Huiveringwekkende momenten in Alban Bergs opera
Zuiver realistisch spel
in Onder verdenking
Franse cineast
Moedige hommage aan
Jeanne Demessieux
I.V
Caballero Filter.
>rt
Vergaande suggestie
van melodie bij Jones
Louis Daquin
overleden
Gouden harp naar
Ramses Shaffy en
Earth and Fire
Bi
Weinig waaghalserij bij bekende jazzdrummer
Zorgvuldig toneel over vooroordelen
Briljante verrichtingen van Michelle Leclerc
Concert Crea afgelast
ETJ
1980
KUNST
VRIJDAG 3 OKTOBER
17
1.
room
NOORDHOLLANDS PHILHARMONISCH ORKEST
-
lokje
1!
SCHEVENINGEN. Een on
gelooflijke prestatie - zo moet
men de creatie door de Grieks-
Canadese sopraan Teresa Stratas
van de titelrol in Alban Bergs
„Lulu” wel noemen. Wat deze
vrouw stemtechnisch in haar
mars heeft - in alle graden van
dynamiek, van de grootste hoogte
tot de laagste registers, is werke
lijk onwaarschijnlijk. En haast
nog fenomenaler is het emotione
le bereik, waarover deze sopraan
beschikt. Want Lulu mag dan
meer een „type” dan een concreet
menselijk karakter zijn - wat al
aangeduid wordt door haar intro
ductie als kijkobject door de die
rentemmer - emotioneel bestrijkt
zij zowat ieder terrein. Zelfs zij
kent de gevoelens van werkelijke
wanhoop, en soms zelfs van echte
affectie. Natuurlijk is zij primair
de typische demon, en als zodanig
vooral laat zij een onuitwisbare
indruk na. Maar soms komt de
mens om de hoek kijken.
Mi
Teresa Stratas zingt een fenomenale Lulu
(Foto Jaap Pieper).
KO VAN LEEUWEN
(ADVERTENTIE)
JAAP STORK
(ADVERTENTIE)
Jazzclub,
De zwarte man wordt verdacht van moord op zijn vrouw. Een onderwerp waar je je
hart voor vasthoudt en waarin een schrijver het verre van gemakkelijk heeft de tot
vermoeienis toe gebruikte clichés over racisme, fascisme etcetera zonder overdrijving
te hanteren.
Barrie Keeffe heeft in zijn toneelstuk de
zaken helder gehouden. Zijn personages
zijn herkenbaar, klinken geloofwaardig.
Hij plaatst de handeling waar het hierom
Teresa Stratas als Lulu en Matti Juhani als haar tegenspeler in de gelijknamige opera van
Alban Berg.
Smaak
voortwfte
Het politieverhoor voltrekt zich vanuit
de onwrikbare overtuiging dat de arres
tant schuldig is, zodat van een objektief
onderzoek van meet af aan geen sprake
kan zijn. Het resultaat is een schaamteloze
behandeling van een weerloos individue.
Onder Keja’s regie speelt Arnie Bree-
veld de beklagenswaardige verdachte on
bevangen, zonder enig pathos, met een
aandoenlijke zuiverheid. Cor Witschge is
de ogenschijnlijk joviale politie-inspec-
teur, die naar mate het verhoor vordert
steeds meer van zijn reactionaire gevoe-
Het was daarom een moedige daad dat
Demessieux’s landgenote, Michelle Le
clerc de hommage aan haar illustere voor
gangster bekroonde met een kleine selec
tie uit de gevreesde bundel. Een pleidooi
dat in deze ongekend knappe uitvoering
Op dat punt is zij haar leermeester
Dupré zelfs voorbijgestreefd door middel
van de publikatie van een bundel van zes
Etudes, die je bij het openslaan ervan bij
voorbaat een nachtmerrie bezorgen van
wege de afschuwelijke technische proble
men, doch die deze tengere Franpaise zelf
met haar legendarische naaldhakken aan
tijdens diverse recitals met soepel gemak
ten gehore bracht. Naar ik meen heeft zij
dit kunststukje ook een keer in het Haar
lems Concertgebouw volbracht.
Juist dat laatste aspect kwam het meest
naar voren in de slotscène van het derde
bedrijf - misschien wel de aangrijpendste
van de hele opera. Het is maar goed, dat
deze acte (op de instrumentatie na geheel
door Berg voltooid) door de Oostenrijkse
musicoloog Friedrich Cerha geheel voor
uitvoering gereedgemaakt is. Zoals be
kend waren pogingen daartoe verboden
door de weduwe van de componist, Hélé
ne Berg - vreemd genoeg, omdat zij ze
aan Schonberg, Webern en Zemlinsky de
Trouwens, voor de hele Elvin Jones
Machine van gisteravond gold dat er spra
ke leek te zijn van een imaginaire geluids-
vibratie die van moment tot moment met
elastische wendbaarheid in „de stoffelijke
wereld” werd ingedikt. Het deed er dan
eigenlijk ook helemaal niet meer toe, hoe
de totaalstruktuur van de stukken was. Je
hoorde bijvoorbeeld niet eens meer dat er
in de meeste gevallen toch niets meer was
vastgelegd dan het conventionele the-
maatje-solootje-themaatjeconcept.
wel enige vraagtekens bij het feit dat het
centrum van de hele opera, heh lied van
Lulu in de eerste scène van het tweede
bedrijf, uitgerekend liggend op de grond,
met het hoofd gericht naar de vloer, ge
zongen moest worden. Ook de soms erg
statische figuren in de slotscène waren
Shaffy krijgt de gouden harp „ter on
derstreping van zijn vele kwaliteiten als
componist, tekstdichter en uitvoerend ar
tiest. Bovendien als waardering voor zijn
originaliteit ten aanzien van taalgebruik,
melodie, inhoud en presentatie, waarbij
hij steeds nieuwe wegen in is blijven
slaan”, aldus de stichting.
Earth and Fire krijgt de onderscheiding
„voor hun nimmer aflatende creativiteit
en energie waarmee zij steeds weer met
grote originaliteit tot vernieuwing van
hun repertoire komen”. Hierbij mag het
opmerkelijk worden genoemd, dat zij
daarbij in staat zjjn voortdurend natio
naal en internationaal grote successen te
blijven boeken, aldus Conamus.
De gouden harp zal tijdens de 21e reünie
der lichte muziek op 27 oktober worden
uitgereikt.
PARIJS (AP). De in de jaren veertig
en vijftig populaire Franse filmregisseur
Louis Daquin is donderdag na een lange
ziekte op 72-jarige leeftijd te Parijs
overleden.
zijn radio-opnamen gemaakt. Een eerste
gedeelte daarvan zal volgende week don
derdag uitgezonden worden in Paul van
Schaik’s AVRO’Jazzspectrum.
JOOST NIEMÖLLER
(Van onze kunstredactie)
HEEMSTEDE. Het concert dat het
Ensemble Crea zondagmiddag zou geven
in het cultureel centrum ’t Oude Slot in
Heemstede is afgelast.
Daquin was in 1932 in het filmvak te
rechtgekomen. In 1941 regisseerde hij zijn
eerste film, Nous, les gosses. Andere be
kende films van hem waren Madame et le
Mort (1942), Le Point du Jour (1948), Ma-
itre après Dieu (1950) en Bel Ami (1954).
Van 1970 tot 1977 was Daquin-directeur
geweest van het instituut voor gevorderde
cinematografische studies te Parijs.
AMSTERDAM (ANP). Ramses Shaf
fy en de groep Earth and Fire krijgen van
de "ichting Conamus in Amsterdam de
gob n harp 1980 voor hun verdiensten
op het terrein van de lichte muziek.
niet altijd overtuigend. Hetgeen echter
niets aan de werking van dit werkelijk
huiveringwekkende gedeelte afdeed.
ALWIN BAR
Geen echte luistermuziek dus, hoewel je
als organist gewapend met de vaardigheid
die hier wordt vereist voor geen enkel
repertoirestuk hoeft terug te deinzen. Ar
tistieke zeggingskracht sprak veeleer uit
het Te Deum en de twee koraalpreludes,
met de dwingende verklanking waarvan
de concertgeefster het muzikale profiel
van haar landgenote completeerde.
En wie onder de vele toehoorders twij
felde na deze briljante verrichtingen van
Michelle Leclerc (overigens een bekende
en veelgevraagde organiste in deze con-
eien) nog aan de resterende interpreta-
s, te weten de Impromptu uit „Pièces de
jtaisie” van Vierne en met name de
HAARLEM. De Nederlandse opvoering van het toneelstuk SUS, geschreven door
de Engelse auteur Barry Keeffe, donderdag in première gegaan in de Toneelschuur, is
een opmerkelijk vitaal brokje realistisch theater geworden. Het stuk gaat over een
verhoor dat twee blanke politiemensen een man van Surinaamse afkomst afnemen.
integrale zesde Symfonie van Widor? Met
weergaloos vakmanschap in spel en regi
stratie zette de rasmusicienne op voortva
rende wijze dit monument van eerlijke, zij
het soms ietwat verbleekte romantiek in
krachtige contouren neer. Een zeer in
dringend besluit van zowel het concert als
van deze lopende serie, wat in het voor
orgelrecitals wel uitzonderlijk langdurige
applaus treffend naar voren kwam.
dirigent: JERZY KATLEWICZ
SEIZOEN 1980-1981
SERIE B
Concertgebouw Haarlem 20.15 uur
eerste concert op vrijdag 10 oktober a.s.
6 concerten op vrijdagavonden
10 oktober, 4 november, 2 december,
6 januari, 3 februari, 3 maart
Want achteraf nuchter terugblikkend,
moest toch wel geconstateerd worden dat
Jones de experimentele muzieklijnen
(waarmee hij vele jaren geleden tijdens
zijn samenwerking met Jazzgod Coltrane
zoveel opgang maakte) niet langer meer
durft uit te bouwen tot aan de grenzen van
het grote risico. Alles blijft binnen ver
trouwde banen derhalve. Soms is het the
ma (meestal gespeeld door de twee saxo
fonisten, af en toe komt de koel en knap
opererende gitarist Marvin Horne daarbo
venop) wat langer dan gebruikelijk, soms
zit het zelfs pas verweg in het stuk ver
stopt. Maar het is er toch steeds maar
weer. Als een veilige thuishaven, als het
leidmotief in een degelijk ouderwetse
roman.
Bij wijze van concreet voorbeeld: saxo
fonist Andrew White speelde gisteravond
in de Haarlemse Jazzclub een van zijn
lange soli. Houdt daar dan eensklaps mee
op. Ook vallen bas, gitaar en piano weg.
Wat overblijft is drumstelacrobatiek.
Doorgaande roffels in verbijsterend ver
band, losse dreunslagen, scherp ruisende
bekkens en omspeelde drieslagstruktu-
ren. Maar tegelijk heeft het er alles van
weg dat de andere instrumentalisten ge
woon doorspelen. Want in je hoofd gaan
de saxriedels van White ondoorbroken
verder.
gaat in een tijdsbeeld waarin sprake is
van een omwenteling van mentaliteit.
Keeffe illustreert dat door zijn verhaal te
laten spelen op de avond dat er verkiezin
gen gehouden zijn. Wiegel blijkt de grote
overwinnaar en dat betekent voor de reac
tionaire politiegevoelens een verfrissende
opkikker. Keeffe laat ook de onmacht van
de politie die onder een linkse regering
kort gehouden werd, doorschemeren.
niet overtuigender had kunnen zijn, maar
dat niettemin aantoonde dat de waarde
van deze zes composities slechts in het
didactische vlak ligt. Muzikaal gezien is er
weinig eer aan te behalen aangezien niet
alleen de creatieve vonk ontbreekt maar
ook over het hoofd is gezien dat, gesteld
dat die er was, de betrekkelijk statische
signatuur van een orgel alsmede de verva
gende akoestische werking van een kerk
met een dergelijk hoogst pianistische
schrijfwijze in groot conflict komt. An
ders gezegd: je hoort nooit meer dan
schimmige, ondefinieerbare flarden van
al die razend voortjagende (en door Mi
chelle Leclerc ongetwijfeld klokgaaf ge
realiseerde) manuaal- en pedaalpassages.
HAARLEM. Jazz op z’n best is iets wat in de lucht hangt en lang niet altijd
hoorbaar wordt. Of liever: het belangrijkste deel is helemaal niet hoorbaar. Een
doorgaande geluidstrilling is het waarvan alleen af en toe op behendige wijze iets
door de musicus wordt aangetipt en in de hoorbare werkelijkheid neergezet. Wat je
„eigenlijk” hoort, dat hoor je niet. In het hoofd van de luisteraar wordt onweerstaan
baar verder geschetst. Dat klinkt nogal mystiek. In ieder geval: drummer Elvin Jones
weet zo’n vaag verhaal intens reëel te maken.
In de door televisieregisseur Jan Keja
geregisseerde voorstelling is wat dat be
treft met grote zorgvuldigheid te werk
gegaan. De vertaling van Centrumdrama-
turg Rob Scholten getuigt overigens ook
al van bedachtzaamheid, al lijkt het er in
het begin van de voorstelling even op dat
alles mis zal gaan. In Onder Verdenking
(Nederlandse titel van SUS) krijg je eer
der het gevoel dat de werkelijkheid nog
veel erger zal zjjn. Verkeerd gebruik van
vermeende macht door de politie als
voortvloeisel van vooroordelen, is een
veelgehoorde klacht op het klachtenbu
reau voor de politie en het is een publiek
geheim dat de blanke Nederlander het in
elk geval minder moeilijk heeft dan kleur
lingen, wanneer het op confrontatie met
de dienaren van de heilige Hermandad
aankomt.
Arnie Breeveld en Cor Witschge in Onder Vedenking van Barrie Keeffe.
lens prijsgeeft. Witschge speelt hem ge
loofwaardig, inclusief de opgekropte ge
voelens van frustratie, die de politie nu
eenmaal ook parten speelt. Paul Beudel
sluit zich daar uitstekend bij aan als de
jongere rechercheur, die af en toe uit zijn
plichtmatige zelfbeheersing barst. Er
wordt gespeeld in een zakelijk realistisch
decor.
gastdingenten: ROELOF VAN DRIESTEN, ADAM GATEHOUSE en
OTAKAR TRHLIK
Alleen, helemaal aan het eind van de
tweeënhalf uur durende set durft Jones
onverwachts scheef te gaan. Een traag
doorwandelend Afrikaans grondritme
wordt dan continu aangehouden en er is
wat minder melodisch gebonden solo-
ruimte. Die wordt met veel lange noten en
soms oosters aandoende toonladders hyp
notiserend benut. Dergelijke waaghalserij
had er vaker mogen zijn. (Van dit concert
Alban Berg: Lulu. Teresa Stratas
(Lulu), Elaine Bonazzi, Matti Juhani,
Julian Patrick, Jan Blinkhof, Chester
Ludgin, Andrew Foldi e.a. Radio Fil
harmonisch Orkest o.l.v. Hans Vonk.
Regie Rhoda Levine. Dekors: Robert
Israel en Tom Munn. Kostuums Robert
Israel. Scheveningen, Circustheater.
2-10-1980.
Orgelconcert door Michelle Leclerc
(Frankrijk). Programma: Demessieux,
Vierne, Widor. Lisse, St. Agathakerk,
2 oktober 1980.
t 'i
solisten PASCAL DEVOYON, JOSEPH KALICHSTEIN - piano
WIKTOR LIBERMAN, JAAP VAN ZWEDEN - viool
LAURENCE LESSER - cello, JORGE ORAISON - gitaar
abonnement 6 concerten 65.(a i.) c.j.p. geldig: losse kaart 13,(a i.)
Kaartverkoop en plaatsbespreken aan de kassa van het Concertgebouw, Lange
Begijnestraat 13, Haarlem van 10-15 uur; telefonisch 32 09 94 van 12-15 uur
Concert: Elvin Jones Jazz Machine.
Bezetting: Ari Brown, tenor en so-
praansax. Andrew White, tenorsax.
Fumio Karashima, piano. Marvin
Horne, gitaar. Andy McCloud, bas.
Elvin Jones, drums.
Haarlem, Haarlemse
2 oktober 1980.
schetsen ter voltooiing had voorgelegd.
Haar overleden echtgenoot zou zich in
transcendente contacten tegen verdere
pogingen hebben gekeerd. Gelukkig hoe
ven wij ons niet meer te behelpen met een
opera in kreupele staat, te meer daar van
enig stijlverschil tussen de verschillende
bedrijven niets te merken valt.
Natuurlijk overschaduwde Teresa Stra
tas, wereldberoemd geworden door haar
titelcreatie in de algehele première van de
voltooide versie, alle andere medewer
kers. Door haar stem en persoonlijkheid,
maar ook door haar rol zelf. Maar de
andere solisten waren toch ook zeer de
moeite waard. De mezzosopraan Elaine
Bonazzi b.v. als de lesbische gravin Ge-
schwitz (een aangrijpende figuur) was
ontroerend. Jammer dan ook dat juist zij
(met haar weinig in de hoogte komend
stemtype) zo overstemd werd door het
veel te hard spelende orkest. Weliswaar
hadden alle zangers daarvan te lijden,
maar Bonazzi dan toch wel in het bijzon
der. En dat terwijl ze toch volumineus
genoeg zong.
Verder vielen met name op: Andrew
Foldi als Schigolch, Matti Juhani als de
schilder en Jan Blinkhof en Julian Pa
trick als respectievelijk Schön jr. en sr.
Stuk vóór stuk voortreffelijke vertolkin
gen, zowel in vocaal als in aeteertechnisch
opzicht.
Moest het orkest er aanvankelijk ietwat
inkomen, gaandeweg werd de uitvoering
steeds geïnspireerder. Gelukkig maar,
omdat juist de muziek van de Weense
school zo gauw zwoegerig aandoet als de
musici in de materie blijven hangen. Wat
natuurlijk in dit zeer ingewikkelde idioom
gemakkelijk gebeurt.
Decors en aankleding waren bijzonder
fraai, geheel in stijl en zeer fantasierijk.
Ook de regie voldeed zeer goed, al zette ik
Het zal er dan wel veel mee te maken
hebben dat Jones waarschijnlijk meer
dan welke andere jazzdrummer ook van
zijn instrument een melodiegebeuren
maakt. Echte melodieën kunnen op
drums natuurlijk nauwelijks gespeeld
worden. Maar vergaande suggestie is wel
mogelijk. Zo worden de toonverschillen
tussen de drums heel nadrukkelijk uitge
buit.
LISSE. Op 11 november 1968
overleed op 47-jarige leeftijd de geniaal
begaafde Franse organiste Jeanne De
messieux. Afkomstig uit de school van de
grote Marcel Dupré verwierf zij in haar
korte leven een ongekende faam door
haar unieke dispositie voor en affiniteit
met het orgel, hetgeen haar in staat stel
de nagenoeg de gehele orgelliteratuur uit
het hoofd voor te dragen. Naast alle
artisticiteit in haar vertolkingen en im
provisaties zal menigeen echter de naam
Jeanne Demessieux onmiddellijk asso
ciëren met het begrip virtuositeit.
Voorstelling: Onder verdenking
(SUS). Auteur Barrie Keeffe. Verta
ling Rob Scholten. Regie Jan Keja.
Spelers: Paul Beudel, Arnie Breeveld
en Cor Witschge. Paul Beudel Produk-
ties. Première 2 oktober 1980, Toneel
schuur, Haarlem. Vanavond en zater
dagavond ook nog in dit theater te
zien.
F J
