegel, een lange,
lege ruwhouten kist, een jachtbuks die
zich richt op een neerstortende zwaan, een
voethoog opgehangen zinken lampekap
boven een rond stuk grijs filt.
Zwart en wit als de niet-kleuren schilder
de zij op de twee buitenbanen in een
vierkant.
Gerhard Merz,, geboren 1947, een Duitse
kunstenaar in New York, is tekenaar en
De ervaring ter plekke gaat dus, mits je
zintuiglijk goed bent uitgerust, over de
relatie kleur- en lichtintensiteit .Licht
sterkte is wisselend al naar gelang de
hoeveelheid binnenvallend dag- of nacht
licht, dat dus hier van boven komt.
onthullend, schokkend. Overal verkrijg
baar”. Bizar zijn de mensen in dezelfde
mate als de biedermeiers uit de Camera
Obscura, dat helse paradijs heb ik ner
gens kunnen ontdekken. Spannend is
Theo Kars: Avonturen op Ibiza. Amsterdam,
1980. Uitgeverij: Loeb. Prijs: 27,50.
(De zomeropstelling in het Stedelijk Van
Abbe-museum in Eindhoven, „Ik kijk er
gewoon naar”, is tot 7 september ge
opend. Openingsuren dagelijks van 10 tot
17 uur, zondags 13 tot 17 uur).
reld'-
i wij'
<oont
en 1
ig hei
■nbus.
Vanuit die zaal, waarin nog drie zeef
drukken van Andy Warhol aan de wand
hangen met de identieke afbeelding van
de nu verguisde Mao-Tsetung, kijk je
dwars door de ingangshal en entree naar
-buiten. Daar trekt verkeer als in een film
uitgekaderd en geprojecteerd voorbij. Re
aliteit als een uitgesneden kader om naar
te kijken.
temidden van al die ongetwijfeld fraaie
personen moet u zich dan David Keiler
voorstellen die, moederlijk opgetut door
zijn twee vriendinnen, een avondje stap
pen gaat, die rond loopt, kijkt, keurt, en
observeert tot hij een interessante jonge
dame gewaar wordt. De bedoeling is dan
dat er met deze tante een verhouding
wordt begonnen, die uiteraard iedere
ochtend tot in details uit de doeken
wordt gedaan aan Diane en Sarah, Da
vids vriendinnen, maar die uiteindelijk
toch onvermijdelijk in het bed dient te
eindigen. En dan blijken de dames nogal
moeilijk te zijn: de een is jaloers op de
beide vriendinnen, de ander heeft een
geslachtsziekte, een derde gebruikt lie
ver heroïne, een vierde bevredigt zich
liever zelf, etcetera. Interessant is het
echter allemaal nauwelijks. Het enige
positieve dat ik ervan zeggen kan is dat
Avonturen op Ibiza een besloten wereld
laat zien, waaruit geen ontsnapping mo
gelijk lijkt.
r zal. Maar laat u zich niet verleiden: de
Het wordt echter wat anders als je na
lezing van al een paar pagina’s, en er zijn
er 326, het vermoeden krijgt dat er hier
van een geweldig misverstand sprake is
en dat het toch zeker niet de taak van de
criticus mag zijn om dat te vergroten.
Het derde misverstand ligt bij de uit
gever. hoewel je als auteur, denk ik, ook
voor diens fratsen verantwoordelijk
blijft. Loeb zegt van de roman: „bizarre
mensen in een hels paradijs. Spannend,
De eerste zin van het boek: „Wie ge
woon leeft, ontmoet ongewone mensen”.
Ongetwijfeld zit er wat waarheid in die
slogan, maar als je hem toepast op het
boek, dat na die eerste zin volgt, dan is
het tweede misverstand duidelijk. David
Keller vindt zichzelf, en daardoor de
zijnen, buitengewoon interessant. Van
enige relativering, van enige humor ten
aanzien van eigen doen en laten is geen
sprake. Alles draait om de romanheld,
die bijzonder tevreden met zichzelf is en
die als een moderne Hildebrand goed
doet, niemand kwetsen wil, die goede
manieren heeft, maar die bovenal bui
tengemeen saai is. En wie saai leeft,
ontmoet saaie mensen. Dat wil dan in dit
verband zeggen: mensen die ’n groot
gedeelte van het jaar op Ibiza doorbren
gen, die ’s ochtends tot een uur of tien,
elf uitslapen, die ontbijten met koffie en
een broodje ergens op 'n terras, vervol
gens tot een uur of vijf op het strand
liggen, ergens wat eten, zich opfrissen
om tenslotte de dag na cafébezoek
’s ochtends om n uur of vijf in de een of
andere zweterige disco te beëindigen. En
Niettemin krijgen in Eindhoven de my-
thisch-magische objecten van Joseph
Beuys weer wél een volledige eigen tekst
blad. Zijn opstelling heet „Voglio vedere
le mie montagne” of „Ik wil mijn bergen
zien". Het is uit 1950 en kreeg pas in 1971,
vastere vorm in de plaatsing van beladen
voorwerpen als een grote, bruine kast, een
houten ledikant met koperen spiraal, een
het boek voor geen centimeter, maar
daar staat tegenover dat het inderdaad
alles onthult wat het onthullen nauwe,
lijks waard is, en dat schokkende zal
hem wel zitten in die Jan Cremer-achti-
ge verhoudingen uit het midden van de
jaren zestig. Zo als het hoort, heeft Loeb
er voor gezorgd dat het boek overal
verkrijgbaar is: ik ben bang dat dat nog
jaren lang het geval zal zijn.
WIM VOGEL
Daarnaast heeft Nordman als tweede
werkstuk aan de overkant in een parkje
langs het riviertje De Dommel twee tafels
neergezet met elk vier zitbankjes. Ze zijn
alle gemaakt van hetzelfde dikke hout en
ze zien er oerdegelijk uit. Op je gemak kun
je er de natuur of het daglicht bekijken,
terwijl de geluiden van het riviertje en het
verkeer dichtbij zich daarbij mengen. Na
een museumbezoek is zo’n verademing
nooit weg.
Avonturen op Ibiza stoelt op ’n aantal
misverstanden. Zo meent Theo Kars bij
voorbeeld dat de relatie die zijn roman
held David Keiler heeft met twee vaste
vriendinnen en die doorspekt wordt met
een aantal korte verhoudingen, dat die
relatie „in deze moderne tijd zonder ta-
Tot 8 september is in het Stedelijk
Museum Schiedam de tentoonstelling
Print Publishing in America ingericht. De
expositie geeft een overzicht van de Ame
rikaanse grafiek uit de jaren zestig en
zeventig. Dagelijks geopend van 10-17 uur
zondag van 12.30 tot 17 uur.
Het museum in Eindhoven heeft aan de
Iweg twee borden staan met daarop de
£namen van drie uitgenodigde kunste
naars. Maria Nordman. Gerhard Merz en
ÏLawrence Weiner zal de voorbijganger op
ttet eerste gezicht niet zo veel zeggen,
■JHaarom moet je toch eerst naar binnen
gaan om te kijken. Maar direct voorbij de
toegang klappert er iets onder de voetzo
len. Dwars op de doorloop liggen er twee
rechthoekige ijzeren platen, die op twee
verschillende manieren door de maker
Ulrich Rückriem werden doorgesneden.
In het Gebouw Noord-Holland (J.J. Ha-
melinkstraat, Haarlem) is tot en met 29
augustus een documentaire tentoonstel
ling over het Hollandse landschap te zien.
Onder de titel Land van Holland wordt
door middel van tekst, foto’s, kaarten en
reproducties van landschapschilderijen
een beeld gegeven van de invloed van de
Hollander op het landschap in de loop der
eeuwen. Samengesteld door de Culturele
Raad Noordholland. Geopend op werkda
gen van 9 tot 17 uur.
Vanaf 8 augustus is in het Nederlands
Textielmuseum in Tilburg de tentoonstel
ling Mola Art ingericht. Mola-applicaties
worden alleen gemaakt door de Cuna
Indianen van de San Bias eilanden en zijn
samengesteld uit meerdere lagen stof (Mo
la bloes). Deze expositie bevat enkele
van de oudste originele molas en ook
andere voorwerpen om een beeld te geven
van deze indianenstam. Geoend: maan
dag tot en met vrijdag van 10 tot 17 uur, in
het weekeinde van 14-17 uur, maandag
avond van 19 tot 22 uur.
Al deze symbolisch geladen objecten
handelen over het privé-leven en de onbe
wuste ervaringen van Beuys, over ener-
giewisseling (geleiding door koper, waar
op de voorwerpen geplaatst staan, warm-
teopslag en stolling), over leven en dood,
maar ik moet hier volstaan met een ver
wijzing naar een artikel in nummer vier,
1980 van het Museumjournaal, waarin
Beuys’ dierensymboliek aan de orde
komt.
onder je aandacht probeert te bren-
l: gen. Als dat tot gevolg heeft dat
goede waar beter verkocht wordt,
ben ik er altijd voor want schrijvers
en uitgevers moeten per slot van
fr rekening ook leven.
boes en Living Apart Together-verhou-
dingen nog shockerend overkomt”. Nu
zijn wij sinds Anton Heyboer wel wat
gewend, maar belangrijker vind ik dat
een verhouding op zich bijna nooit shoc
kerend is. Wat mij betreft mag David
Keiler honderd vrouwen en duizend
avontuurtjes op welk Spaans eiland dan
ook hebben. Mensen worden niet inte
ressant door hun verhoudingen, verhou
dingen worden interessant door de
mensen.
L-, Deze Rückriem typerende ingrepen lij-
r ken enigszins op de vloerplateaus van de
Amerikaan Carl Andre, maar Rückriem
K hecht meer waarde aan de persoonlijke
uitvoering van splijting of deling van het
K materiaal. Daarentegen bestelt Andre zijn
K jnaten kant en klaar op aangeven van de
omtreksmaten. Het is het verschil tussen
X de kunstenaar als handarbeider en de
if.kunstenaar als opdrachtgever. Daarmee
t'ls de steen of staal splijtende Rückriem
7 veel meer aan de Europese traditie van
II» het beeldkappen gebonden dan de struc-
-turen neerleggende Amerikaan Andre.
Nog meer uitleg („men kan met dit werk
omgaan zoals men wil. Men moet alleen
bereid zijn zich voorstellingen te ma
ken”) is te vinden op stencils, die het
museum uitreikt bij sommige door
gangen.
Dat neemt niet weg dat deze keer de
geboden informatie karig afsteekt bij wat
de overige musea voor moderne kunst
ervan gemaakt hebben. Zo geeft museum
Boymans én gedrukte informatie én een
uitvoeriger documentatie in dia’s, teksten
en foto’s. Het Stedelijk in Amsterdam
geeft de bladen van het bulletin uit en
vervolgt zijn reeks educatieve teksten „Op
het tweede gezicht” bij de kunstwerken op
zaal. Rijksmuseum Kröller-Müller echter
doet weer te weinig bij de nogal belang
rijke groepsexpositie Pier Ocean (tot 8
september).
schilder van grote formaten. Hij maakt
heel concrete doeken als resultaat van de
loop van zijn gedachten over wat schilder
kunst eigenlijk zou moeten voorstellen.
Hij meent: kleur stelt zichzelf als vorm
voor, evenals een woord of een naam, met
andere woorden elke duiding wordt zo
veel mogelijk achterwege gelaten. Zo
plaatst hij schuin over een grijsblauw
kleurveld het woord: ROBOTER, of in
een langgerekt tweekleurig veld stelt hij:
AUTOMATISCH.
Dat staat er in een recht-toe-recht-aan
lettertype, dat afkomstig is uit de Ameri
kaanse reclamewereld. In zijn werken zijn
meerdere verwijzingen te vinden naar
vroegere vormen van schilderkunst, bij
voorbeeld op een Turksgeel veld met zijn
eigen naam staan verspreid vijf kleur-
blokken geschilderd; het is de meest neu
trale aanduiding van de kleurabstracties
van vóór 1940. De schaal van deze werken
is natuurlijk aanzienlijk vergroot en dat is
tevens een terugkerende trek in de hele
verzameling, zoals die door Fuchs gefor
meerd wordt.
Met name is dat opmerkelijk in de zaal
waar de vroeger gekochte „Fliegender”,
uit 1967 door Larry Poons gecombineerd
wordt met twee vertikaal gerichte doeken
van Gerhard Richter, Graues Bild en Ab-
straktes Bild, nr. 421, dan met het compac
te, zware stapelwerk White dumb four van
John Chamberlain en met het zwaar ge
schilderde „Akt Elke” van Georg Baselitz.
Deze vier werken werden door Fuchs ge
kocht en ondanks het grote formaat zijn
de werken kwalitatief zeer waardevol.
De opstelling wordt verdedigd als
„werk van strikt eigen karakter” in deze
zalen van de oudbouw, terwijl er in de
nieuwe vleugel veel meer gegroepeerd
werd (Zero-reliëfs; structuralisten en
intuïtieve abstracten; expressionisten; De
Stijl).
Mij viel op dat deze kleine formaten in
de nieuwbouw veel beter tot hun recht
komen dan op de grootschalige wanden
van het hoofdgebouw. Zelden heb ik per
soonlijk het bekende werk van Kokosch
ka, Die Macht der Musik van 1918 zo goed
bekeken op alle voorkomende kleurtonen.
JAN ZUMBRINK
Het historisch museum De Dubbelde
Palmboom (Voorhaven 12, Rotterdam)
herdenkt van 15 augustus tot en met 28
september met een kleine expositie het
feit dat tweehonderd jaar geleden de Rot
terdamse dichter Hendrik Tollens werd
geboren. Behalve portretten en persoon
lijke bezittingen van Tollens zal er een
geluidsband met zijn gedichten te horen
zijn.
•jj Een nauwkeurig bepaalde blikrichting
yheeft ook Jan Dibbets gekozen voor zijn
•'camerawerk: Saenredam-Van Abbe, 1979
tin drie delen. Staande bij het raam van
'leen van de kleinere zalen richtte hij de
.Hens op het perspectief wat de grijze vloer
«tiaar biedt (zie detailfoto). De twaalf
.pdeuropnamen die daaruit volgden, wer
kten door hem in een boog van 180 graden
.^gemonteerd op papier. De titel is een
^eerbewijs aan dé Nederlandse schilder
«Pieter Saenredam, die het centrale per
spectief als basis nam voor haast al zijn
«schilderijen. Zie bijvoorbeeld het inte
rieur van de Nieuwe Kerk te Haarlem in
-het museum van Boedapest en Haarlem
Tuit 1653 en 1652.
Er is wel enige stilte voor nodig om zo’n
gedachte na te gaan. Mij lijkt de tekst te
verwijzen naar de oppervlakte zelf van
het papier, waarop de informatie gedrukt
staat. Door de herhaalde informatie
wordt er in deze ruimte een vorm van
tautologie opgeroepen. Die handelt over
het „aantrekken” van elkaar afstotende
delen, die alle samen die ruimte vullen.
Tot en met 16 november is in het hoofd
stedelijke Rijsmuseum een speciale ten
toonstelling ingericht naar aanleiding van
Sail Amsterdam 1980. Uit het bezit van het
Rijksprentenkabinet is een rijke verzame
ling van ongeveer 200 van de mooiste
scheepsprenten gehaald voor de expositie
die de titel Zeilschepen in de Nederlandse
grafiek draagt. De prenten dateren uit de
jaren van 1560 tot 1870 met het accent op
gravures en etsen van de grote meesters
uit de 17de eeuw.
Zonder schoenen kun je erop ronddol
len of lui liggend naar een van de twee tv-
schermen kijken, waarop uitsluitend
Amerikaanse tv-commercials verstrooi
ing bieden (ook een vórm van cultuur). Dit
is zo maar leuk, het is relaxen op een al te
warme dag.
Een aanbevelingsbrief van de uit-
K gever, drie mooie zwartwitfoto’s,
een gestencild interview met de
schrijver en de voorkant van het
- boek los bijgevoegd als een vergrote
prentbriefkaart: de presentatie van
de roman Avonturen op Ibiza van
Theo Kars zou eenvoudiger kunnen
zijn. Er is natuurlijk niets op tegen
als zijn uitgever, Peter Loeb, het
boek eens op ’n wat andere manier
De inrichting van de daarnaast gelegen
zaal is gemaakt door Maria Nordman
(geb. 1943). Haar werk is gericht op de
ervaring van kleur in relatie tot licht in
een bepaalde ruimte. Zoals eerder Jan
Dibbets en Daniel Buren gaat ook zij uit
van de gegeven maten van de zaal. Het
bovenlicht, een glazen plafond van negen
stroken, herhaalde zij op de vloer in een
parallel patroon van drie maal drie gelijke
banen papier, die om en om oranje-rood,
blauw en groen geschilderd werden.
zijn creaties Psalmen
symfonie, Dream Dan
ces, Sinfonietta, Verklar-
te Nacht, Symfonie in D,
Soldatenmis en Glagoli-
tische Mis.
Tot 18 september zul
len 27 voorstellingen
worden gegeven in Ca
nada (Ottawa en Van
couver), de Verenigde
Staten (Portland, Los
Angeles en San Franci
sco) en Mexico (Puebla,
Mexico City, Guadalaja
ra en Monterrey). De
voorstellingen in Mexico
City, zijn onderdeel van
een grote Nederlandse
manifestatie waaraan
ook onder meer het Con
certgebouworkest deel
neemt. Dit gedeelte van
de toernee kwam tot
stand met financiële
steun van het ministerie
van CRM.
„Scheidslijnen”, dichtbundel door
Sal Ganor, uitgave Amphora Books
10,90).
„Raadpleeg de meerval”, sprookjes
door Anton Koolhaas, uitgave Van Oor
schot 17,25).
„Kaleidoscopisch”, een selectie uit de
verzamelde verzen 1920-1980, door Jan
H. de Groot, uitgave De Beuk 35).
„De jongste dag”, dichtbundel door
Theo Olthuis, uitgave De Beuk 9,50).
„De prijspoes van het jaar” door Art
Buchwald, uitgave Tiebosch 14,90).
„Wacht even met snurken”, korte ver
halen door Guus Dijkhuizen met teke
ningen van Hans Kanters, uitgave Tie
bosch 16,50).
..Sail Ahoy” door Hans Beukema, uit
gave De Boer Maritiem 19,90).
„Meisjesgenade”, kwatrijnen, door
Driek van Wissen, uitgave Aarts 10.).
„De onbevoegdheid der Hollandsche
Literaire kritiek”, facsimile, door Wil
lem Kloos en Albert Verwey in de serie
Amsterdamse Schotschriften, uitgave
Aarts 10).
„De wonderbaarlijke reis van Jacob
Maneschijn en Sientje Zeester”, ge
schreven door Willem Wilmink, gete
kend door Willem Vleeschouwer, uitga
ve Aarts 10).
„Merlijn”, door Robert Nye, uitgave
Bruna.
„Poging tot nabijheid” door Hans Jo
achim Schadlich, uitgave Meulenhoff
26,50).
„Marxisme van de hoop- Hoop van
het marxisme?”, uitgave essays over de
filosofie van Ernst Bloch, samengesteld
door H. van den Enden, uitgave Het
Wereldvenster 29,50).
„Nefertete en de cruise-vaarders”, ro
man door Martien Carton, uitgave De
Kern 16).
ting. Deze omstandig
heid stelt het Dans
Theater voor grote
productionele proble
men; de acht wereld
premières die in sei
zoen 1980/1981 uitge
bracht moeten wor
den kunnen nu
slechts met een sterk
verminderde voorbe
reidingstijd en ruim
twee maanden te laat
op het podium wor
den gepresenteerd.
Het Nederlands Dans
Theater, dat de reis in
vrijwel volledige bezet
ting maakt, zal tijdens de
toernee vier verschillen
de programma’s bieden,
waarin totaal zeven bal
letten van artistiek leider
Jiri Kylian worden uitge-
voerd. Het handelt om
onze kunstre
dactie)
DEN HAAG.
Vandaag begint het
Nederlands Dansthe
ater aan een 42-dagen
durende toernee door
Canada, de Verenigde
Staten en Mexico. De
reden van het onder
nemen van een der
mate lange en onge
bruikelijke voorstel
lingenreis moet ge
zocht worden in het
niet beschikbaar zijn
van het Circustheater
in Scheveningen, de
vaste zaal van het
NDT. Dit gebouw is
voor een periode van
drie maanden ver
huurd aan de Neder
landse Opera Stich-
„De mate van aantrekking van het ene
voorwerp
tot het andere zoals bepaald door de
hoeveelheid
hinder door elk voorwerp ervaren
