Uit- en Thuismarkt als
opening theaterseizoen
van de minimal music-medaille zien
Edward Downes, docent NOS dirigentencursus:
Eerst moet het van binnen
bij je zingen
klinken
en
Tibor De Machula een
boeiend virtuoos
Gevangenisstraf
voor Griekse
toneelschrijver
en actrice
Leven van Gandhi als statisch muziektoneel bij Phil Glass
Opera Satyagraha laat beide kanten
yczc
„Stoppen we hier
evenvooreenpils
of lopen we door
tot de volgende
strandtent?”
Heerlijk, helder Heineken.
Pendeldienst tussen twee pleinen
8-
Eerste Tuinzaalconcert zeer succesvol
Kandinsky collectie
naar Centre Pompidou
la loo uVque jartcisque
w 1
13
KUNST
19 8 0
ZATERDAG 6 SEPTEMBER
m de
>rol-
door Anton de Beer
vij tb
?peir
Zijlstraat 25 Haarlem
(dinsdag gesloten)
Telef. 023-313893
11
een
f
e
thus
□lie
actes extra suggestiviteit.
jyltis
(ADVERTENTIE)
ft
(ADVERTENTIE)
i
?n is
zen,
De gesignaleerde keerzijde van het mi
nimal music-procédé wordt hier en daar
Vroege bezoekers van de Uit en Thuis
markt worden zaterdagmorgen in de gele
genheid gesteld de allereerste vertoning
van de film The Elephant Man bij te
wonen die pas over enkele maanden in
roulatie komt. Alle voorstellingen en pre
sentaties van de markt zijn gratis toegan
kelijk. Het Uit en Thuis-medewerkers-
feest dat het weekeinde zondagavond in
de Meervaart afsluit is tegen betaling van
tien gulden ook voor het publiek toegan
kelijk. In de Cisca Ticketshop in het
schouwburggebouw aan het Leidseplein
krijgen bezoekers hier alle informatie
over voorstellingen en activiteiten.
-•••
Kennemeriands Speciaalzaak voor artikelen
v tb.v. Ballet en Jazzdance.
kunnen hun agenda aanvullen in de Meer
vaart op het Osdorpplein. Dit is een cultu
reel centrum dat in september drie jaar
bestaat en binnenkort de één miljoenste
bezoekers verwacht. De Meervaart heeft
deze verjaardag gebruikt om mee te doen
met de Uit en Thuismarkt.
HILVERSUM. Wie gedurende de af
gelopen 4 weken '’s ochtends om kwart
over negen de VARA-studio binnenwan
delde, zou wel eens gedacht kunnen heb
ben dat er enige jongelieden waren bin
nengedrongen, die op zijn zachtst gezegd
wat vreemd waren of waar een klein
streekje aan los was. Starend in de verte
naar een niet te identiceren punt of lichte
lijk voorovergebogen de vloer bestude
rend maakten zij elegante zwaaiende ge
baren, soms ineens een felle hoekslag van
links, een rukje met het hoofd, al zingend:
pom, pompom, pompom Insiders wisten
beter: de NOS organiseerde weer een in
ternationale dirigentencursus.
Scène uit de eerste acte van Philip Glass opera Satyagraha. (Foto Jaap Pieper)
gezet krijgen door de aanwezigheid van
hoog op het toneel geplaatste figuren van
Tolstoi, Tagore en Martin Luther King,
respectievelijk in de drie opeenvolgende
geen enkele andere cursus biedt die moge
lijkheden die Hilversum bieden kan: be
roepsorkesten en beroepskoor, dat de mu
ziekstukken soms beter kent dan de jonge
mensen die er leiding aan moeten geven.
De cursus is bedoeld om het gat op te
vullen dat gaapt tussen de opleiding en de
praktijk. Als een jong en net-afgestudeer-
de dirigent naar een orkest stapt om te
vragen of hij eens iets zou mogen doen,
dan stelt de directeur direct als eerste
vraag: „heb je ervaring? Nee? Ga die
ervaring dan eerst ergens opdoen en kom
dan nog eens terug”. Maar omdat hij de
kans niet krijgt deze ervaring op te doen
belandt hij in een vicieuse cirkel, die niet
te doorbreken is. Om hieraan iets te doen
besloot de NOS (die toen nog NRU heette)
27 jaar geleden de cursus in te stellen, die
intussen een wereldfaam heeft verkregen.
In al die jaren hebben honderden jonge
mensen de kans gekregen zich in het vak
te bekwamen. Lang niet allen hebben de
gedroomde carrière gemaakt, maar de
lijst van dirigenten die het geméékt heb
ben is indrukwekkend. Om eens een paar
Nederlandse namen te noemen: Bernard
Haitink, Edo de Waart, Hans Vonk, Lucas
Vis, Hubert Soudant, allen werkzaam in
het internationale muziekleven. Om maar
niet te spreken van de andere Nederlan
ders, die als oratoriumdirigent naam heb
ben gemaakt. Van de buitenlanders is de
bekende Duitse operadirigent Gerd Al
brecht te noemen, verder de Israëliërs
Yoav Talmi, die veel in Nederland diri
geert en Gabriel Chmura, die tegenwoor
dig Generalmusikdirektor is in Aken. Van
de Italianen hebben vooral Gabriele Fer-
zeggen. Dat bleek al onmiddellijk bij de
eerste maten van Bachs Cellosuite nr. 6
en zou duren tot en met de laatste noot
van Koddly’s Sonate voor cello-solo. Om
deze beide solowerken dermate op te la
den ep ze (hoe paradoxaal dat ook
klinkt) zo vanzelfsprekend ontspannen
te presenteren moet je als interpretator
wel wat in huis hebben.
al enigszins manifest in de eerste, maar op
haast onverteerbare wijze in de derde
acte, waar het principe van de) constante
herhaling zelfs irritant wordt. Daarbij
krijgt het laatste gedeelte een bijna even
loodzware pretentie als een Wagner-ope-
ra, al is het type muziek onvergelijkbaar.
Phill Glass neemt daarbij in zijn compo
neren minder dan voorheen zijn toevlucht
tot het effect van de modulatie. Het har
monisch patroon is eenvoudig; drie klan
ken ook in de koorpartijen en het vele
vocale ensemblewerk veel kwarten en
kwinten en (vooral stijgende) toonladders,
waarbij de hypofrygische de belang
rijkste plaats inneemt. Deze middeleeuw
se kerktoonladder, ook wel de loprische
genoemd en als zodanig zeer gewaardeerd
in de jazz vanwege de verminderde drie
klank in de opbouw, die de tonaliteit iets
onbestemds geeft, kenmerkt ook de door
Douglas Perry meditatief gezongen solo,
die Satyagraha (in dit geval eerst tegen
middernacht) besluit.
De muziek komt niet altijd even zuiver,
maar doorgaans geconcentreerd en goed
afgewerkt tevoorschijn. Maar het uitvoe
ren van een dergelijke partituur, vol af
stompend telwerk, betekent voor de musi
ci dan ook een slijtageslag. Hetgeen er
door de combinatie van het Utrechts Sym
fonie Orkest, het Rotterdams Oonservato-
riumkoor en de vocale solisten onder Bru
ce Ferdens leiding tot stand komt, dient
het doel in elk geval toch voortreffelijk.
Opvallend is dat de muziek hier soms
meer dan ooit gedragen wordt door het
theater, in een volstrekt harmonisch sa
mengaan van de verschillende bij het mu
ziektoneel betrokken disciplines. In de
vorm van mime, groepsbewegingen, kos
tuums, decors en belichting oogt het es
thetisch geheel als zoete, Watteau-achtige
taferelen.
Een samengaan, dat per scène met
uitzondering van het uiterst timide laatste
bedrijf ondanks de uitganspunten
steeds tot het ontstaan van een geraffi
neerde spanningscurve.
JOHAN VAN KEMPEN
repertoire. Voor de toelatingsexamens
waarmee de cursus werkelijk begint wer
den 24 dirigenten in spé uitgenodigd. Van
deze 24 bleef na de examens een groep
van 13 over, die de periode met de pianis
ten meemaakte. Aan het einde van deze
periode was er weer een selectie en uitein
delijk bleven er acht over, die voor orkest
en koor mochten staan. Een harde proce
dure, zeker als je ervoor uit Amerika,
Australië of Japan komt.
„Sta daar niet als een ikoon te staan en
te zwaaien, druk iets uit, met je gezicht,
met je handen, met je hele lichaam”. Niet
begrijpend kijkt de jonge dirigent Ed
ward Downes aan. Zelf vond hij dat hij
toch zo mooi zwaaide, wat deugt er dan
niet? „Met een volle zaal achter je en een
koor met orkest en solisten voor je moet er
iets gebeuren, er moet iets te voorschijn
komen. Niemand heeft dan iets aan je
mooie gezicht en je fijngebouwde handen
als er niets uit je komt, my friend. Eerst
moet het van binnen bij je zingen en
klinken, dan komt het via je expressie
naar buigen. Zo niet, ga daar dan niet
staan, maar doe iets anders met je leven”.
De les is hard, maar noodzakelijk. Hoe
wil je honderd man koor en solisten en
tachtig man orkest bezielen tot mooi musi
ceren als je niet zelf als een rijpe vrucht
openbarst? Een dirigent mag geen géne
kennen en valse schaamte is een begrip
dat hem vreemd is, móet zijn. Edward
Downes pakt de zaak dan ook stevig aan
en kent geen pardon. „ïk zeg wel nare en
vervelende dingen tegen ze, soms zelfs
beledigend, maar deze aanpak is nodig.
Ze zullen altijd aan kritiek blootstaan, van
mij, van hun eigen collega’s, van, de musici
waarmee ze werken, van hun publiek, van
de krant. Ook al ben je hard, dan hoef je
nog niet kwetsend te zijn en de waarheid
is hard. Om te overtuigen moet je ook zelf
voor gek durven staan, geen remmingen
kennen anders kom je er niet”. En dat
straalt dan ook van Downes zelf uit. Voor
een Engelsman is hij uitzonderlijk extra
vert, soms hangt hij zelfs de clown uit
wanneer het erom gaat de dingen duide
lijk te maken die soms niet onder woorden
te brengen zijn. Maar het werkt en lang
zaam krijgt alles zijn gestalte: de muziek
gaat leven, emoties wórden voelbaar en
kunst wordt ineens kunst. „Als dirigent
moet je het vak werkelijk tot in details
beheersen, geen aarzeling kennen. Aller
eerst moet je een goed musicus zijn, dan
moet je kennis hebben van de instrumen
ten van het orkest, je moet weten wat wel
en niet uitvoerbaar is, je moet weten wat
je van een vocalist kunt eisen en wat niet,
dan komt de grondige partituurkennis en
dan pas de feitelijke dirigeertechniek. Het
zit hem niet alleen in de fraaie of minder
fraaie gebaren, er moet ook een muzikaal
en psychologisch overwicht zijn, men
moet de dirigent als leider erkennen en
aanvaarden”.
Dat de NOS zo’n cursus organiseert is
een uniek feit. Elders in de wereld kent
men natuurlijk ook wel cursussen, maar
J.V.,
S.
ise.
31.
Dat De Machula niet alleen een beroem
de naam heeft die veel publiek op de been
kan brengen (de Tuinzaal was compleet
vol) maar dat publiek ook dermate kan
boeien is een belangrijke ervaring. De
Bach-suite werd door deze cellist monu
mentaal opgezet, met een natuurlijke en
evenwichtige benadering van alle facet
ten, waarbij de zangerige gedeelten (Alle
mande en Sarabande) door hun geladen
ingetogenheid de meeste indruk maakten.
Dat het Hongaarse bloed (wat De Machula
immers van origine bezit) nu eenmaal
warmer is en blijft dan het onze kon
nergens beter tot uiting komen dan in de
sonate van Zoltón Kodély, een vitaal en
bruisend stuk muziek met allerhande
klankkleuren. De kernachtige opbouw
van de hoekdelen werd door Tibor de
Machula fel en hartstochtelijk geschetst,
terwijl het adagio (dat de bijtitel con
grand’ espressione, met zeer veel uitdruk
king, draagt) zeer intens en zeer expres-
sief-zingend tot klinken kwam.
GEMMA COEBERGH
Tuinzaalconcert door Tibor de
Machula, cello. Programma: Bach,
Koddly. Concertgebouw Haarlem, 5
september 1980.
Tegen half tien werd dat ook de leek
duidelijk. Musici slenterden binnen, pak
ten hun instrumènt uit en weldra klonk de
vertrouwde kakofonie van het stemmen.
Achter het zich langzaam formerende or
kest stelden zich de dames en heren van
het Groot Omroep Koor op en om half tien
precies klonk het: „Good morning ladies
and gentlemen, this morning we’ll rehear
se the Wozzeck”. Een jonge dirigent krijgt
van de cursusleider Edward Downes het
groene licht, zorgvuldig zoekt hij uit een
fraai lederen foedraal een gloednieuw di
rigeerstokje, met onzekere passen beklimt
hij de dirigentenstoel en wat beverig gaat
de rechterhand omhoog: pom, pompom,
pompom, maar nu écht. Het nieuwe stokje
blijkt niet zo betrouwbaar te zijn, het gaat
ongelijk, soms nogal verward en het duurt
dan ook niet lang of de meester grijpt in
en doet zelf voor hoe het wel moet. Direct
klinkt alles heel anders, de musici zitten
anders op hun stoel, er wordt een span
ning voelbaar die er eerst niet was. Het
ziet er allemaal veel gemakkelijker uit
dan het in werkelijkheid is.
Het was dit jaar de 27ste dirigentencur
sus van de Nederlandse Omroep Stich
ting, nu gewijd aan het opera- en operette-
repertoire. Als docent werd hiervoor aan
getrokken de Engelse dirigent Edward
Downes, die grote bekendheid geniet als
operadirigent en zich dan ook als een vis
in het water voelde. Hij stelde met groot
inzicht het cursusrepertoire samen, dat
bestond uit scènes van bekende opera’s en
operettes: Der fliegende Hollander van
Richard Wagner. Wozzeck van Alban
Berg, Manon Lescaut van Puccini, Fall
staff van Verdi, die Fledermaus van
Strauss, la belle Hélène van Offenbach en
nog vele andere fragmenten. Gedurende
de eerste 14 dagen van de cursus werden
deze muziekstukken grondig gestudeerd
met de hulp van twee pianisten, die fesa
nten het orkest voorstelden.
Er hadden zich voor de cursus ruim 150
jonge dirigenten uit de hele wereld aange
meld, waarvan ongeveer de helft defintief
inschreef toen zij de voorwaarden gelezen
hadden: volledige dirigentenopleiding
aan een conservatorium, privélessen bij
een vermaard pedagoog, praktijkervaring
en grondige kennis van het vastgestelde
HAARLEM. Dat de in 1912 geboren
cellist Tibor de Machula fysiek niet meer
presteert wat een jonge virtuoos in dat
opzicht in zijn mars heeft is begrijpelijk.
Wat een ervaren en gerijpt musicus als
De Machula altijd op een jonge virtuoos
voor heeft is zijn relatie met de muzikale
materie die hij onder handen heeft. Een
relatie tot in het merg, zou je kunnen
ATHENE (Reuter). Demetrios Kolla-
tos, een Griekse schrijver en toneeldirec
teur, is donderdag tot vijf maanden ge
vangenisstraf veroordeeld wegens het op
het toneel brengen van een scène waarin
een naakte actrice simuleert te paren met
een Grieks-orthodoxe bisschop. Hij wordt
beschuldigd van schending van de open
bare zeden en belediging van de kerk.
Eleni Morali, de actrice, kreeg op dezelf
de beschuldiging ook vijf maanden. De
twee zijn voorlopig op vrije voeten ge
steld, hangende hun beroep tegen hun
vonnis, dat in november wordt behandeld.
Het stuk, De Heilige van Prevaza geti
teld, gaat in een Atheens theater en’trekt
volle zalen. De twee zijn aangeklaagd
door de voorzitter van de Vereniging van
Orthodoxe geestelijken. Het toneelstuk is
gebaseerd op een incident dat enkele ja
ren geleden plaats had toen een foto gepu
bliceerd werd van een bisschop met een
naakte vrouw. De desbetreffende bis
schop, die ontslagen werd, hield vol dat
het een fotomontage betrof.
Edward Downes
ro naam gemaakt en Claudio Scimone, ae
eerste als dirigent bij de Italiaanse Radio
en Televisie, de tweede als dirigent van de
solisten van Venetiè, met wie hij tientallen
grammofoonplaten maakte. Ook Engelse
dirigenten hebben het vak in Hilversum
kunnen leren, zoals Thimothy Reinish, die
regelmatig de orkesten bij de BBC leidt.
En niet alleen mannen zijn te noemen,
maar ook vrouwen, zoals Sylvia Caduff,
als dirigente actief in Zwitserland, Aviva
Einhorn, dirigente bij het Orchestre l’Ile
de France in Parijs, de Waalse Cathérine
Cornet, de Hongaarse Katalin Varadi,
werkzaam aan de Opera in Boedapest en
Nvart Andreassian, werkzaam aan de'Na-
tionale Opera in Parijs. Mede dank zij de
NOS-cursus zijn zij geworden wat zij nu
zijn. En wie weet, wat er dit jaar weer te
voorschijn komt. Waarschijnlijk een En
gelsman die carrière gaat maken. Ont
houd zijn naam, hij heet Andrew Green
wood, werkt al 3 jaar als repetitor aan de
beroemde Covent Garden Opera in Lon
den, heeft het helemaal in zijn vingers en
draagt waarschijnlijk de maarschalkstaf
al in zijn ransel. De tijd zal het leren.
Van deze dirigentencursus is door Ga-
bri de Wagt een documentaire gemaakt,
die door de VARA zal worden uitgezon
den op donderdag 22 oktober, ’s avonds
van 8 tot 9 uur.
PARIJS (DPA). De weduwe van de
Russische schilder Vassily Kandinsky
die dinsdag in haar woning in het Zwit
serse Gstaad werd vermoord, blijkt haar
gehele schilderijenverzameling te heb
ben vermaakt aan het Franse nationale
museum voor moderne kunst dat nu in
het Centre Pompidou in Parijs is geves
tigd.
De 84-jarige Nina Kandinsky had deze
beschikking in het afgelopen voorjaar ge
maakt. Zij was druk bezig met de voorbe
reidingen voor een grote tentoonstelling
van werken van haar man die dit museum
komend jaar wil' houden. Dankzij eerdere
royale giften van mevrouw Kandinsky
zou dit al een unieke expositie zijn gewor
den. In 1976 schonk zij vijftien schilde
rijen en vijftien aquarellen van de hand
van haar man, waaronder een werk uit
1910, aan het Parijse museum.
De verbondenheid van de Kandinsky’s
met Parijs dateert uit 'de jaren die zij na
het aan de macht komen van Hitler in 1933
daar hebben gewoond. Kandinsky
overleed in 1944 op 78-jarige leeftijd in
Neuilly. Zijn vrouw, een Russin met wie
hij in 1917 was getrouwd, woonde sinds
dien beurtelings in Zwitserland en Frank
rijk.
ROTTERDAM. Nog nooit eerder zijn
de sterke en zwakke kanten van de mini
mal music zo duidelijk naast elkaar te
ervaren geweest, als in de opera Satyagra
ha van Philip Glass, die vrijdagavond bij
de wereldpremière in de Rotterdamse
Schouwburg groot publiek succes oogstte.
Van de drie actes, die deze opera over
een onbekende episode uit het leven van
Gandhi telt, representeert de middelste
de minimal music op z’n krachtigst. Hier
is het dan ook heel gemakkelijk om je
over te geven aan de „nieuwe manier van
luisteren, die los staat van de culturele
traditie” (citaat Glass), om de met veel
fantasie uitgebuite principes van deze re
petitieve muziek als een hypnotiserend
of in elk geval fascinerend gebeuren te
ondergaan.
De magische uitwerking, die bijvoor
beeld ook aanwezig kan zijn in de doedel-
zakpijpersmuziek van de Schotse Hoog
landers (die in de Tweede Wereldoorlog
de frontsoldaten van generaal Rommels
leger op de vlucht deed slaan) is hier
evident. Een indrukwekkende vocaal-in-
strumentale samenklank levert dan exta
tische momenten op, waarbij de combina
tie met het toneelelement van de reusach
tige draaiende drukpers een heel effectie
ve vondst betekent. David Pountney zorgt
er overigens overal voor dat de regie in
een volkomen vanzelfsprekende eenheid
is met de muziek, terwijl de serene toneel
beelden het door Constance de Jong uit
teksten uit het heilige hindoeboek de Bha-
gaVad-Gita samengestelde libretto even
zeer ondersteunen. Een statisch, maar
sterk van de filosofische bedoelingen ge
tuigend theater, dat in episodes waar ge
weld aan de orde komt, wanneer de
hoofdfiguur (Gandhi) door een vijandige
buitenwereld wordt bedreigd, ondanks de
afwezigheid van dramatische structuur in
de muziek, tóch vanuit de orkestpartijen
in sfeer verhevigd wordt. Met name door
het opvoeren van de muzikale beweging
en klankvolume.
De toneelmatig geschilderde situaties
uit het leven van Gandhi een rol die
door de lyrische tenor Douglas Perry in
alle gelatenheid overtuigend wordt neer-
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM Met de „Uit en Thuis
markt” wordt zaterdag 13 en zondag 14
september in Amsterdam het nieuwe the
aterseizoen feestelijk geopend. Zowel op
het Leidseplein als het Osdorpplein zijn in
totaal 18 podiums opgesteld waar 140
groepen, gezelschappen en solisten frag
menten van hun nieuwe programma bren
gen. Circus OZ uit Australië zal de markt
zaterdagmorgen om elf uur op het Os
dorpplein openen. Daarna verricht
schouwburgdirecteur Berend Boudewjjn
de officiële opening.
De verbinding tussen de twee pleinen,
die circa acht kilometer uiteen liggen,
wordt behalve door tramlijn 1 verzorgd
door gratis pendelbusjes waarin artiesten
zullen optreden.
De Uit en Thuismarkt is een vervolg op
de Uitmarkt die de afgelopen twee jaar
veel publiek naar het Leidseplein trok. Er
is in 1980 geen kunsttiendaagse in Amster
dam en als gevolg hiervan stond de Uit
markt op losse schroeven. Ondanks de
beperkte financiële middelen is nu onder
supervisie van de Stadsschouwburg toch
een spectaculair weekeinde opgezet door
organisator René Penders. Hij verwacht
dit jaar een massale opkomst van bezoe
kers uit alle streken van het land.
Behalve theater, muziek, film en beel
dende kunst wordt ook de literaire wereld
bij de nieuwtjesmarkt betrokken. Jong
denkende uitgevers en schrijvers hebben
de stichting De Amsterdamsche Boeken
markt voor dit doel opgezet en een dertig
tal auteurs opgetrommeld voor de boe
kenkramen.
Het Leidseplein zal het centrum zijn van
een theatermarkt, een beeldende-kunst-
markt en een boekenmarkt. Op het Os
dorpplein in Amsterdam-West zijn gezel
schappen en verenigingen met informatie
aanwezig en hier is een boekenmarkt voor
strips, science-fiction en drukwerk in de
marge. Op beide pleinen zijn talloze expo
sities en film en videovoorstellingen. The
aterdirecteuren en organisatoren van eve
nementen die nog niet zijn volgeboekt
