Globe met schitterend toneel over kunstenaarschap en eenzaamheid
Literaire prijs voor Gilliams
Slapen en waken
op gitaarrecital
FAi
Belangstelling
literaire boek
is groeiende
Poëzie Hardop eentonig in pretentieus Achterbergprogramma
Heldere liefde bij Haagse Comedie
Lichtvoetige humor in kinderspelletjes
K
b
Aanmelding voor volledig
- NLA.V.O. 1981
’n hoorbaar verschil
in uitlaten
staatsexamen en deelstaatsexamen
VWO. - HJLV.O.
O
Cubaan Leo Brouwer
Kiezelstenen bij Werkcentrum Dans
9
19 8 0
MAANDAG 6
OKTOBER
KUNST
8
12250’
i
I
4
i
i
i
4
i
t
i
J
J
9
9
f
f
i
i
l
J
TEL 023-351844
Publikatie van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen.
i
OSS. De schitterende voorstelling die Paul Vermeulen Windsant
met het Zuidelijk Toneel Globe heeft gemaakt van Robert David
MacDonalds toneelstuk Chinchilla, doet denken aan Visconti’s verfil
ming van Tomas Manns novelle Der Tod in Venedig. Vele malen heb
ik die film met de tegen menselijk verval en ouderdom strijdende
musicus Aschenbach gezien en ik ben bang tot die zonderlingen te
behoren die nooit genoeg zullen krijgen van de aangrijpende melan
cholieke werkelijkheid die bij Visconti op de rand van het kitscherige
werd uitgebeeld. Samen met decorontwerper Paul Gallis heeft Ver
meulen Windsant in zijn voorstelling die sfeer knap op het toneel
weten te krijgen in dit stuk waarin we de grote Russische dansimpre-
sario Serge Diaghilev ouder zien worden.
t
Weergaloze schoonheid in Chinchilla
IMPEN
3REN
GATEN
SLOOT
AMSTFRD A1VT
I
i hoogste
JAN BAART
I
ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
M51
ALMA POST
1234
t
t
Koningin Beatrix overhandigt de Prijs der Nederlandse
Letteren aan Maurice Gilliams.
1EN
N
i, Jara.
(Foto Patrick Meis).
bert Ross, die deze week in ons land in
première ging, wel getuimeld is. Een film,
gebaseerd op de door misleidende gevoe
lens gevoede memoires van Nijinsky’s we
duwe Romola, rekent namelijk op een
dubieuze manier af met de homoseksuele
verhouding tussen Nijinsky en zijn be-
natuurlijke charme voor dit werk, en Jo
han Meijer, met zijn fraaie atletische
sprongen, mogen genoemd worden als
meest opvallende uitvoerenden.
Een minder boeiende reprise van Hans
Tuerlings werk Trein en een nog steeds
enerverende choreografie Kollektie, ge
maakt door Bianca van Dillen, hebben
Kiezels aangevuld tot een avonddurend
programma.
het aanbrengen van klnakkleurcontras-
ten en de subtielste nuances daartussen,
via een haast ongekend grote diversiteit in
bespelingswijze in de praktijk te brengen.
Geheel en al overtuigend in artistieke
zin, werden Leo Brouwers virtuoze ver
richtingen overigens dus pas in de loop
van de avond. In zijn eigen composities
vol prikkelende dartelheid en hinkende
ritmes en verder in Granados’ Velses
Poëticos, in balletstukken van De Falla en
tenslotte dan nog in twee aantrekkelijke
toegiften waarin de folklore een belang
rijke rol speelde, wist deze Zuid-Ameri-
kaanse musicus van Nederlandse afkomst
zijn image volledig waar te maken.
JOHAN VAN KEMPEN
ITSTEK
1
r
4
w
Een snel en betrouwbaar adres
klaar terwijl u wacht
1 jaar garantie, ook bi| doorroesten
vestigingen door geheel Nederland en Belgie
Open ma t m vr 8 30 17 30 u
ia 9 00 13 00u
HAARLEM SCHALKWIJKERSTRAAT 151
(bij Rustenburgerbrug a/h Spaarne)
■1
ROTTERDAM. Het maken van een
ballet dat geschikt is voor kinderen en
tegelijk de symboliek wil uitdrukken van
de titel Kiezelstenen mag een hele opga
ve genoemd worden. Het duidelijk maken
van de titel Kiezelstenen heeft de Ameri
kaanse choreograaf Mel Wong kennelijk
moeite gekost, evenals eerder vele andere
choreografen overigens. Zijn resultaten
lijken soms wel leuk, maar vraag niet
naar titels.
den. Meestal domineert de lichtvoetigheid
en de humor. Diana Coolen, door haai
en hoe marginaal hij zich
in het literaire leven opstel
de, de persoonlijkheid is,
die de jongste ontwikkelin
gen in het Nederlandse
proza heeft geïnspireerd.
Wellicht was dat in Vlaan
deren meer het geval dan
in Nederland, aldus het ju-
ry-rapport, dat prof. dr. B.
F. van Vlierden, lid van de
jury, tijdens de plechtige
uitreikingsbijeenkomst in
het paleis voorlas.
Wat Globe met deze geraffineerd ge
monteerde voorstelling van Chinchilla
laat zien, stijgt ver uit boven wat in ons
land gewoonlijk aan toneelensceneringen
te zien is. De verworvenheden van toneel,
film en beeldende kunst zijn hier essenti
eel en op een uiterst gevoelige wijze sa
mengebracht en de spelers van Globe, met
Johan Ooms als onbetwistbare uitschie-
Kinderliefde, etcetera. Alle teksten die ze
koos gaan ook werkelijk over dat onder
werp, niet op de vage manier van verre
verwanten, maar echt. Dat is op zichzelf al
knap, het getuigt van een concrete kijk op
gedichten en greep op de materie (Eén
aanmerking: waarom moest dat vreselij
ke Oote van Jan Hanlo er weer in, dat je in
ieder poeieprogramma tegenkomt? Het
slaat nergens op). De samenstelling roept
mderdaug een golvende stroom van emo
ties op, niet in het minst ook door proza
teksten die ze erbij heeft gebruikt: Kind
van Heijermans. Twee Kronkels van Car-
miggelt en de Peter’-passage uit Het Dag
boek van Anne Frank. De gedichten zijn
van zeer uiteenlopende Nederlandse dich
ters, van het sarcastische Het Huwelijk
(Elsschot) tot het parmantige Kinderspie-
gel (Judith Herzberg) en het springerige
Ik heb je Liever’(Hans Andreus).
voor v.w.o. en h.a.v.o.:
bij de Voorzitter van de commissie staatsexamen
v.w.o. - h.a.v.o..
- postbus 11535.2502 AM 's-Gravenhage,
voor m.a.v.o.-4 en m.a.v.o.-3;
bij de Voorzitter van de commissie staatsexamen'
m.a.v.o.,
postbus 11599,2502 AN 's-Gravenhagé.
Na aanmelding ontvangt men nadere instructies.
Het examengeld bedraagt f 60,-. ongeacht het aantal
vakken.
AMSTERDAM. De wereldberoemde
I gitarist Leo Brouwer, die met zijn zater-
ter, verdienen alle bewondering voor hun
inzet. Ooms is weergaloos als Diaghilev,
zowel in beweging als bij de tekstbehan
deling. Hij beweegt zich temidden van de
anderen als de grote leider, die het eigen
zinnig genie in ragscherpe contouren uit
beeldt.
Van groot belang in deze gedenkwaar
dige voorstelling is het visuele aspect, dat
de gespeelde gevoelens met esthetisch
verval omlijst. Een ruim toneelbeeld met
hoge draperingen geeft het Lido aan,
maar is in dit spel, waar verleden, heden
en toekomst dooreengevlochten zijn, ook
de ruimte die per scène verder noodzake
lijk is. Openslaande deuren geven een blik
op het luxe strandleven en contrasterende
belichtingen accentueren de scènes van
droom en werkelijkheid.
Zo speelt Globe een droom van een
voorstelling, van een boeiend stuk in een
verrassend vitale vertaling van de schrij
ver Frans Kellendonk, die ook de verschil
lende nichtenpesterijtjes briljant heeft
aangevoeld. Een taalgebruik vol humor,
dat heen en weer slingert tussen vrolijke
ironie en soms bijtend sarcasme.
KO VAN LEEUWEN.
i i
In krab een half uur weet Mei Wong een
samenhangende overgangsvorm te vin
den voor totaal verschillende, haast con
trasterende bewegingsvormen. Kinder
spelletjes, pure lyrische dans en acrobati
sche elementen komen naast elkaar voor,
maar smelten ook in elkaar over. Dat
geeft hele wonderlijke ervaringen, zeker
wanneer de inzet van de acht uitvoeren
den. zoals hier, zo geconcentreerd en toe
gewijd blijft gedurende de hele voorstel
ling.
De grote diversiteit aan attributen (kin
derspeelgoed als ballen, grote plastic au
to, papieren vliegtuigjes, jojo's), maken
het werk toch niet kinderachtig. De grote
dierenmaskers uit de winkel van Walt
Disney werken heel komisch. Daarnaast,
en dat is zeker zo belangrijk, weet choreo
graaf Wong een sterk ruimtelijk bewe
gingspatroon op te bouwen, waarin de
verschillende groepsvormen mooi tegen
elkaar uitkomen.
Een enkele keer volgt er een minder
geïnspireerd gedeelte, wanneer de bewe
gingen wat te stereotiep dreigen te wor-
klijke
Taal- en
België.
Voorstelling: Ik heb je liever, een
tekstshow over de liefde, samenge-
steld door Anne-Marie Heyligers.
Groep: De Haagse Comedie. Toneel
beeld: Harry Wich. Spelers: Lies Fran
ken. Reinier Heidemann, Anne-Marie
Heyligers en Carl van der Plas. Mu
ziek: Swietje Wullur. Gezien op 3 okto
ber 1980 in Het Paradijs te Den Haag.
En: Morgen begint de wereld, ge
dichten van Gerrit Achterberg door
Poëzie Hardop. Regie: Karina Holla.
Toneelbeeld: Ike van Cleeff. Kos
tuums: Trudi Maan. Jac Koole. Artis
tieke begeleiding: Huub Oosterhuis.
Spelers: Bas Dekker en Katelijne
Hoorweg. Gezien op 3 oktober 1980 in
De Populier, Amsterdam.
de Belgische ambassadeur
in Neaenand, J. Lode-
wijck, de Nederlandse am
bassadeur in Brussel mr. J.
H. O. Insinger en burge
meester Polak van Am
sterdam.
Maurice Gilliams heeft
altijd een teruggetrokken
leven geleid en bemoeide
zich niet met literaire
clubs. Op zijn twintigste
jaar was hij zes maanden
in Amsterdam, een stad die
hij bewonderde om haar
schoonheid. Gilliams was
secretaris van de Konin-
Akademie voor
i Letterkunde in
Chinchilla gaat vooral over Diaghilev
en daarmee vanzelfsprekend ook over de
legendarische danser Nijinsky, met wie
Diaghilev jarenlang een homofiele relatie
had. Het is een knap geschreven stuk over
het gevecht tegen eenzaamheid, dat uit
1977 stamt en dat zeker niet de pretentie
1 uitdraagt biografisch te zijn, of enige
k werkelijkheid historisch te volgen. Mac-
P Donald liet zich voor zijn stuk slechts
I' inspireren door Diaghilev, die door intimi
Chincilla genoemd werd door de witte
haarlok tussen zijn nauwkeurig zwart ge-
I houden kapsel. Diaghilev moet een mani
akaal kunstenaar geweest zijn. Hij leefde
van 1872 tot in 1929 en zijn kunstenaar-
schap kende vele facetten. Grote naam
I maakte hij vooral met zijn Ballets Russes,
dat mede door Nijinsky tot internationale
faam werd gebracht. Denk aan balletten
als Spectre de la Rose, De Vuurvogel,
Petroesjka, Le Sacre du printemps en het
I destijds door de sterk erotisch getinte
J slotscène geruchtmakende L’Après-midi
SLOOT d’un Faune, die alle door Diaghilev wer-
den gestimuleerd. Diaghilev was een kun
stenaar tot in het merg en bezat een groot
geloof in schoonheid, dat hij op een revo-
lutionaire manier exploiteerde
Chinchilla is dus geen poging om de
De spelers, in alle mogelijke standen
voor en in een weidelandschapdecor, ge
dragen zich opener dan ik ze bij de Haag
se Comedie ooit zag. vooral in de tweede
helft. Anne-Marie Heyligers rustige voor
dracht staat tegenover de emotionele up’s
en down's van Lies Franken. Reinier Hei
demann was serieus en gevoelig (en
bracht zelfs een Hij-Hij gedicht), Carl van
der Plas ironiseerde veel, maar was toch
betrokken genoeg om in het geheel te
passen. Swietje Wullur begeleidde met
eigen muziek op orgel en fluit.
Zo eenvoudig als dit programma, zo
pretentieus was Poëzie Hardop met een
Achterbergvoordracht, door één weinig
ervaren speler. Bas Dekker gaat kris kras
door het verzameld werk van Achterberg
heen, de enige lijn die ik kon ontdekken
was een associatieve overeenkomst tussen
de eerste regel van het komende en de
historie in beeld te brengen of de raadse
len rond Diaghilev en Nijinsky toe te
lichten. Het is veeleer een stuk geworden
waarin menselijke relaties getoond wor
den; waarin een geraffineerde sfeerteke
ning - buiten het toneelbeeld ook opgeroe
pen door de knap geschreven tekst - vol
doende is om je er als toeschouwer aan
over te geven. MacDonalds personages
dragen dan ook andere dan de historische
namen, behalve Chincilla, die hier echter
toch nooit Diaghilev genoemd wordt. Het
is niet beslist noodzakelijk kennis te heb
ben van de persoon Diaghilev en hen die
hem omringden, om van het toneelstuk
Chincilla te kunnen genieten; het schenkt
echter wel een extra-dimensie.
Evenals de musicus Gustave Aschen
bach is Diaghilev een ouder wordende
homofiel. Zoals Aschenbach zich gek laat
maken door de mooie jongeling Tadzio, zo
laat Diaghilev zich hier het hoofd voortdu
rend op hol brengen door tal van jongetjes
in nauwsluitend billentekenend badkos
tuum. Aschenbach sterft aan het mondai
ne strand van het Lido in Venetië.
Dat Chincilla geen historische recon
structie is, heeft het stuk behoed voor de
valkuil waarin de film Nijinsky van Her-
Zij, die in het jaar 1981 op v.w.o., h.a.v.o., m.a.v.o.-4
of ma.v.o.-3 niveau een volledig examen (staats
examen) of een examen in één of meer vakken
(deelstaatsexamen) wensen af te leggen, moeten
vöór 1 december 1980 per briefkaart - onder
duidelijke opgave van het soort examen - een
inschrijvingsformulier aanvragen bij een van de
volgende adressen
AMSTERDAM
(ANP). Koningin Be
atrix heeft zaterdag
middag in het paleis op
de Dam in Amsterdam
de prijs der Nederland
se Letteren uitgereikt
aan de 80-jarige Vlaam
se dichter en schrijver
Maurice Gilliams. Gilli
ams, die in Antwerpen
woont, krijgt deze
onderschei
ding in het Nederland
se taalgebied voor zijn
gehele werk. De prijs
(een oorkonde en 18 000
gulden) wordt eenmaal
in de drie jaar toege
kend.
DEN HAAG AMSTERDAM. Gedich
ten op toneel- sommige poëzieliefhebbers
gruwelen et van. Anderen, waaronder ik
zelf, kunnen het wel waarderen. Vooral
de direkte en heldere manier waarop het
gedicht op toneel aan je gepresenteerd
wordt, maakt het voor mij aantrekkelijk.
Ik denk dan aan gedichten die niet enkel
voorgedragen maar ook uitgebeeld of ge
zongen worden. Natuurlijk moeten de
makers vooral waar het uitbeeldingen
betreft met beleid gewerkt hebben. Een
gedicht is een subtiele uitbeelding van
iets, en daar mag je niet met grove praat-
jesmakerij overheen hossen. Het best luk
ken uitbeeldingen doorgaans bij vrolijke,
concrete gedichten.
De mooiste gedichtenprogramma’s vind
ik die waar lach en traan elkaar afwisse
len. Er onstaat dan een blijvende, golven
de stroom van emoties, en de lach van het
vrolijke gedicht maakt je als het ware
gevoeliger, meer open voor de traan van
het droevige, of voor de subtiele gevoelens
van het moeilijke gedicht. Zo’n stroom
ontstaat eerder als er gedichten zijn geko
zen die over eenzelfde onderwerp gaan,
dan wanneer het oeuvre van één dichter
wordt belicht. Het eerste biedt de moge
lijkheid om uit het wijde veld van poëzie
precies dat te kiezen wat in je kraam te
pas komt, het laatste pint je vast op een
beperkt aanbod. Dat wordt weer eens
geïllustreerd door twee gedichtenpro
gramma's die afgelopen vrijdag in pre
mière gingen, bij De Haagse Comedie en
bij Poëze Hardop.
Anne-Marie Heyligers Van de Haagse
Comedie stelde een programma samen
van gedichten en teksten over Liefde, be
doeld voor de voorstellingen in de lunch
pauze en de vroege avond. Ze verdeelde
het onderwerp in categorieën als Licha
melijke liefde, Verlangen naar de ander,
laatste van het voorbije gedicht. Dekker
heeft een eentonige voordracht. Zijn
woorden werden uitgebeeld door mimet
speelster Katelijne Hoorweg. Waar Ach'-
terberg spreekt over de Onbereikbare
vrouw beeld zij die uit, als een vrouwelij
ke Marcel Marceau over het toneel bewe
gend. Een zinlozer manier om Het Onbe
reikbare weer te geven is nauwelijks voor
stelbaar. Zinloos was ook het decor, Hol
landse elementen (riet, fiets, regen) opge
steld in een abstracte collage.
Toen Poëzie Hardop enkele jaren gelei
den begon maakte ze programma's vat)
het niveau dat nu de Haagse Comedie laat
zien. Intussen gingen de beste spelerf
naar elders, en lijken de goede ideëen op
te zijn. Wellicht moet het collectief het
eens over een heel andere boeg gaan j
gooien.
i het gitaarrepertoire uit bewerkingen be
staat. En ditmaal uitte zich die omstandig
heid in de vorm van arrangementen van
Scarlatti-sonates, die dan ten behoeve van
de zangerigheid allemaal in een enigszins
gelijkkleurig moderato worden ge
trokken.
Echt cantabile kwam trouwens eigen
lijk eerst aan de orde bij de uitvoering van
een transcriptie van een vioolsolosonate
van Bach, waarin de aandacht voor de
polyfonie in stemmen en tegenstemmen
op uiterst geraffineerde wijze benut werd.
De instrumentale klasse van Brouwers
gitaarspel was al vanaf het begin duide
lijk in een ietwat zwoegerig gecomponeer
de sonate uit 1948 van Ardevol, die de
concertgever evenwel de gelegenheid
bood om zjjn schitterende vermogens tot
•NinnnriiïiifÉiïii
De Belgische minister
van de Nederlandse cul
tuurgemeenschap, me
vrouw R. de Backer-van
Ocken en minister M. H. R.
F. Gardeniers van CRM
hebben hem de prijs toege
kend op advies van een ju
ry, samengesteld uit zowel
Belgische als Nederlandse
leden.
De theorie van de dicht
kunst van Gilliams wacht
nog een giondiger analyse
en uitdieping, maar met de
jaren is het duidelijk ge
worden dat hij. zeker wat
zijn proza betreft, hoe ver
trouwelijk en beperkt zijn
I eigen uitgaven ook waren
Ook prinses Juliana
woonde de plechtighêid
bij. Verder waren behalve
de genoemde twee minis
ters onder meer aanwezig
dagavond gegeven recital de gitaarserie
van impressariaat De Koos opende, liet
I rijn pubiek in het programmagedeelte
van voor de pauze eigenlijk zo'n beetje
indutten op de rijk geschakeerde en aan-
I gename klanken van zijn technisch zo
knappe spel.
ARNHEM. Literaire werken zul
len in te toekomst mogelijk meer wor
den gelezen dan nu, als gevolg van
een verdere verhoging van het gemid
delde opleidingsniveau in het land.
Vorig jaar werden naar schatting
twintig miljoen literaire romans en
dichtbundels door ongeveer drie mil
joen lezers gekocht en geleend. Dat
staat in het verslag „Het profiel van
de lezer”, dat in opdracht van het
ministerie van CRM werd samenges
teld.
Dit verslag, dat dezer dagen diende
als discussiestuk tijdens'de dertigste
algemene conferentie der Nederland
se letteren in Arnhem, is onderdeel
van een meer omvattend onderzoek
naar de amateuristische kunstbeoe
fening in ons land. In het kader van
dit onderzoek werden ruim 17000
landgenoten ondervraagd. Zeven
vragen hadden betrekking op het le
zen van boeken.
Vorig jaar werden volgens Het pro
fiel van de lezer ongeveer 32 miljoen
zogenoemde algemene boeken ver
kocht. De leenmarkt bleek veel om-
vangrijker. De openbare bibliothe
ken leenden vorig jaar ongeveer 149
miljoen boeken uit. Via school- en
volksbibliotheken worden ook veel
boeken geleend, op basis van oudere
onderzoeken thans ongeveer 35 mil
joen werken per jaar. Een en ander
betekent dat in 1979 ongeveer 215
miljoen algemene boeken (dus geen
school- en studieboeken) werden ge
kocht of geleend en wel door 10,6
miljoen lezers. Dit betekent een ge
middelde van twintig boeken per
lezer.
Vijftien procent van de boekaanko-
pen had betrekking op literaire.wer
ken: vijf miljoen boeken in totaal. Het
aandeel van de literatuur in de leen
markt is onbekend, maar ook weer
aan de hand van vroegere onderzoe
ken wordt die over 1979 geschat op
vijftien miljoen uitgeleende literaire
werken, waarvan twaalf miljoen
door openbare bibliotheken.
Ongeveer drie miljoen Nederlan-
ders lazen vorig jaar dus samen twin
tig miljoen literaire werken, ofwel
gemiddeld zeven literaire werken per
lezer. Het begrip literair wordt vol-
gens het verslag niet door iedereen
hetzelfde uitgelegd, zodat de cijfers
met het nodige voorbehoud worden -
verstrekt.
Uit het verslag Het profiel van de
lezer blijkt, dat de literaire lezer rela-
tief intensief en veelzijdig leest. Hij
maakt ook veel gebruik van de boe-
kenmarkt en toont een brede culture
le belangstelling.
Johan Ooms als Chinchilla (Diaghilev)
in het gelijknamige stuk van Flobert David
MacDonald.
v Scène uit Ik heb /e liever met (van links naar rechts) Lies Franken. Carl van der Plas. Reinier
Heidemann en Anne-Marie Heyliggers.
Openingsconcert Internationale
gitaar- en luitserie. Leo Brouwer,
gitaar. Programma: Ardevol, Scar
latti, Bach, Brouwer, Granados, De
Falla.
Kleine Zaal Concertgebouw Am
sterdam, 4 oktober 1980
Voorstelling: Chinchilla, toneelstuk
van Robert David MacDonald. Ver
taling Frans Kellendonk. Regie Paul
Vermeulen Windsant. Decor en kos
tuums Paul Gallis. Belangrijkste
spelers Johan Ooms. Guusje van Til-
borgh, Kees Hulst, Liesbeth Coops,
Michel van Rooy, Ton SetterNora
Kretz. Gijs de Lange. Première
schouwburg De Lievekamp. Oss. 4
oktober 1980 door Zuidelijk Toneel
Globe. Op 20 november komt Chin
chilla naar de Haarlemse stads
schouwburg.
schermer Diaghilev, door de aard van
deze relatie geheel te bagatelliseren.
Direkt na de pauze zorgde deze 41-jarige
Cubaanse virtuoos er echter voor, dat
iedereen weer recht op z’n stoel kwam te
zitten. Eigen composities; Three Early pie
ces uit de late jaren vijftig, fantasierijk
geconsipieerd en duidelijk helemaal van
uit het instrument gedacht, hadden het
temperament en de spanning in zich die
men daarvóór had moeten missen en
brachten een waar muzikaal reveil
teweeg.
Nu is het ook zo, dat het leeuwedeel van
Werkcentrum Dans. Première: Kie
zelstenen (Mel Wong. Rob Kaplan).
Reprises: Trein (Hans Tuerlings/
boogie-woogies). Kollektie (Bianca
van Dillen/Rob Hauser).
De Lantaren Rotterdam, 3 oktober
1980.
V
-
r
