w
■ii s
Hr
- -P
a
mél 1
VRIJDAG 26 SEPTEMBER 1980
25
BINNEN- EN BUITENLAND
Door Michel van Hulten
Cl
allic,
door Chriet Titulaer
rit.
De ontwikkelingssamenwer
king komt er in de thans be
schikbare ontwerpprogram
ma’s van CDA, PvdA en PPR
voor de Tweede-Kamerverkie-
zingen van 1981 niet slecht af.
Of is dit een al te snelle con
clusie?
Hoditer
gaat onze
met ontwikkelingslanden
o
De koning der
telescopen
yoor
km
De koepel waarin de grootste telescoop ter wereld staat
die-
van
v.v.
i.
i.
114
g®
Bij het binnentreden van de reusachtige
koepel, die een middellijn van 40 meter
Na vele jaren is de Amerikaanse
Hale telescoop, die een hoofdspiegel
met een middellijn van vijf meter
heeft, onttroond als „de grootste” ter
wereld. De nieuwe koning zetelt in
Kaukasus. Nabij het dorpje Zelen-
chukskaya bouwde de Sovjet-Unie
een spiegeltelescoop met een middel
lijn van zes meter. In de onmiddellij
ke omgeving van hetzelfde dorpje
werd een grote radiotelescoop, de
RATAN-600, geconstrueerd.
Valentin vertelt dat anderhalf jaar gele
den de spiegel van zes meter is vervangen
door een nieuwe, betere spiegel. Dat ver
haal klopt wel met de geruchten die er in
1976, toen de telescoop in gebruik werd
genomen, de kop opstaken. Volgens die
geruchten zou deze grootste spiegel ter
wereld onvoldoende van kwaliteit geble
ken zijn en er zou zelfs een barst in zitten.
De nieuwe spiegel is in elk geval beter: er
Intussen wordt er gewerkt aan een der
de, nog betere spiegel. Volgens Zipovetski
zal die spiegel over drie tot vier jaar in
gebruik genomen kunnen worden. Ze
heeft als speciale eigenschap dat ze tem-
peratuuronafhankelijk is wat optische ei
genschappen betreft. De Russen overwe
gen om de dan overtollige andere spiegel
van zes meter toch weer te gebruiken voor
een nieuwe telescoop, zodat ze dan zouden
beschikken over twee telescopen van zes
meter.
zit geen barst in. Het verbaasde me overi
gens dat de spiegel werd getoond aan de
bezoekers uit Nederland. Meestal, ook op
Amerikaanse sterrenwachten, blijft de be
dekking van zo’n spiegel overdag angst
vallig gesloten. Die spiegel is natuurlijk
een prestatie van de eerste orde.
Chriet Titulaer (rechts) in gesprek met dr. Zipovertski bij het bedieningspaneel van de
telescoop.
Dr. Michel van Hulten, staatssekretaris
van Verkeer en Waterstaat in het kabinet-
Den Uyl. werkt momenteel in het Sahel-
land Mali als coördinator van een aantal
westerse hulporganisaties. In bijgaand ar
tikel vergelijkt het PPR-lid de (ontwerp)-
verkiezingsprogramma’s van PvdA, CDA
en PPR op het punt van de ontwikkelings
samenwerking. Daarbij let hij er vooral
op wat er in die programma’s terecht
komt van het recht op een betere verde
ling van de welvaart.
Het hotelgebouw is bestemd voor de
hele groep mensen die permanent op het
observatorium of bij de radiotelescoop
werkt en voor de astronomische waarne
mers die er gedurende korte tijd op be
zoek komen. De woongemeenschap van
werd ontwikkeld. De sterrenwacht SAO
beschikt overigens over een tweede com
putersysteem om allerlei andere zaken te
berekenen.
Binnen de ring staat nog een plaat van
400 meter lengte en 8,3 meter hoogte in
oost-westrichting en zijn er secundaire
reflectoren op een rail geplaatst. Het hele
instrument is erg uitgekiend en het kan op
een aantal verschillende manieren wor
den gebruikt. De RATAN-600 is een van
de machtigste instrumenten op zijn ter
rein, maar in dit geval kunnen we niet
spreken van de allergrootste. Hoewel onze
radiotelescoop in Westerbork niet direct
vergelijkbaar is met de RATAN-600, doen
we in mogelijkheden zeker niet voor de
RATAN onder.
De radiotelescoop bestaat uit 895 vlakke
panelen, die samen een grote kring vor
men. De middellijn van die kring is 576
meter, dat is bijna 600 meter, vandaar. De
895 vlakke panelen hebben elk een for
maat van 2 bij 7,4 meter. De RATAN-600
wordt gebruikt om het heelal te onderzoe
ken bij een golflengte van 8 mm tot 20 cm.
Deze korte golflengte houdt ook in dat de
panelen met een uitermate grote precisie
gericht moeten kunnen worden.
De technologische vernieuwing (innova-
tiepolitiek) die PvdA en CDA voorstaan in
hun programma voert tot hetzelfde dilem
ma (ik ben trouwens benieuwd wat D’66
op dit punt gaat voorstellen). Naarmate
wij meer aan technologische vernieuwing
doen wordt de afstand tussen onze rijk
dom en de armoede in de Derde Wereld
alleen maar groter. Vanuit de ontwikke
lingssamenwerking gezien is de gloeiende
aandacht voor technologische vernieu
wing, als redmiddel voor onze economie,
een slechte zaak.
Het PPR-program is ten aanzien van al
deze punten veel evenwichtiger. De hulp
aan de Derde Wereld wordt door het hele
programma heen begeleid met daaraan
aangepaste voorstellen voor ons eigen ge
drag in onze eigen economie en cultuur.
U
steunen?’De PvdA loopt op al deze pun
ten programmatisch geheel in de pas met
het CDA.
tna-
000
el.
i.
Jeur
De telescoop en de radiotelescoop vormen
de instrumenten voor de nieuwe sterren
wacht SAO (Speciaal Astrofysisch Obser
vatorium) van de Russische Academie
van Wetenschappen. De zuivere lucht en
de afwezigheid van storende invloeden
deed de Academie van Wetenschappen
besluiten om juist in dit gebied de mach
tigste astronomische instrumenten van de
wereld te bouwen. De Volkssterrenwacht
Simon Stevin organiseerde in augustus
een excursie naar de grote sterrenwach
ten in de Sovjet-Unie. Na veel moeite lukte
het toestemming te krijgen ook de zesme-
tertelescoop en de RATAN-600 te be
zoeken.
heeft, valt weer op hoe mooi de Russen dit
soort zaken maken. Astronomische voor
stellingen in glas-en-lood in het plafond,
veel marmer en het onvermijdelijke por
tret van Lenin. Op de eerste verdieping
zien we dan de telescoop. Terwijl de
groep, vanachter een glazen wand, een
mooi uitzicht heeft op de telescoop en
uitleg krijgt over de werking, zoek ik snel
contact met een van de Russische astrono
men, Valentin Zipovetski.
Hij doet zijn werk in een kleine zwarte
cabine (het prime focus) 24 meter hoog
boven de spiegel in het topje van de kij-
kerbuis. Om in te kunnen stappen wordt
de telescoop naar beneden gebogen. Als
de waarnemer in de cabine zit blijft hij
daar een hele nacht zitten werken, letter
lijk in de buis van de kijker waar hij mee
werkt. Omdat de cabine in de buis zit is ze
zo klein mogelijk gehouden (1,8 meter
middellijn, 2,26 meter hoog), de waarne
mer heeft daarom weinig bewegingsvrij
heid. Volgens Valentin kronkelt hij als een
slangenmens ’s nachts om zijn instrumen
ten in de cabine.
staat,, is het toch niet mogelijk om iedere
nacht waar te nemen. Zipovetski vertelt
dat men ongeveer de helft van alle nach
ten de telescoop werkelijk kan gebruiken!
Slechts 100 nachten per jaar zijn de at
mosferische omstandigheden ideaal en
kan werkelijk ten volle profijt van de
mogelijkheden van de telescoop worden
getrokken. In de winter valt er vaak
sneeuw, maar de wegen naar de top wor
den dan voortdurend met sneeuwruimers
schoongeveegd.
Voor deze telescoop werd in 1960 de
beslissing genomen dat hij gebouwd zou
worden. De opdracht voor de constructie
ging naar LOMO (Leningrads Optische
Materialen Organisatie), waar in 1968
werd begonnen met het slijpen van de
spiegel. Uitgangspunt was een schijf glas
met een middellijn van 605 cm, een dikte
van 65 cm en een gewicht van 70 ton. Na
zes jaar slijpen en polijsten was de spiegel
gereed, ze woog toen nog 42 ton, de rest
was weggeslepen.
Het ijs is definitief gebroken. In de loop
van het gesprek wordt Valentin Zipovets
ki zo enthousiast dat hij me meeneemt
achter de glazen wand in de ruimte waar
de telescoop zelf staat. De koepel wordt
nu helemaal geopend en de telescoop in
iedere gewenste stand gebracht. Op mijn
gemak kan ik met allerlei lenzen en foto
toestellen de telescoop fotograferen.
te verkopen, maar tevens stellen deze pro
gramma’s voor bij ons „ruimte te geven
aan het bedrijfsleven zodat het zich
krachtig kan ontwikkelen”, „een halt toe
te roepen aan de groei van het gemiddeld
consumptieniveau”, „evenwichtige beta
lingsbalans”, „versterking van het Neder
landse bedrijfsleven in de concurrentie op
de buitenlandse markt”, enzovoorts enzo
voorts (allemaal citaten uit het CDA-pro-
gram).
Als klap op de vuurpijl vermeldt het
CDA program dan ook nog dat we op de
betalingsbalans een overschot moeten
zien te bereiken teneinde daaruit een bij
drage aan de ontwikkelingssamenwer
king te blijven leveren.
Wat heeft dan eigenlijk prioriteit? Het
„laat de armen elders werken en zelf hun
inkomen verdienen door ze ook naar ons
te laten exporteren” of het „we maken het
wel en uit onze verdiensten zullen we
Deze grootste telescoop in de wereld is
op een opmerkelijke manier gebouwd: er
is niet één as die evenwijdig is aan de as
van de aarde (de zogenaamde parallacti-
sche opstelling) maar er is gewoon een
horizontale en een verticale as (de zoge
naamde altazimuthale opstelling). De
naam van de telescoop, BTA, is dan ook
de Russische afkorting voor „grote altazi
muthale telescoop”.
Het is veel moeilijker om met zo’n con
structie een object te volgen dan met een
parallactische opstelling. Bij de altazimu
thale opstelling moet er voortdurend in
twee richtingen worden bijgestuurd (om
dat de aarde onder de hemel doordraait),
bij de parallactische opstelling slechts in
één richting. De bijsturingscorrecties
worden berekend en ingebouwd door een
computersysteem, dat in Rusland zelf
den verderop nog veel goede woorden
gewijd, maar hoe dit recht kan worden
afgedwongen als de wereld zo goedgeefs
niet is komt nergens aan de orde.
Met de PvdA pleit het CDA voor wat
algemeen bekend geworden is als een
nieuwe internationale economische orde.
Maar van de hiervoor nodige herverdeling
van arbeid en investeringen en beheersing
van de wereldhandelsprijzen, komt eigen
lijk alleen de noodzakelijke herverdeling
van arbeid over de wereld echt aan bod
(en ook daarbij vraag ik me af of er dan
meer bedoeld wordt dan alleen maar een
bevestiging van de nu reeds naar lage
lonenlanden afvloeiende werkgelegen
heid, met andere woorden of ook de her
verdeling van het betere werk wel door
beide partijen beoogd wordt).
Wel een nieuwe internationale economi
sche orde met veel meer kansen voor de
Derde-Wereldlanden om te produceren en
300 mensen is opvallend omvangrijk als
we bedenken dat er in feite slechts twee
instrumenten voor deze groep beschik
baar zijn. Naast de zesmetertelescoop
BTA is dat de radiotelescoop RATAN-600.
De naam is afgeleid van Radio Astronomi
sche Telescoop van de Academie van We
tenschappen (die Nank heet). Het cijfer
600 duidt op de grootte: 600 meter.
Ogenschijnlijk is er niets aan de hand.
Het CDA begint zijn ontwerpprogramma
met als eerste hoofdstuk de „internationa
le solidariteit” en verantwoordt het kiezen
van dit thema als opening voor het pro
gramma nadrukkelijk als een bewuste
keuze omdat wij „te veel geneigd zijn om
allereerst op ons zelf te letten” en „om
onze eigen problemen in de juiste verhou
dingen te zien”.
De PvdA verbindt in één hoofdstuk de
problematiek van „ontwapening en ont
wikkeling”, iets anders gezegd van de
meer Europees gerichte Oost-West-wa-
penproblematiek, met de meer wereld
wijd gerichte Noord-Zuid-armoedepro-
blematiek.
De PPR gaat het om het centrale begrip
„vrede” onder welke titel net als bij de
PvdA bewapening en ontwikkeling als
twee kanten van dezelfde medaille wor
den gezien.
Alle drie de programma’s tasten de om
vang van de Nederlandse hulp aan de
Derde Wereld niet aan. Integendeel. Uit-
<ii .kkelijk wordt vermindering afgewe
zen of vermeerdering bepleit. Het CDA
stelt vast dat „de Nederlandse ontwikke
lingsinspanning minimaal anderhalf pro
cent van het netto nationaal inkomen be
draagt en dat eventuele noodzakelijke be
zuinigingen in het totale budget van de
overheid hierin geen verandering mogen
brengen”.
De PvdA handhaaft ook de „minimaal
anderhalf procent” en blijft streven „naar
twee procent”. Zij wil net als de PPR alle
het CDA- en het PvdA-programma, be
treft dit vooral de samenhang van de
voorstellen op het punt van de ontwikke
lingssamenwerking met de voorstellen in
de andere hoofdstukken. Hét probleem in
de wereld (en alle drie partijen erkennen
het) is de ongelijke verdeling van de wel
vaart. Ondanks onze eigen sociaal-econo-
mische problemen moet het opheffen van
die ongelijkheid de hoogste prioriteit krij
gen terwijl we constateren moeten (he
laas) dat de inkomensongelijkheid in de
wereld toeneemt.
Zowel tussen de nu reeds rijke landen
en de arme landen alsook binnen die arme
landen tussen de al aanwezige rijken en
hun arme landgenoten.
Het CDA vraagt in het ontwikkelingsbe
leid „respect voor de medemens en weder
kerigheid in de zorg voor het belang van
de ander; daarbij moet het recht van de
armen voorop staan”. Aan dit recht wor-
Ten slotte twee wensen die geen der
partijen tot nog toe in zijn ontwerp-pro-
gramma heeft opgenomen:
1. laat meer beslissingen over de beste
ding van Nederlandse ontwikkelingshulp-
gelden nemen door Nederlanders (missio
narissen, zendelingen, vrijwilligers, des
kundigen etc.) die zelf in de Derde Wereld
aan het werk zijn, voortdurend met hun
neus op de problemen daar gedrukt wor
den en dikwijls gefrustreerd raken door
de lange bureaucratische weg die de arme
hulpvragers moeten gaan.
2. Hou op met het geval voor geval,
project na project aanwerven van Neder
landse deskundigen om in de Derde We
reld het feitelijke werk te gaan doen. Stap
over op een serieus deskundigenbeleid,
waarin continuiteit van arbeid in de Der
de Wereld'fen heropneming in het Neder
landse bestel na terugkeer wordt gegaran
deerd. Het CDA zegt althans iets hierover
in het programma: „De aantrekkelijkheid
van de uitzending moet worden bevor
derd door hulp bij het zoeken van een
passende functie bij terugkeer”.
Is dit weHicht een signaal van het CDA
dat de opvolger van minister De Koning
hier toch meer aan zal moeten doen?
Er rest nog één wens: ik zou graag een
foto nemen dooi de telescoop, want die
opnamen zijn uitermate zeldzaam. De fo
to’s die de Russen in de BTA-koepel aan
de muur hebben hangen zijn nota bene
genomen met de vijfmetertelescoop van
Mount Palomar. Ook die wens wordt inge
willigd. Dr. Igor Karachentsev, directeur
van de afdeling Extra-galactisch en Rela
tivistisch Astrofysisch Onderzoek,
overhandigt me in het hotelgebouw van
deze sterrenwacht vijf van deze foto’s.
solidaiiteit
Hoewel de zesmetertelescoop op een
hoogte van 2100 meter h. de Kaukasus
De hoofdspiegel (beneden) van de telescoop heeft een middellijn van zes
meter. De waarnemer zit 's nachts in de zwarte buis bovenin de kijker.
„onechte” ontwikkelingsuitgaven naar
andere begrotingen overbrengen zodat al
het geld dat de minister voor ontwikke
lingssamenwerking ter beschikking krijgt
ook echt aan hulp besteed wordt (en bij
voorbeeld financiering van het Koninklijk
Instituut voor de Tropen in Amsterdam
niet meer voor zijn rekening komt).
De PPR gaat overigens het verst. Die wil
best meer dan anderhalf procent uitgeven
voor hulp, maar alleen „wanneer er moge
lijkheden zijn om deze verantwoord uit te
geven”. En die mogelijkheden worden
dan bekeken aan de hand van vragen als:
richt het land zich wel voldoende op zel
fontwikkeling, wordt vrede en veiligheid
in het betrokken gebied ermee bevorderd,
wordt de emancipatie van achtergebleven
groepen bevorderd, kan gebruik gemaakt
worden van plaatselijke organisaties en
deskundigheid.
Waar ik problemen krijg, met name in
r «r c
