DROOGLEGGING
ZAT ëRDAGS Bi J VOEGSEL
RE
r
1
ter
LZeelands veiligheid en milieubehoud:
’t donderde niet wat het kostte”
M®5TEUNT HETfggi
V0LK5PETITI0NNEMENT
ZPLAAT5ELUKE KEUZE
!iO
DE KROEG GE5LOTEN
II
..f|v J
door Pieter Mul
Drankbestrijders sterven uit
door Jan van Dijk
3
Op een eiland
Wil
werkzaamheden in de Oosterschelde
gesteld is. Uniek project,
geavanceerde techniek het zijn
begrippen die bescheiden aangeven
waarmee Rijkswaterstaat in het
Zeeuwse bezig is. Bijna zeven miljard
gaat de voltooiing van het Delta-plan
kosten. Of het allemaal goed en tijdig
lukt? „We zijn erg zeker van onze
zaak”.
„Us Blau Hiem” is na een halve eeuw het
laatste recreatiecentrum van de
drankbestrijders. De „blauwe beweging’’
heeft de strijd tegen Koning Alcohol
verloren, binnen de beweging bestaat
onenigheid over de toekomst en de aanpak:
„Hardkuiters benaderen het probleem te
eenzijdig”, zegt een van de (weinige)
jongere geheelonthouders kryptisch. Onze
verslaggever dronk een glaasje fris in het
„Hiem” en sprak met twee drankbestrijders.
Kruiningen-Perkpolder, Anna
Jacobapolder-Zijpe, Vlissingen-
Breskens. De routes van veren, die bij
slecht weer uit de vaart worden
genomen. Middelburg is de
provinciehoofdstad en dan heb je ook
nog Zeeuws meisje. Als daarmee zo
ongeveer de parate kennis ophoudt
over dit landsdeel dan wordt het tijd
om eens te gaan bezien hoe het met de
Dammen
G
Bijna kathedralen
N,.
Van afstand lijken op deze schitterende septemberdag tientallen verstilde
giraffenekken zich uit de bouwput te verheffen. Daar op een paar kilometer
afstand moet het werkeiland Neeltje Jans zijn, midden in de Oosterschelde. De
laatste zeearm die volgens het Deltaplan nog moet worden afgesloten. Negen
kilometer breed en vanaf de werkbrug richting Neeltje Jans op dertien meter
hoogte een spiegeltje gelijk. ,,U moet eens terugkomen bij een najaarsstorm”,
zegt ir. Offringa ter ontnuchtering. De ingenieur is directeur van de DOS-bouw,
een combinatie van zeven aannemers die samen met Rijkswaterstaat over vijf
jaar de klus geklaard moet hebben.
.230
Kleine actiegroep
H Jut
Km
W -
-
2
10
an het water
«M»
te om
en in
i
jed
siste
ran
oen.
BLAUW
IN
KNOOP
>1
5
'an de
i heeft
ijke
raai
de
sen
ig
ucht,
ist
kter
lijk
an de
3
ren
Dit
de
De drankbestrijders zijn oud geworden, hun
organisaties zijn vergrijsd en het vroegere
enthousiasme heeft zijn veerkracht verloren.
Sernard van der Vliet is een van de weinige jonge
eden van de Algemene Nederlandse
Drankbestrijders Organisatie (ANDO); een
kritisch lid bovendien: ,,De blauwe beweging is
vaak te extreem”, vindt hij.
We spreken hem in Us Blau Hiem in Appelscha,
het laatste bolwerk van de Nederlandse
drankbestrijders Het ,,Blau Hiem” (blauwe heem
of erf) bestaat dit jaar een halve eeuw. Ter
gelegenheid van het 50-jarig jubileum wordt in dit
alcoholvrije recreatiecentrum momenteel een
tentoonstelling „over vroeger” gehouden.
Samensteller Sake Bouma (70 jaar) uit
Paterswolde is een drankbestrijder van het eerste
uur. Hij heeft weinig moeite gehad om de sfeer
van vroeger terug te roepen
Nu, 50 jaar later, lijkt die strijd verloren. De
consumptie van alcohol is in de afgelopen halve
eeuw enorm toegenomen. Per hoofd van de
bevolking drinken we twee keer zoveel
gedestilleerd, drie keer zoveel bier en bijna zeven
keer zoveel wijn. De blauwe beweging heeft in die
periode aanmerkelijk aan invloed ingeboet. De
ANDO telt weliswaar nog 6000 leden in ons land,
maar de meesten van hen zijn de 50 reeds
gepasseerd. De beweging vergrijst; voor elk lid dat
sterft staat geen jongere meer klaar. „VOOR”, de
jongerengroep die een tiental jaren geleden een
eigen koers ging varen, telt slechts 150 leden.
Vaandels van de JVO, de Jeugdbond Voor
Onthouding, groepsfoto’s die oudere leden uit de
dressoirs hebben opgediept en teksten van dr. W.
Banning, Henriëtte Roland Holst en Koos Vorrink
geven een loepzuiver beeld van de omvang,
daadkracht en Idealen van de JVO in de jaren
twintig en dertig. De beweging telde op haar
hoogtepunt zo’n 4000 enthousiaste jongeren, die fel
van leer trokken tegen de alcohol. „Wij staan voor
de poorten van een nieuwen, krachtigen en
stralenden tijd”, schreef een medewerker van het
tijdschrift De Jonge Onthouder in 1929.
de Oosterschelde worden afgesloten. Een
daad met fatale gevolgen voor het getij-
verschil en dus voor het milieu, bijvoor
beeld voor de schelpdierencultures bij
Yerseke.
ring in de stem. De helft van die onwrik
bare steunpilaren is nu in aanbouw. Te
gen het eind van 1981 wordt het eerste
compartiment van de bouwput openge
baggerd. Het drijfvermogen van de holle
pijlers (zo’n veertig meter hoog) halveert
het te verslepen gewicht van 18.000 ton.
Bernard van der Vliet: „Ik vind dat je de mensen
bewust moet maken van de risico’s van
alcoholgebruik. Als iemand sociaal drinken
propageert, dan heb ik daar begrip voor. Aan de
andere kant moet die groep er begrip voor hebben,
dat anderen voor geheelonthouding kiezen. Niet
alleen om de organisatie te redden, maar ook om
effectiever het alcoholmisbruik tegen te gaan, vind
ik datje die mensen er bij moet betrekken. Ik
betreur het dat de ANDO nog zo’n radicaal
De boodschap van de drankbestrijders is nooit
populair geweest. „Wij hebben het nadeel dat we
direct ingrijpen in het levenspatroon van de
mensen. Ik kan best begrijpen dat de meesten
zeggen: waar bemoeit die man zich mee. Dat ik het
toch doe, komt omdat het drinken een sociaal euvel
is voor de gemeenschap, waarvoor ik me als
individu verantwoordelijk voel”, zegt Sake Bouma.
Hij geldt binnen de beweging als een man die niet al
te extreme standpunten inneemt. Dan zijn er wel
anderen.
streden. Wij hebben geen methode kunnen vinden
om daar op te antwoorden”.
Op dit moment werken aan de pijler-
dam al zo’n twaalfhonderd personeelsle-
Van der Vliet: „Je merkt op scholen een
veranderende houding. Toen ik op de middelbare
school zat, mocht er op feestjes geen alcohol
worden geschonken. Later werd dat wel
toegestaan, maar nu zie ik iets van een kentering,
omdat het uit de hand begon te lopen. Er komt meer
aandacht voor het probleem van alcohol dat als
drug wordt gebruikt. De drankbestrijders moeten
daar op inspelen. Daarvoor is ook binnen onze
groep een verandering nodig Het beeld van de
blauwe knoop, van saaie en ongezellige mensen
moet verdwijnen”.
Sake Bouma (links): ,Dat ik dit werk doe komt omdat
het drinken een sociaal euvel is voor de gemeenschap,
waarvoor ik me als individu verantwoordelijk voel'.
Bernard van der Vliet (rechts): .Degenen die de zaak
binnen de ANDO naar buiten brengen zijn vaak
hardkuiters die het probleem te eenzijdig benaderen
Hoewel de crisis zich levensgroot aftekent binnen
de drankbestrijding zien Bouma en Van der Vliet
toch positieve ontwikkelingen. Bouma: „We hebben
de strijd niet verloren, wel zitten we in een dal. Het
alcoholprobleem wordt steeds meer erkend. De
Wereldgezondheidsorganisatie heeft de alcohol het
grootste probleem van de mensheid genoemd. Ook
buiten de directe kring van drankbestrijders
komen steeds meer mensen die zeggen: zo kan het
niet langer”.
standpunt inneemt, omdat de organisatie daardoor
op een eiland komt te zitten”.
k.
al
et
ig
ar
a-
e-
ip
n
g
j
r
re
a-
jl
is
t.
e
•n
e-
at
a-
?n
■I
e
e
i
£even miljard
I
Oosterschelde
Van der Vliet: „Degenen die de zaak binnen de
ANDO naar buiten brengen zijn vaak hardkuiters,
die het probleem te eenzijdig benaderen. Mede
daardoor is VOOR uit de ANDO getreden om een
eigen benadering uit te proberen. Wij willen niet op
een eiland zitten. Via korte prikacties op straat
willen we de mensen aan het denken zetten zonder
te vervallen in een extreem standpunt. Het getuigt
niet langer van realiteitszin om te zeggen: over 20
jaar moet de alcohol de wereld uit zijn".
2. Zandkreekdam met scheepvaartsluli (1960); 3.
Veeree Gatdam (1961); 4. Grevellngendam met
scheepvaartsluls (1965) en doorlaatmlddel (1985);
5. Volkerakaam met scheepvaart- en Inlaatslulzen
(1970); 6. Harlngvlietdam met uitwateringssluizen
(1971); 7. Brouwersdam met doorlaatsluls (1972); 8.
Oosterscheldedam met stormvloedkering (1985);
9. Phlllpsdam met scheepvaartslulzen (1985); 10.
Oesterdam met scheepvaartsluls (1985).
het parlement daarmee in. Een oplossing
die drie miljard gulden meer vergde dan
de „simpele” afsluiting zonder meer.
Veiligheid, milieubehoud en visserijbe-
langen dat alles kon via dit ei van
Columbus verkregen worden, ’t Dondert
niet wat het kost, veiligheid en milieu voor
alles, dat was de instelling”, luidt de toe
lichting van ir. Tjebbe Visser, hoofd Wa
terbouwkundige Werken West van de Del
tadienst. „Het was een karwei zonder het
oogmerk van rendement; als die genoem
de belangen maar werden veilig gesteld.
Nu denken we daar anders over. De ken
nis en kunde die wordt opgebouwd is veel
waard, die moet te gelde worden gemaakt.
Het commerciële motief van onze export
positie is daarbij van gewicht. Nederland
se en buitenlandse bezoekers zijn daarom
van harte welkom”.
Kortgeleden nog kwamen Russische in
genieurs een kijkje nemen. Mensen die bij
het project betrokken zijn adviseren in
Canada. Ir. H. Engel, topman van de Del
tadienst: „Ik weet niet of u de kust van
Brazilië kent. Men denkt er daar over een
aantal van die zeearmen af te sluiten ten
behoeve van getijdecentrales. Daar ligt
voor Nederland dus ook een kans”.
Terug naar zijn medewerker ir. Visser.
Een waardig representant van Rijkswa
terstaat. „Dit is het meest geavanceerde
werk ter wereld dat in deze sector in
aanbouw is. Dat zeg ik niet met de trots
van een timmerman over zijn eigen werk
stuk, nee, dat is een objectieve constate
ring. Het nieuwe van deze klus zit hem in
de prefabricage en latere montage in de
Oosterschelde zelf. Dat is op deze schaal
nog niet vertoond”. In de sluitgaten kon
den immers geen bouwputten worden
aangelegd om de werken uit te voeren, „in
den droge”. Zou dat wel gebeuren dan zou
Derhalve kwam er een gigantische
bouwput aan de oostzijde van Neeltje
Jans. In drie van de vier delen van die
uitgraving, vijftien meter onder het water
peil, worden de pijlers geconstrueerd,
„Het zijn bijna kathedralen”, zegt Visser
met een mengeling van trots en bewonde-
Terugblikkend constateert Sake Bouma, dat de
blauwe beweging geen antwoord heeft kunnen
vinden op de ontwikkeling in de maatschappij. „Als
je de ontwikkeling bekijkt, zie je na de Tweede
Wereldoorlog een breuk. Het drankgebruik neemt
sterk toe en dat is een negatieve kant van een
positieve ontwikkeling: de materiële vooruitgang
en een toenemende koopkracht. Met die
ontwikkeling ging gepaard dat de mensen zeiden:
we gaan onze eigen weg, we willen niet langer
soberheid betrachten en geen belemmeringen
voorgeschreven krijgen in ons bestedingspatroon.
De groep, op wie ik doel zijn nu de 40- en 50-jarigen.
Binnen de beweging heeft die groep het laten
afweten. Bij de kinderen van die generatie is dat
nog eens versterkt. Zij zien allemaal geen
beperkingen meer en hebben nog minder aandacht
voor sociale problemen. Ons wijzen op de gevaren
van alcoholgebruik vindt praktisch geen gehoor
meer. Toch is het drankprobleem in deze tijd een
groter probleem dan in mijn jeugd, terwijl er gek
genoeg toen veel meer jongeren actief tegen
d dat
et
e
nk
Wie
11
alen
leeft.
teurs I
ikt,
istig,
De giraffenekken zijn uiteraard impo
sante kranen, nodig voor de bouw van de
66 pijlers die de stormvloedkering in de
Oosterschelde moeten gaan dragen. Drie
stormgaten in de bij tijden onstuimige
zeearm moeten kunnen worden afgeslo
ten. Meer dan zestig stalen schuiven van
42 meter lengte en ruim vijf meter dik. De
hoogte varieert tussen zes en twaalf me
ter. Pijlers en schuiven met in totaal zo’n
vier kilometer lengte moeten de Roompot,
de Schaar van Roggenplaat en de Ham
men overbruggen. Raadselachtige namen
voor de buitenstaander. Namen die aan
geven hoe de nog open delen van de
Oosterschelde heten.
Want het werk aan de watermassa tus
sen Noord-Beveland en Schouwen-Duive-
land is niet van vandaag of gisteren.
Twaalf jaar geleden al startte men met de
Oosterscheldedam. Potdicht moest die
zeearm. Net zoals eerder het Veerse Gat,
Het Brouwershavense Gat en het Haring
vliet van de soms wrede Noordzee werden
afgesloten. In ’53 verloren bijna 1900 men
sen het leven tijdens de februaristorm-
vloed. Dat nooit weer, was het motto dat
in de Delta-wet van 1958 zijn verankering
kreeg. In de vorm van verschillende werk-
eilanden lag er zeven jaar geleden al een
barrière van vijf kilometer lengte in de
Oosterschelde. Op dat moment woedde al
een paar jaar een discussie tussen veilig-
heidsapo stelen en milieubeschermers.
Principieel geschilpunt: hoe dicht moet de
Oosterschelde? Ruim zes jaar geleden
luidde het advies van een studiecommis
sie van minister Westerterp: maak de zee
arm afsluitbaar. Twee jaar later stemde
RSV is momenteel bezig met de construc
tie van de Ostrea (oester), een hefschip
van ruim zeventig miljoen dat de pijlers
stuk voor stuk naar de bestemming in de
Oosterschelde zal varen.
Teneinde de stormvloedkering een
hechte basis te geven is er de afgelopen
tijd al het nodige gebeurd. Zeshonderd
meter links en rechts van de strook waar
in de pijlers komen zijn in de stroomgaten
blokkenmatten neergelegd. Zinkstukken
die bestaan uit geweven filterdoek en vas
te ballast bestaande uit betonblokjes. Een
bodembedekking die bedoeld is om uit
schuring van de bodem te voorkomen. Het
speciale schip Jan Heijmans legt boven
dien stukken asfaltmastiek op plekken die
het zwaarst door het water getroffen zul
len worden. Het tracé dat de pijlerdam zal
volgen is inmiddels gezuiverd van de ori
ginele slibhoudende grond. Deze zou voor
het kolossale gewicht van de stormvloed
kering een onvoldoende stabiele basis
zijn. In de geul is nieuw zand aangebracht
dat door een verdichtingsvaartuig wordt
aangetrild. Het schip, de Mytilus (Mossel),
beschikt over vier trilbuizen van veertig
meter lenge. Door zijn hoogte van 63 me
ter lijkt het op een gewoon boorplatform.
De naalden worden vijftien meter diep de
bodem in gedreven teneinde de massivi
teit van het aangebrachte zand te ver
groten.
Boven op plaatsen in deze sleuf zullen
funderingsmatten worden gelegd. Lappen
van tweehonderd meter lengte bij een
breedte van tweeënveertig meter. Daar
voor wordt een apart schip gebouwd, de
Cardium (Kokkel). Zijn die matten gelegd
dan kunnen de pijlers hun definitieve
bestemming krijgen. Over die steunpila
ren heen zal een weg worden aangelegd.
Op het werkeiland is nu al een aparte
electriciteitscentrale ten behoeve van alle
bouwwerkzaamheden. In de toekomst zal
ten behoeve van de bediening van de
schuiven in de pijlerdam een andere cen
trale worden aangelegd.
den van de gezamenlijke aannemers van
wie er achthonderd met de pijlers bezig
zijn. Bovendien verdienen driehonderd
man van Rijkswaterstaat er hun brood.
De enorme klus aan de westkant van de
Oosterschelde vraagt weliswaar het mees
te geld, trekt de meeste mensen en pakt de
meeste publiciteit dat neemt niet weg
dat ook aan de oostkant van de zeearm
grootscheepse constructies in het water
verrijzen. Tussen St. Philipsland en de
Grevellngendam is al een begin van de
Philipsdam. En van Tholen naar Zuid-
Beveland zal de Oesterdam worden gede
poneerd. Deze zogeheten compartimente-
ringswerken zijn een gevolg van de keuze
voor de stormvloedkering. Reden is het
allereerst garanderen van een vaart zon
der getijverschil op de Schelde-Rijnver-
binding aan de oostzijde, een belofte die
is gedaan bij een traktaat tussen België en
Nederland. Ir. Kooman, hoofd Water-
bouwkudige Werken Oost van de Delta
dienst: „Daarnaast zijn die dammen nood
zakelijk om een buffer te creëren tussen
het zoete en zoute water. En dan zijn die
werken ook vereist teneinde bij Yerseke
aan de westkant een getijdeverschil van 2
meter 70 te bereiken.
Verbonden werken zijn verder de aan
leg van een spuikanaal ten westen van de
Schelde-verbinding waardoor zoet water
uit West-Brabant naar de Westerschelde
kan worden afgevoerd. Het kanaal door
Zuid-Beveland wordt aangepast terwijl
aan de noordzijde bij Wemeldinge de sluis
zal vervallen. In het zuiden bij Hansweert
wordt een nieuw sluizencomplex ge
maakt. Aan de oostzijde van Oesterdam
en Schelde-Rijnverbinding zal het zogehe
ten verdronken land van het Markiezaat
worden ingedamd. Dit meer zal deels door
Bergen op Zoom worden benut voor
stadsuitbreiding. Tenslotte behoren ook
nog tot de Oosterschelde-werken de dijk
verhogingen langs de oeverdelen. Deze
moeten de Zeeuwen garanderen dat zij
niet voor de voltooiing der werkzaamhe
den in 1985 door het water zullen worden
overdonderd.
Bernard van der Vliet (31 jaar), schoolhoofd in het
Friese Gersloot, bestuurslid van „Us Blau Hiem” en
tot voor kort voorzitter van „VOOR”, ziet de
toekomst ook niet al te rooskleurig: „Het ziet er niet
gunstig uit voor de ANDO. Het massale karakter
van de beweging zal in de toekomst verdwijnen.
Wat blijft is een kleine actiegroep van jongeren, die
het zal moeten doen".
Een gedeelte van de 66 pijlers in de
enorme bouwput. De pijlers hebben een
hoogte van 40 meter.
i
;A; s:
Stellepdam
Middeiharms
Dirksland
>1 PHIllKlANtT
IG
Wemeldinge
Goes
2UID BEVELAND
Wissenkerke
"“•“•^Kamper land
L ANOORD BEVELAND
