in Nova Spectra
I Appel presenteert zijn nieuwe stijl
Kinderboekenweek in
Middelburg begonnen
Partituur van
Beethoven
teruggevonden
Dagboekfragmenten
missen echte emotie
wij
ontvingen
Haitink geeft Andriessens Vierde
symfonie extra zeggingskracht
831
De Trooster en de witte bloem
Uitvoerverbod voor
Codex Leicester
Punische Sarcofaag
gevonden in Spanje
-99
B. en W. Utrecht geven subsidie aan popgroep
ireau
In ’t echt bij Artis.
Elke dag. Het hele jaar door.
Nog een keer subsidie
Den Haag voor opera
Felle dramatiek en romantische geladenheid bij Concertgebouworkest
1
11
KUNST
-'DONDERDAG 2
19 8 0
OKTOBER
X
Boek
door Hans van Straten
r
Vaste motieven
(Van onze correspondent)
DEN HAAG Twee gezworen vrienden schudden elkaar woens
dagavond na jaren weer de hand: oud-museumdirecteur Willem
Sandberg (82) en de man die wel zijn grootste ontdekking mag heten:
de schilder Karei Appel (59). Sandberg, hoewel nog maar net hersteld
van een hartinfarct, wilde de kans niet missen bij Galerie Nova
Spectra in Den Haag de presentatie bij te wonen van Appels „nieuwe
stijl”, en tevens de aanbieding van de Nederlandse editie van Karei
Appel, het boek van Alfred Frankenstein (Landshoff-Meulenhoff).
M
bibliotheek
Braak schat het tekort voor dit jaar op
Ik schilder als
een bokser en
4
Karei Appel draagt een van zijn boeken op aan zi/n vriend Wim Sandberg.
JOHAN VAN KEMPEN
(ADVERTENTIE)
1
(Van onze kunstredactie)
„De Trooster en de witte bloem” een roman van Lea Appel heeft een
opzet van twee dooreengeweven dagboeken van twee mensen, die
elkander vonden en verloren: een zeer jong joods meisje en een joodse
onderwijzer, wier lot leidt naar de twee plaatsen die vlak voor de
Tweede Wereldoorlog de eindbestemmingen van joden in Nederland
werden. De man naar een concentratiekamp en de dood, het meisje naar
een kibboets in Israel.
in Haar-
2.30 uur
Appel is altijd een man geweest van
spectaculaire vernieuwingen. Hij heeft
vaak kans gezien nieuwe ontwikkelingen
bij zijn eigen gebied in te lijven. In het
verhaal van zijn groei weerspiegelt zich
een stuk kunstgeschiedenis uit het mid
den van de twintigste eeuw.
In 1948 was het de kennismaking met
het experimentele werk van Denen als
Asger Jorn, omstreeks 1960 de action
painting van Pollock, enkele jaren later de
pop-art. Maar in 1970 was het, vooral in de
serie portretten die toen onder zijn han
den vandaan kwam, duidelijk dat hij zich
van het rumoer op de internationale scène
minder aantrok: hij ging zijn eigen weg.
Dat is nu ook weer het geval. Zijn nieu
we stijl komt neer op een ingrijpende
verandering in zijn handschrift. Geen
kleurvlakken meer, maar een soort arce
ren met dikke, brede strepen, die de in
druk maken met het plamuurmes te zijn
neergezet.
Maar dat is niet het geval: alles is wel
degelijk met de kwast gedaan. Tegelijker-
Vertegenwoordigers van de familie heb
ben nu besloten het kostbare werk van de
hand te doen. Deskundigen schatten de
opbrengst op zeker 18 mln., een bedrag
dat geen enkele Britse instelling zal kun
nen opbrengen.
UTRECHT. De in financiële moei
lijkheden verkerende Utrechtse pop
groep Braak krijgt een eenmalige subsi
die van 4000 gulden. Burgemeester en
wethouders van Utrecht hebben dit be
sloten omdat zij menen, dat commercie
niet de enige geldschieter voor de pop
muziek mag zijn. „Door de macht van
disc-jockeys en platenindustrie zijn de
zich voortdurend aan de commercie
aanpassende groepen de enige, waarvan
In ruil voor de eenmalige subsidie van
4000 gulden moet Braak een muziekstuk
schrijven met als onderwerp De ver
vreemding in de jaren tachtig. Dat werk
moet minstens acht keer in Utrecht wor
den uitgevoerd.
proces beschouwen. Vaak verschafte de
laatste spat kleur, de laatste kwaststreek,
me een onverwacht beeld, en het is de
expressieve kracht van dat beeld dat het
schilderij plotseling tot een einde brengt.
Het gebeurt ergens tussen het beest en de
mens in. Tussen het uiterlijke en het in
nerlijke landschap. Een samenhangend
geheel. Een realiteit gezien als fantasie.
Het is een schreeuw vanuit de diepte. Ik
zou echt graag het oog willen zijn van een
dier dat het in z’n hoofd heeft gehaald de
menselijke wereld te willen schilderen”.
Op de roemruchte expositie van de Ex
perimentelen in 1949, die gepaard ging
met een veldslag in het Stedelijk Museum,
hing van Appel onder meer een opmerke
lijke poes, door een olijke criticus meteen
bestempeld als een „appelepoes” Welnu,
de poes is ook in het nieuwe werk weer
present. Een gestreepte poes maakt dat
wel zoveel verschil?
was trouwens ook in de overige delen van
Brahms’ Vierde symfonie de architectoni
sche opbouw en muzikale expressie goed
op elkaar afgestemd. De onrustige bran
ding van het openingsdeel, de elegische
zang van het andante en de uitbundige
jubel van het scherzo werden in hun
transparantie vaak tot muzikale panora
ma’s die verrasten door hun emotionele
werking.
J. LODEWIJKS
De Trooster en de witte bloem. Au
teur Lea Appel. Amphorareeks, 15.-.
m. Wil je
genheid
I tot 8.00
het bestaan wel bekend was, maar waar
van de notatie ontbrak. Het Beethoven
Archiv in Bonn heeft de vondst van de
Nederlander, die de partituur voor onge
veer 15 gulden bij een antiquariaat kocht,
overgenomen en de waarde ervan beves
tigd.
bijna 36.000 gulden. De groep zegt dat
een optreden veel meer kost dan er rede
lijkerwijs als vergoeding (900 gulden)
vöor kan worden gevraagd. Overigens
krijgen de musici zelf geen salaris, maar
slechts een vergoeding voor reis- en ver
blijfkosten.
WAAR
ZIE JE TEGEN
WOORDIG
NOG EEN
VLIEGENDE
EEKHOORN!
MADRID (AFP). In de Zuidspaanse
stad Cadiz is een stenen lijkkist uit de
Punische tijd (vierde eeuw voor Chris
tus) gevonden, zo is woensdag van welin
gelichte zijde in Madrid vernomen.
Lord Coke, een zoon van graaf Leices
ter, verklaarde dat een daadwerkelijk uit
voerverbod hem zou verbazen. „Tenslotte
gaat het niet om een stuk van het Britse,
maar van het Italiaanse nationale erf
goed,” aldus lord Coke. Aanleiding om het
handschrift te veilen is de noodzaak om
belastingschulden te delgen. De Britse
conservatieve regering schijnt erop uit te
zijn het manuscript te ruilen voor kwijt
schelding van de belastingschuld.
De Ecossaises zijn in 1807 uitgegeven
door de kleine uitgeverij Werckmeister in
Berlijn, die een catalogus voerde tussen
1803 en 1809. De Schotse rondedansjes
zijn door hem in een oplage van 25 exem
plaren uitgegeven. Tot nog toe was er
geen enkele bekend, al bestond van een
van de stukjes een zogenaamd incepit, een
vermelding van enkele beginmaten, die
vroeger bij bestelling werden genoteerd
om vergissingen te voorkomen.
Ondanks zijn „nieuwe stijl” is Karei
Appel in de kern zichzelf gebleven. Wie de
factuur van het nieuwe werk even weg
denkt, herkent onmiddellijk de vaste mo
tieven, die zijn werk van het begin af aan
hebben gekenmerkt.
De verhandeling over „de aard, het ge
wicht en de beweging van water” schreef
Leonardo omstreeks 1507 in spiegel
schrift. Het 36 bladzijden omvattende ge
schrift is sinds 1717 in het bezit van de
graven van Leicester. Vier jaar geleden
overleed de vijfde graaf van Leicester.
ma van dit eerste B-serieconcert volge
houden, maar de geladenheid bleef.
De monumentaliteit die ook Andries-
sens symfonie kent, krijgt in de op deze
avond (zonder solist) na de pauze gespeel
de Vierde symfonie van Johannes
Brahms, titanische proporties. Met als be
kroning een finale naar de vorm een
passacaille met een onwrikbaar volgehou
den basso ostinato waarop alle variaties
zijn gebaseerd die een ware triomf van
architectonisch meesterschap en heroïsch
temperament inhoudt.
En juist die alles overkoepelende finale
werd door Haitink met grote intensiteit tot
leven geroepen, waarbij alle overdaad
aan pathos uit de weg werd gegaan.
Voorafgaand aan dit zo imposante slot,
Kunstbroeders, kunstkopers en kunst
critici verdrongen zich voor de schilde
rijen en gouaches, die Appel van zijn
„bezitting” in het Franse Molesnes had
meegebracht. Sinds de grote tentoonstel
ling Appels Oogappels, tien jaar geleden
in het Centraal Museum te Utrecht, is hij
niet zichtbaar ouder geworden, alleen
schemert er nu iets zilverigs in zijn van
oorsprong gitzwarte haren. Maar zijn
ogen blinken nog even fel als in de dagen
van Cobra.
Het boek bevat, naast een ongekend
aantal kleurenreprodukties op groot for
maat, een overzicht van zijn ontwikkeling,
een groot aantal citaten (en zelfs verzen)
van de schilder en een uitgebreid inter
view door Frédéric de Towarnicki. Daar
komen boeiende uitspraken in voor, zoals
deze:
„Ik ben een vechter, een man die klap
pen uitdeelt. Het doel was mijn opvoeding
te vernietigen, al die „culturele weelde”
die mij aangeleerd was en waarin ik ge
zwolgen had. Ik wilde mezelf uitroeien,
uitwissen, om terug te komen bij het
begin.”
Eerst beschilderde ik witte doeken met
witte verf, dan ging ik ze geleidelijk aan
vernietigen door massa’s kleur aan te
brengen, steeds warmer en feller. Op die
manier ging ik vernietiging als een nood
zakelijk onderdeel van het „expressie”-
Intussen gingen de exemplaren van het
boek (f 145) als warme broodjes van de
hand. De kunstenaar voorzag ze bereid
willig van zijn handtekening, met een dik
ke zwarte viltstift. Sandberg, die al in 1946
de eerste Appels in zijn Stedelijk Museum
te Amsterdam exposeerde, kreeg een pre
sentexemplaar met opdracht: „Voor Wil
lem Sandberg, in Vriendschap. Karei
Appel”.
Bij de officiële ope
ning van de kinderboe
kenweek kregen Simo
ne Schell (links) en Jo
ke van Leeuwen
woensdag in het Mid
delburgse stadhuis res
pectievelijk de gouden
griffel en de gouden
penseel uitgereikt. Si
mone Schell kreeg de
prijs voor het beste kin
derboek voor haar Zee
zicht. Joke van Leeu
wen kreeg haar onder
scheiding voor haar il
lustraties in Een huis
met zeven kamers, dat
haar voor het literaire
deel ook nog een zilve
ren griffel opleverde.
De kinderboekenweek
duurt t/m 15 oktober.
Het joodse element komt slechts
vluchtig in het dagboek van de man
aan de orde, terwijl hij privé en profes
sioneel de weg van de minste weer
stand volgt. Het meisje ontsnapt aan
een traditionele liefde en smeedt haar
eigen geluk door haar gang naar het
nieuwe vaderland. De eenvoudige,
soms zelfs kinderlijke trant van de
dagboekfragmenten en de ongecompli
ceerde belevenissen van de twee
hoofdpersonen geven het verhaal iets
naïefs, dat tegelijk een verrijkende hel
derheid oproept. Het is als een duide
lijk spiegelbeeld van twee mensen in
een rimpelloze vijver, die elkander
tijd duiken er nieuwe kleuren op in zijn
werk: groen, citroengeel, lila, turquoise,
lichtbruin en zelfs grijs. Sandberg was er
verrukt van: „Karei, ik vind het heel
mooi”.
Welke stijl hij ook hanteert, de fanatieke
kracht van de schilder blijft ongebroken.
Of, zoals hij het zelf zegt: „Men heeft me
vaak verteld dat ik schilder als een bok
ser. En dat is ook zo. Ik dans in ’t rond,
ontwijk, maak schijnbewegingen, sla
soms in de lucht. Maar soms win ik ook,
pats boem, down en KOI”.
Volgens B. en W. van Utrecht heeft de
overheid zich tot nu toe veel te weinig
bezig gehouden met subsidiëring van de
popmuziek. Burgemeester en wet
houders doelen vooral op de zeer weini
ge groepen, die zich bij voorkeur bedie
nen van de Nederlandse taal en die het
beleven van de jeugdcultuur en de kwa
liteit daarvan stimuleren.
Concertgebouworkest, abonne
mentsconcert B-l. Dirigent: Bernard
Haitink. Programma: Berlioz, An-
driessen, Brahms.
Concertgebouw Amsterdam, 1 okto
ber 1980.
„Verzamelde gedichten” van Ida
Gerhardt, uitgave Athenaeum-Polak
Van Gennep 69,50).
„Sophie’s keuze”, roman door Willi
am Styron, uitgave L. J. Veen 34,50).
„Twee steden” door Charles Dic
kens, vertaald en ingeleid door Theun
de Vries, uitgave L. J. Veen in de reeks
Amstelpaperbacks 20).
„Hooge troeven’.’ door Louis Coupe
rus, facsimile uitgave van L. J. Veen
4,90).
„Amsterdam”, zestig liefdesverkla
ringen zwart op wit, door diverse au
teurs met tekeningen van Fred Coot,
uitgave H. J. W. Becht 24,50).
„De brug over de rivier Kwai”, het
drama van de Birma-spoorweg, door
Pierre Boulle, uitgave L. J. Veen
26,50).
„Een wereld valt uiteen”, roman
door Chinua Achebe in een vertaling
van Jan Dicker, uitgave Corrie Zelen
in de Afrikaanse bibliotheek 23,50).
„Springbalsamien en andere ge
dichten” door dr. Tjaard W. R. de
Haan, uitgave Kruseman.
DEN HAAG (ANP). Nog één keer
krijgt de Nederlandse Operastichting in
Amsterdam een subsidie in de huur van
het Circustheater in Scheveningen om er
produkties voor te bereiden. De gemeen
teraad van Den Haag heeft hiertoe maan
dag besloten. De eenmalige bijdrage be
loopt een ton en wordt verleend omdat de
opera terecht nog enkele verwachtingen
koesterde toen in mei van dit jaar de
gemeente plotseling de huursubsidie
stopte.
Al jaren gaf de gemeente Den Haag de
nationale instelling extra-geld omdat de
opera geen eigen onderdak heeft en opdat
de problemen bij de exploitatie van het
Circustheater worden opgelost. In dit
laatste komt verandering als het theater
wordt verbouwd en uitgebreid, zodat het
mede het Nederlands Danstheater uit Den
Haag kan huisvesten.
80 A 31|
AMSTERDAM. Al aan de vooravond
van de toernee naar Engeland en Mexico
heeft het Concertgebouworkest deze zo
mer Hendrik Andriessens Vierde symfo
nie aan het Amsterdamse publiek laten
horen. Gisteravond klonk deze uit 1954
daterende Nederlandse compositie op
nieuw in eigen huis. En uit de onder
Bernard Haitinks leiding gegeven uitvoe
ring werd duidelijk, dat het pleidooi dat
er in de afgelopen weken op de Londense
Proms en in Mexico-stad voor Andries
sens muziek is gehouden, ten goede is
gekomen aan de zeggingskracht ervan.
De felle dramatiek in het eerste deel, de
lyrische ingetogenheid van het andante en
de uitgelatenheid van de finale, maakten
in hun karaktertegenstellingen en interne
stemmingswisselingen beslist een veel
dwingender relatie tot elkaar en tot het
geheel voelbaar, dan destijds het geval
was.
Samen met de ouverture Benvenuto
Cellini van Hector Berlioz, die een zeer
genuanceerde en wel bijzonder spannen
de, kleur- en contrastrijke realisatie
kreeg, betekende Andriessens Vierde
symfonie in de praktijk ook ensemble-
technisch een start-op-super-niveau van
het nieuwe seizoen van het
Concertgebouworkest.
Het hoge en evenwichtige musiceerpeil
werd niet in alle opzichten in het program-
Volgens deskundigen betekent de
vondst van de sarcofaag de belangrijkste
oudheidkundige ontdekking sinds het be
gin van deze eeuw. De marmeren kist
waarin een vrouw was begraven, lag aan
de buitenkant van een dodenstad. De eni
ge tonnen wegende sarcofaag vertoont
een stijl die gelijkt op de Egyptische uit
die tijd.
soms win ik”
„Kernwapens, wat er gebeurt als ze
worden gebruikt” door Nigel Calder,
een Sesam-special, uitgegeven door
Bosch en Keuning 19,75, na 31 de
cember 1980 24,50).
„Bewogen foto’s” door Lizzy Sara
May, uitgave De Bezige Bij 24,50).
„Zalf voor de dood” door A. Moon-
en, uitgave De Bezige Bij 17,50).
„Over”, een zedenschets door Mi-
scha de Vreede, uitgave De Bezige Bij
19,50).
„Liefde oud papier”, aforismen
door Kadé Bruin, uitgave Hollandia
9,90).
„Het Klan Komplot” door Christian
Oerlemans, uitgave A. W. Bruna
Zoon.
„Gedichten en aforismen”, deel 1 uit
het verzameld werk van J. A. Emmens,
uitgave G. A. van Oorschot 49,90).
„Botshol”, dichtbundel door Judith
Herzberg, uitgave G. A. van Oorschot
12,50).
„Het leven beleven”, enige wegen tot
positief denken, door Loes Mali, uitga
ve J. N. Voorhoeve 15).
„Je bent meer waard dan je denkt",
gesprekken met jongeren na hun eind
examen, door Hans Bouma, uitgave J.
H. Kok 7,90).
„Verhalen voor de zevende dag”,
ontstaan en verteld in een oecumeni
sche basisgroep, uitgave Gooi en
Sticht.
het publiek kennis kan nemen”, zo stel
len B. en W. van Utrecht.
omarmen en uiteengaan zonder grote
problemen. Een al te oppervlakkige
psychische weerslag van belevenissen
die hard en ingrijpend zijn maken de
dagboekfragmenten tot stukjes epiek
zonder werkelijke emotie, maar zij la
ten zich vlot lezen en lichten een episo
de simpel menselijk leven uit een histo
risch zwaargeladen tijd, die er een nau
welijks merkbare achtergrond van
vormt.
OUDEWATER. Een in Oudewater
woonachtige belastingambtenaar en
Beethovenliefhebber, Willem Duits,
heeft een ontbrekende editie van Beetho
ven ontdekt. Het betreft de partituur van
Douze Ecossaises pour le piano-forte,
twaalf Schotse rondedansjes, waarvan
LONDEN (DPA). Een handschrift
van de Italiaanse schilder, tekenaar, ar
chitect, beeldhouwer en natuuronderzoe
ker Leonardo da Vinei (1452-1519) dat in
december bij het Londense veilinghuis
Christie’s zal worden verhandeld, zal niet
naar het buitenland mogen gaan. De mi
nister voor kunstzaken, Norman St. John
Stevas, wil met dit verbod het als Codex
Leicester bekende manuscript voor
Groot-Brittannië behouden.
f
i.
V
