MUSEUM TOONT HEDEN EN VERLEDEN VAN VU
r.
a
n
Mastenbroek
stapt op
Festival in
de Jordaan
Albert Cuyp
viert feest
Kraakvrij en
betaalbaar
Vijf eeuwen
scheepvaart
Honderdjarige
Vrije Universiteit
moest vechten
voor erkenning
Bestaansrecht
anno 1980
in discussie
MEANDER*
OME
Si
10
1980
DONDERDAG 4 SE P T E M B E R
AMSTERDAM
11
1
Meer armslag
Predikanten
1
De doelstellingen zijn het
zelfde gebleven, maar wie
VU zegt denkt nu niet meer
onmiddellijk aan God en Re
formatie. Dat beseffen de
20.000 leden van de Vereni
ging ook. „Heeft de VU anno
nu nog wel bestaansrecht?”
is een van de discussievra
gen die bij het eeuwfeest zijn
opgeworpen en ook vraagt
men zich intern af of de VU
het jaar 2000 wel zal halen.
Potige bewakers
sF
Niet roken
Zustmtatton
„Men zou die mannen, die,
toen het orgel begon te spe
len, onmiddellijk een psalm
aanhieven, overal in de we
reld gekend hebben als Hol
landers. Men zag niet die
domme gelaatstrekken, wel
ke men den antirevolutionai
ren op spotprenten toekent,
maar vele ernstige, goede,
echt-Hollandsche gelaats
trekken, met breede boven
lip en vastbesloten mond.
Hun beginselen zijn de onze
niet en hun theocratie zullen
we steeds bestrijden, maar
er is iets zeventiende-
eeuwsch in hun pogen en
streven, dat ons doet gevoe
len in hun midden dat we
onder landgenoten zijn, ge
meenschappelijke erfgena
men van een heerlijk ver
leden”.
-
Wit h«»
x BR
ggl
O*.M
r Ai11
art,
:*>**W^
VU-grondleggers kraakten
eeuw geleden Nieuwe Kerk
onder redactie van Theo van der Kaai)
(Foto's Lex van Flossen)
de
Het
r
4j
Een ingetrapte deur vormt de
getuigenis van een heuse kraakac-
tie van de Nieuwe Kerk eind vori
ge eeuw en een compleet ingerich
te huiskamer anno 1935 toont het
De Vrije Universiteit anno 1980
is eveneens in beeld gebracht. De
Wat was dat voor gezelschap in de
Nieuwe Kerk dat met minimale
middelen en bovendien stevig te
gengewerkt door krachten van bui
tenaf probeerde een eigen universi
teit van de grond te krijgen. Kuyper
zelf keek rond in de kerk en consta
teerde: „Daar waren hier Ministers,
maar ook Drentsche boeren, edelen
en dorpers, grooten en geringen,
gegoeden, die over tonnen gouds
beschikken, nevens lieden van klei
ne middelen, mannen en vrouwen.
De laatsten zelfs ten getale van 200.
Dat juist docht ons de groote eige
naardigheid dezer toch reeds eenige
samenkomst”.
Het Amsterdams Historisch Mu
seum is geopend van half tien tot
vijf, op zondag vanaf één uur. De
toegang bedraagt twee gulden en
de ingang ligt aan Kalverstraat 92.
De tentoonstelling duurt tot 30 no
vember.
eeuw tentoongespreid. De derde
verklaring voor de titel „Tot blo-
zens toe. heeft te maken met
het feit dat de VU het nogal eens
moeilijk heeft de doelstellingen
uit het verleden precies na te
leven.
Had«söiag«ostiek
Röntgenfoto»
TOEGANG
■W sm
Het viel niet mee, het had heel wat
voeten in aarde, maar de handen
zijn uiteindelijk ter wille van de
goede zaak broederlijk ineen gesla
gen: het jubileumfeest op de Albert
Cuypmarkt gaat door. De kooplie
den van de 75-jarige markt organi
seren voor de week van 8 t/m 14
september een feest dat klinkt als
een klok. De kramen worden ver
sierd, er is muziek en de klant krijgt
bij elke aankoop een gratis lot. Ge
woonlijk is er elke dag markt behal
ve op zondag. De gemeente heeft
vergunning verleend op voor het
houden van een eenmalige zondags
markt op 14 september. Alle 330
kramen worden opgezet en met de
monstraties van oude ambachten,
een standwerkersconcours en trek
king van de loterij wordt de feest-
week besloten. De Albert Cuyp
markt, in het hartje van De Pijp is
vanaf het Centraal Station te berei
ken met de tramlijnen 4, 5, 16, 24 en
25.
den, maar dan wel met behulp van
zwaar materiaal. De gebruikte me
thode kan vergeleken worden met
het effect van een thermische lans
op de gemiddelde safe.” Assa stelt
dat het best mogelijk is een fietsslot
te maken dat bestand is tegen be-
tonscharen, maar de prijsverhou
ding fietsslot zou daarmee buiten
alle proporties raken. Assa blijft
geïnteresseerd in suggesties voor
fabricage van een absoluut kraak-
vrij en betaalbaar fietsslot. Aldus
de schriftelijke reactie van Assa.
Blijft over de vraag waarom de
firma nooit zelf proeven met de
betonschaar heeft genomen.
toeschouwer bekijkt een stukje
van het academisch ziekenhuis,
ziet hoe er aan wetenschappelijk
onderzoek gedaan wordt en mag
van bepaalde apparatuur ook zelf
de knoppen hanteren. De tentoon
stelling is getiteld „Tot blozens
toe. waarmee de verlegenheid
wordt uitgedrukt waarmee de uni
versiteit honderd jaar geleden op
gericht werd. Reden tot blozen
hebben de protestanten ook van
wege hun gebrek aan eensgezind
heid, zo duidelijk in de afgelopen
te werken. De ANWB zegt indirect
tot de heer Koenders dat hij niet
van 100 percent veiligheid kan uit
gaan. Nu de reactie van Assa, die de
nauwste banden met de ANWB
heeft (Assa maakt het witgelakte
ringslot met rood uiteinde). „Onze
eerste reactie was een mengeling
van verbazing en ongeloof’, aldus
directeur Steegers. „Wij hebben
moeten concluderen dat ons slot
inderdaad opengebroken kan wor-
Kritisch, maar onder de indruk
was de verslaggever van de krant
die op 20 oktober 1880 de gebeurte
nissen bijwoonde in een afge
schermde hoek van de Nieuwe
Kerk op de Dam. Zeshonderd geno
digden waren getuige van een op
merkelijke plechtigheid: de oprich
ting van de Vrije Universiteit. Aan
tal hoogleraren: vijf. Aantal studen
ten: eveneens vijf. Dr. Abraham
Kuyper, grondlegger en hoogleraar
van het eerste uur hield een inwij
dingsrede, waarin hij niet onder
stoelen of banken stak dat de op
richting van die universiteit een
waagstuk was: „En zo trad dan onze
kleine School het leven in, met den
Universiteitsnaam zelve tot blozens
toe verlegen; aan geld arm; zeer
sober bedeeld met wetenschappelij
ke kracht en aan der menschen
gunst eer gespeend dan verzadigd”.
milieu waar de, voornamelijk he
ren, studenten vandaan kwamen.
Foto’s van ontgroeningsrituelen
en fanatieke studentenkorpsen
ontbreken niet en zelfs is getracht
de chronische woningnood onder
studenten in beeld te brengen. De
VU-grondleggers Kuyper en De
Savornin Lohman zijn vereeu
wigd in een reeks spotprenten van
Hahn en Jordaan die er niet om
liegen.
In gebouw De Palm aan de Palm
straat twee voorstellingen per
avond van het onvervalste Jordaan-
cabaret met sterren als Tante Alie,
Bolle Mien en Ko Droppel. Verder
in De Palm elke avond feest met
dans en veel muziek. Op de Noor-
dermarkt wordt op de 20e en 21e
een groot drumbandfestival gehou
den met 40 drumbands en majoret-
tenkorpsen uit het hele land. In de
Zuid-Jordaan gebeuren weer hele
andere dingen zoals een balonnen-
wedstrijd, de verkiezing van mini
miss Jordaan. een wielerwedstrijd
en een marathonloop. Tenslotte op
beide zaterdagen vrijmarkt tussen
Looiersgracht en Rozengracht en
op zondag de slotavond aan de
Elandsgracht een optreden van
Adèle Bloemendaal.
Jan Mastenbroek, het hoofd
van Bureau Voorlichting van
de gemeente Amsterdam,
houdt ermee op. Na twintig
jaar het beleid van het stads
bestuur naar de bevolking toe
duidelijk gemaakt te hebben
gaat de vijftigjarige Masten
broek hele andere dingen doen.
De chef-voorlichting treedt in
dienst van een bureau voor pu
blic relations en gaat daarbij
ook les geven. Aan zijn vertrek
liggen geen noemenswaardige
conflicten ten grondslag, zo
zegt hij zelf, Mastenbroek wil
gewoon niet tot aan zijn pensi
oen op dezelfde stoel blijven
zitten en geeft de voorkeur aan
een nieuwe. Twintig jaar voor
lichting geven in Amsterdam
betekende voor Mastenbroek
het dienen van drie burgemees
ters, achtereenvolgens Van
Hall, Samkalden en Polak. In
zijn functie ondertekende Mas
tenbroek 350.000 brieven per
jaar aan de burgerij om duide
lijk te maken wat het stadsbes
tuur wil. Dat hij in de loop van
de jaren nogal eens uit zijn bed
is gebeld door scheldende Am
sterdammers nam hij bij zijn
functie voor lief.
Vanaf de oprichting heeft de
Vrije Universiteit een gevecht moe
ten leveren voor erkenning. Zes,
jaar na de oprichting is daar zelfs
nog een heuse kraakactie aan te pas
gekomen. De „synodegetrouwe”
Hervormden in Amsterdam waren
er benauwd voor dat de „Kuyperia-
nen” of orthodoxen zich van de
Niewe Kerk meester zouden ma
ken. De consistoriekamer, geen be
langrijke vergaderzaal van de kerk,
werd van bepantsering voorzien en
twee potige bewakers moesten een
eventuele inval van de orthodoxen
voorkomen.
Het laatste nieuws inzake het
sprookje van de veiligheidsfietsslo
ten van de ANWB: de fabrikant van
het Assa-slot heeft commentaar ge
geven. Korte inhoud van het vooraf
gaande. Fietsenmaker Koenders uit
Amsterdam veroorzaakte opschud
ding door met een betonschaar alle
door de ANWB gepropageerde
fietssloten binnen twee minuten
stuk te knippen. Van veiligheid is
dus geen sprake. Koenders gaat ook
hangsloten met kettingen te lijf en
maar al te vaak blijkt gehard staal
zo zacht als boter te zijn. Alle fabri
kanten, op Assa na, reageerden ont
hutst en zeggen aan verbeteringen
De vrije Universiteit in Amster
dam bestaat op 20 oktober precies
honderd jaar. De VU-gemeen-
schap is al maanden bezig dit
eeuwfeest te vieren middels con
gressen, manifestaties, tentoon
stellingen en reeksen nieuwe boe
ken met als onderwerp de VU zelf.
Op de afdeling Tijdelijke Exposi
ties in het Amststerdams Histo
risch Museum heeft de Vrije Uni
versiteit gelegenheid gekregen
zelf een tentoonstelling over het
eeuwfeest in te richten, bestemd
voor een breed publiek. Het resul-
Er moest een Vrije Universiteit
komen om een betrouwbaarder op
leiding te kunnen geven aan gere
formeerde of orthodoxe predikan
ten voor de Nederlandse Hervorm
de Kerk. De orthodoxen voelden
zich al jaren achtergesteld. Van hen
werd vrijwel nooit iemand tot hoog
leraar benoemd. Als tweede motief genstelling
om de Vrije Universiteit op te rich
ten werd honderd jaar geleden de
emancipatie genoemd. Achterge
bleven bevolkingsgroepen streef
den aan het einde van de negentien
de eeuw naar gelijkwaardigheid: de
rooms-katholieken, de
meerden, de joden, arbeiders
vrouwen. Ook uit deze groepen
kwam nooit een hoogleraar voort,
De Vrije Universiteit begon met
een theologische en een juridische
faculteit, een startkapitaal van
slechts 100.000,- en een pand aan
de Amstel (de Schotse Zendings
kerk, nu de Kleine Komedie) dat
voor een aantal uren per week ge
huurd werd, bij gebrek aan een
eigen onderkomen. Tot overmaat
van ramp bleken de examens geen
enkele geldigheid te hebben. Pas in
1905 was het dezelfde Abraham
Kuyper die als staatsman de Hoger
Onderwijswet introduceerde waar
mee de VU-examens werden
erkend.
De jaren verstreken, de gods
diensttwisten verstomden of wer
den binnenskamers uitgevochten
en de VU raakte als universiteit
geaccepteerd. Overheidssubsidie
was er tot 1945 niet bij, dus om de
zaak financieel draaiende te hou
den moest het nodige gebeuren. Een
omvangrijke organisatie van leden
en begunstigers gingen met inte
kenlijsten stad en land af. Het steu
nen van de VU werd een familietra
ditie, iets vanzelfsprekends voor
wie behoorde tot de gereformeerde
bevolkingsgroep. De tentoonstel-
-
Het Nederlands Scheepvaartmu
seum gaat in de loop van het vol
gend jaar officieel open. Om de
nieuwsgierigheid van velen niet lan
ger op de proef te stellen werden
tijdens Sail’80 twaalf zalen defini
tief voor het publiek opengesteld.
Het kolossale bouwwerk aan het
Kattenburgerplein werd in 1655 ge
bouwd als tuighuis voor de admira
liteit van de hoofdstad. In 1973 vond
het Scheepvaartmuseum hier on
derdak, maar al snel moest het mu
seum de deuren sluiten omdat res
tauratie dringend noodzakelijk
was. Binnenkort is het zover en de
scheepvaartgeschiedenis van Ne
derland vanaf de zestiende eeuw tot
nu toe is voor het publiek te aan
schouwen.
Op dit ogenblik zijn de zalen over
de 18e en 19e eeuw al gereed. Er zijn
veel scheepsmodellen te zien, au
thentieke sierstukken van schepen
zoals roerkoppen, hakkeborden,
schilderijen, wapens en zeevaart
kundige instrumenten. Ook het mo
del van het schip waarmee Van
Speyk in 1832 de lucht in vloog is
aanwezig. Het gebouw zelf vormt
eigenlijk al een museum op zichzelf.
Voorlopig is de toegang gratis. De
openingstijden zijn woensdag t/m
zaterdag van 10 tot 17 uur en op
zondag van 13 tot 17 uur. Vanaf het
Centraal Station is het Scheep
vaartmuseum in 20 minuten te voet
te bereiken via de Prins Hendrikka-
,de of met buslijn 29.
Mastenbroek is geen geboren
Amsterdammer, hij is afkom
stig uit Vijfhuizen. Hij was
daar zeer actief op politiek en
sociaal gebied. Hij heeft de hui
dige burgemeester van de
Haarlemmermeer Van Stam
nog als raadslid de gemeente
politiek binnengeduwd. Mas
tenbroek neemt op 12 septem
ber officieel afscheid van de
gemeente Amsterdam met een
receptie in het Stedelijk
Museum.
♦’««SssSjss
taat is bepaald geen dooie boel
geworden. Met borstbeelden,
schilderijen en officiële documen
ten wordt duidelijk gemaakt hoe
het allemaal is begonnen en met
welke problemen de gereformeer
den hebben geworsteld om een
universiteit voor zichzelf te
krijgen
Dit moet het milieu geweest zijn waaruit de VU-student rond 1935 afkomstig was. Een orgel, spreuken aan de wand en
de bijbel op tafel. Te zien op de tentoonstelling.
De Savornin Lohman en Kuyper door Albert Hahn vereeuwigd nadat er weer eens een ruzie was bi/gelegd. Titel
..Rozegeur en maneschijn
De VU-grondleggers Kuyper,
Lohman en Rutgers vonden dat zij
hun rechten op de Nieuwe Kerk
konden laten gelden en lieten een
smid aanrukken om de deur open te
breken. Stad en land kwamen in
opschudding over deze brutale
kraak en de discussie kwam nu
tenminste op gang over het feit dat
nog altijd geweigerd werd de VU
afgestudeerde theologen op de kan
sel toe te laten. Kuyper cum suis
hebben trouwens een heel jaar de
Nieuwe Kerk bezet kunnen houden.
De angst onder de ploeg hervorm
den was groot dat nog meer kerkge
bouwen zouden worden gekraakt.
Kuyper stelde ze gerust met de me
dedeling, dat het niet de bedoeling
was „ten behoeve van de Vrije Uni
versiteit groote bezittingen der Her
vormde Gemeente te Amsterdam te
onteigenen”.
De Vrije Universiteit honderd
jaar later. Het moderne, uitgestrek
te complex in Amsterdam-Buiten-
veldert telt in grove trekken vijf
onderdelen: een ziekenhuis, pen
school, een bibliotheek, een labora
torium en een hortus botanicus.
Dertienhonderd docenten geven les
aan dertienduizend studenten.
Tweeduizend personeelsleden hou
den het geheel draaiende. De VU
anno 1980 breidt nog steeds uit.
Recht tegenover het academisch
ziekenhuis wordt een polikliniek ge
bouwd om meer armslag te krijgen
in het bestaande ziekenhuis.
>Ki?: iiiKWiW*
•WMF
4 «scMkfög
♦•Magavwtttiefapfe
-
maar daar bracht de VU verande
ring in. Het derde motief tot oprich
ting van de Verenigde Vrije Univer
siteit staat anno 1980 nog steeds in
de statuten: wetenschappelijk
onderwijs en onderzoek dat aan de
VU plaatsvindt, op de grondslag
van het Evangelie van Jezus
Christus
CMeie dierot Uitgang
r Secretariaat --
De veelzijdigheid van de Vrije Universiteit in beeld gebracht
De politieke stappen van Abraham Kuyper werden uiterst kritisch gevolgd
..Ontrouw'' gaf Albert Hahn deze prent ais titel mee.
ling in het Amsterdams Historisch
Museum laat heel natuurgetrouw
zien hoe die achterban van gerefor
meerde gezinnen eruit zag. Er is een
huiskamer ingericht, compleet met
spelend orgel, spreuken aan de
wand en de bijbel op tafel. Het
geldbusje voor de VU staat op de
schoorsteen. De zoon mocht stude
ren, aan de VU natuurlijk. De doch
ter niet of zelden. De emancipatie
van achtergestelde bevolkingsgroe
pen stond dan wel vanaf het prille
begin hoog in het vaandel van <le
VU, de vrouwen kwamen er be
kaaid af. Theoloog Bavinck sprak
in het begin van deze eeuw: „Wie de
vrouw belast met de dubbele taak
van huisverzorging en beroep
maakt zich schuldig aan ene onme-
dedogende uitbuiting van hare
kracht”.
Het jaarlijkse Jordaanfestival
wordt van 12 t/m 21 september ge
houden. In de Noord-Jordaan (bo
ven de Rozengracht) is er elke dag
kermis vanaf 16 uur.
Jordaancabaret onder
Westertoren.
Kuyper (actief voor zijn politieke
partij, zijn kerk, zijn universiteit,
zijn krant en zijn weekblad) was
een persoonlijkheid waar niemand
omheen kan die de beginjaren van
de VU bestudeert. De korte, dikke
volksjongen kan alleen niet los ge
zien worden van een lange, slanke
aristocraat, jonkheer mr. A. F. de
Savornin Lohman. Juist om de VU
breed van opzet te maken trok men
deze laatste aan als curator én daar
na als hoogleraar. In het begin wa
ren ze dikke vrienden, maar de te-
Kuyper-Lohman kon
niet uitblijven. Er kwam zelfs een
politiek conflict van in 1894, waar
bij de Antirevolutionaire Partij in
twee delen uiteen viel. Lohman
werd leider van wat de Christelijk
Historische Unie zou gaan heten,
gerefor- maar kon zich op de Vrije Universi-
en teit niet meer handhaven, omdat de
gereformeerde beginselen aldaar
de zijne niet meer waren.
ip Personéessrest
Vi'-iXIIX.--
Bec.htsposWs
1 trap af
O
V?*'*
