Turkse economie zeer zwak
ZAT
ZAT
ZAT
DAGS
DAGS
DAGS
VOEGSEL
VOEGSEL
VOEGSEL
I
I
20 SEPTEMBER 1980
Organisaties
van rechts
en links
IJmuider Courant
te-
Beverwijkse Courant
•.rtw
Neeltje Jans
door Frans van Hasselt
o
Hoe is de situatie een week na de staatsgreep? Onze
correspondent Frans van Hasselt bezocht Istanboel.
De militaire top onder leiding van generaal Evren heeft
vorige week de macht overgenomen in Turkije. Het
merkwaardige rond deze coup is dat velen die niet
betreuren. De vraag is nu hoe het regiem zich ontwikkelt.
Burgemeesters
kan terugkrijgen. De chauffeurs vinden het bedrag
natuurlijk veel te laag en gaan op fooien mikken.
Expositie
Slim percentage
Goodwill
„Generaals of geen generaals, het onrecht blijft”,
aldus de klassieke taxichauffeur die me van het
vliegveld Istanboel naar de stad brengt. Hij is boos
over de nieuwe regering, kort voor de coup van 12
september ingevoerd: een reiziger die een taxi van
het vliegveld neemt, moet het bedrag niet aan de
chauffeur betalen, maar aan een functionaris van
de gemeente, die aan de chauffeur een coupon
geeft waarmee hij het vastgestelde bedrag weer
Maar door op deze manier over de generaals te
spreken, draagt ook deze chauffeur, zonder het te
willen, bij tot de indruk die ik van alle kanten zal
krijgen: dat men vrijelijk de toestand bespreekt, dat
er zelfs een zekere ontspanning heerst in vergelij
king met de situatie voor de coup.
De extremen van links en rechts hebben wel alle reden
om zich niet prettig te voelen. Zij zijn al stevig aangepakt, toonstelling ”Th7YeiiowssJbm'anné
boven en Vivaldi beneden. Hans
Rombouts luisterde er naar.
Afscheid
T
wig
K-
Een week na
g de staatsgreep
w
e
J.
Ze worden in kazernes vastge-
I
(DPA)
■1
in
9t
De Her Gun is nu verboden,
evenals het merkwaardige pro-
Chinese dagblad Aydinlik (Ver
lichting), dat Turkesj’ beweging
de laatste jaren genadeloos had
bestookt en met zijn onthullin
gen zelfs de juridische positie
van de partij van Nationalisti
sche Actie begon te bedreigen,
mag niet meer verschijnen.
Naar verluidt heeft de Aydinlik,
die nimmer geweld verdedigde,
een verzoek tot herverschijning
bij de militaire autoriteiten in
gediend.
Een verwoed aanhanger van
die krant vertelt mij: „Alles is
goed wat de generaals doen, be
halve dit verbod”. Van een an
der hoor ik: „Alles is goed wat
ze doen, behalve de afz etting
van Kotil”. Kotil was Istanboels
populaire (gekozen) burgemees
ter en met hem is ook de zo
mogelijk nog populairder bur
gemeester van Ankara, Dineer,
door een drie-sterrengeneraal
vervangen. Het bewijs dat het
de militairen ernst is bij het
streven naar de politisering van
het openbare leven.
Weinig klachten ook hoort men
van diegenen die nog vrij zijn
over de weergaloze arrestatie-
golf die, vooral in het oosten
van het land waar de Koerden
wonen, op gang is gekomen. Het
Dincers fundamenten net zo te
behandelen als illegale huizen
bouw. Oppositieleider Ecevit
daarentegen hield een lange re
de bij de ceremonie. Het dag
blad Hurriyet schreef de vol
gende dag in zijn kop: „Wat een
vreemde staat hebben we toch”.
Vooralsnog lijken de meeste
burgers van Turkije’s twee
grootste steden hun burgemees
ters wel op het militaire blok te
willen opofferen, vooropgesteld
dat het nieuwe regime rust en
veiligheid brengt; iets waar het
de eerste dagen na de coup naar
uitzag. Die van Istanboel aan
vaardden zelfs zonder morren
de discriminerende maatrege
len, waarmee de politie, kenne
lijk op militair bevel, hen pro
beert te bewegen de zebrapa
den te gebruiken.
Twee dagén later was de staat
gegrepen en Demirel en Ecevit
zitten nu als buren in een overi
gens luxueus militair leger
kamp, tot grote pret van ieder
een met wie ik sprak.
De inflatie bedraagt er meer dan
honderd percent per jaar. Het te
kort op de betalingsbalans wordt
alsmaar groter. Eigenlijk blijft
het land in economisch opzicht
alleen op de been dankzij buiten
landse financiële hulp.
regime heeft inmiddels aange-
kondigd dat iedereen een
maand zonder proces kan wor
den vastgehouden. Ook in de
grote steden zijn honderden
personen, meest kopstukken
van de marxistische vakbond
DISK, in hechtenis; velen heb
ben zich na oproepen gemeld.
In het museum 't Coopmanshüs in
Franeker kijken de wijsgeer Rous
seau en de Beatles de bezoekers aan.
Rousseau prijkt met zijn herbarium
te midden van een orachtiae exposi
tie over houten boeken. De Beatles
hebben op de bovenetage hun ten-
De junta heeft de door de Disk
georganiseerde stakingen, die
houden. Gumhuriyet publiceert
een foto, waarop men hen sa
men op de binnenplaats van de
Selimide-kazerne ziet, van
waaruit Istanboel wordt be
stuurd.
Het is al voorgekomen dat Tur
kije zijn olierekeningen niet meer
kon betalen met stagnering van de
verkoop van benzine en andere
olieprodukten als onmiddellijk ge
volg. Voor het lopende jaar wordt
het gat in de betalingsbalans op
3,5 miljard dollar geraamd.
De inflatie die eerder dit jaar de
100 procent dreigde te gaan
op 12 september aan de gang
waren, „gebroken”, met een
voor werkgevers verplichte 70
procent loonsverhoging. Een
slim gekozen percentage, in
sommige gevallen minder tot
veel minder, in andere gevallen
meer dan de stakers vroegen.
brieken en de automobielindus
trie. Buitenlandse oliemaatschap
pijen mogen nu in Turkije olie
gaan opsporen en winnen.
Kort haar en geen rare snorren
meer voor de mannen, geen
broeken, korte of gespleten rok
ken voor de vrouwen. Het doet
wat denken aan de richtlijnen
van Pattakos, kort na de Griek
se kolonelsputsch. En ook de
voorschriften van de Turkse ge
neraal, die na de vorige militai
re interventie in 1971 op de
Turkse radio en televisie de
scepter zwaaide.
overschrijden, belooft bij nader
inzien slechts 60 procent te wor
den, volgens de voorspellingen
van Turgut Ozal, het econo
misch brein in de regering-De-
mirel, die door de junta is aan
gehouden.
Al met al is de goodwill die het
generaals-regime zich deze eer
ste dagen heeft verworven, bij
zonder groot in binnen- en bui
tenland. Zij doet denken aan
die welke Ecevit ten deel viel
toen die begin 1978 de regering
aanvaardde. Zij zou ook even
snel kunnen opbranden, indien
zou blijken dat de duistere
krachten van het politiek ge
weld zich herstellen. Maar ook
als de generaals tekenen gaan
vertonen zich voor vele jaren te
willen ingraven in hun huidige
positie.
Willen zij dat? Evren heeft in
zijn boodschap op de perscon
ferentie aangekondigd, een le
vensvatbaar seculair regime te
willen vestigen, gebouwd op
mensenrechten en individuele
vrijheid. Dit hebben we van de
Griekse kolonels nooit zo expli
ciet gehoord, evenmin als de
doelstelling die daarna, als zes
de punt, nog werd genoemd:
„Herstel van het burgerlijk be
wind na wettelijke regelingen
en binnen een redelijke pe
riode”.
Maar gelet moet ook wel wor
den op Evren’s prioriteiten. Bo
venaan zijn lijstje staat het
handhaven van de „nationale
eenheid”, daarna komt de strijd
tegen anarchie en terreur, ver
volgens het vestigen van „de
autoriteit van de staat”. Punt 4
is het verzekeren van sociale
vrede, nationaal begrip en har
monie. Pas daarna komen men
senrechten en democratie. De
suggestie is duidelijk: mensen
rechten en democratie kunnen
er niet komen zonder de vervul
ling van de eerdere punten, de
ondeelbaarheid van de natie
vooraan. De sleutels voor het
welslagen van het nieuwe be
wind, zouden weleens bij de
Koerden in het oosten kunnen
liggen.
Korkut schijnt onmisbaar te
zijn, vanwege het grote aanzien
dat hij in het buitenland, en
vooral in financiële kringen,
heeft verworven.
Ozal’s broer Korkut is, of liever
was, afgevaardigde van de
streng religieuze Partij van Na
tionaal Behoud, wier leider Er
bakan met Turkesj op één ei
landje zit en die als enige partij
met afkeuring werd genoemd in
president Evren’s persconfe
rentie. Evren bekritiseerde ook
de door deze partij kortgeleden
georganiseerde „Jeruzalem-
dag” (Konya), waar Korkut
Ozal eveneens bij was. Maar
De in Turkije actiefste ge
welddadige organisaties van
links (het zijn er in totaal
meer dan veertig) zijn de laat
ste maanden Dev Vol (Revo
lutionaire Weg) en Dev Sol
(Revolutionair links). Onder
ling enigszins rivaliserend,
beide min of meer pro-Mos-
kou.
Maoistisch is TIKKO, het
Turkse Bevrijdingsleger voor
Arbeiders en Boeren, terwijl
twee kleinere groepen, Kurtu-
lus (Bevrijding) en Halkin
Kurtulus (Volksbevrijding)
sympathiseren met respectie
velijk de Chinese „Bende van
Vier” en het Albanese regime.
Het nu ook verboden pro-Chi-
nese dagblad Aydinlik was
strikt anti-geweld.
In het Koerdische oosten
treedt de zeer gewelddadige
organisatie APO het laatst
jaar het meest op de voor
grond. Minder gewelddadig is
de Moskou-gezinde Koerdi
sche Arbeiderspartij. Van de
maoïstische organisatie Riz-
gari en van de rechtse Kava,
die met de Perzische geheime
dienst SAVAK samenwerkte,
hoort men de laatste tijd niet
veel meer.
Aan de uiterst rechterzijde
opereren de verschillende Ul-
kucu- („idealisten”) clubs, ook
wel „Grijze Wolven” ge
noemd. De laatste tijd zijn er
enkele kleinere groeperingen,
zoals de ETKO, de Bevrij
dingsbeweging voor Gevan
gen Turken (dat wil zeggen,
de mensen van Turkse oor
sprong buiten Turkije), de
TIP (strijders voor de Turkse
islam) en de SIT, de „Wrekers-
brigades voor de Sheriat”
(Het Islamitisch recht).
e
g
u
DE KENNEMER COl RAM ES HET DM.BIAD V(X)R IJMl IDES
DM.BI UHOOR HEAERU IJK. HEEMSKERK ES VEISES
De positie van deze Ozal is op
zijn minst merkwaardig te noe
men. Hij is een orthodox mos
lim en heeft zojuist richtlijnen
uitgevaardigd aangaande haar
dracht en kledij voor degenen
die op zijn ministerie werken.
Sinds het begin van het jaar is
het Turkse pond al tien keer gede
valueerd. De waarde ervan be
draagt nog maar twee a drie cent.
De prijzen zijn sinds de inwer
kingtreding van de economische
maatregelen in sommige gevallen
met vierhonderd procent geste
gen. De maatregelen kwamen bij
de bevolking dan ook hard aan.
Er wordt hard gewerkt aan de
kathedralen van Rijkswaterstaat
Het zijn de pijlers van de Ooster-
schelde-waterkering Het giganti
sche project, onderdeel van het
Deltaplan, vordert. Pieter Mul voer
naar Neeltje Jans (niet het Zeeuws
meisje, maar een werkeiland) en
keek er rond
Een van de grootste bijdragen
levert West-Duitsland, namelijk
560 miljoen Mark als aandeel in
het OESO-krediet en nog eens 600
miljoen Mark voor modernisering
van de Turkse strijdkrachten.
Verleden jaar verschafte Bonn
Turkije beschikt over enorme
reserves aan bruinkool. Deson
danks is het land nagenoeg volle
dig afhankelijk van de invoer van
olie. De enorme bedragen aan de-
De snelle bevolkingsgroei en de
voortdurende toeneming van de
werkloosheid vormen de voor
naamste problemen waarvoor het
nieuwe bewind een oplossing
moet zien te vinden. Er moeten
zeker een half miljoen arbeids
plaatsen per jaar worden gescha
pen. De afgelopen jaren nam het
aantal werklozen met 400.000 per
jaar toe.
Als voornaamst oorzaak van de
Turkse economische misère zien
economische deskundigen in het
Westen de mislukking van de in
dustrialisering van het land. In
plaats van de eigen grondstoffen
te benutten voor de opbouw van
een exportindustrie besloten vroe
gere Turkse regeringen indu
striële ondernemingen te stichten
die voor de binnenlandse markt
werkten en hun grondstoffen
voornamelijk moesten invoeren.
De rijke bodemschatten van het
land bleven braak liggen.
Turkije economische hulp tot een
bedrag van 300 miljoen Mark. De
Europese Gemeenschap, waar
mee Turkije geassocieerd is, heeft
in juni 675 miljoen gulden toege
zegd.
Ex-premier Demirel (links) en de
nieuwe grote man, generaal Sevren
(rechts).
De strategische positie die Tur
kije aan de zuidoostflank van het
Noord-Atlantisch verdedigings-
stelsel inneemt maakt dat de Wes
terse industrielanden maar al te
graag bereid zijn geld te verschaf
fen om het land binnen de eigen
gelederen te houden. De OESO de
uit 24 Westerse industrielanden
bestaande Organisatie voor Eco
nomische Samenwerking en Ont-
viezen die dat kost kan het land
niet opbrengen zodat het tekort op
de betalingsbalans buitensporige
vormen heeft aangenomen on
danks de bedragen die Turkse
werknemers in het buitenland
naar huis overmaken.
De economische problemen
waarmee de nieuwe leiders in
Turkije geconfronteerd worden
zijn niet gering. De buitenlandse
schuld van het land wordt op
veertig miljard gulden geraamd.
Heerste er na de Griekse staats
greep van 1967 in Athene een
enorme, beklemmende stilte,
waarbij het aantal „meepra
ters” gering bleef, en verwekte
die op Cyprus tegen Makarios
in 1971 zelfs een stomme ontzet
ting in Nicosia; de Turkse daar
entegen lijkt de mensen, al
thans in Istanboel, juist wat los-
lippiger te hebben gemaakt.
Met fascistenleider Turkesj op
een eilandje voor de Egëische-
kust lijkt de toestand voorbij
dat talloze winkeliers en andere
bedrijfsleiders door onduidelij
ke figuren werden geprest tot
betaling van 5000 lires 125)
met het vooruitzicht op fysieke
uitschakeling bij weigering. Op
1 het plein van U skudar, aan de
Aziatische kant van de Bospo-
rus, is iemand bezig de tekst
„Enig Leider Turkesj” uit te
wissen, die daar vijf, zes jaar
heeft gestaan (al eerder uitge
wist, maar toch nog altijd heel
zichtbaar).
Op ditzelfde plein werd nog tot
voor kort Turkesj, partij krant
Her Gun (Elke Dag) „verkocht”
aan de taxichauffeurs die daar
hun standplaats hebben.
„Koopt de nationalistische
krant”, konk het ’s middags als
ze was uitgekomen. Het waren
agressieve verkoopmethoden:
de chauffeurs wisten dat ze
„last konden krijgen” als ze de
krant niet kochten.
Beiden waren namelijk wel uit
gesproken politieke figuren uit
Ecevits links georiënteerde op
positiepartij. Dineer had nog
enige dagen voor de staatsgreep
de aandacht op zich gevestigd
door op eigen houtje de funda
menten te leggen voor het gra
ven van een tunnel, waardoor
°P den duur Ankara’s metro
moest lopen.
De regering-Demirel vond zo’n
metro voor de hoofdstad op het
moment niet nodig en dreigde
Het dameshoc-
key is volop in
ontwikkeling De
succesvolle coach
Huib Timmermans
neemt afscheid
Samen met Ad
Heesbeen nam hij
de mogelijkheden
door, die het da-
meshockey aan de
top heeft.
In april hadden zeventien lan
den 1,16 miljard dollar bij elkaar
gebracht. Zo besloten bovendien
een nieuwe aflossingsregeling te
treffen voor de 3,4 miljard dollar
die Turkije de komende jaren
moet terugbetalen op buitenland
se leningen. De aflossing behoeft
nu pas in 1984 te beginnen. Saoe-
di-Arabië heeft Turkije een kre
diet van 250 miljoen dollar
beloofd.
Onder druk van de buitenlandse
geldschieters en vooral van het
Internationale Monetaire Fonds
(IMF) heeft de nu afgezette rege
ring-Demirel begin dit jaar om
vangrijke economische hervor
mingen aangekondigd. Onder
meer werd het land voor het eerst
opengesteld voor buitenlandse fi
nanciële deelnemingen in de land
bouw, de mijnbouw, de textielfa-
wikkeling (waarvan Turkije ook
lid is), is al sinds het begin van dit
jaar bezig met het bijeengaren
van honderden miljoenen dollars
voor kredietverlening aan
Turkije.
