Verkiezingen in West-Duitsland
wolft 0
Zieje dat...
Miele maakt ook
komplete keukens
- I
ngU
iff?
p
kil
Hu»
iS
keukensbv
1/
PI a
y
X
X
door Arie Elshout
1
I
Miele
.V
W
21
20
19 80
OKTOBER
VRIJDAG 3
i
k-
I
N
er is geen betere
Zeker! En eigenlijk wel logisch, vindt u niet? Want wie
zulke perfekte huishoudelijke apparaten maakt, weet natuurlijk
ook alles van keukens, indelingen en
materialen.
Wij leveren en plaatsen k'omplete
Miele keukens. En wij doen dat graag,
omdat zij dezelfde kwaliteitskenmerken
hebben als alles wat van Miele komt.
Miele biedt ook volop keus: fleurig
kunststof, massief hout, modern, roman
tisch net wat bij u past, Komt u eens
bij ons langs om poolshoogte te nemen.
U kunt ons ook bellen, dan komen
wij bij u de keukenruimte bekijken. Een advies kost u niets.
Grijpensteinweg8 - Haarlem.
Tel. 023-2468-64/248281.
('v
«O
{Cl
.s
XXL
In het boekje „Kopgeboorte
of de Duitsers sterven uit”, de
bijdrage van Günter Grass
aan de Westduitse verkiezings
strijd, geeft deze schrijver
treffend de gelatenheid weer
van de linkse Westduitser die
van plan is 5 oktober op de
SPD te gaan stemmen. Dit
doet hij door uit de verkie-
zingsredes van een links lera
renechtpaar dat op pad is voor
de sociaal-democraten enige
sleutelwoorden (Onder
Strauss echter. Opdat niet.
Anders zal. Dat we deson
danks. Het minst kwade) naar
voren te halen die in alle terug
houdendheid die zij uitdruk
ken illustratief mogen heten
voor het gebrek aan geestdrift
voor de sociaal-democratische
lijsttrekker Helmut Schmidt
bij grote groepen linkse men
sen. Dat zij toch hun stem uit-
brengen op de zittende kanse
lier komt door het ontbreken
van een reëel links alternatief
en door de kandidatuur van
Franz Josef Strauss, maar van
harte gaat het allemaal niet.
X
•-
f
M f
A
Het Behoud zekere overwinnaar
Anti-Strauss-demonstratie
v
(ADVERTENTIE)
df
Zaken
FDP-minister
i
I.
7I7I
a
Franz Josef Strauss rukte zijn zwaarste
retorische geschut aan om in de felste
bewoordingen de „schuldenberg” te heke
len die naar zijn overtuiging is ontstaan
door een al te vrijgevig beleid van de
sociaal-liberale regeringscoalitie. Volgens
Strauss maakt de regering-Schmidt iede
re dag 75 miljoen mark schuld en zullen
vooral de kinderen van nu en van de
toekomst de last hiervan krijgen te dra
gen. Een meevaller voor de christen-de-
mocratische lijsttrekker was de steun die
hij onverwacht kreeg uit kerkelijke hoek.
Begin vorige maand lekte uit dat de 21e
van die maand in alle katholieke kerken
een bisschoppelijk schrijven zou worden
voorgelezen, waarin naast kritiek op on
der meer het regeringsstandpunt inzake
abortus en de grotere overheidsbemoeie
nis, ook de toestand van de staatsfinan
ciën op de korrel zou worden genomen.
Het enige dat Strauss en de zijnen op dit
punt, al tandenknarsend, kunnen opbren
gen is het standpunt dat eenmaal afgeslo
ten verdragen nageleefd dienen te wor
den. „Pacta sunt servanda” is de stelregel
van de classicus Strauss in dezen. Van een
poging of een aanzet om de Ostpolitik en
de daarop gebaseerde politiek van ont
spanning tot een bestanddeel van het eigen
beleid te maken, is geen sprake. Vaak
wordt in dit verband gewezen op de hou
ding van de SPD tegenover de door Ade
nauer bewerkstelligde integratie van de
Bondsrepubliek in het Westen en de daar
mee samenhangede herbewapening. De
sociaal-democraten, die zich aanvankelijk
vanwege een vage hoop op een herenigd
en neutraal Duitsland tegen deze integra
tie verzet hadden, gingen uiteindelijk wel
om en bekenden zich zonder enig voorbe
houd tot het Westduitse lidmaatschap van
de NAVO en de Europese Gemeenschap.
omdat zulke geruchten bij vele Westduit-
sers het schrikbeeld oproept van de gigan
tische inflatie ten tijde van de Weimar-
republiek. Schmidt liet zich trouwens
door alle aanvallen op zijn economisch
beleid niet van zijn stuk brengen. Vol
zelfvertrouwen stelde hij vast dat in ver
gelijking met andere westerse landen de
schulden van de Bondsrepubliek laag
zijn, de mark hard is, de inflatie gering
genoemd kan worden en het aantal werk
lozen gunstig afsteekt.
De kanselier moest echter een afdoend
antwoord schuldig blijven op het verwijt
dat hij een „pensioenbedrieger” is. Voor
de verkiezingen van 1976 beloofde hij de
pensioenen te verhogen maar door reken
fouten zoals hij zegt de CDU/CSU hou
den het op kiezersbedrog kon deze
belofte geen gestand gedaan worden. De
christen-democraten vallen Schmidt hier
op hard aan en stellen dat door die loze
belofte vier jaar geleden de overwinning
maar ternauwernood aan hun neus voor
bijgegaan is. Deze verwijten slaan aan bij
de kiezer, en zo wordt Schmidt naast de
kwestie van het financieringstekort ook in
dit opzicht in de verdediging gedrukt.
Helmut Schmidt, bondskanselier en lijst
trekker van de SPD.
Hoe de kiezer zondag gaat stemmen is
moeilijk voorspelbaar. Wel zeker is dat er
niet veel proteststemmen zullen worden
uitgebracht, althans als we een recent
onderzoek van de politicoloog Rudolf Wil-
denmann mogen geloven. Want als één
ding uit dat onderzoek naar voren komt,
dan is het wel de tevredenheid bij de grote
meerderheid van de Westduitse bevol
king. „De Westduitsers zijn trots op het
politieke systeem van hun staat, dat voor
hen democratisch, efficiënt en liberaal is”,
aldus Wildenmann. Ook zijn zij tevreden
met hun economie. Hun enige angst is dat
dit alles niet zo zal blijven. Beheersten tien
jaar geleden nog leuzen als binnenlandse
hervormingen, Ostpolitik, meer democra
tie en grotere sociale gerechtigheid de
politieke debatten en was er onder het
volk een verlangen naar verandering, nu
wil men rust, orde en vrede.
om bijvoorbeeld met Brezjnjev tot prag
matische gesprekken te komen. Daar
komt bij dat het ook niet onmogelijk is dat
de kiezer zich zal laten leiden door het
idee dat nieuwe bezems schoon vegen en
dat het daarom hoog tijd is dat na 11 jaar
een nieuwe regering aan het bewind komt.
Franz Josef Strauss, kandidaat van de
CDU-CSU
IT"
mee lijken met name de SPD en FDP
gebaat, want zij zouden vooral stemmen
aan de Groenen zijn kwijtgeraakt.
Een duel dat volgens alle opinieonder
zoeken beslecht zal worden in het voor
deel van de kanselier. Daarmee zou dan
volgens het blad „The Economist” de mo
gelijkheid opdoemen van een „Schwedi-
sierung” (Zwedisering) van de Bondsre
publiek, dat wil zeggen dat net als in
Zweden het geval geweest is de sociaal
democraten voor langere tijd aan het be
wind blijven. Zij hebben er nu 11 jaar
opzitten en dat zondag de stap naar de 15
gezet kan worden is in geen geval ondenk
baar. Zoals gezegd lijkt Schmidt met na
me op het gebied van de buitenlandse
politiek onaantastbaar als de man die
kiest voor de ontspanning en daarmee
appelleert aan de gebleken veiligheidsbe
hoefte van de Westduitsers. Toch is deson
danks de „Macher” de afgelopen weken
op binnenlands gebied met betrekkeing
tot de staatsschuld en het „pensioenbe-
drog” in het nauw gedreven en slonk zijn
voorsprong in de polls. De laatste peiling
van het Allensbach-instituut wees echter
uit dat de sociaal-liberale coalitie in de
week voor de verkiezingen nog steeds kon
rekenen op een voorsprong van 8 procent
op de CDU/CSU. Maar wie de verkiezin
gen ook moge winnen, nu al staat als een
paal boven water dat Het Behoud al bij
voorbaat uitgeroepen mag worden tot de
zekere overwinnaar.
Bij de verkiezingen zal een belangrijke
rol zijn weggelegd voor de zwevende kie
zers. Daar een 80 procent van de Westduit
sers bijna automatisch on een vaste partij
stemt (zowel voor de CDU/CSU) als voor
de SPD ongeveer 40 procent) wordt die
resterende groep van doorslaggevend be
lang. Over het algemeen wordt aangeno
men dat voor de zwevende kiezer de per
soon van de lijsttrekkers en de verkie-
zingsonderwerpen sterker gelden dan
voor de vaste kiezer. Een andere belang
rijke factor in de aanstaande verkiezingen
is de kleine liberale FDP. Als zij de kies
drempel van 5 procent niet haalt zal het
voor Schmidt moeilijk worden een rege
ring te vormen, tenzij de SPD de absolute
meerderheid behaalt. Schmidt zit hier
echter niet om te springen. Hij vormt
liever een coalitie met de FDP, die hem
van dienst kan zijn als tegenwicht voor de
linkervleugel van zijn eigen partij. Gen
scher zit ook op die lijn en voert campag
ne onder de leuze „tegen de alleenheer
schappij van een partij”. Genscher hoopt
zijn winst vooral te halen uit de „tweede
stem” die de kiezers te vergeven hebben.
Het Behoud is de grootste gemene deler
van de Westduitse verkiezingen van ko
mende zondag. Het openbaart zich bij
alle belangrijke partijen, zowel bij de
christen-democratische CDU en CSU on
der leiding van Strauss als bij de sociaal
democratische SPD van Schmidt en bij de
liberale FDP aangevoerd door diens mi
nister van Buitenlandse Zaken Hans Die
trich Genscher. Nu werden de christen
democraten toch altijd al als conservatief
gebrandmerkt, maar ook bij de als pro
gressiever bekend staande SPD en FDP
lijkt de laatste tijd veel hervormingsijver
weggeëbd. Terwijl onder de regering-
Brandt veel hervormingen werden inge
voerd, is daarna onder de pragmatische
Schmidt geleidelijk aan de rem gezet op
de vernieuwingsdrang. Zelfs Willy Brandt
onderstreept tegenwoordig dat de tijd van
veranderingen voorbij is en die van conso
lidatie aangebroken.
van Buitenlandse
Hans Dietrich Genscher
Een andere groepering die tegen die
hoge drempel aankikt, is de milieupartij
van de Groenen. Deze partij is eigenlijk
langzaam uit het nieuws verdwenen nadat
begin vorig jaar de reële mogelijkheid
leek te bestaan dat zij in het parlement
zou komen. Waarschijnlijk is juist dat
gegeven paradoxaal genoeg de voornaam
ste oorzaak geweest van de achteruitgang
van de Groenen. Toen zij zich tot een
echte partij wilden opwerpen en derhalve
een zekere eenheid tot stand moest wor
den gebracht tussen de soms zeer uit
eenlopende stromingen, klapten zij name
lijk door grote verdeeldheid uiteen. Daar-
Tegen die achtergrond bezien, lijkt
Smidt de beste kansen te hebben komen
de zondag. Onder zijn zesjarig kanselier-
schap zijn de Westduitsers niet slecht ge
varen. Economisch gaat het hun, zeker in
vergelijking met andere landen, redelijk
goed voor de wind, en daarnaast is tevens
het politieke aanzien van hun land in de
wereld toegenomen. Zij hebben een prag
matische kanselier van wie geen halsbre
kende toeren verwacht hoeven te worden
en die een rustige middenkoers volgt
waarbij consolidatie en continuïteit voor
op staan. „Sicherheit fur Deutschland”
staat er dan ook op de affiches van de
SPD waarop een bedachtzaam kijkende
Schmidt prijkt. Daartegenover staat dat
de Westduitsers maar moeten afwachten
hoe Strauss zich als kanselier zal ontwik
kelen. Hij zou nieuw zijn in dit ambt, dat is
een onzeker punt. Voorts staat hij bekend
als een man die te provoceren valt en snel
driftig wordt. Soms is hij onberekenbaar.
Ook roept hij weerstanden op en brengt
hij de gemoederen in beweging. De polari
satie zelve wordt hij genoemd. Maar aan
de andere kant is hij onmiskenbaar intelli
gent en heeft hij een grote politieke erva
ring. Ook voor hem zijn de regeermarges
klein en waarnemers menen dat hij als
realpoliticus ondanks zijn verbale uitha
len tegen alles wat zweemt naar commu
nisme en socialisme, best in staat zal zijn
Schmidt, duidelijk in het defensief ge
drongen, reageerde furieus en sneerde dat
over staatsfinanciën niets vermeld staat
in het Oude en Nieuwe Testament. Boven
dien wees hij erop dat de christen-demo
cratische minister-presidenten van ver
scheidene deelstaten eveneens niet op een
mark meer of minder kijken. Ook enkele
katholieke theologen laakten de brief en
vroegen zich af waarom er niets over
ontwikkelingshulp en gastarbeiders in
voorkwam. De voorzitter van het West
duitse episcopaat, kardinaal Höffner, ver
dedigde het herdelijk schrijven door aan
te voeren dat kerkelijke kritiek op de
staatsschulden (die vorig jaar 416 miljard
‘mark bedroegen) overeenstemt met de
katholieke sociale leer omdat het in wezen
een zedelijk probleem is.
De geschilpunten tussen de twee partij
blokken omtrent de internationale poli
tiek zijn beduidend groter, ook al worden
die thans enigszins naar de achtergrond
gedrongen. Het grootste geschilpunt is
nog altijd de Ostpolitik. Sinds Schmidts
voorganger Willy Brandt een opening
maakte naar de communistische buurlan
den aan de Oostgrens heeft de CSU/CDU
nimmer de daaruit voortvloeiende verdra
gen met Warschau, Moskou en Oost-Ber-
lijn aanvaard. Ook de Slotakte van Hel
sinki kon geen genade vinden in christen
democratische ogen.
Met name op binnenlands gebied is een
breed verlangen ontstaan het bereikte te
behouden en verder geen bokkesprongen
te maken. Het Westduitse volk is volgens
de journalist Sebastian Haffner „hervor-
mingsmoe”. Zowel de CDU en de CSU als
de SPD en FDP zouden dit terdege besef
fen. De programmatische verschillen tus
sen deze partijen ten aanzien van de bin
nenlandse politiek zijn 'dan ook klein te
noemen. Toch mocht dit niet verhinderen
dat de campagnestrijd zich de laatste we
ken meer en meer is gaan richten op
binnenlandse onderwerpen, en met name
op de kwestie van de staatsschulden.
De vraag is of de CDU/CSU met de door
haar verlangde hardere opstelling tegeno
ver het Oostblok weerklank vindt bij het
electoraat. Opinipeilingen wijzen uit dat
dit niet het geval is. De Westduitser kiest
voor de ontspanningspolitiek van
Schmidt. Een keuze die gevoed wordt
door het besef dat de Ostpolitik vruchten
heeft afgeworpen (contacten met de DDR)
en in het bijzonder door overwegingen
van veiligheid. Men voelt niets voor het
risico van een oorlog waarbij de Bondsre
publiek zonder twijfel veranderd zal wor
den in een slagveld, als er al niet een
allesvernietigende kernoorlog losbarst.
Als het erop aan komt zal Afghanistan de
Westduitser een zorg zijn, zo zegt nog
maals Haffner. De detente is voor hem
dus deelbaar, wat Schmidt zelf trouwens
ook nauwelijks verholen heeft gedemon
streerd bij zijn bezoek aan Moskou. De
kanselier zou wat zijn omzichtig diploma
tiek manoeuvreren betreft de steun genie
ten van een meerderheid van de Westduit
se bevolking. Dit gevoegd bij zijn sinds
1976 gestaag gegroeide reputatie als
staatsman die in Oost en West op een
groot aanzien kan bogen, maakt hem voor
Strauss op het gebied van de buitenlandse
politiek een moeilijk verstaanbare tegen
stander.
De Westduitser stemt namelijk tegelijker
tijd op een kandidaat in zijn kiesdistrict
(die dus een direct mandaat verwerft voor
de Bondsdag) en op een partijlijst (waar
bij de overige Bondsdagszetels naar even
redigheid worden verdeeld). De liberalen
zijn nu met name uit op die laatste stem,
waarbij ze een beroep doen op de sociaal
democraten hen op deze wijze over de
kiesdrempel te trekken.
De christen-democraten volharden
daarentegen nog immer in een weinig
flexibele „politiek van de sterkere”, die in
de internationale crisis na de Russische
interventie in Afghanistan zelfs uitmond
de in bespiegelingen over het zenden van
Westduitse militairen naar de Perzische
Golf. Anderzijds konden zij maar weinig
enthousiasme opbrengen voor de op ont
spanning gerichte initiatieven van
Schmidt, die vooral de dialoog tussen
Oost en West op gang wilde houden om
niet te verzinken in een situatie waarbij
alle partijen zich mokkend op eigen stel-
Zo blijkt de oppositie met haar gehamer
op de schulden en het „pensioenbedrog”
punten te kunnen scoren op het terrein
van de binnenlandse politiek. Door haar
aandacht in de campagne daarnaartoe te
verleggen en zich minder te bekommeren
om de buitenlandse politiek, heeft zij een
belangrijke tactische winst geboekt. Juist
ten aanzien van het buitenlandse beleid
leek Schmidt zeer sterk te staan, en niet
voor niets wijdt hij in al zijn verkiezings-
toespraken consequent een half uur aan
zijn prestaties op dit vlak. Dit voordeel is
hem nu dus ten dele ontnomen. De ironie
hierbij is, dat tussen de CDU/CSU ener
zijds en de SPD en FDP anderzijds op
buitenlandspolitiek gebied grotere tegen
stellingen bestaan dan binnenlandspoli-
tiek gezien. Want wat dit laatste betreft,
bestaat er eigenlijk slechts één min of
meer duidelijk onderscheid, en dan nog
wel een gradueel: de kernenergie. Daar
waar Strauss zich „onvoorwaardelijk”
hiervoor uitspreekt, tonen de SPD en
FDP meer reserves. Zij zijn voor een
beperkte bouw van kerncentrales maar
dan moeten tegelijkertijd de problemen
rond de opslag van radioactief afval wor
den opgelost. Daarenboven houden zij na
drukkelijk de mogelijkheid van alterna
tieve energiebronnen open, zoals zonne
en windenergie.
Zoals gewoonlijk hebben de Westduitse
partijen elkaar ook in deze campagne niet
ontzien. Als een van de partijen zich bele
digd voelt, kan zij naar de „Schiedsstelle”
stappen, een door alle partijen in het leven
geroepen arbitragecommissie onder lei
ding van de protestantse bisschop Kunst,
die er voor moet waken dat de verkie
zingsstrijd fair blijft. Zij heeft het thans
druk want de heren politici weten ook in
1980 van dik hout planken te zagen. Zake
lijke argumenten vallen daarbij makke
lijk in het niet. Meestal is er louter verbale
krachtpatserij te beluisteren, die volgens
politicologen en waarnemers in feite de
kleine programmatische verschillen moe
ten verbloemen. Het gaat er tenslotte om
zich voor het kiezersvolk te profileren, en
dan moet je als politicus natuurlijk niet
aankomen met subtiele en genuanceerde
beschouwingen over compromissen die je
de afgelopen jaren hebt gesloten. Een
gevolg van het ontbreken van zakelijke
verschillen is overigens dat de Westduitse
verkiezingen geworden zijn tot een Ameri
kaans aandoend duel tussen de twee poli
tieke zwaargewichten Strauss en
Schmidt.
Een ander punt dat door de christen
democratische oppositie in de verkie
zingsstrijd werd geworpen, was de drei
ging van een „monetaire hervorming” ten
gevolge van de hoge financiële tekorten
van de staat. Een comité genaamd „Bur
gers voor Strauss” liet zelfs valse biljetten
van 100.000 Reichmark drukken met de
beeldenaar van Schmidt erop. De Zijlstra
van de Bondsrepubliek, Karl Otto Pöhl,
voorzitter van de Bundesbank, reageerde
terstond. Hij verweet Strauss paniekzaai-
erij en verzocht dringend doch beleefd te
stoppen met het verspreiden van geruch
ten over een geldhervorming die ophan
den zou zijn. Niet in de laatste plaats
lingen terugtrekken met alle gevaar van
dien. Strauss betichtte Schmidt ervan dat
hij met deze koers de Amerikaanse bond
genoot, die zich hard opstelde tegenover
Moskou, lelijk in de kou liet staan. De
kanselier en Genscher betuigden echter
herhaaldelijk hun trouw aan de bondge
noten en consulteerden deze bij alle stap
pen die zij deden. Ook konden zij wijzen op
nun pleidooi voor modernisering van het
kernwapenarsenaal van de NAVO in Eu
ropa, waartoe in december 1979 inder
daad werd besloten. Niettemin was dit
voor Strauss geen aanleiding zijn waar
schuwingen voor een „Moskou-fractie”
binnen de SPD te staken. De waarschu
wingen namen zelfs nog toe tijdens de
stakingen in Polen, waardoor vastge
stelde ontmoetingen tussen Schmidt en de
Poolse partijleider Gierek en de Oostduit-
se eerste man Honecker kwamen te ver
vallen. Volgens Strauss was duidelijk dat
de Ostpolitik „schipbreuk had geleden”.
W' w* J
Él
aaMEyVc «Sm
