HUISHOUDBOEKJE
VOEGSEL
DAGS
ZAT
1
Niemand luistert naar Pisters
'A-
iLUL-
I
1
TIENDUIZENDEN ZITTEN AAN DE GROND
I/O
!\b
H
Wo
2/01
ri't:
A
O\
door Hein Dik
Betutteling
Keuze maken
al
door Gijs Korevaar
T
bekend dat ze 820 miljoen wil besparen op
sociale uitkeringen.
Tegen deze achtergrond ging begin dit jaar een
nieuwe instelling van start, het Nationaal Instituut
voor Budgetvoorlichting, gevestigd in Den Haag.
Het vertelt mensen hoe ze hoofd boven water
kunnen houden. Een vraaggesprek met directeur
Peter Postma uit Koog
G
7
Ons land verkeert momenteel in een
moeilijke economische periode: grote
werkloosheid, een flink financieringstekort
en onze sociale zekerheid lijkt nauwelijks
meer te betalen. Zonder te willen zeggen
dat alles door de hoge olieprijzen komt,
heeft de sterk gestegen energieprijs een
grote invloed. Toch krijgt Nicolaas Pisters,
die zegt de oplossing voor ons energiepro
bleem te hebben, geen voet aan de grond.
Werkgelegenheid
Menuboekje
6
Opgefokt
Hulpmaatregel?
I Ij
Ütb
/Kb
Uitkomen met je inkomen. Steeds meer
Nederlanders hebben er moeite mee. Ons land is
een van de rijkste ter wereld, maar tienduizenden
mensen zitten financieel volledig aan de grond.
Rondkomen met het beschikbare geld wordt de
komende jaren nog moeilijker. Bezuinigen is het
motto van de jaren ’80. Zelfs de laagste inkomens
moeten terug. Vorige week maakte de regering
Struikelblok
Zuiniger
6
3'$
d
30
rra;
a;
4-
wV -
w G
-A»
-
■G:
K
'GG-G
-1 W
Uitgaven der week van
Di
Uitkomen met
je inkomen
Peter Postma
MAANDOVERZICHT
Totaal
in
k
Ontvangen r jr. C
Uitgegeven
Periodieke uitg
Uitgaven huish
Totaal (af)
Saldo
en
a
sver
rijs
ing
en
s en
i de
•ek.
even
is
r
Peter Postma (37 jaar) is directeur van het
Nationaal Instituut voor
Budgetvoorlichting in Den Haag dat in
februari van start ging. Hij ontpopt zich
als een helder verteller. Postma was drie
jaar journalist (bij Het Vrije Volk) en koos
daarna voor een loopbaan in het
maatschappelijk werk.
„In mijn vorige baan zag je de
moeilijkheden aankomen. Toen ik in ’65
bij de sociale dienst begon, deden vrijwel
alleen bejaarden een beroep op de
bijstandswet. Die mensen kregen een
paar tientjes boven hun AOW, dat hing af
van hun huur of hun dieet.
Nu zitten praktisch geen bejaarden meer
in de bijstand. Ook de invaliden zijn eruit;
daar zijn aparte regelingen voor
getroffen. Desondanks is het aantal
bijstandstrekkers enorm gegroeid en de
kosten per cliënt zijn vele malen hoger.
Eén van de oorzaken is het grote aantal
gebroken gezinnen.
Er is een duidelijk verband tussen
financiële problemen en
relatiemoeilijkheden. Veel
echtscheidingen hebben te maken met
geldgebrek. Mensen die zo aan de grond
zitten dat één van de partners het niet
meer uithoudt. Je ziet trouwens ook het
omgekeerde. Mensen die het moeilijk
hebben met elkaar en daardoor allerlei
noodaankopen doen. Geluk als het ware
proberen te kopen.”
- Is er een soort minimumgrens waar je
mensen niet onder mag laten komen?
Postma: „Het ministerie van CRM stelde
kort geleden bijna dezelfde vraag.
Hoeveel ruimte zit er in de bijstandsnorm,
wilden ze weten. Ik heb geweigerd
antwoord te geven. In de eerste plaats
ontbreekt voldoende wetenschappelijk
onderzoek. Daarnaast gaat het om een
keuze die we als maatschappij moeten
maken.
„Schuldproblemen zijn ontstellend toegenomen. Een paar honderdduizend
mensen zit volstrekt in de financiële afgrond. De Volkskredietbank alleen al heeft
15.000 klanten die zijn vastgelopen. Daarbij komen nog de mensen die door
sociale diensten worden geholpen met schuldsanering. Zonder twijfel is er ook
stille armoede. Gezinnen waar zeven keer per week patat en kroket op tafel komt
als warme maaltijd.”
Natuurlijk is het minimumloon genoeg
om van te leven. Als je alleen denkt aan
eten, drinken, een stoel, een bed, kleding,
Het plan van Pisters is in beginsel uitermate
simpel: in plaats van benzine gaan we voortaan
onze auto’s op zuivere alcohol (ethanol) laten
lopen. Deze ethanol kan gemaakt worden uit het
zetmeel in de cassaves en in een later stadium
uit palmbomen. Daardoor vermindert de olie-
invoer, kan het Nederlandse bedrijfsleven een
geheel nieuwe tak van industrie exploiteren,
zodat onze economie zich kan herstellen, meent
de voorzitter
Pisters is voorzitter van de Nationale Progres
sieve Bundeling (NPB). Deze vereniging is in
1978 opgericht met het doel landbouwprojecten
te begeleiden in ontwikkelingslanden. Langza
merhand is de vereniging geheel toegespitsi op
de produktie van ethanol. De leden van de NPB
zijn allen deskundigen op het gebied van de
landbouw
In feite vertelt Pisters hiermee geen nieuw ge
luid. Het is al heel lang bekend dat auto’s op
ethanol kunnen rijden. De Braziliaanse regering
bijvoorbeeld is al vijf jaar met een ethanolproject
bezig en momenteel rijden daar al honderduizend
auto’s op deze alternatieve brandstof. Uniek van
Pisters is wel het idee om palmbomen als basis
van een project te gebruiken.
dan kan het best. Maar de vraag is of
mensen ook recht hebben op een stukje
welvaart. In welke mate mag iemand nog
deel hebben aan dingen? Mag ie
autorijden? Is een brommer toegestaan?
heeft hij recht op tv of is een koelkast de
uiterste grens?
Het minimumloon is een politiek gegeven.
Het is nooit vastgesteld op grond van wat
mensen nodig hebben. Bovendien zitten
minimumloners in totaal verschillende
omstandigheden. Het maakt veel uit of je
in een goedkoop of in een duur huis
woont, of je kinderen hebt van twee en
vier jaar of van twaalf en veertien, en
noem verder maar op.
Eén ding is in elk geval wel duidelijk.
Mensen die heel lang van een minimum
moeten leven, komen in moeilijkheden. Ze
verpauperen. Kunnen versleten dingen
niet meer vervangen. Het gaat niet om
eten, maar of er 135 is voor een
schoolreisje, of om de gymnastiekkleding
die de kinderen nodig hebben.”
- Zijn het vooral de mensen met lage
inkomens die grote schulden maken?
Postma: „Nee. Mensen die van een
minimum moeten leven, slagen er vaak
goed in uit de problemen te blijven.
Natuurlijk zijn er treurige gevallen.
Iemand met 1400 per maand die voor
40.000 aan schulden aangaat. Dat komt
voor. Natuurlijk loop je dan volledig vast.
De grootste probleemgroep wordt
gevormd door mensen die juist boven de
minimumgrens zitten; van modaal tot
twee maal modaal. Ze hebben een huis
gekocht met een groei-hypotheek, ze
hebben een caravan, een auto of gaan
duur op vakantie. Met name de vaste
lasten zijn vaak te hoog.
Het gaat om een groep die in principe wel
rond moet kunnen komen, maar gewoon
te veel consumeert en zo in de schulden
Een schematische voorstelling van een inbouwsysteem.
waardoor benzinemotoren op zowel ethanol als op benzine
kunnen lopen Ontwerp TNO.
komt. Er is in onze maatschappij een
bijna onverzadigbare consumptiezucht
die net zo moeilijk is af te leren als
vetzucht. Iedereen praat iedereen aan dat
het lekker is om te consumeren, om
dingen te kopen. Er wordt gedaan of dat
het geluk uitmaakt. De overheid werkt er
aan mee met kredietfaciliteiten. Het
bedrijfsleven stort zich op de produktie.
Ondertussen zitten we op een
consumptieniveau dat veel te hoog is en
dat we eenvoudig niet kunnen betalen.”
Het enige watje tegen mensen kunt
zeggen, is: Meneer, mevrouw, uw inkomen
is zo groot, we kunnen daar niets aan
veranderen, de maatschappij is niet
anders. Een aantal dingen kunt u zich
eenvoudig niet veroorloven. U kunt maar
één of twee keer per week vlees eten. U
kunt geen twee dagbladen lezen. U moet
er minder verzekeringen op na houden.”
Veel mensen gaan er vanuit dat ze recht
hebben op allerlei goederen. Ze denken
dat ze zo doen aan inkomensherverdeling,
maar het komt neer op overconsumptie.
Uiteindelijk komt de ellende op hun eigen
nek terecht.”
Het Nationaal Instituut voor
Budgetvoorlichting is voortgekomen uit
drie instellingen die zijn samengevoegd.
Het bureau met twaalf medewerkers
wordt gefinancieerd door de overheid en
een aantal banken. Bij de drie vroegere
instellingen werd meer gedaan aan
individuele begeleiding van mensen die
niet rond konden komen. Directeur
Postma van het nieuwe instituut wil daar
langzamerhand vanaf.
Als een kind gaat paardrijden, onttrekt
dat geld aan andere dingen. Praat in een
gezin waarvoor je wilt kiezen, ga om tafel
zitten, overleg met elkaar. In veel
„Dat is het ook. Het is per definitie
betutteling. Dat is lullig, maar
onontkoombaar. Een maatschappelijK
werker die een cliënt heeft met schulden,
móét betuttelen. Hij heeft het nooit
geleerd, dat is het probleem. Aan
maatschappelijk werkers wordt altijd
verteld dan hun relatie met cliënten
gelijkwaardig moet zijn. Dat is gewoon
niet waar.
Ik kan me voorstellen dat mensen
bemoeienis met hun budget als
betutteling ervaren.
„Wij willen geen normen stellen of aan
hulpverlening doen. We proberen de
mensen bewust te maken dat ze een keuze
moeten maken.
Tot nu toe zijn er in Nederland nooit projecten
geweest om op grote schaal uit zetmeel ethanol-
brandstof te maken. De belangrijkste reden daar
voor is dat in Nederland geen grondstof groeit. Er
bestaan wel fabrieken die uit aardappelzetmeel
zuivere alcohol maken, maar de produktiekosten
blijven vrij hoog.
Het plan-Pisters voorziet daarom in duidelijke
afspraken met ontwikkelingslanden waar wel zef-
meelhoudende planten groeien. Volgens de NPB
is er grote belangstelling bij deze landen voor het
plan, omdat de voordelen overduidelijk zijn. Een
land kan op een goedkope en makkelijke manier
voorzien in zijn eigen energie, zodat de afhanke
lijkheid van de OPEC-landen wegvalt.
De verbouwing van de grondstof gaat boven
dien niet ten koste van de voedselproduktie, om
dat palmbomen op grond staan, die niet voor de
produktie van levensmiddelen geschikt zijn. Als
klap op de vuurpijl kan het project voor veel extra
werkgelegenheid zorgen. Niet alleen bij de pro
duktie van de grondstof maar ook de alcoholdis-
tilleerbedrijven zullen velen een baan bezorgen.
Dat neemt natuurlijk niet weg dat er een
rechtvaardiger verdeling moet komen.
Maar ik vind soms dat we te sterk gericht
zijn op de verdeling van onze eigen
welvaart, terwijl het veel harder nodig is
op mondiaal niveau; tussen arme en rijke
landen.”
Die slechte positie van minimumloners is
één kant van de zaak. De andere kant
moeten we ook niet vergeten. We hebben
in Nederland de hoogste uitkeringen van
de hele wereld. Nergens heb je als
uitkeringstrekker zo’n koopkracht als
hier. In vergelijking tot een heleboel
landen leeft een bijstandstrekker of
minimumloner hier luxueus.
gezinnen leren kinderen niet meer hoe ze
moeten budgetteren. Ze hebben niet in de
gaten dat er grenzen zijn aan het inkomen.
„Zijn we dan arm?”, vragen ze
geschrokken als er voor bepaalde
uitgaven geen geld is.
„Een gezin is al goec af als c e man eens
per week een avonc je kan gaan biljarten
en als de vrouw een kop koffie met gebak
in de stad kan kopen. Voor veel mensen
zijn zelfs zulke genoegens niet
weggelegd.”
Een voorbeeld. We hebben een boekje
uitgegeven met menu’s: „Wat kost onze
voeding”. Daarin staat dat een persoon
voor gemiddeld 5,50 per dag kan eten -
als je uitgaat van een gezin met vier
mensen. Maar zo’n bedrag is al te hoog
voor mensen met het minimumloon. Die
kunnen zich dat niet veroorloven. Dus
moeten zij een selectie maken van de
goedkoopste menu’s uit ons boekje.
Postma geeft overigens toe dat er voor
grote groepen nauwelijks iets valt te
kiezen.
Zo te zien is het plan van Pisters compleet en
uitvoerbaar. Een groot probleem is het hoge be
ginkapitaal dat nodig zal zijn. Voor een modelpro
ject is al ruim 170 miljoen gulden nodig, terwijl
Pisters denkt dat voor een volledig project meer
dan 15 miljard geïnvesteerd zal moeten worden.
Verder kan een bestaande motor worden omge
bouwd voor het gebruik van zowel ethanol als
benzine (ongeveer zoals nu auto’s op zowel LPG
als benzine kunnen rijden). Een Rotterdamse han-
delsfirma heeft het patent voor een elektronische
ombouwcomponent. TNO heeft ook dit onder
zocht en de resultaten bevestigd. De firma is
momenteel in onderhandeling met het buitenland
om het patent te verkopen.
- Springen bepaalde goederen of
activiteiten eruit bij de schulden die
mensen maken?
- Hebben banken niet te lichtvaardig geld
uitgeleend?
„Vaak is het de caravan of te dure auto. Ik
praat nu vooral over mensen die iets
boven modaal zitten. Vakanties zijn ook
een risico. Mensen sluiten rustig een
persoonlijke lening van 5000 om naar
Mallorca of Tunesië te gaan. Het jaar
daarop willen ze weer op vakantie en dan
wordt de lening „overgesloten”. Zo
ontstaat een schuldenlast die op een
gegeven moment niet meer is te dragen.
„Ik denk het wel. Anderzijds hebben
mensen ook gemakkelijk geld geleend. En
de overheid heeft het eenvoudiger
gemaakt met kredietfaciliteiten als de
aftrekbaarheid van rente.
Ik denk dat het een heel maatschappelijk
proces is geweest waarin alle betrokkenen
elkaar hebben opgefokt. Het
bedrijfsleven wilde produceren. De
overheid wilde arbeidsplaatsen en
stimuleerde daarom produktie. Maar
produceren betekent consumeren, dus de
consumptie van allerlei goederen is sterk
aangemoedigd. De cliënt deed in dat
gebeuren maar al te graag mee. Het zou
eenzijdig zijn achteraf alleen de banken
de schuld te geven.
De tweedehands auto zit ook in die sfeer.
Hij wordt gekocht op een financiering van
vier jaar, maar raakt na twee jaar
onherstelbaar stuk. Aan de oude lening
moet dan nog twee jaar worden
doorbetaald, terwijl men toch weer een
andere auto wil hebben.
Mensen komen zo in uitzichtloze
financiële omstandigheden. Er zit geen
rek meer in. Het enige watje kunt doen, is
geen kleren meer kopen. Of als de
schoenen van je kinderen stukgaan, ze
niet vervangen. In die toestand lopen
mensen vaak in de armen van een
postorderbedrijf dat levert op afbetaling.
Zo raken ze steeds verder van huis.”
Dit is éen van de belangrijkste redenen dat
Pisters wil dat de overheid de zaak in handen
neemt. Daarnaast is de invloed van de overheid
nodig voor het afsluiten van contracten met de
ontwikkelingslanden. Verder wil hij voorkomen
dat particuliere maatschappijen de prijzen node
loos hoog houden. Nu zal volgens de berekeningen
van de NPB de prijs van een liter ethanol op
ongeveer 28 cent komen.
Pisters hoopt dat de produktie geregeld zal
kunnen worden door een soort commissie van
deskundigen. In het buitenland zullen mensen van
de NPB de projecten kunnen begeleiden en de
arbeiders kunnen opleiden.
zitten met een nogere rente. Ais je
financieel vastloopt, kun je beter naar een
volkskredietbank of sociale dienst gaan
dan naar een louche geldschieter.”
-Jullie instituut wordt gedeeltelijk
gefinancierd door banken. Maakt dat een
kritische opstelling niet moeilijk?
„Ik was daar in het begin bang voor. Ik
dacht dat het conflicten zou geven. Maar
het gekke is dat de bankmensen zich het
positiefst opstellen. Ze zeggen: Ga je gang,
maakt het maar waar. Zouden we
trouwens misstanden bij banken
signaleren, dan zou ik die meteen aan de
orde stellen in de Raad van Toezicht van
ons instituut.” Het nieuwe instituut
concentreert zich de komende jaren
vooral op de voorlichtende taak. Naast het
boekje over voeding is er o.m. een
kasboekje uitgegeven. In de toekomst
volgen brochures over zak- en kleedgeld
en over hoe een begroting moet worden
gemaakt. Peter Postma verwacht vooral
veel van contacten met het onderwijs
waarbij jongeren beter bewust gemaakt
worden hoe met geld om te gaan.
- Vindt hij dat er een hulpmaatregel moet
komen voor mensen die zo diep in de
schulden zitten dat ze er niet meer zelf
uitkomen?
Postma: „Ik denk niet datje zoiets met
een algemene maatregel kunt doen. Het is
natuurlijk al zo dat volkskredietbanken of
sociale diensten in onderhandeling gaan
met schuldeisers. Vaak wordt dan een
overeenkomst gesloten. Zo in de zin van:
40 percent van de schuld wordt betaald
tegen kwijtschelding van de rest. Zulke
hulp is erg noodzakelijk, omdat mensen
anders volledig zouden verpauperen
onder hun aflossingslast. Nu zijn ze vaak
al erg apathisch onder hun zorgen.”
„Ik wil niet de amateur-psycholoog
spelen. Wat ik zie is een vreselijke
consumptiezucht. Mensen kunnen daar
niet van loskomen, vaak heb ik het gevoel
dat kopen in 'de plaats komt van echte
relaties. De constante drang om te hebben
is een soort compensatie van mensen die
op de een of andere manier zijn
stukgelopen.”
iet
ap
ten
is er
ir
3
n,
ruis
;t de
- Heeft hij er een verklaring voor dat
mensen zich zo diep in de schulden
steken?
ns
t je
td,
oud
e
nde
g
:ie
•t
alf
toet
rte
>ch
In december gaat Pisters naar het Verre Oosten.
Pisters: „Daar gaan we of voor Nederland of voor
een ander land aan de slag. Dat zal dan wel met
Duitsland worden, omdat ik goede contacten heb
met een Duitse autofabriek en een specialist bij
een ethanolproducent”.
Daarnaast zal ook Nederland kunnen profite
ren van het project, aldus Pisters. Nederland kan
de handel in ethanol in Europa goeddeels aan zich
trekken met alle daaraan verbonden voordelen.
zZ-5
De voorzitter van de NPB heeft er niet erg veel
vertrouwen meer in dat de zaak in Nederland zal
kunnen starten. „Als de overheid het startsein zou
geven, dan kan binnen zes maanden met de pro
duktie gestart worden”, vertelt Pisters enthousi
ast. „Maar Nederland zal wel haast moeten ma
ken, anders zijn andere landen Nederland voor.
Japan en Amerika .zijn druk met experimenten
voor ethanolproduktie bezig”, vervolgt de voorzit
ter waarschuwend.
Pisters en een aantal van zijn geestverwanten
hebben in Suriname op een primitieve wijze etha
nol gewonnen om hun uitvinding te toetsen. Later
heeft de Delftse fabriek Gist-Brocades een onder
zoek ingesteld naar een betere manier om uit
zetmeel ethanol te maken met behulp van enzy
men. Volgens de gistfabriek waren de resultaten
van het onderzoek zonder meer positief te
noemen.
Bovendien heeft onze industrie de mogelijkheid
om een geheel nieuwe markt te exploiteren. Er
zullen distilleerinstallaties vervaardigd moeten
worden, die in onderdelen uitgevoerd kunnen
worden. En wat verder te denken van alle toepas
singen van ethanol, waarvoor hulpstukken en
motoren gebouwd moeten worden.
Niet de grote banken zijn in mijn ogen het
gevaarlijkst, maar kleine bureaus die
schuldbemiddeling aanbieden. Ze nemen
bestaande leningen over, maar mensen
komen wel tien of vijftien jaar vast te
Maar met de rol van de overheid is tegelijk het
grote struikelblok genoemd, waardoor Pisters
geen voet aan de grond kan krijgen. In mei 1979
heeft hij zijn plannen naar de minister-president
opgestuurd. Deze heeft ze voor advies doorges
tuurd naar economische zaken, die ze weer door
stuurde naar de Landbouwhogeschool te Wage-
ningen.
Volgens Pisters zijn daar de moeilijkheden ont
staan. Bij zijn plan was een beschrijving gevoegd
van het primitieve werk in Suriname. Daarop
heeft de landbouwhogeschool een negatief advies
gebaseerd. Pisters werd doorverwezen naar ont
wikkelingssamenwerking vanwege de rol van de
ontwikkelingslanden in zijn plan. Op dat departe
ment echter werd hij weer terugverwezen naar
economische zaken.
ARTIKELEN --t-
Za Zo j Ma
Nicolaas Pisters, die zegt de oplossing voor ons energiepro
bleem te hebben
De meest bekende toepassing van ethanol is
alcohol als vervanging van benzine. Dit is wel de
belangrijkste toepassing maar niet de enige. Op
de Engelse Cambridge-universiteit is onderzoek
gedaan naar de omzetting van ethanol in ethyleen;
een gas met ongeveer dezelfde eigenschappen als
aardgas.
Als brandstof kan ethanol op twee manieren
gebruikt worden. Zonder dat motoren aangepast
hoeven worden kan een auto rijden op een meng
sel van tachtig procent benzine en twintig procent
ethanol. De auto’s lopen dan ongeveer vijf procent
zuiniger en een besparing van totaal 25 percent op
benzineverbruik wordt bereikt. Hiernaar heeft
TNO-Delft een opdracht uitgevoerd.
I
Het idee is bij Pisters ontstaan toen hij in
Suriname werkte in de bosbouw. Het was nog
voor de olieboycot van 1973 en de daaropvolgende
oliecrisis. Pisters en zijn vrienden dachten dan
ook alleen nog maar aan het produceren van
zetmeel. Pisters kreeg een aantal proefvelden
toegewezen en zelfs het gebruik van een fa
briekshal.
Maar in 1974 stegen de olieprijzen als gevolg van
de crisis geweldig en plotseling werd het rendabel
om ethanol te gaan produceren als alternatieve
brandstof. Vanaf die tijd is Pisters bezig geweest
met het perfectioneren van zijn plan.
In de eerste fase van het ethanolproject wil
Pisters dat er ongeveer 10 miljard liter alcohol per
jaar geproduceerd wordt. Als grondstof wil hij
cassaves gebruiken. Hiermee zou de gehele Bene
lux van alternatieve brandstof voorzien kunnen
worden. In de tweede fase moet volgens de uitvin
der minstens het tienvoudige geproduceerd
worden.
Dan kan ook overgegaan worden op de palm
boom als grondstof in plaats van cassaves. Vol
gens de NPB zijn palmen veel efficiënter te ge
bruiken. Het enige nadeel is dat de bomen een
groeiperiode van acht tot tien jaar nodig hebben
voordat tot exploitatie overgegaan kan worden.
Dagelijkse uitgaven
Wo J Do
Aardappelen
Banket
Bloeme^
Brood.
Dranken
Drogist
Eieren
Fruit
Groenten
Huisdieren
-
Huish. art
Huish h/j||^S.
Kapper.
Kousen.
KruidX?^^t
Melkprod.
Naaigerei
JDntspanning
Openb.Verv.
Porti
Rookwaren,
^choemakcr
Schoonm. art
Schrijfbeh.
Stomen
Vlees
Vleeswaren
Was AjA
Zakgeld
Diversen
.T-•J’-"'- A
A
