Voorbereidingen voor tweedaagse vergevorderd
VERFILMING HET VERBODEN BACCHANAAL IN AMSTERDAMSE VILLA
Pascal Jardin
Krekels Herkenningsteken
overleden
Leam English
from British teachers
„Audioclopedie”,
naslagwerk met
geluidsbanden
Wrijving
I
8
9
ZATERDAG 16 AUGUSTU S
1980
KUNST
s.
(Van onze kunstredactie)
f.
door Pieter van Lierop
Burgerlijkheid
voor
Poëzie
een
THE BRITISH COUNCIL
Bevrijdingsfeest
AMSTERDAM De villa in Amsterdam-Noord had aanvankelijk
een perfecte lokatie geleken voor Het Verboden Bacchanaal, de film
waarmee Wim Verstappen eerder regisseur van Pastorale 1943
terugkeert naar het door hem zeer bewonderde oeuvre van literator
Simon Vestdijk. „Het rustigste stukje Amsterdam”, noemde produ
cent Frans Rasker dat einde van de Meeuwenstraat, doodlopend op
Het IJnauwelijks verkeer aanwezig, geen industrie meer in de buurt.
HAARLEM. In plaats van de
manifestatie Haarlem Boeken
stad, die door onvoorziene om
standigheden als het niet beschik
baar zijn van de Grote of St.
Bavokerk, dit jaar niet plaats kan
vinden, worden momenteel voor
bereidingen getroffen voor de
manifestatie Haarlem
1980. Dit evenement, dat
beeld moet geven van wat Haar-
l'lem aan dichtkunst en daarbij
Bverbonden activiteiten te bieden
■heeft, staat voor 12 en 13 septem-
Bber in de Toneelschuur gepland.
■Organisatoren van het gebeuren
zijn dit theater, de Literaire In
stuif Haarlem en de poëziegroep
irond het blad Rauwkost.
g.'
Dichtkunst centraal op
Haarlem Poëzie 1980
uw
de
ie
Wim Verstappen
keert terug tot
Simon Vestdijk
(ADVERTENTIE)
(Van onze kunstredactie)
ft
r-
Van oudsher zijn encyclopedieën voor
zien van illustraties om zaken te visualise
ren die niet alleen, of niet nauwkeurig met
woorden beschreven kunnen worden. De
Audioclopedie zal door middel van casset
tebanden ook tal van onderwerpen, waar
onder vogelgeluiden, dialecten en muziek,
auditief illustreren. De eerste uitgave zal
een Audioclopedie voor de Jeugd zijn, in
totaal 400 bladzijden en een speelduur van
ruim twee uur bevatten.
AMSTERDAM. De uitgeversmaat
schappij Elsevier/Winkler Prins komt
met een novum op het gebied van naslag
werken op de markt. Eind september
verschijnt de Audioclopedie, het eerste
naslagwerk in woord, beeld en geluid.
Volgens de uitgever is het de eerste stap
naar een nieuwe generatie naslagwerken.
P-
EN
Yvonne Koldewijn van deze organise
rende vereniging ontkent overigens dat er
wrijving bestaat tussen de Instuif en de
nieuwe groep Rauwkost, die voor vrijdag
de 12de september een programma zal
verzorgen. „Het is niet zo dat we Rauw
kost geen plaats gunnen in ons deel van
het evenement, het Poëzie-festival. Maar
En die leegstaande villa, met de ventila-
tie-torens van de IJ-tunnel grenzend aan
de achtertuin, daar had men ook heel
fortuinlijk de beschikking over weten te
krijgen. Met een gigantische tent om de
hele parterre heengebouwd, liet het kapi
tale pand zich omvormen tot een ideale
studio, waar de kleinste lichtnuances zijn
te regelen. En sinds 1 augustus werd er
ook heel voorspoedig gefilmd. Tot vorige
week Sail ’80 losbrak.
dit draagt zeer sterk een eigen karakter en
dat willen we graag zo houden. Het Festi
val moet namelijk een traditie worden.
Het is misschien best goed dat Rauwkost
een eigen activiteit opzet en dat er twee
vergelijkbare literaire groepen in Haar
lem actief zijn. Zo kan Rauwkost een
eigen identiteit opbouwen. Per slot van
rekening hebben wij ook tien jaar moeten
vechten voor een vaste plek”.
Een derde onderdeel van Haarlem Poë
zie wordt tenslotte gevormd door een op
treden van Poëzie Hardop op zaterdag
avond 13 september, zodat behalve de
twee in Haarlem gevestigde literaire groe
pen ook een landelijk bekende theater
groep deel uitmaakt van het evenement.
PARIJS (AFP). De Franse dia
loog- en romanschrijver Pascal Jar
din is deze week na een langdurige
ziekte in een ziekenhuis te Parijs
overleden. Hij was 46 jaar.
r-
3t
de
"9
u
n?
ui-
jen
Het
ler-
Keizersgracht 3t3, 1016 EH Amsterdam. 'Iel.. 020-253929, b.g.g. 2236 11
id
ig
16
g-
En eerlijk gezegd, Verstappen laat min
der takes overmaken vanwege geluids
overlast, dan wel om verbeteringen aan te
brengen in de scènes. Want een van de
eerste dingen die opvallen tijdens opna
men van Het Verboden Bacchanaal, is
vooral de grote zorg die wordt besteed aan
de dialoog-regie. Wat ook heel hard nodig
is; daarmee staat of valt straks deze film,
die zich afspeelt tijdens een feestje dat
wordt gegeven ter gelegenheid van ene
meneer Frits van der Laan, die 20 jaar in
dienst is bij een groothandel in kantoorbe
hoeften.
Verder nog Siem Vroom („...zwaar
lijvige wijnhandelaar, een mannetje
met een puntbuik en een Chinezig
lachje, daarbij om door een ringetje
te halen...”), Hugo Metsers („...de
apotheker, een snauwerig uitziend
kereltje dat eigenlijk gebocheld had
moeten zijn en dit misschien ook wel
eens zou worden, wanneer hij zich
lang genoeg over de toonbank had
gebogen...”), Renee Soutendijk, Fre-
derik de Groot, Liesbeth Celis, Inger
van Heijst en Lucy Visser.
grote uitgeverijen, die benaderd zijn om
het festival mede mogelijk te maken, zul
len wellicht ook aan de boekenmarkt deel
nemen. De Literaire Instuif zal overigens
op een subsidie van zes mille van de
gemeente Haarlem kunnen rekenen.
Afgelopen zondag bijvoorbeeld moet de
Meeuwenstraat het minst rustige stukje
Amsterdam geweest zijn. De hele buurt
was veranderd in een gigantische par-
Verstappen terug tot Simon Vestdijk,
het is verheugend maar niet verrassend.
Wel verrassend was dat hij Het Verboden
Bacchanaal ging verfilmen en niet Bevrij
dingsfeest, waar hij toch een eigen scena-
rio-bewerking voor klaar had liggen.
Wim Verstappen: „Ik durf best te zeg
gen dat het een goed script is ook, maar ik
had geen zin om Bevrijdingsfeest te doen,
zo kort na Pastorale... En het is erg groot
om te maken: oorlogsreconstructie! Je
moet een straat in Amsterdam kapot ge
bombardeerd hebben en dat is een beetje
moeilijk, hoewel tegenwoordig met die
krakers... Maar ik had ook het gevoel dat
het onderwerp „oorlog” op dit moment
een beetje uitgekakt is. Een paar jaar
wachten weer...”
Voor wie Het Verboden Bacchanaal ge
lezen heeft en tevens de vroegere Verstap-
pen-films een beetje kent, zal juist Ver
stappen goed kunnen voorstellen als re
gisseur van deze Vestdijk-Roman. Ener
zijds het thema van burgerlijk geknoei
met de seksuele revolutie en anderzijds
een ironisch te leveren familie-portret.
Verstappen: „Dat zie ik ook wel, maar ik
kan het niet helpen. Nou ja, het is waar,
het lijkt een beetje tussen Blue Movie en
V. D. in te hangen, of zo... Het gros van de
handeling speelt in één huis, dat vind ik
leuk, maar ik zie het toch niet als een
Kammerspiel. Dat is namelijk heel knap
van het boek, dat het telkens van gezichts
punt wisselt. In de meeste scènes zit er een
figuur die fungeert als observator, telkens
iemand anders. Dat is op die manier geen
Kammerspiel meer, maar eerder verge
lijkbaar met wat Hitchcock gedaan heeft
in Dial M. For Murder. Die heeft dat toen
gebaseerd op een toneelstuk, maar die
film was daarna absoluut geen „toneel”
meer”.
„Dat zou het ook in mijn film niet mo
gen worden. Er zit veel dialoog in, maar
Het Verboden Bacchanaal wordt toch niet
een typische dialoog-film, omdat de dialo
gen vaak fungeren als achtergrond voor
de dingen die je ziet gebeuren. Dus over
het algemeen is het niet zo, dat iemand
staat te praten en in beeld zijn act houdt.
Hoe het moet werken, staat in het boek al
heel nauwkeurig aangegeven, eigenlijk.
Het schrijven van dit scenario ging dan
ook vrijwel vanzelf. Ook omdat Vestdijk
met zijn scènes telkens prachtig op tijd
van kamer wisselt. Het gaat het hele huis
door. Het boek heeft werkelijk een voor
beeldige constructie”.
„Er zijn mensen die zeggen, dat Het
Verboden Bacchanaal niet precies Vest-
dijks beste boek is, maar als je ze dan
vraagt wat dan wèl Vestdijks beste boek
is, dan noemen ze nu Pastorale. Nou, vijf
jaar geleden was er niemand die Pastora
le beschouwde als de beste Vestdijk-ro-
man... De Redding van Fré Bolderhey, dat
zou ik ook best nog een keer willen verfil
men, maar dat kan dus echt niet meer,
omdat Amsterdam daar te veel voor ver
bouwd is”.
De gebeurtenissen worden gevolgd op
twee niveaus, letterlijk. In de benedenver
trekken wordt geborreld, getafeld en
dreigt de sfeer van oer-Hollandse burger
lijkheid het af te leggen tegen de opborre
lende lust om katten in het donker te
knijpen. En op de eerste verdieping ver
blijven de pubers des huizes die in de
stemming gebracht door circulerende
roddelverhalen over eerdere feestjes en
afgaand op de geluiden van beneden
vermoeden dat er buiten hun blikveld wie
weet wat allemaal aan de gang is. In hun
fantasieën voltrekken zich dan de orgieën
die in het verleden misschien wel degelijk
hebben plaatsgevonden, maar er deze spe
ciale avond toch niet echt van willen
komen.
Het Verboden Bacchanaal is op
merkelijk gecast, vooral als je bezet
ting spiegelt aan de beschrijving in
Vestdijks roman.
De jubilaris en gastheer van het
zwoele partijtje waar het in de film
om gaat, wordt gespeeld door Bram
van der Vlugt („...erg driftig, en wie
dat meemaakte, kon maar het best
de ogen gericht houden op zijn rood
bruine wangen, die dan bibber
den...”). Geert de Jong is zijn echtge
note („...knappe vrouw van in de
veertig, het gezicht getekend door
rimpels, zo hard en groefachtig, dat
face-lifting weinig eer aan haar zou
behalen. Wonderlijk genoeg maakte
haar uiterlijk toch een jeugdige,
zelfs enigszins loszinnige indruk...”).
De Mephisto van het gezelschap
wordt belichaamd door Hans Croi-
set („Het was een echte rotzak; kaal
en daar kon hij niets aan doen
doodsbleek en met van die fijne ma
nieren alsof hij zich aanstelde...”),
Rijk de Gooyer gaat door voor de
vulgaire Kerrie-Kees („...ploertig
heersersgezicht met het stijve blonde
keerplaats, van waaruit een flink deel van
de volgens kranten 800.000 bezoekers hun
weg zochten naar het „admiraal-zeilen”.
Claxons, saluutschoten, scheepstoeters en
een lucht vol snorkende helikopters haal
den de ploeg van de met direct-geluid
werkende Verstappen het bloed onder de
nagels vandaan.
De regisseur echter blijft de bedaard
heid zelve: „...Och, dat schijnt zo te moe
ten. Toen we voor Pastorale in de Betuwe
filmden, waren ze de godsganselijke dag
met geluidskanonnen de spreeuwen uit de
kersenbomen aan het jagen. Daar zijn we
toen ook heelhuids doorgekomen. Zo
gaan die dingen... Toen Stanley Kubrick
Barrly Lyndon filmde in als musea open
gestelde kastelen, moest hij zijn shots zien
te maken tussen telkens passerende rond
leidingen door. En dat is toch ook nog heel
mooi geworden...”
Hij schreef de dialogen voor een
honderdtal films, waaronder Classe
tout risque, La Veuve Couderc en Le
vieux Fusil. Daarnaast was hij de
auteur van verscheidene boeken
waarvan enkele van autobiografi
sche aard, zoals La Guerre a neuf
ans, veel succes hadden. In 1978 ont
ving hij de grote romanprijs van de
Académie Franqaise voor Le Nain
Jaune waarin Pascal Jardin de ge
schiedenis van zijn vader Jean Jardin
vertelde. Onlangs publiceerde hij La
Béte a bon Dieu waarmee hij zijn
autobiografie afsloot.
Alhoewel in Huize De Volewijcker de
namiddag precies zo zomers-loom en
drukkend aanvoelt als in Vestdijks boek,
is voor en achter de camera’s de hitsigheid
ver te zoeken, zo op het oog. Rijk de
Gooyer aan een vorstelijk gedekte tafel
probeert de Big Ben-tune te pingelen, met
een lepeltje op een paar bijna lege wijnbo
kalen. Het lukt tussen zesde en de zevende
take van de scène die Geert de Jong en
Ferd Hugas binnenbrengt, terug van naar
de zolder geweest, waar de vrouw des
huizes de bevriende kunstschilder des
kundig oordeel gevraagd had over een
doekje uit Rijks jonge jaren.
En beneden wordt men niet veronder
steld te weten maar de jeugd boven des
te beter dat Geert en Ferd ook nog de
echtelijke slaapkamer met een bliksembe
zoek hebben vereerd. De entree-scène met
aansluitend kout over dat schilderij boven
en over de kwaliteiten van de keuken
meid, daar is men technisch een paar uur
zpet mee. Een stagnatie waar cast en crew
zeker vereerd mee zijn, wordt veroorzaakt
door mevrouw Mieke Vestdijk, de schrij-
versweduwe, die met zoon en dochter
haar belangstelling komt tonen via een
bezoek aan de set.
Eigenlijk is het wel frappant dat dit
nieuwe Vestdijk-project niet eens ter
hand werd genomen op initiatief van de
als Vestdijk-afficionado te boek staande
Verstappen zelf. Het ging gewoon zo dat
producent Rasker een vage afspraak had
met Wim om, na Grijpstra De Gier,
samen een film te gaan maken. Aanvanke
lijk had dat De Voyeur zullen worden,
naar een scenario van de regisseur zelf.
Maar zelfs al heeft Charles Gormley (de
Schotse scenarist die vaker Scorpio van
advies gediend heeft) er zijn licht nog een
keer over laten schijnen. De Voyeur wilde
Je kunt Engels leren en Engels leren.
De allerbeste manier is: in Engeland gaan wonen.
De beste manier is: een kursus Engels bij
the British Council in Amsterdam of Den Haag. Want ook
daar leert u Engels van de Britten. English dus.
snorretje, de meest luidruchtige
gast...”), Ferd Hugas is overspelig
met de gastvrouw en is kunstschil
der („...hij had lichtblauwe ogen met
een scherpe glans erin, maar de vorm
van neus en lippen had veeleer iets
stomps, hetgeen nog ondersteund
werd door de lompe omtrekken van
schouders en stier enek...”), Pleuni
Touw is De Gooyers wederhelft
(„...een overvoede en volbloedige
marketenster, lacherig met en zon
der aanleiding uit nogal mooie
ogen...”).
Tafelscéne uit Het Verboden Bacchanaal met v.l.n.r.: Rijk de Gooijer, Pleunie Touw en Hugo Metsers
zelfs op papier niet tot leven komen en zo
verdween dat project in de ijskast. Omdat
men vond dat er toch dit jaar nog een film
uit de bus moest komen, legde Rasker
toen in maart Het Verboden Bacchanaal
op tafel, waar hij vorig jaar een optie op
genomen had. Verstappen vond het idee
interessant genoeg, schreef in ijltempo
een scenario, waarna de benodigde 1,3
miljoen gulden eveneens pijlsnel te verza
melen bleken. En begin 1981 komt deze
film dus in de bioscopen.
Verreweg de opmerkelijkste activiteiten
in dit literaire weekeinde vallen op zater
dag, wanneer onder auspiciën van de Lite
raire Instuif het omvangrijke 2e Haar
lemse Poëzie Festival plaatsheeft, als on
derdeel van de gehele manifestatie. Enke
le tientallen dichters hebben al toegezegd
uit eigen werk voor te komen lezen.
Zeker is de komst van Jana Beranova,
Guust Giels, Hans Vlek, Frank Herzen,
Habakuk II de Balker, Edgar Cairo, Tom
van Deel, Harry Hoogstraten, Tom Lui-
ting, Jules Welling, Peter van den Hazel,
Peter Bruijn, Rob Smit, Wiel Kusters, de
Poesiegroep Horezie uit Utrecht, Frank
Koenegracht, Greetje Ozon, Peter Nij-
meijer, Hans van de Waarsenburg, Peter
H. van Lieshout, Charles McGeehen, Arie
van de Berg, Peter Zonderland, Hernie
February, Margriet Poort en Louis
Ferron.
Waarschijnlijk, doch nog niet geheel ze
ker is de deelname van Johnny van
Doorn, Meta van IJzer, Jules Deelder,
Hans Plomp, Aldo Piromalli en Willem
van Toorn. De presentatie van het Poëzie
Festival is in handen van Yvonne Kolde
wijn van de Instuif en Simon Vinkenoog,
welke laatste uiteraard ook uit eigen werk
zal komen voorlezen. De muzikale omlijs
ting van het programma komt ’s middags
voor rekening van het Willem Kouwen-
berg Kwartet en ’s avonds van Swing
Department. Twee dichters, Peter van
den Hazel en Peter Bruijn, zorgen ook
voor een muzikale noot.
Een bescheiden boekenmarkt zal zater
dag 13 september ook een onderdeel vor
men van het festival. Hierop zijn stands te
verwachten van de Literaire Instuif,
Rauwkost, de poëziegroep Dimensie uit
Bloemendaal, Jana Beranova, uitgeverij
In de Knipscheer en Schutting Pers. Vier
(Van onze kunstredactie)
I Op het terrein van het gloednieuwe jongensinternaat Het Witte Zand in het Drentse
[Aaiden kwam deze week het kunstwerk Herkenningsteken van de hand van de
Haarlemse beeldhouwster Krekel van Spronsen gereed. De monumentale sculptuur
1 bestaat uit een groep van vijf, verticale totempaalachtige plastieken, waarvan de
'.grootste vijf meter meet en 1600 kilo weegt. De palen die uit Azobé, keihard hout uit
Kameroen, werden gezaagd en gehakt, zijn geplaatst op een cirkelvormig niveau met
J rondom zitmogelijkheid.
„Ik werk graag met hout. In dit geval is het een speciale soort hardhout geworden;
’.het moet op het internaat met die jongens wel tegen een stootje kunnen’, vertelt
Krekel. „In de palen keren telkens dezelfde vormen terug: driehoeken, cirkels en
\vierkanten. Natuurlijke vormen, zou je kunnen zeggen. Vormen die je in de natuur ook
■zelf tegenkomt. Bij dergelijke mathematische vormen kun je ook denken aan de
moleculaire opbouw van de elementen, ja.”
I „In totaal heb ik er zo’n drie maanden aan gewerkt. Je bent wel even bezig met dat
materiaal. De schuine vlakken zijn door een houtverwerkingsbedrijf in Zutphen
]voorgezaagd want je zou er zelf maar je zagen op verspelen. De rechte vakken heb ik
•met de hand weggewerkt. Dergelijke plastieken heb ik eerder in soortgelijke groeps-
wormen in Joegoslavië en Zwitserland gemaakt.”
Krekel kreeg de opdracht van de Rijksgebouwendienst, van de kerngroep beeldende
kunst om precies te zijn, en werkte nauw met het Architecten- en ingenieursbureau
‘Jansen. Van Deel en Dallenga BV samen om de sculptuur in harmonie met de directe
omgeving te laten zijn.
?s
i
SIMON VINKENOOG.
