Ongeregeldheden
in Jakarta
Mondale kandidaat vice-presidentschap/
rakettenbouw
Kreisky ontkent
betrokkenheid bij
omkoopschandaal
Ook acties in Gdansk:
Conferentie in Genève
Meer doden bij
geweld in India
Kerken willen strijd
tegen onderdrukking
Amnesty: nog steeds
martelingen in Spanje
Stakingsbeweging
Polen politieker
VS en Europa
coördineren
Premier Portugal
treedt niet af
VS: Argentinië
betrokken bij
coup in Bolivia
„Systematisch en uitgebreid"
1
Schrik
Op slot
Gehurkt
V erworvenheden
WC-cultuur
2
3
VRIJDAG
1 5 A U G U S T U S
BINNEN- EN BUITENLAND
19 8 0
Carter
lagin
laren
l-lid
tteren
naties
nissies
maand
bren-
'an de
rt Mid-
st pro
politi-
en be-
L-deta-
2A0
jzen
>dig
leeft
I ex-
ider-
het
>n -
deze
ciële
naar
Smit
M.,
(Van onze redactie buitenland)
NEW YORK. President
heeft vannacht een
scherpe aanval gelanceerd op
Ronald Reagan, zijn rivaal bij
de komende presidentsverkie
zingen. De buitenlandse poli
tiek die Reagan voorstaat kan
leiden „tot een onbeheersbare,
onbetaalbare en onwinbare
wapenwedloop en zelfs oor
log,” aldus Carter.
trijfel f-
door Nico Scheepmaker
Carter: Politiek
Reagan gevaarlijk
Ik was daar helaas niet aan toegekomen.
mate In het midden Mondale's vrouw.
zouden zijn
(Van onze redactie buitenland)
I
■5
.’er niet
Dat was jammer, zei hij, want dan had ik
kunnen ontdekken dat men daar niet al
leen, open en bloot, zij het met de rug naar
de mensheid toe, urineert (zoals dat ook
bij ons, op de mannentoiletten, de ge
woonte is), maar dat men daar ook, open
en bloot, maar nu wel met het gezicht naar
de mensheid toe, gehurkt moet zitten
poepen!
Die zogeheten Astrachanjassen worden in
de Sowjet-Unie namelijk alleen door man
nen gedragen, en met ook nog die bont
muts op deed zij daardoor bij de eerste
aanblik aan een man denken. Vandaar die
schrikreactie.
latiepa-
Neder-
asen op
holpet
an Del
kaden-
uurver-
moeten
twaalf
Ivorens
■gen de
Neder
ssloter
[unstij
arban-
in ma
week
over
e ge-
ravèn-
le on-
r vol-
praak
s een
irijfs-
inden
iuben
'eten-
gsbe-
vaca-
c van
enoe-
sep-
milie” waarbij geldverspillend dubbel on
derzoek en ontwikkeling van wapens voor
de NAVO-landen zal worden voorkomen.
Als de nieuwe wapens aan de eisen vol
doen, zal Frankrijk ook aan het consorti
um meedoen, aldus de aankondiging.
Het Amerikaanse ministerie van Defen
sie schat dat de Verenigde staten door de
overenkomst minstens 400 miljoen gulden
zullen uitsparen.
hand op de Democratische conventie in New York, maar aan de gezichten van het tweetal te zien gaat de
verzoening nog met van harte. Links op de foto vice-president Walter Mondale. die door de conventie opnieuw is benoemd tot Carters ..running-
getuigen toch verscheidene personen aan
gehouden.
Fatwa werd enkele jaren geleden als
ambtenaar van het ministerie van Binnen
landse Zaken ontslagen wegens zijn dissi
dente activiteiten. Vorige maand ontstond
een meningsverschil tussen de regering en
de mohammedaanse gemeenschap, toen
de regering weigerde de scholen voor de
vastenmaand te sluiten en dreigde de sub
sidies aan de religieuze onderwijsinstel
lingen te onthouden als zij hun deuren
gedurende de ramadan zouden sluiten. In
de mohammedaanse gemeenschap zijn
stemmen opgegaan dat de regering meer
oog moet hebben voor de eisen van de
islam.
Oud-premier Sjafroeddin is een van de
50 prominente Indonesiërs, onder wie
oud-generaals, politici en academici, die
in mei in een petitie aan het parlement
scherpe kritiek uitten op het bewind van
president Soeharto die nu 14 jaar aan de
macht is.
MOR AD AB AD. Bij de straatgevech
ten die woensdag in de Indiase stad Mora-
dabad uitbraken tussen mohammedanen,
hindoes en de politie zijn 105 mensen
omgekomen. Eerder was een dodental
van 26 gemeld.
Gisteren was in Moradabad nog steeds
een uitgaansverbod van kracht. De fede
rale minister van Binnenlandse Zaken,
Zail Singh, is naar Moradabad gevlogen
om te trachten verder geweld te voor
komen.
Wij hebben de basis gelegd voor een van
de beste, meest dynamische en succesvol
le decennia in de geschiedenis van onze
natie.”
Carter voorspelde in zijn speech dat hij
Reagan zal verslaan, hij zei dat „de repu
blikeinen die om de vier jaar hun overalls
aandoen en dan over banen praten, zullen
ondervinden dat hun onderschatting van
de kiezers zwarte wolken en smart zullen
brengen in de republikeinse gebouwen.”
Overigens riep Carter senator Edward
Kennedy, die zich als kandidaat heeft
teruggetrokken, op hem te steunen bij de
strijd tegen Reagan. „We hebben jouw
idealisme en toewijding nodig,” zo zei hij
aan het slot van zijn toespraak, die een
langdurige ovatie opleverde. Eerder van
nacht was Carter samen met Kennedy
hand in hand op het podium verschenen.
(Van onze redacteur in Spanje Peter Hattink)
MADRID. „Ondanks de dood van generaal Franco en ondanks de
vestiging van de democratie wordt marteling nog systematisch en uitgebreid
in Spanje toegepast.
Het martelen van gedetineerden is het
meest gebruikelijk in het Baskenland”.
De Deense vrouwelijke arts Inge Genefke,
lid van het comité voor de rechten van de
Kennedy heeft zoals bekend steun toege
zegd aan Carter.
Intussen heeft de derde man in de strijd
om het presidentschap, de onafhankelijke
kandidaat Anderson, bekend gemaakt,
dat hij waarschijnlijk een democraat naar
voren zal schuiven als kandidaat-vice-pre-
sident. Daarmee hoopt hij zjijn wervings
kracht te vergroten, vooral bij democra
ten die Carter niet vooruitstrevend ge
noeg vinden. Overigens maakt Anderson
volgens politieke waarnemers geen schijn
van kans om te worden gekozen.
Kort voordat ik naar Moskou vertrok,
werd ik er nog even aan herinnerd dat ik
dit interessante fenomeen diende te bestu
deren. Een Nederlands meisje dat een
jaar lang in Leningrad gestudeerd had
vertelde hoe zij, in hartje winter, gekleed
in zo’n lange Astrachanjas en met bont
muts op, een openbaar toilet had betre
den, en dat alle neergehurkte vrouwen
toen van schrik overeind waren geveerd.
kunnen
jn, sim
de ma-
■lusie is
-en del
iderzoe
van de
chap
hèt
deze
lomi-
in in
Soms hadden we de neiging die Russen
te onderschatten. Zo hebben we twee we
ken lang gedacht dat de WC in het Main
Press Centre niet afgesloten kon worden,
waardoor je geneigd was tijdens het poe
pen voorover te buigen om de deurknop
vast te houden, of luidkeels te gaan neu
riën als er iemand aankwam. Pas na twee
weken ontdekte iemand dat je de deur, die
geen enkel haakje, schuifje of grendeltje
vertoonde, op slot kon doen door de
deurknop niet omlaag maar omhoog te
draaien. En ik had dat kunnen weten,
omdat ikzelf een jaar of achttien geleden
al eens met hetzelfde probleem had ge
worsteld, maar toen in Finland in een
hotel. Daar viel ook geen enkele vergren
deling van de WC-deur te bekennen, en ik
herinner me nog dat ik toen dacht: Fin
nen, sauna, gemengd naakt uitzweten en
daarna nog eens naakt in de sneeuw rolle
bollen, natuurlijk hebben die mensen niet
zo’n bourgeois-haakje op hun WC-deur,
die kennen geen valse schaamte... Tot ik
ook daar, ik weet niet meer hoe, ontdekte
dat je de greep van de deur omhoog moest
draaien in plaats van omlaag.
Welnu, ik kan al deze berichten bevesti
gen, zij stoelen niet op vuige laster, al mag
iedereen die ze verder vertelt natuurlijk
wel tot de koude-oorloghitsers worden
gerekend. De eerste keer begon mijn veld
werk in het befaamde Gorki Park. Dat is
zeer de moeite waard, ik zal er nog wel
eens over vertellen, maar op dit ogenblik
gaat het over het toilethuisje, met een
ingang voor dames en een voor heren. Ik
koos heren. Een ovale ruimte, rechts met
een goot waar we zij aan zij tegen de muur
konden wateren, en links met een rij gaten
in de grond, waar twee heren, met hun
broek op de schoenen en hun gezicht op
blanco, neergehurkt zaten. Het stonk er
overigens naar een varkensstal.
rdam-
i zich
tspre-
aven-
le on-
COA
in de
t de
at de
maar
elfde
lees-
inde-
kshuis
inruim
ie voet
chijna
21 onre
gecon-
twooid
2r.
2 VOOI
Igende
en aai
lerwijs
erkbe
riming
onge-
1 vai
i. De
onden
an de
t het
kt on-
Drie ontslagen arbeiders zullen weer in
dienst worden genomen en er zal een
herdenkingsmonument worden opgericht
voor de onlusten uit 1970.
In de hoofdstad hebben taxichauffeurs
zich gisteren aangesloten bij de stakingen
van conducteurs en bestuurders van
trams en bussen. Bij deze acties gaat het,
net als bij de in Wroclaw en Alexandrow
uitgebroken stakingen, in de eerste plaats
om materiële eisen, waaronder loonsver
hoging en betere pensioenvoorzieningen.
Volgens genoemde kringen ontstonden
dinsdag in een voorstad van Jakarta
moeilijkheden, toen op een openluchtbij
eenkomst Fatwa, die al eerder wegens
tegen de regering gerichte activiteit ge
vangen heeft gezeten, meedeelde dat hij
van de autoriteiten een rede mocht hou
den. Toen de politie hem oppakte, kwam
de menigte in verzet, waarna de veilig
heidstroepen in de lucht begonnen te
schieten. Hoewel de menigte zich kort
daarop verspreidde, werden volgens oog-
Achter een schutting bevonden zich de
toiletten, links het urinoir, rechts een stuk
of vijf gaten zoals we die ook in Joegosla
vië en soms in Frankrijk nog kunnen
aantreffen. In tegenstelling tot het toilet in
het Gorki Park waren de gaten nu door
muurtjes van elkaar gescheiden, maar
een deur was er niet voor. Dezelfde situa
tie trof ik aan in het openbare toilet van de
Tentoonstelling voor Nationale Economi
sche Verworvenheden in Moskou, alleen
ontdekte ik daar, tot mijn verrassing, dat
de scheidsmuurtjes tussen de gaten nog
de verroeste maar onmiskenbare pennen
bevatten waarin vroeger deuren moesten
hebben gehangen! Op deze Tentoonstel
ling voor Nationale Economische verwor
venheden waren dus ooit WC-deuren ge
weest, waarachter de mensen onbespied
hun gevoeg konden doen, en blijkbaar
moesten we het als een Nationale Culture
le Verworvenheid zien, dat zij na enige
tijd verwijderd konden worden.
rand van Jakarta tegengehouden „om mo
gelijke onrust te voorkomen”. In de
hoofdstad was voor hetzelfde doel de poli
tie met 6.000 man versterkt.
(Van onze redactie buitenland)
WARSCHAU. Op de scheepswerf Lenin in de Poolse havenstad Gdansk
zijn 16.000 arbeiders in staking gegaan. De staking is politieker van aard dan
die elders in het land.
Carter geeft Kennedy (rechts) een
De werfarbeiders legden het werk neer
uit protest tegen het ontslag van een
kraandrijfster die in 1970 lid van het sta-
kingscomité was. Ook in de steden Wro
claw en Alexandrow bij Lodz hebben ar
beiders het werk neergelegd, terwijl de
staking bij het openbaar vervoer in War
schau het veel mensen gisteren weer
moeilijk maakte hun werk tijdig te be
reiken.
De staking in Gdansk is volgens waar
nemers een bijzondere uitdaging voor het
Poolse bewind, omdat juist de opstand in
deze Oostzeestad, tien jaar geleden, leidde
tot het aftreden van de toenmalige secre-
taris-generaal van de Poolse communisti
sche partij, Wladislaw Gomoelka. Tot ve
ler verrassing hebben de stakers op de
werf al op twee punten hun zin gekregen.
(Van onze redactie buitenland)
aardinj LISSABON. De Portugese premier
Sa Cameiro heeft gisteravond voor de
televisie verklaard dat hij niet zal aftre
den naar aanleiding van beschuldigingen
dat hij fraude zou hebben gepleegd bij het
wegwerken van zijn bankschuld. Hij
noemde die aantijging van socialisten en
communisten laster, maar weerlegde de
beschuldiging niet.
Volgens Sa Cameiro en zijn regering
zijn de communisten uit op de val van zijn
regering, vlak voor de verkiezingen. De
socialisten verweet hij hetzelfde, omdat
deze oppositiepartij om een parlementai
re enquête naar de zaak heeft verzocht.
Verwacht wordt dat het verzoek van de
socialisten door de ordecommissie van het
parlement zal worden afgewezen. Daarna
kan echter president Eanes het initiatief
nemen tot een bijzondere zitting van het
parlement, om zich over deze kwestie te
beraden.
rbank-
sparin
vine
ia eet pogingen om te komen tot een „wapenfa-
ig vai -----
Carter deed deze uitspraak op de laatste
dag van de democratische partijconventie
in New York. De partij gedelegeerden heb
ben de huidige vice-president Mondale
opnieuw benoemd tot kandidaat voor het
vice-presidentschap van de VS.
Carter schilderde zijn republikeinse te
genstanders af als politici in een kerntijd
die „eerst schieten en dan pas vragen
stellen”. Hij verweet Reagan gebrek aan
ervaring op het gebied van de buitenland
se politiek. „Reagan schijnt niet te weten
wat hij met de Russen moet doen. Hij is er
niet zeker van of hij ze te eten wil geven,
met ze wil spelen of met ze wil vechten,”
aldus Carter. „De republikeinen leven in
een fantasiewereld,” zo voegde hij - zin-
M
(Van onze redactie buitenland)
GENÈVE. De kerken moeten gemeenschappelijk ten strijde trekken
tegen onderdrukking en uitbuiting. Deze oproep deed dr. Philip Potter,
secretaris-generaal van de Wereldraad van Kerken gisteren in Genève, waar
het centraal comité van de Wereldraad tot volgende week vrijdag vergadert.
Oostenrijkse
formeel ge-
(Van onze redactie buitenland)
WENEN. De Oostenrijkse bondskan
selier Bruno Kreisky heeft gisteren ont
kend dat zijn Socialistische Partij financi
eel voordeel heeft behaald uit het grootste
omkoopschandaal dat zich sinds de Twee
de Wereldoorlog in Oostenrijk heeft voor
gedaan.
Kreisky reageerde op uitlatingen van de
voorzitter van de parlementaire commis
sie die het schandaal onderzoekt, de voor
zitter van de rechtse Vrijheidspartij, Nor
bert Steger. Volgens Steger zouden de
grote politieke partijen een deel hebben
ontvangen van de miljoenen schillingen
steekpenningen die bij de bouw van een
groot ziekenhuis in Wenen
betaald.
De oppositievoerende
Volkspartij heeft gisteren
vraagd om een speciaal parlementsdebat
over de affaire. Het debat zal vermoede
lijk volgende week woensdag plaats heb
ben. In verband met het omkoopschan
daal zijn inmiddels negen mensen ze
ven zakenlieden en twee lage ambtenaren
aangehouden.
(Van onze redactie buitenland)
WASHINGTON-LA PAZ. De Ver
enigde Staten hebben gisteren uiting ge
geven aan hun bezorgdheid over de schen
ding van de mensenrechten in Bolivia en
over de medeplichtigheid van de Argen
tijnse autoriteiten daarbij.
Een woordvoerder van het Amerikaan
se ministerie van Buitenlandse Zaken
maakte verder melding van „hardnekkige
geruchten” dat Argentinië een rol zou
hebben gespeeld bij de staatsgreep die het
bewind van de waarnemend president
van Bolivia, Lidia Gueiler, omverwierp.
Een Peruaanse krant meldde woensdag
dat de militaire regering van Bolivia poli
tieke gevangenen en vluchtelingen ge
bruikt om internationale erkenning af te
dwingen. Zolang diplomatieke erkenning
uitblijft zal Bolivia geen lijst vrijgeven
van politieke gevangenen. Ook vertrek
van gevangenen zal niet worden toege
staan, aldus de krant El Diaro.
De tweede keer was in het beeldschone
centrum van het kerkstadje Zagorsk.
spelend op het verleden van Reagan als
filmster - daar aan toe.
De zittende president zei twee richtin
gen te zien waarin de VS zich zou kunnen
ontwikkelen. De eerste is er een van wel
vaart en vrede, onder leiding van de de
mocraten. De andere, onder republikeinse
leiding, is er een met het risico van een
internationale confrontatie, armoede,
wanhoop, discriminatie en overgave. „Wij
demoveraten staan klaar voor het ge
vecht. Ik kijk er echt naar uit,” aldus
Carter. „Onze natie zal in november (de
maand waarin de verkiezingen plaatsvin
den, red.) een fundamentele beslissng ne
men die voor de rest van de eeuw beslis
send zal zijn. De verschillen tussen wat
wij willen en wat de republikeinen voor
staan, zijn groot. Wat wij de afgelopen
drieënhalf jaar hebben gedaan is enorm.
WASHINGTON. De Verenigde Sta
ten, Groot-Brittannië en West-Duitsland
zijn gisteren overeengekomen afzonder
lijk nieuwe raketten te ontwikkelen, maar
daarbij dubbel werk te vermijden om de
kosten te drukken.
De Verenigde staten zullen een raket
voor de middellange afstand gaan maken
terwijl West-Duitsland en Groot-Brittan
nië gezamenlijk gaan werken aan een
raket voor de korte afstand. Beide types
worden door vliegtuigen afgeschoten.
De overeenkomst is een van de eerste
De Warscnause taxichauffeurs eisen bo
vendien een verlaging van de pensioenge
rechtigde leeftijd tot zestig jaar.
Het stakingscomité in de Poolse hoofd
stad heeft het houden van demonstraties
door stakers veroordeeld. Dergelijke ac
ties zouden de autoriteiten kunnen provo
ceren tot politie-ingrijpen. Dergelijke ge
luiden worden ook gehoord in Lublin,
waar stakers op hun werk verschenen en
de hele dag achter hun stilstaande machi
nes bleven zitten. „We gaan niet naar
buiten want dat kan worden uitgelegd als
provocatie” aldus een stakingsleider.
Officieel hebben de Poolse autoriteiten
het bestaan van de stakingen nu toegege
ven bij monde van het lid van het Politbu
ro Lucaszewitcz. Hij gaf ook toe dat er
sprake is van economische moeilijkheden.
Gisteravond hebben ongeveer vijfdui
zend mensen in Warschau een manifesta
tie gehouden bij het graf van de onbeken
de soldaat. Ze herdachten de in 1920 tij
dens de Pools-Russische oorlog gevallen
soldaten. Gezien de huidige onrust en de
argusogen waarmee het Kremlin de ont
wikkeling volgt, kennen waarnemers aan
de manifestatie een extra-betekenis toe.
De politie greep niet in maar was zelfs
behulpzaam door het verkeer om te
leiden.
mens, behorend tot Amnesty Internatio
nal, verklaart dit in een interview met het
Baskische tijdschrift „Ere”, dat gisteren
in het Spaanse Baskenland verscheen.
Volgens het Baskische tijdschrift, dat
ideologisch de politieke lijn van de links-
Baskisch nationalistische coalitie Euska-
diko Eskerra vertegenwoordigt, zal Am
nesty International de conclusies over het
martelen in Spanje in een rapport op 8
september te Londen openbaar maken.
Amnesty International baseert zijn bevin
dingen op de resultaten van twee onder
zoekscommissies: één commissie bracht
in 1977 een bezoek aan Spanje en de
andere commissie bezocht het Iberisch
schiereiland eind 1979, een jaar nadat de
democratische grondwet door middel van
een referendum werd aangenomen.
De samenstellers van het rapport van
Amnesty International, een groep van
Deense en Engelse artsen, menen dat de
Spaanse anti-terreurwet een belangrijke
factor is bij de handhaving van het marte
len van gedetineerden. „Er wordt niet
alleen gemarteld in gevangenissen, maar
ook en vooral op de politiebureaus, waar
men volgens de anti-terreurwet de gear
resteerde tien dagen kan vasthouden
voordat hij overgegeven wordt aan de
rechterlijke macht”, aldus Inge Genefke
in het interview met het Baskische blad
„Ere”.
Het Spaanse Tweede-Kamerlid voor
Euskadiko Eskerra Juan Maria Bandres,
die opkomt voor de Baskische „sociale
pressiegroep” ETA-politico-Militar, en de
advocaat van de radicale ETA-militar Mi
guel de Castells, hebben in het verleden
herhaaldelijk geprobeerd aan te tonen dat
gedetineerden tijdens verhoren worden
gemarteld.
„Als gemeenschap van verzoende zondaars zijn wij geroepen deel te nemen aan de
strijd voor een menswaardige gemeenschap. Daarom zijn wij betrokken bij zaken als de
mensenrechten, militarisme, de bewapeningswedloop en de noodzaak van ontwape
ning”, aldus Potter. Hij zie „overal op de wereld tekenen van hoop te zien: basisgroepen,
vernieuwingsbewegingen, lekencentra-kortom mensen die hun leven riskeren in de
strijd tegen de machten van dood en wanhoop”.
„De kerk moet de moed kunnen opbrengen, de machten van deze wereld te
bestrijden”, aldus Potter. Hij noemde in dit verband als een van de grootste uitdagingen
de positie van de vrouw in de samenleving. De nadruk op het baren van kinderen
noemde hij „een van de idiote opvattingen over de ondergeschikte rol van de vrouw die
in strijd is met de Bijbelse getuigenis”.
t JAKARTA (Reuter). In de Indonesi
sche hoofdstad Jakarta hebben zich de
yfgelopen twee dagen ongeregeldheden
'voorgedaan, waarbij verscheidene arres
taties werden verricht en in de lucht werd
geschoten om de rust te herstellen.
Volgens welingelichte kringen die dit
gisteren meldden, bevindt zich onder de
Arrestanten een vooraanstaande moham
medaanse activist, A. M. Fatwa. Twee
bekende dissidenten, oud-premier Sjaf-
roedin en Soetomo, kregen geen toestem
ming het woord te voeren op gebedsbij
eenkomsten ter gelegenheid van het einde
van de mohammedaanse vastenmaand
ramadan. Dit verbod berust op het stand
punt van de regering, dat op dergelijke
gebedsbijeenkomsten geen politieke toe
spraken worden gehouden.
Naar de politie meedeelde, werden dins
dag en woensdag verscheidene vrachtau
to’s met gelovigen uit de provincie aan de
Nu was het ook weer niet zo gek dat we
de Russen er niet van verdachten dat zij
dit oude maar toch moderne sluitsysteem
van hun buurland Finland hadden
overgenomen, omdat hun WC-cultuur
sterk verschilt van de onze. Toen ik tien
jaar geleden terugkwam van een eerste
bezoek aan Moskou, vroeg een bevriende
hoogleraar, expert in Russische zaken en
daarnaast een groot kenner van alles wat
met poep en pies samenhangt (nadat hij
een artikel in het Engels had geschreven
voor het zondagsblad The Observer defi
nieerde hij in een begeleidend briefje aan
de hoofdredacteur het schrijven in het
Engels door een Nederlander als het poe
pen door een gat dat voor pissen is be
stemd), of ik wel kennis had genomen van
de openbare toiletten in de Sowjet-Unie.
