Picturaal realisme boeiend
Leidse Lakenhal
bijeen in
Bond in de bres
Theatre X relativeert
voor orkest Z-H
I
Muzikanten uit workshops
eisen subsidiegelden CRM
lamlendigheid te zeer
„Natuur”zien-inzien-ontzien
is het nieuwe Boek van de Maand.
Je kijkt qm je heen.
Maar zie je wd alles?
I
CRM-tentoonstelling bedoeld als presentatie in het buitenland
Globe in beroep
tegen Tilburg
Renovations
maakt niet
beschaamd
fc
Duitse schrijver
Claudius overleden
L
13
1980
WOENSDAG 10 SEPTEMBER
Tot en met 4 oktober f 22,50. Daarna f 10,- duurder.
ir-
I*
KUNST
Overal in dit 176 pagina’s dikke boek
groeien en bloeien de foto’s en aquarellen. Het
nieuwe Boek van de Maand. Bepaald niet
zomaar een boek.
En als je daar wat meer van weet,
kijk je opeens met heel andere ogen.
Dan krijgt zelfs het kleinste onkruidje een
heel andere waarde. Die verhelderende blik
achter de schermen krijgt u in het nieuwe
Boek van de Maand.
Geschreven door Bert Garthoff. Een man
die als geen ander boeiend kan vertellen over
alles wat groeit en bloeit. Maar de natuur laat
zich uiteraard niet alleen in woorden vangen.
Een fraai landschap. Een vlinder in
alle kleuren van de regenboog. Een moeder egel
die met ’n trits kleintjes over een bospad trip
pelt. Zo zien we de natuur. Als een reeks
mooie plaatjes. We kijken naar de buitenkant.
Maar er zit nog zoveel achter.
Hele verhalen en geschiedenissen. Kleine ver
anderingen en grote rampen.
V
f
Drie dames op dakterras (Fer Hakkaart) olie tempera op doek, 120x150 cm.
JAN ZUMBRINK
(ADVERTENTIE)
ALMA POST.
s
Evenals in hun vorige produktie Inte
rest in Strangers heeft de groep zich ook
Mijn reactie was een onprettige onver
schilligheid, en dat komt geloof ik doordat
de voorstelling te relativerend is. Toneel
moet niet relativeren, behalve wanneer
het een doel op zich wordt, wat hier niet
het geval is. Als ik toch uitgebreid moet
zien dat ik weliswaar doof en blind ben
voor de dingen om me heen, maar dat ik
daar niets aan kan doen want ach, het
valt ook niet mee, en je eigen bezigheden
slokken je zo op dan wil ik dat graag zo
hard en met zulke felle teksten horen dat
ik me ga schamen. Dat is hier niet het
geval, de voorstelling fungeert als wat zij
is: een excuus voor onze nalatigheid.
nu geïnspireerd op de dagelijkse portie
nieuws en de manier waarop we die on
dergaan. Het decor is een café, wat al
aangeeft dat we het glas er niet voor laten
staan. Twee hoofdthema’s wisselen elkaar
af in de voorstelling, die de lange titel I
used to like this Place before They started
all those Renovations, draagt. Het eerste
thema zijn nieuwsitems van allerlei soort,
het tweede is het leven van de gemiddelde
welgestelde Europeaan of Amerikaan.
Scherp heeft de meer sarcastisch en
brutaler werkende Hakkaart zijn vrou
wen en travestieten uitgeschilderd. De ets
„Modeshow voor vier dames” en het schil
derij „Vliegenvangers” van 1976 zijn te-
geoefend op niet alleen Walter Nobbe,
vroeger compaan van P. Blokhuis en Pat
Andrea in een Rotterdamse expositie.
Nobbe streeft eveneens naar een omvor
ming van de reëel zichtbare gegevens of
brengt de loop van zijn fantasie in gang
naar aanleiding van een literair gegeven.
Nobbe: „Ik zie het lichaam (met name het
mannelijke) als een stilleven en mezelf als
een stilleven schilder. Nooit gaat het me
om de uitdagende sensualiteit van een
lichaam”. Hij zoekt daarom rustige poses
in een lieve, zachte stijl zoals in „Jongen
op bed”, in de gezichten van zijn voorbeel
den hanteert hij een „sfumato”-techniek,
dat is een oude manier om in het verschiet
of ook heel dichtbij een wazig effect aan
het beeld mee te geven.
In scherpe tegenstelling tot Westerik,
Jan Beutener, Arie van Geest en Nobbe
staan Herman Gordijn en Fer Hakkaart,
die beiden in 1977 een expositie van Hans
Sizoo kregen in dezelfde Lakenhal. Gor
dijn is hier aanwezig met drie werken uit
de jaren 1970, ’73 en ’77 zodat je precies
kunt volgen dat zijn stijl van schilderen
een zekere verandering heeft ondergaan.
„Overijssel” van 1970 is een werk van een
fietsend koppel met achterop raar verte
kende kinders in een sterk geschemati
seerd landschap. Ik vind het door de ster
ke stilering niet zo’n goed werk. Die hele
enge „Rimmel” daarentegen uit 1973 met
haar visse-ogen, verlepte stierenek en te
groot hoofd op een kleine romp is hard en
goed getroffen. Het is een quasi-portret
dat je bijblijft door de intense aandacht
die Gordijn schonk aan het onbenullige
gepruts met mascara door een vrouw van
deze leeftijd. Het model Mona van 1977, in
kleur gereproduceerd in de catalogus, is
minder genadeloos uitgebeeld dan Rim
mel. Zij heeft om zich heen ook meer
verzachtende en afleidende texturen van
een beddedeken waarop ze zit, van een
precies geschilderde biezen vloermat, van
een gordijn etc. Als vrouw keert zij terug
in bruin getinte etsen van 1977 en ’78. Als
constante kan ook Gordijn’s voorkeur
voor wat wanstaltige vrouwen genoemd
worden, zie de ets „bloemen plukken”.
Zo lijkt me de zo goed als geheel verscho
len tweede travestiet achter de voorste
met de rode lippenstift op genoemd schil
derij overbodig. Ze doet wel erg gedron
gen aan in het geheel van de kompositie.
Overigens is Hakkaart’s detail-realisme
van stoffen, materialen en texturen, van
de lichtval zo knap dat dit opweegt tegen
de techniek van Koch. Een vergelijking is
her op zijn plaats met Koch’s Vrouwen in
de straat uit 1962-64 (Arnhem, museum).
vens wat getikte situaties, maar in tech
nisch opzicht zijn de uitdagende „Traves
tieten in openbaar toilet” zeer goed en
detailrijk geschilderd en daarom lijkt mij
zijn schildertrant vooral bewondering uit
te drukken voor zijn voorganger Pijke
Koch uit Utrecht. Dat is af te leiden uit de
gezichten en haarpartijen, ook van de hier
afgebeelde „Drie vrouwen op het dakter
ras” die net als de travestieten gehuld
gaan in tegelijk potsierlijke als Verlepte
kledij. Het vernauwde perspectief, als be
trof het een scène genomen met een tele
lens, wordt (een punt van kritiek) slechts
hier en daar te gedrongen weergegeven.
„Mijn werk zit eerder bij de droom dan
dat het heel wezenlijk een afbeelding van
de werkelijkheid is”.
De kleinzoon van Matthias Claudius
(Der Mond is aufgegangen) is vooral be
kend geworden door zijn gedichten in het
Hoogduits en Nederduits. Maar hij heeft
ook proza geschreven, zoals de pseudo-
historische kroniek. Meister Bertram van
Mynden en de roman „Das Silberschiff”.
(Van onze kunstredactie)
DEN HAAG. „Aversie is de ware
reden geweest dat de gemeente Til
burg de subsidiëring van toneelgroep
Globe heeft stopgezet, want het blijkt
nu dat Tilburg al in een eerder stadi
um had besloten met subsidiëren te
kappen. Het bestuur van Globe wordt
niet op zijn woord geloofd, alsof het
landlopers zijn. Dit is onwaardig en
onfatsoenlijk”.
De aanbieding is geldig t/m 4 oktober. Echter zolang de voorraad strekt.
haar boek Workshops, opkomst en ont
wikkeling. De Oktopedians nodigen im
proviserende musici uit om deel te nemen
aan de aktie. Inlichtingen tel. 020-862883
en 020-723587.
Öf die nalatigheid had er in geanaly
seerd moeten worden. Dat wordt nu in één
korte scène gedaan, de mooiste die er bij
is: op heel kleine schaal proberen twee
actrices te laten zien wat er omgaat in
mensen die hulp vragen en mensen aan
wie hulp wordt gevraagd.. De hulpvraag-
ster schaamt zich, excuseert zich voor
haar lastigheid. De hulpgeefster zie je een
tweestrijd voeren met haar egoïsme, om
een greintje aandacht op te kunnen bren
gen. Jammer dat dit niet verder was uitge
werkt.
tief of inzoomen op het uitverkoren onder
werp is de sterkste techniek die de pictu
raal realist kan hanteren. Bij sommigen
gaat het om nog meer, daarover verderop.
Zo gezegd vallen de werken van Pat An
drea wat buiten het kader van de exposi
tie, omdat zijn tekentechniek een gemeng
de techniek is, die gebruik maakt van
verschillende citaten uit het kunstgebeu-
ren, zie maar de Klimt en Hockney-citaten
in zijn beste tekening op deze expositie,
La punalada III of de dolksteek.
Als zodanig kun je ook weinig beginnen
met het begrip nieuw figuratief schilde
ren, zoals het picturale realisme tien jaar
en meer jaren geleden heette, aangaande
de werken van Co Westerik. Zijn tekenen
komt zó sterk als idee uit het mentale, uit
het hoofd, dat er weinig reëels overblijft.
Volgens eigen zeggen pelt hij de intentie
uit de dingen, en uit de situaties. Enerzijds
is hij een heel bijzonder schilder van we
derzijdse emoties tussen twee mensen,
anderzijds is hij erg knap in de juiste
uitkadering van het onderwerp en dit va
rieert sterk in zijn tekeningen en schilde
rijen. Bovendien is hij raadselachtig in de
ondertonen van zijn mooi geaquareleerde
tekeningen. De binnengevallen gedachte
voor een beeld is bij Westerik niet alleen
privé, uit eigen ervaring kan een ieder iets
aanvoelen van zijn eigenaardige verbeel
ding.
Het nieuwe werk „mannenonderbenen”
uit 1979/80 is een voor zijn doen groot
schilderij (83 x 100 cm), dat door de paral
lelle stand van de getoonde benen veel
gemeen heeft met vroeger werk, maar er
is weer iets eigenaardigs gebeurd op het
doek; het linker onderbeen van een verder
onzichtbare manspersoon is langs de kon-
tour van dij en knie in stand veranderd.
Bovendien werd de pijp van zijn broek, in
tegenstelling tot de rechter pijp, opengek
nipt en door de korrektie is ook de kou
senband op een vreemde manier verdub
beld. Al met al is er een vreemd Westerik-
beeld ontstaan, dat door de zorgvuldig
geschilderde delen van het overige op
juiste manier wordt geïsoleerd.
Uit de eigen collectie van de Lakenhal
wordt zijn bijdrage aangevuld met een
tekening van Moeder en zoon uit 1974 en
een prachtig schilderij van De omhelzing
van vader en dochter uit 1973. Beide
hoofden in profiel staan in wederzijdse
innige observatie.
Westerik heeft al de nodige invloed uit-
HAMBURG (DPA). De Duitse schrij
ver Hermann Claudius is maandag, enke
le weken voordat hij 102 zou worden, in
een ziekenhuis in Hamburg overleden. Hij
was bij een val van de trap in zijn huis in
Gronwohld (Sleeswijk-Holstein) ernstig
gewond.
Op die manier wordt in de voorstelling
steeds het eigen leven en de onmacht om
een ander iets te geven in combinatie
opgevoerd. Het wordt gebracht in collage-
vorm met teksten die doorelkaar heen
klinken en gedachten die ineens in een
lied uitmonden, goed gezongen door on
der anderen Kathryn Delorenzo.
Ergens in de eerste helft vertelt een
jongen vol overgave zijn hele leven, ge
weld met voor de hand liggende gebeurte
nisjes, maar voor hemzelf wonderlijk
mooi. Een andere jongen houdt een tientje
omhoog en probeert het publiek zover te
brengen dat ze een goed doel noemen om
het aan te geven, zonder succes, want wie
heeft er nou iets aan een tientje?
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM. De Oktopedians, het
grote workshoporkest onder leiding van
Herman de Wit, heeft het initiatief geno
men voor een actievergadering in het
BIMhuis in Amsterdam, waarbij gepro
testeerd zal worden tegen het ontbreken
van een visie op het functioneren van de
workshops in het jazzsubsidievoorstel
van de Raad voor de Kunst. De muziek
workshops worden weer vergeten, schrij
ven de Oktopedians, terwijl het in de
klassieke sector een uitgemaakte zaak is
dat de opleidingen worden gesubsidi
eerd.
Geëist wordt dat er geld beschikbaar
komt voor de muziekworkshops die sinds
hun opkomst aan het begin van de jaren
zeventig op eigen kracht draaien. Hoe
belangrijk die workshops zijn zou blijken
uit het grote aantal musici dat zijn loop
baan in deze trainingscursussen begon
nen is. Tijdens de aktievergadering (te
vens concert) op maandagavond 22 sep
tember aanvang 20.30 uur houdt Eva
Bouwman „uit wanhoop” uitverkoop van
LEIDEN. Voor de kijkers naar en de
makers van het zogeheten schilderkun
stig realisme is nu een reisje naar de
Leidse Lakenhal aan te raden. Onaange
kondigd in het lijfblad van de musea, het
Museumjournaal, loopt al vanaf eind au
gustus deze expositie onder de titel Schil
derkunstig Realisme. Ze is bedoeld om te
reizen in het buitenland en daarom is een
en ander samengesteld door Gijs van
Tuyl, hoofd Beeldende Kunst buitenland
bij CRM, en door de kunstcriticus Hans
Sizoo, voorheen conservator in hetzelfde
museum. De schriftelijke begeleiding is
een goede katalogus van slechts f 6,-.
Daarin zijn de opgenomen citaten uit
interviews met de deelnemende kunste
naars, heel nuttig voor een beter ver
staan van de bedoelingen van het werk.
i Een -vlieg wordt pas een vlieg na een gedaanteverwisseling
I ^waarvan de tussenfasen allerminst op een vlieg lijken.
AMSTERDAM (ANP). Het bestuur
van de Koninklijke Nederlandse Toon
kunstenaars Vereniging heeft er in een
telegram aan minister Gardeniers van
CRM op aangedrongen de financiële mid
delen ter beschikking te stellen om het
Gewestelijk Orkest voor Zuid-Holland te
laten voortbestaan. Het opheffen van het
orkest zou voor het culturele leven in
Zuid-Holland een rampzalige beslissing
zijn, meent de bond.
Volgens de toonkunstenaars wordt het
orkest nu geconfronteerd met een „bot
weg” genomen beslissing van de minister,
waardoor er nog maar voor een maand
geld in kas is voor de salarissen. Deze
handelwijze geeft volgens de bond aan op
welke wijze de minister de sector cultuur
van haar portefeuille beheert.
De tentoonstelling mag dan wel uit ver
schillende hoeken samengesteld zijn, als
geheel geeft zij goed de stand van zaken
weer in het gebied van het poëtisch ge
stemde realisme. Of deze schilderkunst
ook aansluiting vindt bij vergelijkbare
prestaties in Europa, moet maar op een
andere manier aangetoond worden. Dat
was niet de bedoeling van de opzet van
deze selectie, hoewel men wel benieuwd
mag zijn naar de verdere selectiecriteria
die Sizoo en Van Tuyl gehanteerd hebben.
Vaak is dat gebaseerd op kijkervaring en
intuïtieve schifting van vele vormen van
de schilderkunst.
Picturaal realisme (Westerik, Gordijn,
Hakkaart, Beutener, Van Geest, Zuyder-
land, Andrea en Nobbe) Lakenhal, Lei
den. T.m. 5 oktober 1980. Open: 10.00-17.00
u. Op zondag van 13.00-17.00 uur.
Deze Nederlandse kunstenaars worden
in de teksten van Sizoo in het juiste licht
geplaatst van de kunstgeschiedenis. Hun
werk is een vervolg, na 1945, van de schil
derkunst van de nieuwe zakelijkheid (Ka-
noldt, Christian Schad e.a.) en van het
magisch realisme (Willink, Koch). Sizoo
definieert in het begin van zijn tekst wat
hij nu onder realisme verstaat: „Realisme
is kunst die zich op een waargenomen
buitenwereld oriënteert en die buitenwe
reld in het kunstwerk herkenbaar en aan
nemelijk zichzelf laat blijven, zij het dan
geselecteerd en gerangschikt overeen
komstig het oogmerk van de kunstenaar”.
Al kijkend naar het werk van Westerik
of Herman Gordijn merk je wat achter die
definitie steekt. Met realisme, zoals hier in
etsen, tekeningen en schilderijen neerge
legd, wordt beslist niet het fotografisch
nauwkeurige realisme bedoeld, zoals dat
ook met verfkwast in combinatie met
spuitbus gemaakt wordt. De opgetekende
situaties uit de werkelijkheid van deze
schilders, die eventueel eerst amateuristi
sche fotootjes nemen als geheugensteun
bij het schilderen, hebben in hun visie een
gedaanteverandering ondergaan: of de
schilder laat veel weg Uit die realiteit (zie
het totaal ontbreken van mensenfiguren
in de nauwkeurige, maar wat droge schil
derijen van Zuyderland) of hij kadert zo
sterk uit dat er weinig aan onderwerp te
zien valt, maar dat weinige des te nadruk
kelijker, omdat de schilder al zijn aan
dacht eraan heeft besteed, zie daartoe
Hakkaart of Beutener vooral.
Uitkaderen in verkort telelens perspec-
Zo is het beeld van Anna in haar witte
bruidsjapon met daarop een button,
waarop te lezen is Toujours l’amour, een
sprookje. Ze zit daarbij op een stoel met
onmogelijk dunne pootjes en links van
haar ligt, heel vreemd, een poolhond op de
vloer, die kennelijk ook Anna heet, gezien
de twee-richtings duiding onder en boven
dit woord hoog in het midden van het
schilderij.
I used to like this place before they
started all those renovations, door
Theatre X en Mickery Theater, naar
een concept van Ritsaert ten Cate en
John Schneider. Tekst: John Schnei
der. Regie: John Schneider/Flora Co
ker. Muziek: Henk van der Meulen.
Met: Deborah Clifton, Flora Coker,
Kathryn Cornell, Victor Delorenzo,
Arleen Kalenich, John Kishline, Kris
tin Latinovich, Peter Lurvik, Henk
van der Meulen, John Schneider.
Première op 9 sept, in het Mickery-
theater, daar nog te zien t.e.m. 27
sept.; variërende aanvangstijden.
Arie van Geest tenslotte is de schilder van
de droom, van de onwaarschijnlijke kom-
binaties alsof het schilderbeeld een
sprookje betreft. Hij zegt: „Het definitieve
beeld ontstaat in de loop der tijd, heel
scherp. Ik heb een soort fotootje in m’n
hoofd. Maar ook de verhoudingen op het
doek, het licht en de sfeer hier in het
atelier spelen een belangrijke rol”.
Dit zei mr. R. B. M.' van Dooren,
raadsman van de stichting Het Zuide
lijk Toneel te Eindhoven (Globe), dins
dag tijdens een zitting van de afdeling
rechtspraak van de Raad van State.
Behandeld werd het beroep dat de
toneelgroep heeft aangetekend tegen
het vorig jaar genomen besluit van
Tilburg de subsidiëring van Globe te
beëindigen, volgens de gemeente om
dat Globe niet tijdig aan bepaalde
voorwaarden had voldaan.
In het kader van de door het rijk
bepleite regionale toneelspreiding is er
steeds op aangedrongen dat Globe van
haar vestigingsplaats Amsterdam naar
Eindhoven zou verhuizen. Globe was
daartoe bereid, maar volgens Tilburg
te laat.
Het ontbrekende subsidiebedrag van
Tilburg wordt op het ogenblik aange
vuld door de provincie Noord-Brabant.
„Maar omdat Globe zeker deze zaak
zal winnen, verwacht de provincie na
tuurlijk dat zij dat geld van Tilburg
alsnog terugkrijgt”, zei de zakelijk di
recteur van Globe, Frits Bloemkolk.
De afdeling rechtspraak doet op 21
oktober uitspraak.
Op dezelfde datum zal ook uitspraak
worden gedaan in het eveneens dins
dag behandelde geschil voor de afde
ling rechtspraak van de Raad van Sta
te tussen Globe en de minister van
CRM. Ook dit geschil heeft te maken
met de verhuizing van de toneelgroep.
CRM weigert namelijk de kosten te
betalen die samenhangen met de socia
le gevolgen (verhuis- en inrichtingskos
ten; afvloeiingsregeling voor een aan
tal acteurs) van de verhuizing. CRM
vindt dat dit een zaak van de zuidelijke
subsidiënten is.
Globe neemt dit niet. Jarenlang
wordt er door CRM op aangedrongen
dat het Zuiden een eigen toneelvoorzie
ning krijgt. Als aan dat verzoek en de
subsidie-eisen van de lagere overheden
wordt voldaan, wil de minister de ge
volgen van het door haar gevoerde
beleid niet dragen.
Deborah Clifton in de Mickeryproductions I used to like this Place.
(Foto Bob van Dantzig)
AMSTERDAM. Eerst was er toneel
dat het publiek de ellende in de wereld
onder de neus wreef, toen kwam er, met
name in de jaren zeventig in Mickery,
toneel dat het publiek letterlijk in de
handeling betrok; goedschiks of kwaad
schiks. Met zijn nieuwste produktie heeft
Theatre X een derde stadium bereikt, dat
van de berusting in de lamlendigheid van
het publiek en van iedereen om ooit op
enige misstand in te gaan.
De bosmuis eet een appel, de steenuil eet de bosmuis. Leven is eten en
gegeten worden.
wip
S:
s f
