Gewetensvol man schreef een waarachtig mensenboek
Het dilemma van Günter Grass
l bibliotheek
Architectuur als puzzel van alledag
wij
ontvingen
3
Werk van zes
Nederlanders
Tien ontwerpen voor een stadswijk in Venetië een feest voor het oog
Wereldpremière
opera Glass in
Rotterdam
Tiende sterfdag
Jimi Hendrix
wordt herdacht
op Parijse
r jeugdbiënnale
Nederlands-Duitse
Griekse acteurs na
■I
aanstootgevend
stuk aangehouden
film naar Venetië
I
J
7
DINSDAG 19 AUGUSTUS 1980
KUNST
.4
De fijnzinnige intellectueel, de
te pas en te onpas Tacitus citeren
de Doctor Franz Joseph Strauss,
heeft het dus heel gewoon over
„ratten en strontvliegen” als hij
schrijvers bedoelt. Er zijn schrij
vers en andere burgers die daar
niet zo gelukkig mee zijn. Ze her
inneren zich een andere doctor
die beweerde zijn pistool te zullen
trekken als hij het woord „cul
tuur” hoorde. Eén van de schrij
vers die nogal met de kandidaat
bondskanselier in zijn maag zit is
Günter Grass, sinds de verfil
ming van zijn roman Die Blech-
trommel doorgestoten tot de rijen
der publiekssterren. Een gewe
tensvol man niettemin die zich al
jarenlang inzet voor de zaak van
de parlementaire democratie in
het algemeen en die van de SPD
in het bijzonder.
Warhoofden
Extreem
O
^4'-
-1M
1
6
k
350-
is
'r
oid,
tge-
ieria
tro-
nten
ihlia
20-
oteg
bou-
feministisch om een kind. Maar ocharme,
Harm kan ’m dan niet meer overeind
krijgen; hij knapt af op de religieuse hys
terie waardoor zijn vrouw bevangen is.
De niet zo vreselijk goedwillende lezer
knikt op dat moment glimlachend met
zijn hoofd. Grass heeft gelijk, de revoluti
onaire garde van toen is verworden tot
een stelletje krachteloos theoreticerende
warhoofden, verstrikt geraakt in hun ei
gen narcistische piekerijen. De politiek is
alleen nog maar een middel om de eigen
onmacht te overschreeuwen.
En inmiddels met een vacuüm verpakte
leverworst (koopt Duitse waar dan helpen
wij elkaar) maar door het Verre Oosten
zeulen op zoek naar een oude schoolkame
raad die - wensdroom van Harm - zich
misschien wel bij het Timorese verzet
heeft aangesloten. De vriend wordt uiter
aard niet gevonden, de worst verzult. Wie
wél gevonden wordt is de reisleider Dr.
Wenthien, de man van het gezonde ver
stand en niet voor niets reisleider bij een
alternatief reisbureau dat de alternatieve
toeristen een kijkje in de „echte” derfe
wereld gunt. Wenthien is zo glad als de
paal van de macht. En pas in relatie tot
Wenthien begint men iets van de mallotige
Dörte en Harm te begrijpen.
Het weekblad De Tijd heeft zelfs gespro
ken van een „overval” door de „nieuwe
Italianen”. De internationale kunstkritiek
weet er nog weinig raad mee. Er is weinig
continuïteit in de vorm, ook bij de archi
tecten, dat hen als stroming zou samen
binden. Wel worden vormen herhaald in
de individuele oeuvres. Om die reden
heeft men de Italiaanse golf wel willen
aanduiden als subjectief en individualis
tisch. Maar men vergisse zich niet. De
architecten bieden door hun duidelijker
en accurater woordgebruik dan dat van
de beeldende kunstenaars een goed zicht
op wat de Italiaanse cultuur vandaag de
dag beweegt. Het zwaartepunt ligt niet zo
zeer bij de persoonlijkheid van de kunste
naar, ook al wordt ze niet ontkend of
verborgen. Er is vooral een nieuwe relatie
van kunstwerk en publiek. De Engelse
landschapsfotografische kunstenaars nog
laten het publiek deelgenoot worden van
hun speurtocht naar betekenissen en bete
kenisvolheden. In Italië vindt men geen
betekenissen meer, laat staan waarden.
Men vindt er raadsels en puzzels, hoopjes
aarde in de museumzaal, pompoenen met
een lampje, die door iedere huisvrouw die
wel eens kookt, de tafel dekt of het bed
opmaakt geregeld worden opgelost. De
nieuwe Italiaanse kunst charmeert en ac
tiveert de mensen niet, omdat dat niet
nodig is. De mensen zijn al uit zichzelf
glimlachend en actief.
streven. Wat dat betreft heeft de praatjes
maker Wenthien het gemakkelijker. Soe
pel neemt hij de kreten van de dag over en
leidt inmiddels zijn duister leventje. Dat
zijn de ware tegenstellingen in de Bonds
republiek en mogelijk ook hier. Niet die
tussen fascisten en socialisten, maar die
tussen opportunisten en goedwillenden en
kan Grass het helpen dat de goedwillen
den een beetje gek worden van de oppor
tunisten? De strijd is ongelijk, niettemin
moet hij gestreden worden, zowel door
Dörte als Harm en hun generatiegenoten,
als door Grass zélf die de adem van het
Derde Rijk nog in zijn nek voelt.
De wijze waarop de schrijver zich in
middels van Strauss ontdoet is zonder
meer geniaal en dodelijk voor voornoem
de fijnzinnige intellectueel. Grass gunt
Strauss zelfs niet het odium een fascist te
zijn. Integendeel, hij maakt van de kanse
lierskandidaat een mens en, erger nog,
een schrijver. Nadat de schrijver Strauss
de schrijver Grass een „koekebakker van
het reformisme” heeft genoemd die „in
kleinburgerlijke verhoudingen is terugge
vallen” vervolgt Grass over Strauss: „Zo
kan het geen verbazing wekken dat hij
tijdens de duur van het studentenprotest
ver naar links doorschoof. Nu hij met
Lettau, Fried en Enzensberger bevriend is
schrijft hij gedichten in dialect tegen de
Notstandgesetze die bij Wagenbach wor
den uitgegeven. In Kursbuch tekent hij als
auteur voor een artikel over de Tiroler
vrijheidsstrijd tegen Napoleon en baart
hij opzien door Andreas Hofer met Che
Guevara te vergelijken. (Na het orthodoxe
communisme de rug te hebben toege
keerd hoort men hem maandenlang zwij
gen, waarna hij opnieuw aller aandacht
trekt met een Ludwig Thoma (zoiets als de
Beierse Felix Timmermans - l.f.) vertaling
in het Latijn Sindsdien, beste collega’s is
hij extreem natuurbewust.”
Inderdaad, Strauss had die schrijver
kunnen zijn: extreem in zijn opportunis
me, opportunist ook in de richting van zijn
extremiteit. Want de schrijver Strauss zou
door niets anders gedreven zijn geworden
dan de politicus: ijdelheid op zoek naar
LOUIS FERRON
Günter Grass: Kopfgeburten oder Die Deut-
schen sterben aus. Uitgeverij Luchterhand. De
Nederlandse vertaling verschijnt zeer binnen
kort bij Uitgeverij Meulenhoff.
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. De wereldpremiè
re van het nieuwste werk van compo
nist Phlip Glass, Satyagraha, za op 5
september worden gegevens door de
Nederlandse Operastichting.
nu
jep
een
lals
•ste
dat
un-
an-
ATHENE (Reuter/AFP). In Athene
zijn in het weekeinde de regisseur Dimi
tris Kollatos en negen toneelspelers
aangehouden naar aanleiding van een
aanstootgevend toneelstuk. Hun wordt
belediging van de openbare zeden en de
Grieks-orthodoxe kerk ten laste gelegd.
Het omstreden stuk, De Heilige van
dery
■200,
nese
oten
prei
34-
rzie-
2-26,
i 60-
ijs-
0-84,
AMSTERDAM. Het Amsterdamse
centrum Paradiso besteedt op 18 sep
tember bijzondere aandacht aan de fa
meuze Amerikaanse gitarist Jimi Hen
drix, die precies op die datum tien jaar
geleden overleed. In samenwerking met
het Jimi Hendrix Infocentrum is een
iwe
van
luk-
dit
erst
dat
irri-
ani-
ien-
die
ier-
s is
ra’s
tac-
ort-
'en,
n de
ud
de
m,
30-
ri-
ik,
ü-
M.
M.
!a-
3n
?n
>n
is-
isi
da
lur
Ier
ter
ies
er,
D.
DEN HAAG (ANP). De nieuwste film
van Frans Weisz, Charlotte, gaat naar het
filmfestival, dat van 28 augustus tot 8
september in Venetië wordt gehouden.
De film is een Nederlands-Duitse pro-
duktie van Cineteam Features-Concorde
Film Holland en CCC-Filmkunst Berlijn.
De hoofdrollen in Charlotte worden ver
tolkt door Birgit Doll en Derek Jacobi.
Günter Grass
erkenning. En het is niet voor niets dat
Grass deze man in zijn kopgeboorte tot de
Groenen laat toetreden. Bestaat immers
niet de vrees dat als de Groenen in het
parlement komen dat dan Franz Joseph
de verkiezingen wint? En Grass besluit,
denkend aan schrijvers: „Altijd willen ze
het onderste boven krijgen. Het is maar
goed dat er nooit naar ze geluisterd
wordt.” Briljante omkering omdat brille
in dit geval het laatste redmiddel voor een
wanhopige lijkt.
Eén ding is zeker, wat Grass zijn denk
beeldig echtpaar nog het meest kwalijk
neemt is hun onwil echt een kind te willen.
Want Grass is oprecht van mening dat een
nieuwe jeugd een betere toekomst kan
opleveren. De auteur is tegen extremisme
van welke kant ook; hij is voor de jeugd.
Maar onder die jeugd vind je vast weer
evenveel Straussen als Grassen. Hoe moet
dat nu?
Het is Grass er niet om te doen geweest
zijn denkbeelden uit te dragen aan de
hand van een voorbeeldig socialistisch
echtpaar. De werkelijkheid is, zo begrijpt
Grass als geen ander, oneindig gecompli
ceerd en idealen worden niet immer door
helden aangehangen. En trouwens, zo
lijkt Grass zich af te vragen, wat moet
men met al te hoog gestemde idealen? Het
menselijk haalbare is al moeilijk genoeg:
zie maar eens in welke bochten Harm en
Dörte zich moeten wringen om het na te
Strauss, de aanstaande verkiezingen en
de plaats van „de kinderen van ’68” in het
bondsrepublikeinse bestel hebben hem op
het idee gebracht een aantal „kopgeboor-
ten” te publciceren: fantasieën ter lering
en vermaak van het weldenkende Duits
land. Met het andere Duitsland, dat van
Strauss en consorten, lijkt immers geen
dicussie meer mogelijk. Het schetst de
situatie. Het schetst ook de onmacht waar
door Grass bevangen wordt als het er om
gaat in eigen vlees te snijden: niet té diep
want Feind hórt mit.
Kopfgeburten oder Die Deutschen ster
ben aus is wellicht juist door dit besef van
onmacht een waarachtig mensenboek.
Geen roman in de klassieke betekenis,
evenmin het tractaat van een vurig gelovi
ge, tenzij het geloof in een gematigd stand
punt zoiets als een tractaat zou kunnen
opleveren. Grass is met zijn verfilmer
Völker Schlöndorff op tournee geweest
door China en het Verre Oosten. Op de
terugreis werkt hij aan het scenario voor
een nieuwe film. Dit scenario handelt over
de reis van een Noordduits leraarsecht-
DEN HAAG (ANP). Zes beeldende
kunstenaars van 25 tot 30 jaar zorgen
voor de Nederlandse inzending naar de
elfde Biënnale die van 20 september tot 3
november in het Museum voor Moderne
Kunst in Parijs wordt gehouden. Het
werk prijkt te midden van dat van nog
324 kunstenaars uit 42 landen.
Op deze tiende sterfdag van een van
de meest invloedrijke gitaristen uit de
rock zullen ook twee tot nog toe niet of
nauwelijks in ons land vertoonde films
te zien zijn, te weten Jimi plays Berkeley
en Warner Brothers. Met het oog op de te
verwachten belangstelling wordt het
programma op 19 september herhaald.
Preveza, gaat over een Grieks-ortho
doxe bisschop die in een seksschandaal
betrokken is. Vorig jaar werd de 67-
jarige bisschop Stylianos van Preveza
door een speciaal hof van de synode van
zijn kerk ontslagen, nadat een jaar tevo
ren in de pers een foto was verschenen
waarop de metropoliet te zien was met
een naakte vrouw. De bisschop heeft
steeds gesteld dat de afbeelding een fo
tomontage was.
In afwachting van hun proces werden
Kollatos en spelers op vrije voeten ge
steld. De klacht is afkomstig van de
voorzitter van het genootschap van
Grieks-orthodoxe priesters.
idat
paar naar datzelfde Verre Oosten. Grass’
reis zowel als die van het filmkoppel
Harm en Dörte Peters vormen het onder
werp van dit verslag waarin de Duitse
situatie voortdurend met die van de Derde
Wereld wordt vergeleken.
Als beide Duitslanden nu eens net zo
veel inwoners telden als de Volksrepu
bliek China... Het is de kopgeboorte waar
mee het boek inzet. Grass lost deze angst
droom op met het cynisme dat menige
gevoelige ziel van de ondergang heeft ge
red: „Bij een heropleving van de Pruisi
sche tradities zou het bestuur over een
miljard Duitsers absoluut geen probleem
opleveren; zomin als dat, ondanks alle
revolutionaire verschuivingen, bij de Chi
nese ambtelijke tradities ooit een pro
bleem heeft opgeleverd.”
Maar de situatie in Duitsland is anders,
heel anders. De duitsers worden eerder
met uitsterven bedreigd, zo luidt de twee
de kopgeboorte. En dat die fantasie heel
wat reëler is, toont Grass aan aan de hand
van zijn echtpaar Harm en Dörte die het
hele boek door wel een kind willen maar
voortdurend politiek zwaarwegende rede
nen hebben om dat kind toch maar niet te
krijgen. Nu eens vanwege een in aanbouw
zijnde kerncentrale, dan weer vanwege de
mogelijke verkiezingsoverwinning van
Franz Joseph, om van het overbevolkings-
probleem nog maar niet te spreken.
Harm en Dörte: wasechte linksen, ge
pokt en gemazeld in de studentenbewe
ging; eens sympathisanten van Rudi
Dutschke en later, met hem, begonnen
aan de lange mars door de instituten.
Revolutionairen dus, maar gematigder
met het vorderen der jaren. Grass ont
werpt het ene scenario na het andere voor
zijn denkbeeldige paar en inmiddels ver
rijst voor de lezer het beeld van een gene
ratie die het ook allemaal niet meer zo
precies weet, maar dapper door blijft
vechten. Tégen dit, vóór dat. Door mense
lijk egoïsme bepaalde besluiteloosheid op
het gebied van het kinderen krijgen wordt
vertaald in feministische ideologie en wie
weet is die ideologie nog gemeend ook.
Tót Dörte op het eiland Bali in de ban
raakt van een rituele vruchtbaarheidscul-
tus, dan schreeuwt haar lichaam al even
10 beelden voor Venetië, architectonische
ontwerpen voor Cannaregio Ovest, door
Raimund Abraham, Carlo Aymonino, Pe
ter Eisenman, John Hejduk, Bernhard
Hoesli, Rafael Moneo, Valeriano Pastor,
Gianugo Polessello, Aldo Rossi. Luciano
Semerani', tot 15 september in het Archi
tectenmuseum, Droogbak 2 te Am
sterdam.
Het werk heeft als onderwerp de
ideologie van Ghandi en diens verblijf
in Zuid Afrika van 1893 tot 1914. Het
libretto, door Constance de Jong is een
bewerking van verzen van de Bhaga-
vad-gita; de tekst wordt gezonden in
het Sanskriet.
Glass kreeg de opdracht tot het com
poneren van deze opera van de Rotter
damse Kunststichting. Satyagraha,
waarmee de Nederlandse Operastich
ting haar seizoen opent, wordt geregis
seerd door David Poutney. De vooor-
naamste rollen worden gezongen door
Claudia Cumming, Beverly Morgan,
Iris Hiskey, Rhonda Liss, Douglas Pe-
ryy, Richard Gill, Bruce Hall, Tom
Haenen en René Claassen. Muzikale
begeleiding wordt verzorgd door het
Utrechts Symfonie Orkest onder lei
ding van Bruce Ferden.
De premiere heeft plaats in de Rot
terdamse Satdsschouwburg waarna
voorstellingen volgen in Utrecht, Sche-
veningen en Amsterdam.
Wat van het dagelijkse leven zich tot in
het museum en in de galerie heeft uitge
breid zijn de verrassende opeenvolgingen
van de handelingen die je als mens nu
eenmaal verricht. Terwijl vroeger het da
daïsme en het surrealisme juist de onzin
nigheid van de dagelijkse sleur hebben
willen weergeven als middel tot culturele
en politieke bewustwording, schilderen de
nieuwe Italianen het programma van alle
dag als volstrekt zinnig af.
Voor de architectuur is daarbij natuur
lijk een complicerende factor dat het pu
bliek voor zijn ontwerptekeningen in eer
ste instantie meestal de opdrachtgevende
instelling en keurende overheidsinstellin
gen zijn. Het architectonische ontwerp
voor een stadswijk is onderdeel van een
planningsvoortgang bij welke verschillen
de gemeentediensten betrokken zijn.
Nu zijn de procedures in latlië wat min
der streng geformaliseerd dan bij ons,
door een grotere gemeentelijke bestuurlij
ke zelfstandigheid en door een geringere
nadruk op de tegenstelling tussen indivi
duele rechtszekerheid en slagvaardig ste
delijk beleid. Dit maakt hen niet alleen
bediscussieerbaar, maar ook cultureel
breder van opzet. Zo is de huidige ten
toonstelling ontstaan op gezamenlijk initi
atief van de Venetiaanse universiteit en
gemeente opdat een procedure tot renova
tie van een buurt zou worden ontwikkeld
die niet op een architectonische restaura
tie zou uitlopen. Men wilde in Venetië eens
wat anders dan wat in Bologna is ge
beurd. Tien architecten werden uitgeno
digd voor het maken van een experimen
teel ontwerp. De vijf Italianen onder hen
geven impliciet of expliciet een richting
aan in welke de opeenvolging van beslis
singen in de planningsprocedure zou kun
nen verlopen zodat het ontwerp zinvolle
culturele verwijzingen zou kunnen blijven
bevatten.
De vijf buitenlandse architecten (drie
Amerikaanse, een Zwitser en een Span
jaard) lijken de context van het gebeuren
wat minder te hebben gevat en presente
ren persoonlijke ervaringsbeelden en
strikt individuele werkwijzen.
JOOST MEUWISSEN
programma samengesteld, waaraan
Hendrix’ vroegre bassist Noel Redding,
de Amerikaanse bluesgitarist Johnny
Winter en de in Hendrix’ repertoire ge
specialiseerde Duitse band Electric Sun
hun medewerking zullen verlenen.
De ontwerpen voor Venetië dienen als
argument voor een discussie over de ge
meentelijke planning. Ze zijn alleszins het
aankijken waard. Grote, veelkleurige pen
tekeningen en heldere maquettes waaron
der een in welke de verschillende soorten
ontwerpingrepen in boven elkaar zweven
de perspexlagen zijn aangegeven en zelfs
een gouden maquette laten zien dat ook
niet-gebouwde architectuur binnen de
wanden van een museum een feest voor
het oog kan opleveren.
Op een of andere manier lenen deze
tekeningen zich goed voor tentoonstellin
gen. Het is in Italië (en in New York)
gebruikelijk geworden dat architectuur-
schetsen in kunstgaleries worden verhan
deld. Bij ons is dat nog uitzondering. Men
kan zich ook afvragen of de producten
van Nederlandse architecten geschikt zijn
om als autonoom verzamelstuk te worden
gekocht. Er is natuurlijk wel een handel in
architectuurschetsen van oudere, be
roemde bouwmeesters als De Bazel of
Berlage, door hun zeldzaamheidswaarde.
De handel is weinig openbaar. Veelal slor
pen instellingen en stichtingen zoals het
Architectuurmuseum het merendeel van
de nalatenschappen van architecten op.
Er blijft voor particuliere collecties niet
zoveel over. Voor de voortbrengsels van
nog practiserende architecten bestaat
echter hoegenaamd geen belangstelling.
AMSTERDAM. Architectuurten-
toonstellingen zijn meestal onbevre
digend, omdat ze de gebouwen zelden
kunnen laten zien zoals ze werkelijk
zijn. Men moet zich behelpen met
tekeningen, foto’s en maquette’s. Dit
euvel gaat duidelijk niet op voor de
tien ontwerpen voor een stadswijk in
Venetië, die op het ogenblik in het
Amsterdamse Architectuurmuseum
zijn te zien. De ontwerpen zijn niet
uitgevoerd. Het ligt ook helemaal niet
in de bedoeling dat ze ooit worden
uitgevoerd. Meer dan deze tekenin
gen, maquette’s en toelichtingen door
de architecten zal er nooit zijn. De
functie van de ontwerpen is niet zo
zeer dat ze een mogelijk gebouwd
resultaat afspiegelen en vooraf be
spreekbaar maken, ook al doen ze
het. Veeleer proberen ze aan te tonen
op welke wijze een architectonisch
ontwerp het beste zou kunnen functi
oneren in een zo complexe plannings
voortgang als voor een oude, achtef-
affe en wat leeggelopen buurt van
een wereldberoemd toeristencen
trum.
Ontwerpingrepen op lagen plexiglas - maquette van Luciano Semerani.
Dat verklaart ook de gereserveerde stem
ming rond de tentoonstelling van Carel
Weeber’s maquettes dit voorjaar in de
Haagse galerie Nouvelles Images. Zijn
maquettes waren blauwdrukken voor ge
bouwen gebleven, waarvan sommige
daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Ze betoog
den niets. Het is waarschijnlijk juist het
betooglijke karakter van de Italiaanse en
Amerikaanse architectuurtekeningen dat
hen onderscheidt van de gewone proces
stukken in de bouw zowel als van de
beeldende kunst. Ze leveren geen beeld
dat alleen maar direct waarneembaar is.
Men zou ze nog moeten ontcijferen, maar
men kan ze niet ontcijferen door ze te
lezen op hun afgebeelde oorspronkelijke
betekenissen, zoals in zeventiende eeuwse
schilderstukken. Men kan ze slechts ont
cijferen door naar aanleiding van hen iets
nieuws te berde te brengen, door iets te
doen of iets te zeggen, alsof het puzzels
zijn die men heeft opgelost.
Zulke architectuurschetsen zijn op zoek
naar een vorm van planning over welke
men in culturele zin zou kunnen discussië
ren. Ze verwachten een daadkrachtig pu
bliek dat bereid is mee te denken.
Dit laatste hebben de vijf Italiaanse
architecten op de tentoonstelling gemeen
met de Italiaanse kunstenaars die dit jaar
de musea in ons land (Amsterdam, Eind
hoven, Groningen) hebben overspoeld.
„Kroniek van de Weimar-republiek”,
voorspel tot Hitler-Duitsland, door Alex
de Jonge, uitgave Het Spectrum.
„Tribunaal van Neurenberg”, het nazi-
regiem voor zijn rechters, door Werner
Maser, uitgave Het Spectrum.
„Propaganda in de Tweede Wereld
oorlog”, politieke affiches 1939-1945, sa
mengesteld door Zbynek Zeman, uitgave
Het Spectrum.
„De lange arm van de dood” en „Com
mando’s tegen de Gestapo”, twee romans
in één band over de Tweede Wereld
oorlog, door Alan White, uitgave Hollan-
dia 32.50).
Bij uitgeverij Em. Querido verschenen
weer vijf herdrukken in de bekende Sala-
mander-reeks. De titels zijn: „Dag aan
dag” van Louis Paul Boon; „Het dochter
tje van de wasvrouw” door Guus Kuijer;
„De Zoon van Ouwe Klare” door Rinus
Ferdinandusse; „De gladde paal van
macht” door F. Springer en „Zondags
rust” door Frans Coenen. De deeltjes kos
ten 6.50 per stuk.
„Inspecteur Perquin en de moord op
Derk Alland”, detective door Martin
Mons, uitgave A. W. Sijthoff 12.90).
„Inspecteur Perquin en de carnavals-
moord”, detective door Martin Mons, uit
gave A. W. Sijthoff 12.90).
„Inspecteur Perquin en de kralenmoor-
den”,^detective door Martin Mons, uitgave
A. W. Sijthof 12.90).
„Advokaat met slagroom”, under
ground detective door Mique Capel, uitga
ve Tiebosch 16.50).
„Zandvoort in oude ansichten, deel 2”
door P. Brune, secretaris van het genoot
schap „Oud Zandvoort”, uitgave Europe
se Bibliotheek 28.90).
„Gekleurde motregen”, novelle door
Diet Verschoor, uitgave Omniboek
19.90).
,,’k Hoorde zo geerne de vogelkens
schuifelen”, gedichten van Guido Gezelle
met tekeningen van Piet Worm, uitgave
Omniboek 22.50).
„Wachten op je beurt”, bundeltje ver
halen uit het leven van alledag, door Hele
na Beels, uitgave Omniboek 9).
„Passen op de poes”, korte verhalen
over poezen, door Helena Beels, uitgave
Omniboek 9).
„Het nieuwe poppenboek”, 58 modellen
voor het maken van poppen, door Kyoko
Yoneyama, uitgave Omniboek 29.50).
„En dan zijn er nog de generaties”,
beeld van de Nederlandse generaties in
deze eeuw, door Thijs Booy, uitgave J. H.
Kok 22.50).
„Stel geen vragen”, protesten tegen
dierproeven, door Hans Bouma, uitgave J.
H. Kok 6.90).
„Halen wij de Sovjetunie”, reisgids
voor twijfelaars door Marko Otten, Els
Naayer, Michiel Baud en Wim Kunst, uit
gave Het Spectrum 19.50).
„Halfweg in oude ansichten deel 3”
door Cor Lücke, uitgave Europese Biblio
theek 28.90).
„Algemene Muziek Encyclopedie” (deel
2), onder redactie van prof. dr. J. Robijns
en Miep Zijlstra, uitgave De Haan 119).
„Compositie in de kleurenfotografie”
door Wim Noordhoek, uitgave Elsevier
Focus 49.50).
„Marionetten”, een monografie over
poppenspel, door Rico Bulthuis, uitgave
Leopold 19.90).
„Onderhoud en reparatie van antiek”
door Jacqueline Ridley met illustraties
van David Dowland en Joyce Smith, uit
gave Moussault 28.50).
„Scenarium”, deel 4 in de Nederlandse
reeks voor Theaterwetenschap, met bij
dragen van Marinus Eiling, Hans de
GYoot, W. J. Hildebrand, Aloysius van
Kesteren, Thomas Kuchenbuch, Frits R.
Noske, Sjaak Onderdelinden, J. M. Peters,
Egil Törnqvist en Hanneke Zeij, uitgave
De Walburg Pers 24).
De Nederlandse inzending omvat
overwegend werken van groot formaat.
Het grootste is dat van Ben Sleeuwenhoek
uit Middelburg: een muurvullend geheel
van tien bij drie meter, dat bestaat uit
dertig ongelijke elementen beschilderd
papier.
Groter dan een bij een meter zijn ook de
vijf olieverfschilderijen van Henk van
Woerden uit Amsterdam. Van deze vijf
werken moest er een van het Stedelijk
Museum in Amsterdam en een van de
Gemeente Utrecht worden geleend.
Uit het Stedelijk komt ook een van de
vier fotocollages geassembleerd met an
dere voorwerpen van de Amsterdammer
Kees de Goede. Een van deze stukken
komt uit de collectie van Atelier ’63 in
Haarlem. De andere werken zijn uit het
bezit van de kunstenaars.
René Daniels uit Eindhoven is vertegen
woordigd met vijf olieverfschilderijen,
waarvan vier de titel Plantage Midden-
laan hebben. Van Harrie de Kroon uit
Breda zullen in Parijs drie videotapes
gedraaid worden, waarop de kunstenaar
zelf voorstellingen verzorgt. Ook zijn er
van hem drie fotografische werken te
zien.
Kees Smits uit Amsterdam toont er drie
acrylschilderwerken, waarvan twee twee
luiken.
Er zijn wat moeilijkheden geweest om
een nieuwe Biënnale voor elkaar te krij
gen. De vorige werd dan ook drie jaar
geleden gehouden. De komende is van een
grotere verscheidenheid dan voorheen. Ze
is tot stand gekomen in samenwerking
met het Museum voor Moderne Kunst en
met het Nationale Centrum voor Kunst en
Cultuur George Pompidou. De vorige
keer koos een internationale commissie in
Parijs de werken voor de tentoonstelling.
Nu geschiedde dit door werkgroepen van
de afzonderlijke landen.
Behalve aan wat gewoonlijk onder beel
dende kunst wordt gerekend, wordt op de
komende Biënnale aandacht geschonken
aan film en architectuur. Er is onder meer
een programma van experimentele films,
zowel in het Museum voor Moderne Kunst
als in het Centrum George Pompidou. In
het centrum wordt ook de architectuur-
tentoonstelling L’Urbanité gehouden.
De reeks samenspraken over moderne
kunst telt negen onderwerpen met de na
men van 25 deskundigen. Onder hen zijn
Rudi Fuchs van het Stedelijk van Abbe-
museum in Eindhoven, Frans Hacks van
het Groninger Museum in Groningen, en
Antje von Graevenitz van de universiteit
van Amsterdam. Van hen worden bijdra
gen verwacht over respectievelijk de
kunstzinnige praktijk van het museum,
nieuwe proeven met de presentatie van
actuele kunst aan het publiek, en kunst en
filosofie.
