LETTERKAS!
VOEGSEL
ZAT
DAGS
I
Letterkast
I
I
FJ
MH
I
HANS PLOMP
Jan de Vries
T V
at
>P
over de klinkers horen ruisen. Veel medebe
woners bleken in het voorbijlopen best be
reid commentaar op de werkzaamheden te
leveren, en adviezen te geven. Na enige tijd
verhardt zich je hart wat men ook zegt
over kleur, techniek, toestand van het huis
of brandgevaar: mijn huis, mijn werk.
zalverij van de hand gewezen. Totdat onbe
vooroordeelde artsen deze methode zelf gin
gen toepassen in het Westen, en merkten dat
zij werkte.
1
2
Jn veel culturen accepteert men het be-
I staan van spoken en geesten als een
-■-alledaagse vanzelfsprekendheid. In En
geland bijvoorbeeld bestaat een bloeiende
organisatie van spookhuisbewoners. Er zijn
daar duizenden officieel geregistreerde spo
ken, en de bewoners van zo’n spookhuis
moeten beloven aan de vereniging, dat zij
het spook rustig in het huis zullen laten
leven. Zij hebben tenslotte de oudste rechten
en zijn meestal niet kwaadaardig.
Héél uitzonderlijk is het geval van Mary
Roff, die in 1866 op achttienjarige leeftijd
overleed. Deze gebeurtenis is uitgebreid be
schreven door de befaamde psycholoog Ri-
I Jet is bijzonder lastig om innerlijk ver-
I I scheurd te worden door twee „stem-
-■--■-men”, die elkaar bestrijden. Dat kan
heel eenvoudig iemands geweten zijn, dat
zich verzet tegen een daad van de hebzuchti
ge of de jaloerse kant van dezelfde mens.
Met een middel als alkohol ziet men soms
een vriendelijk mens in een boosaardige
plaaggeest veranderen, of eeh hardwerken
de zakenman in een sentimentele teddybeer.
Maar er zijn deze eeuw uit de psychiatrie
gevallen bekend geworden, waar mensen
geplaagd werden door vier of meer „stem
men”, „persoonlijkheden” of „geesten”.
In de Verenigde Staten wordt veel open
hartiger over dit soort gevallen geschreven
dan in ons land, daarom een paar interes
sante verhalen uit de nieuwe wereld.
Mevrouw Beauchamp ontwikkelde na een
schokkende ervaring vier aparte persoon
lijkheden, die van elkaar verschilden in ken
nis, gezondheid en geheugen! De vrouw ver
anderde zelfs van uiterlijk, al naar gelang
het deel van haar geest dat de overhand had.
chard Hodgson, die het meisje» uitgebreid
onderzocht.
Twaalf jaar na de dood van Mary, in 1872
dus, werd het veertien jaar oude buurmeisje
van de Roffs, Lurancy Vennums, vier maan
den lang „bezeten” door de geest van de
overleden Mary. Lurancy had hdar buur
meisje nooit gekend, omdat ze pas vijftien
maanden oud was, toen deze overleed.
De bezetenheid begon, toen Lurancy zich
steeds ongelukkiger begon te voelen bij haar
eigen familie, en steeds naar de Roffs wilde.
Toen haar ouders haar lieten gaan, vertelde
ze daar allerlei dingen, die alleen de Roffs
konden weten. Ze vertelde dat ze Mary was
en dat de engelen haar toestemming hadden
gegevén om terug te keren naar de aarde tot
een dag in mei. Ze herinnerde zich alles wat
ze als Mary had meegemaakt. Hodgson on
derzocht haar uitgebreid en kwam tot de
konklusie dat het meisje de waarheid sprak.
Op 21 mei 1878 nam Mary afscheid van haar
ouders en zij veranderde weer, in Lurancy.
Ze had haar eigen persoonlijkheid en geheu
gen terug!
Wie deze situatie tot zich laat doordringen,
zal begrijpen met welk een ongelooflijk fe
nomeen deze families gekonfronteerd wer
den. Het is een geluk dat zij het hoofd koel
hielden en een goede psycholoog troffen. In
deze tijd is het waarschijnlijk dat Lurancy al
na een paar dagen als schizofreen in een
inrichting was opgenomen. Platgespotert,
zoals dat in de volksmond heet.
Eén van haar persoonlijkheden noemde zich
Sally. Ze beweerde dat ze een geest was. En
wel een bijzonder onaangename kwelgeest.
Ze overheerste de andere delen van de per
soonlijkheid en kon hen hypnotiseren en
kwellen. Soms stopte ze padden en spinnen
in een doos, zodat één van de drie anderen,
die van niets wisten, zich later een ongeluk
schrok. Of ze nam een verkeerde bus en liet
een andere persoonlijkheid verdwalen.
Vooral aan een „slome trut” die ook in
mevrouw Beauchamp schuilde, kreeg Sally
een geweldige hekel. Ze liet niets na om dit
slome stuk te sarren, zodat mevrouw Beau
champ totaal gek werd. Een psychiater pro
beerde) door middel van hypnose haar vier
delen Weer tot één persoonlijkheid samen te
voegen, maar Sally bleef koppig en kwaad
aardig. Ze bleef erop hameren dat ze een
geest was. Tenslotte begreep de psychiater
dat hij haar woorden ernstig moest nemen
en hij ging in debat met de geest. Hij waar
schuwde haar dat zij bezig was haar gast-
vrouwé kapot te maken, waar Sally noch
mevrouw Beauchamp bij gebaat zou
zijn. Tenslotte stemde de geest Sally erin toe
uit mevrouw Beauchamp te vertrekken.
Daarna lieten de overige drie delen zich
zonder veel moeite weer samenvoegen tot
één persoon.
Hier is dus sprake van een geest van
buiten, die in een persoon binnendringt. Dat
komt dicht in de buurt van de klassieke
opvatting over bezetenheid. En de stap van
de debatterende psychiater naar Jezus die
een boze geesv toespreekt en uitdrijft, is niet
zo groot.
eder mens is gespleten, iedereen kent con
flicten in zichzelf. En waar conflicten
■zijn, is sprake van verschillende partijen.
Twee, drie, soms zelfs nog meer verschillen
de persoonlijkheden wonen in de geest van
een mens. Toen Stevenson zijn béroemde
Dr. Jekyll en Mr. Hyde schreef, het verhaal
van een gerespekteerde dokter die ’s nachts
in een monsterlijke moordenaar verander
de, introduceerde hij de schizofrenie in de
Europese literatuur.
In feite was er natuurlijk' niets nieuws
onder de zon, want de volksverhalen weme
len al eeuwenlang van de verslagen over
gewone mensen die ’s nachts in een weer
wolf veranderden. En ook in de Bijbel ko
men vele verhalen voor over mensen die
bezeten raken door een boze geest. Het nieu
we in Stevensons beschrijving is, dat hij niet
spreekt over bezetenheid door een boze
geest van buitenaf, maar dat hij Mr. Hyde
(betekent verbergen) uit hiet onderbewust
zijn van de dokter laat komen. Mr. Hyde is
de verborgen, zwarte kant van Dr. Jekyll
zélf, en geen duivel die buiten hem woont.
In de afgelopen tientallen jaren is schizo
frenie zeer algemeen geworden. De schrij
ver W. F. Hermans noemt onze tijd het
Tijdperk van de Schizofrenie. Wij moeten
leren schizofreen te zijn, dat wil zeggen onze
verschillende, vaak volkomen tegenstrijdige
kanten te herkennen en ermee te leren om
gaan. Anders belanden wij onherroepelijk
bij psychiater of in kliniek. Het enorme
gebruik van hersenverdovers zoals valium,
betekent dat miljoenen mensen hun innerlij
ke conflicten proberen te onderdrukken, in
plaats van op te lossen. Wat zijn dat toch
precies voor conflicten? Hoe is het mogelijk
dat er in die kleine menselijke geest verschil
lende stukken wonen, die elkaar bestrijden?
Wat zijn dat dan voor stukken en zijn we dat
allemaal zelf? Of is er invloed van buiten in
het spel. Hypnose misschien, of de beruchte
verborgen verleiders uit de reklame, die zó
op iemands onderbewustzijn inwerken, dat
je trek krijgt in cola of sigaretten, of welke
rotzooi zo’n reklame ook probeert aan te
smeren. Of is er misschien toch sprake van
wat onze voorouders „boze geesten” noemen
en christenen de duivel?
Het belangrijkste werk van Gustav Jung
is, dat hij geprobeerd heeft de bovenbe
schreven extreme visies (je bent het hele
maal zelf, of het is de duivel) te laten sa
mensmelten tot een derde oplossing: in de
menselijke geest werken zowel invloeden
van binpen als van buiten. Heel simpel. In
wat Jung het „kollektief onderbewustzijn”
noemt, kunnen invloeden van buitenaf door
dringen, zonder dat wij ons er van bewust
zijn.
n India, waar men van het reïncarnatiebe-
ginsel uitgaat, zijn vele gevallen als dat
•van Mary Roff bekend en onderzocht. Er
.zijn daar honderdduizenden mensen die
zich een vorig leven herinneren. Vaak zijn
dat kinderen die jong gestorven zijn en
blijkbaar weer snel herboren worden. Soms
herinneren zij zich de naam en de plaats van
hun vorige leven. Zo is het voorgekomen,
dat een jong gestorven en weer geïncar
neerd meisje zich haar vorige ouders kon
herinneren en weer met hen in contact ko
men. Daar zouden wij vreemd van opkijken,
maar de wereld is nu eenmaal groter dan
Nederland en er bestaan vele geloven, die
wij niet zonder meer als bijgeloof van de
hand mogen wijzen. Dat hebben wij bijvoor
beeld kunnen merken aan de acupunctuur
behandeling, die in China allang met sukses
wordt toegepast, maar hier altijd als kwak-
n iedereen schuilt een duistere kant, die
onder grote druk naar buiten kan breken.
■Jaloezie, drift, onvrede, massa-hysterie,
dat zijn een paar krachten die het monster in
de mens naar buiten kunnen brengen. Gus
tav Jung schreef over deze duistere Doppel
ganger, deze Mr. Hyde, die in ieder mens
schuilt en die onder bepaalde omstandighe
den kan gaan overheersen. Adolf Hitler was
voor de eerste wereldoorlog een artistieke,
dromerige bon-vivant, maar zijn ervaringen
aan het front maakten in hem .een duivel
wakker, die de hele mensheid meesleepte in
zijn nachtmerrie. Wie Hitlers foto-album be
kijkt, zal verbaasd staan over de verande
ring in zijn uiterlijk voor en na zijn front-
ervaringen.
De beroemde wijsgeer en mysticus Goerd-
jiev zegt er dit over: „Een mens bestaat uit
vele ego’s, waarover hij geen enkele macht
heeft; Onwillekeurig verandert hij van het
ene ego in het andere, steeds is hij een klein
stukje van het geheel.” De kunst is, om de
baas in je eigen geest te worden, en niet het
slachtoffer van verschillende tegenstrijdige
delen. Dat bereikt mep niet door sommige
kanten te onderdrukken of door in één ge
woonte vast te roesten, maar door al je
verschillende „ego’s” onder ogen te zien, te
herkennen en te laten funktioneren. Men
moet de baas worden over zijn, eigen geest,
zoals een goede moeder over haar verschil
lende kinderen: rechtvaardig en met liefde.
Want als wij in onze eigen geest geen vrede
kunnen sluiten, als wij niet leren van onszelf
te houden, dan staan er altijd krachten
klaar, binnen en buiten ons, die dankbaar
van onze ontevreden of onderdrukte kanten
gebruik maken. War is over if you want it,
(de strijd is vobrbij als je dat echt wil) dat is
de simpele waarheid.
i Jet ergst zijn zij, die de raad geven
JJ alternatieve methoden te gaan toepas-
-■--■-sen. Ze vragen je bijvoorbeeld het
huis zit dan net rondom in de grondverfof
je er niets in ziet het te gaan beitsen. Voor
het geestesoog van een deskundige als ik
openen zich afgrijselijke perspectieven als
je je gaat verdiepen in het antwoord op zo’n
vraag. Wil je een huis dat ooit geverfd is
beitsen, dan moet het eerst helemaal kaal.
Wil ik dat kunnen doen, dan moet ik er nog
wel een jaartje vakantie tegenaan gooien.
Maar bovendien is het dan onvermijdelijk
de oude verf te gaan afbranden, en daar heb
ik één bezwaar tegen: afbranden van de verf
moet wel haast tot afbranden van het huis
leiden. Toch maar niet, dus.
Toen ik aan het werk begon had ik het idee
het in twee yveken te kunnen voltooien. Een
illusie ik verwacht nu het grootste deel
van het karwei voor de natte moesson te
kunnen afmaken.
Je verwerft wel een zeker doe-het-zelf-
flair, dat tot een akelige pedanterie leidt. Je
gaat adviezen geven aan mensen die dat
helemaal niet nodig hebben. Je geeft ant
woord op vragen van nóg onbekwamere
medeburgers, die een misplaatste hoge dunk
van je vakkennis hebben. Je stapt vol zelf
vertrouwen een gereedschapswinkel bin
nen, en bestelt iets waarvan je de naam in
een tijdschrift hebt gelezen. Pas de ongelovi
ge blik van de man achter de toonbank
brengt je met beide benen op de grond
terug: je bent aan het schilderen, niet aan
het metselen.
De kinderen hebben er niet onder geleden.
Er is veel gelogeerd, en mijn vrouw is nogal
eens met ze naar zee gegaan, want het was
mooi warm weer. Vader en moeder zullen er
in de herfst nog wel eens even tussenuit
gaan.
e hoeven niet naar het verleden of het
BW verre oosten, om vreemde feiten over
„bezetenheid” te vinden. Enkéle jaren
geleden werd in New York de massamoor
denaar die zich Son of Sam noemde ontmas
kerd. Er zijn twijfels of de gearresteerde
David Berkowitz werkelijk de moordenaar
was, of dat hij gehypnotiseerd en gebruikt
werd door een andere misdadiger. De ver
klaringen van Berkowitz na zijn arrestatie
waren zeer vreemd. Hij dacht dat hij een
hond was! Tijdens zijn proces viel hij vijf
politiemannen aan, waarvan er driein het
ziekenhuis belandden. Toen rende 'hij de
rechtzaal door, die zat volgepakt met ver
minkte overlevenden van zijn moordpartij
en en hun familieleden. Tegen de moeder
van een door hem vermoord meisje begon
Berkowitz met een kinderstem te zingen:
„Stacy was een hoe-oer. Stacy was een hoe-
oer.”
Hij kreeg 315 jaar gevangenisstraf, en de
man die door de kranten een angstaanjagen
de demoh werd genoemd, studeert nu yoga
en legt zijn daden uit als schizofrenie. Ber
kowitz wil graag dat een priester bij hem een
duivelsuitbanningsritueel toepast en een
groep die voor zijn welzijn ijvert heeft een
priester bereid gevonden. Volgens Berko
witz werd hij beheerst door geesten die
seksuele omgang met doden hebben en door
monsters te echt om ze als waanvoorstellin
gen af te doen.
Dat lijkt verdacht veel op de verhalen over
weerwolven, die in vrijwel alle culturen be
kend zijn.
I ^e aankoop van een huis en de komst in
I B februari van ons vierde kind maakten
’voor ons de vraag hoe we de vakantie
zouden doorbrengen nogal eenvoudig te be
antwoorden: thuis. Het is immers maar niks
gedaan met een baby een paar duizend
kilometer te gaan autorijden, of urenlang in
bloedhete vliegtuigen en op vliegvelden te
gaan zitten. Eerlijk gezegd is het bij ons, zo,
dat de ongeregeldheden achter in de auto al
uitbreken als we Utrecht passeren, dus
vraag me niet hoe wij in Spanje zouden
aankomen.
En bovendien was er dus armoede. En de
dwingende noodzaak het nieuw verworven
pand hout, een monument te schilde
ren. Zelf, want de vakman zou er een bedrag
gelijk aan een modaal inkomen voor decla
reren, zoals een kennis ons wist te vertellen.
Kortom, ons vakantieprogramma ver
meldde voor de een de oppas op de kinde
ren, voor de ander een schilderklus van
rpoeilijk te schatten omvang. Opmetingen
toonden aan dat er globaal zo’n tweehon
derd vierkante meter hout te bewerken viel.
Hoeveel dat is weet je pas, als je elke vier
kante centimeter ervan een paar keer onder
handen hebt gehad. Schrapen. Schuren.
Schoonmaken met water en ammoniak. La
ten drogen. Gronden. Laten drogen. Bij
schuren. Weer schoonmaken. Aflakken. Al
doende word je bijna semi-prof, zoals ook
uit mijn terminologie wel zal blijken.
Maar je begint als amateur, en dat kom je
aan de weet ook. Niet alleen doordat je in het
begin allerlei dingen verkeerd doet, die je
later weer moeizaam moet herstellen. Maar
ook, doordat je dergelijk zwaar en ruw li
chamelijk werk te enen male niet gewend
bent. Mijn poezele handjes zijn gewend fijn
zinnig de toetsen van de schrijfmachine te
beroeren, maar niet een opstandige schuur-
machine m de juiste koers te houden. Je
wordt er onbeschrijfelijk moe van; je han
den zitten na een paar dagen vol met snel
vervuilende pleisters. Je werkt met die
schuurmachine vaak boven op een ladder,
in een naüwe tochtige steeg, ep veelal nét
boven je hoofd of een vloek voor deskun
digen zoVer als je maar reiken kunt. En
dan moet je niezen, want de steeg eist zijn
tol. Kortom, een ware worsteling met' de
materie. Er is veel meer leed op de wereld
dan je zo op het eerste oog zou vermoeden,
zelfs onder, hen die vakantie houden.
1W Jaar laat ik nu niet de indruk wekken
WB dat ik achteraf vind mijn tijd niet
-‘-"-■-plezierig besteed te hebben. Je begint
zo’n klus alleen verkeerd met het zwaar
ste, moeizaamste karwei, terwijl je nog niet
uitgerust bent.
Toen ik eenmaal aan het schilderen zélf
toekwam werd alles anders. Dat is een werk
dat zich uitstekend leent om na te denken
over allerlei dingen waar je anders nauwe
lijks aan toe komt. Dat speelt natuurlijk nog
niet als je met enige doodsangst balance
rend op een hoge ladder staat. Maar tijd
voor diepgaande beschouwingen is er te
over als je een paar uur op een niet te steil
dak zit te kwasten in een brandende zon.
Erg, erg warm kan het op zo’n dak dan zijn.
Ons huis ligt in een typische dorpsstraat in
het Noordhollands Westzaan: de Kerkbuurt
met, inderdaad, een kerk, en een tot hotel
uitgegroeid voormalig café. Weldadig stil
kan het er soms zijn. Op een zonnige zondag
morgen kon ik de banden van de fietsen
Wi. 1
T
Gespleten mens
t.
n
s-
m
et
a-
Geveltoerisme
jr
e.
ir,
i
te
sn
fd
ie
ie
3-
li-
T
jh
st
?n
u
v. ■■'3
Hoort u nog wel eens wat van Sayed
Atimed Gilani? Of van Marcella Susanna
Hedman de Amarilla? Of van Hahn
Huynh? Of van de Yanomamix’s? Of van
Georges lonnides en limit Suleyman? Of
van Guillermo Alvarez Pizarro? Of van
de collega’s van William Quarles?
U zegt: sorry, wie zijn dat?
Wel, ik zal u uit de droom helpen. Die
namen zijn van mensen, dië.slachtoffers
of medespelers zijn in politieke of
menselijke tragedies van de laatste
jaren.
Gaat u al een schemerig licht op? Sayed
Ahmed Gilani is een leider in het verzet
van Afghanistan tegen de Russische
bezetters. Marcella Susanna Hedman de
Amarilla is één van de dwaze moeders
uit het Argentinië van Videla. Hahn
Huynh is een Cambodjaanse vluchteling
in één van de kampen in Thailand. De
Yanomami’s zijn indianen, die met
uitmoording worden bedreigd (of voor
|een deel al zijn vermoord) door
Braziliaanse regeerders of/ en
industriëlen. George's lonnides en limit
Suleyman zijn resp. een Grieks-Cyprioot
en een Turks-Cyprioot, die nog steeds
op hun verdeelde eiland wonen.
Guillermo Alvarez Pizarro is een Chileen,
die heeft moeten vluchten voor het
regiem van Pinochet. William Quarles
was één van de Amerikaanse gijzelaars
in Iran.
Wat hebben deze mensen allemaal
gemeen? Dat ze ééns met hun tragische
mise en scene op het wereldpodium van
de publiciteit stonden. Actie. Schande.
Boycot. Geldinzameling. Verenigde
Naties.
Neem de zaak van Sayed Gilani.
Afghanistan. Vóór de Olympische
Spelen hadden alle politici er de mond
van vol en zij niet alleen. Het was ook in
de tijd van de voorverkiezingen voor het
Amerikaanse presidentschap.
Afghanistan was het slagwoord voor
westelijke solidariteit. Wat voor grote
koppen en uitgebreide teksten over
Afghanistan vind je nu nog terug?
Incidenteel komt er wat, maar het slijt.
Neem de droevige ervaringen van
Marcella de Amarilla. Argentinië. De
Plaza de Mayo. Het Meiplein met zijn
driehonderd dwaze moeders. Toen het
Nederlands elftal naar Argentinië zou
gaan voor de wereldkampioenschappen
ontstonden er felle polemieken óver het
regiem van Videla en de moordpartijen
aldaar. Na die WK hoor je alleen nog
eens over de dwaze moeders, als ze zelf
eens in de buurt komen, in Amsterdam
of Kopenhagen. Alles slijt. De tijd werkt
vaak in het voordeel van machtshebbers.
Zo vergaat het ook de
vluchtelingenstatus van vele Chilenen
(en andere Zuidamerikanen) zoals van
Guillermo Pizarro. Hahn Huynh mag - als
hij nog leeft trouwens - zijn hand
ophouden vooreen bakje rijst.
Maar er komen wel
alsmaar vluchtelingen uit Kampuchea
(Cambodja) bij. Vietnamese
bootvluchtelingen mogen blij zijn als ze
opgepikt worden door westelijke boten.
De honger is
gebleven. Maar de berichten over dat
Cambodja en die vluchtelingen ebben
weg. Alles slijt. De hand die opgehouden
wordt voor voedsel ook, trouwens.
Wat de Yanomami’s betreft: wellicht
horen we nooit meer wat over deze
Braziliaanse indianen. Dan zijn ze
gewoon van de aardbodem verdwenen.
Hoeft niemand zich in ieder geval daar
meer zorgen over te maken. De stam, die
moest wijken voor de belangen van de
geldmakers en van zijn eeuwenoude
gronden werd verjaagd of gedwongen
werd om te komen door ziektes en
doodslag, is al aardig uitgesleten. Een
opgezet exemplaar in de hal van een
handelsondgrneming is nooit weg.
lonnides en Suleyman gaan af en toe
rond de tafel zitten om te overleggen.
Maar hun Cyprus is wel verdeeld en heel
wat mensen zijn huis en grond kwijt
geraakt. Daar werd tijdens die
minioorlog op het eiland heel wat over
geschreven en gedebatteerd. Maar leed
(van anderen) slijt, moet men maar
denken.
De collega’s van William
Quarles zitten nu al bijna een jaar in
Iraanse gevangenschap. Men hoort over
de gijzelaars zelf niets of nauwelijks
meer. Het probleem schijnt alleen nog
op te kunnen duiken als-alweer - dat
presidentschap van de Verenigde Staten
aan de orde komt. De psyche van
William Quarles’ (die zelf vrij is gelaten)
vrienden is - vermoed ik - al aardig kapot
geschuurd.
Er moet ergens op de wereld
een enorme doofpot staan. Een politieke
doofpot. Daar worden mensjes als
Gilani, Marcella, Hahn, Georges, limit,
Guillermo en William in gegooid. Af en
toe komt hun hand nog even naar boven
in een poging om de deksel er af te
gooien. Maar dié mensenhanden zijn
zwak, afgesleten. Je hoort af en toe nog
een noodkreet, maar die wordt ook
steeds krachtelozer.
HANS ROMBOUTS
